THE RECURRENT APHTHOUS ULCERATION PREVELANCE AND POSSIBLE RISK FACTORS N EASTERN ANATOLIA REGION

Transkript

1 DOU ANADOLU BÖLGESNDEK REKÜRRENT AFTÖZ ÜLSERASYON SIKLII VE OLASI RSK FAKTÖRLER THE RECURRENT APHTHOUS ULCERATION PREVELANCE AND POSSIBLE RISK FACTORS N EASTERN ANATOLIA REGION Ar". Gör. Dt. Özkan MLOLU Ar". Gör. Dt. Mustafa GÖREGEN Ar". Gör. Dt. O-uzhan ALTUN ÖZET Rekürrent aftöz ülserasyonlar oral mukozann yaygn, tekrarlayan ve a4rl bir ülseratif durumudur. A4rl ülserlerin skl4 ve iddeti hastadan hastaya de4iir ve bireylerin günlük aktivitesini etkiyebilir. Bu çalmada bölgemizdeki belli dönemler arasnda klini4imize bavuran hastalarda rekürrent aftöz ülserasyonlarn görülme skl4n belirlemek ve bu ülserasyonlarn lokalize oldu4u saha, ya, cinsiyet, sigara içme ve ailesel yatknlk ile olan ilikisi üzerine fikir sahibi olmak amaçlanmtr. Yaplan epidemiyolojik esasl çalmada bölgemizdeki rekürrent aftöz ülserasyon skl4 %0,73 (55/7500) olarak saptanmtr. 55 hastann 48 inde minör, 5 inde majör ve 2 tanesinde ise herpetiform ülserlere rastlanmtr. Lezyonlarn en fazla lokalize oldu4u bölgeler dil ile dudak-yanak mukozasdr. Aftöz ülserasyonlara sahip hastalarmzn yaklak olarak %65,5 i kadn (n=36), %34,5 i erkektir (n=19). Kadn hastalarmzda en belirgin ya aral4 20 li ve 30 lu yllar iken; erkeklerde bu aralk 30 lu ve 40 l yllar olarak karmza çkmtr. Tüm hastalarmzn %38,2 sinde (n=21) ailesel yatknlk hikâyesi saptanmtr. Bu hikâye kadnlarda erkeklere nazaran (15/6) daha yüksektir. Hastalarmzn %16,4 ü (n=9) sigara içme alkanl4na sahip olup bu oran erkeklerde kadnlara nazaran (6/3) daha fazladr. Verilerin karlatrmal olarak de4erlendirilmesinde istatistiksel olarak ki-kare ba4mszlk testi uygulanmtr. Bu testin sonucunda aftöz ülserasyonlara sahip hastalarmzda ya-cinsiyet ve ailesel yatknlkcinsiyet arasnda bir iliki saptanamamtr (P>0,05). Bununla birlikte sonuçlar hastalarda sigara içme ile cinsiyet arasnda bir ba4mll4 göstermitir (P<0,05). Anahtar Kelimeler: rekürrent aftöz ülserasyon, görülme skl4 ABSTRACT Recurrent aphthous ulcerations are a common, recurrent, painful ulcerative condition of the oral mucosa. The prevelance of painful ulcers varies from patient to patient and may affect daily activity of the individuals. In this study, in the patients applying for our clinic in certain intervals in our region, it is aimed to determine the prevelance of aphtous ulcerations, and to have knowledge about familial vulnerability, smoking, sex, age, and the area in which these ulcerations are localized. In an epidemiologic based study, it was found out that the prevelance of recurrent aphtous ulceration in our region was 0.73 %. (55/7500) There was minor ulceration in 48 of 55 patients; and major in 5 patients; herpetiform ulceration in 2 patients. The regions where lesions were localized most were tongue, lip and cheek mucosa. Nearly 65.5 % of the patients with aphtous ulceration was female, (n=36) and % 34.8 of the patients was female. (n=19) While the remerkable age interval of women patients was 20. and 30. years, it was 30. and 40. years in the men. There was familial vulnerability history in 38.2 % of all the patients. (n=21) This history was higher in women interms of the men (15/ 6) % of our patients had smoking habit, and this rate is higher in men interms of the women. (6/3) In comporable evaluations of the data, chisquare dependency test was applied statistically. In the result of this test, in the patients with aphtous ulcerations, there was no correlation between age-sex and familial relativity and gender. (P>0,05) However the results indicated that there was a addiction between smoking and gender in patients. (P<0,05). Key words: Recurrent aphthous ulceration, prevelance * Atatürk Üniversitesi Di Hekimli4i Fakültesi Oral Diagnoz ve Radyoloji Anabilim Dal. 1

2 GR/ Rekürrent aftöz ülserasyonlar (RAÜ) a4rl ve tekrarlayc ülserler ile karakterize yaygn oral lezyonlardr ve genel popülasyonun % 10 undan fazlasnda görülmektedir. 1,2 Bu ülserasyonlar genellikle keratinize olmayan oral mukozada (özellikle dudak, yanak mukozas ve dil üstü) ve yaygn olmasa da yapk dieti, sert damak mukozas, duda4n vermilion snr ve dilin alt ksmnda karmza çkarlar. Ülserasyonlar s4drlar ve minör, majör ve herpetiform olmak üzere üç tiptirler. 2,3 Genel olarak minör tip aftöz ülserasyonlar 10 mm den daha küçük olup ortalama gün varlklarn sürdürürler ve di4er ülserasyon tiplerinden daha yaygndrlar. Majör tip ülserasyonlarn ise boyutu 10 ile 30 mm arasnda de4iir. Minör tip ülserasyondan daha az sklkta görülürler ancak haftalar veya aylarca varlklarn sürdürebilirler ve genellikle iyilemeleri skar dokusu ile sonuçlanr. Herpetiform tip ülserler 1 ile 3 mm arasnda boyutu olan ve hem major hem de minor tipten daha az sklkla ortaya çkan ülserlerdir. Bu tipte ülserlerin says 100 e kadar art gösterebilir. #sminin herpetik gingivostomatitisin sebep oldu4u oral ülserlere benzerli4inden türedi4i iddia edilmi olsa da bu ülserler içinde herpes simpleks virüsü (HSV) izole edilmemitir. 4,5 RAÜ lerin tans genellikle hastann klinik muayenesine ve anamnezine ba4l olarak yaplr. Bu ülserasyonlarn etiyolojisi bilinmemesine ra4men birçok kant onun infeksiyöz ve fiziksel etkenlere kar a4z mukozasnn yangsal bir tepkisi oldu4unu göstermektedir. RAÜ, epitelyal hücrelerin apoptotik lizisleri ile keratinositler arasndaki adhezyonun kaybyla sonuçlanan antijen ilikili bir epitelyal hastalktr. Bütün epitelyal tabaka ve altndaki ba4 dokusu ülser sahas içindedir. 6,7,8 Buna ek olarak baz hazrlayc faktörler (demir-folik asit- çinko- vitamin B1, B2, B6, B12 eksikli4i, alerjik cevaplar, travma, stres, genetik e4ilim, infeksiyöz ajanlar, hormonal bozukluklar, yangsal kemik hastalklar, Behçet hastal4, AIDS ve peptik ülser) aftöz ülserasyonlarn oluumunda rol oynayabilirler. 9,10,11,12,13 RAÜ için spesifik bir tedavi yoktur ve de4erlendirme kriterleri hastann semptomlarna, semptomlarn süreklili4ine, iddetine ve uygun durumlarda sistemik problemlerle olan ilikisine ba4ldr. Immunomodülatör ajanlar, B1, B2, B6, B12 vitaminleri, topikal analjezikler ile topikal ve sistemik glukokortikoidler RAÜ tedavisinde kullanlmlardr. Bununla birlikte bu ajanlarn bir ço4unun klinik baarlar hala tam olarak saptanamamtr ve tartmaldr. 2,14,15. Bu çalmada belli dönemler arasnda farkl disel problemleri nedeniyle klini4imize bavuran hastalardaki rekürrent aftöz ülserasyonlarn skl4n ve tipini belirlemek ve bu lezyonlarn ya, cinsiyet, lokalizasyon, sigara kullanm ve ailesel yatknlk ile ilikisini saptamak amaçlanmtr. MATERYAL METOD Bu çalma Ocak Ocak 2007 tarihleri arasnda farkl disel problemler nedeniyle klini4imize bavuran ya arasndaki 7500 (3750 erkek, 3750 kadn) hastay kapsamaktadr. Rekürrent aftöz lezyonlarn tans klinik ve hasta anamnezine dayandrlarak konuldu. Çalma grubuna dahil edilen hastalarda u kriterler arand: Anemi, malabsorbsiyon, vitamin eksikli4i, Chron hastal4, Çölyak hastal4, ülseratif kolitis, Behçet hastal4, Reiter sendromu, nötropeni, eritema multiforme ve HIV olmamas Lezyonlarn en az 3 ayda bir tekrarlyor olmas ve yine en az 2 yllk bir geçmie sahip olmalar Kadn hastalarn gebelik veya emzirme dönemlerinde olmamas Hastalarn herhangi bir ilaç tedavisi görmüyor olmas Son iki hafta içinde dental ilem yaptrmam olmas Baka bir a4z mukozas hastal4nn olmamas Yukardaki kriterlere sahip olan hastalarmzda lezyonun tipi ve lokalize oldu4u bölge belirlendi. Çaplar 0,5 mm- 1 cm arasnda olan lezyonlar minör, 1 cm. den büyük lezyonlar majör ve 0,5 mm. den küçük toplu i4ne ba eklindeki lezyonlar ise herpetiform olarak snflandrld. Bununla birlikte anket formuna hastann ya, cinsiyeti, sigara içme alkanl4 ve ailesel yatknl4n varl4 kaydedildi. Elde edilen verilerin karlatrmal olarak de4erlendirilmesinde istatistiksel olarak ki-kare ba4mszlk testi uyguland. SONUÇLAR ve TARTI/MA Rekürrent aftöz ülserasyonlar yaamlarnn baz dönemlerinde birçok insan etkileyen yaygn bir durumdur. Bu ülserasyonlarn toplumda en az 5 kiiden 1 kiiyi etkiledi4i bildirilmektedir. 16 Lehner 17 2

3 inceledi4i popülasyonda bu oran yaklak %10,6 20,1 olarak ifade etmektedir. Bu oran Axell ve Henricsonn 18 un çalmasnda %17,7 olarak bulundu. Biz çalmamzda ele ald4mz hastalarda bu oran %0,73 olarak daha düük bulduk. Bu farkllk çalmalar arasndaki örnek saysndaki büyüklü4ün, tehis kriterlerindeki farkll4n, ya ve cinsiyet farkllklarnn bir sonucu olabilir. RAÜ her iki cinsiyeti de etkilemektedir. Brody ve Silberman 19 çalmalarnda bu ülserasyonlarn kadnlarda erkeklere nazaran 2/1 orannda daha fazla görüldü4ünü vurgulamlardr. Bizim çalmamzda da kadnlar erkek hastalarmza nazaran belirgin ekilde daha fazla etkilenmiti ve oranmz (36/19) Brody nin çalmas ile çok yakn ekilde uyumluydu (Tablo 1). Scully ve Porter 7 bu ülserasyonlar en çok ya aras rapor etmesine ra4men bizim sonuçlarmz kadnlarda ve 21 30, erkeklerde ise ve ya aral4nda ortaya çkt4n göstermekteydi. Axell ve Henricsonn 18 bizimle uyumlu olarak bu ülserasyonlarn daha çok ya arasnda görüldü4ünü bildirdiler (Tablo 1). Bununla birlikte aftöz ülserasyonlarn varl4nda ya ile cinsiyet arasnda ba4mllk yoktur (P>0,05). Biz bu ya aralklarnda daha yaygn ortaya çkan stresin aftöz ülserasyonlarn skl4nda art oluturdu4u kansndayz. Zira epidemiyolojik çalmalarda stresli ortamlarda yaayan bireylerde (ö4renciler ve askerler gibi) ülserasyonlarn artt4 belirtilmitir. 1,20 Çalmamzda rekürrent aftlarn ailesel yatknl4 hakknda da bilgi sahibi olmak amac ile hastalarmza anamnez formunda anne, baba veya kardelerinde de bu ülserasyonlarn olup olmad4n sorduk. Ailesinde en az bir bireyde tekrarlayc ülserasyonlarn oldu4unu ifade eden hastalarmzda ailesel yatknl4 pozitif olarak kabul ettik ve 21 hastamzda (%38,2) bu hikâye pozitifti (Tablo2). Hastalarmzda ailesel yatknlk ile cinsiyet arasnda bir iliki yoktur (P>0,05). Aftöz ülserasyonlarn etiyolojisinde geneti4in önemini gösteren az saydaki çalmann birinde aftöz ülserasyonlu bireylerin kardelerinde bu ülserasyonlarn görülme skl4 genel popülasyona kyasla daha yüksek bulunmutur. 21 Bu çalmalar ülserasyonlarn genetik yatknlk sergiledi4inin bir kant olabilir ancak bu konuda ilave çalmalara ihtiyaç duyulmaktadr. Çalmamzda aftöz ülserasyonlu hastalarmzn 9 unda (6 erkek 3 bayan) sigara içme alkanl4 mevcuttu (Tablo 2). Sigara içme alkanl4 ile cinsiyet arasnda bir iliki mevcuttu (P<0,05). Sigara içen bireylerde aftlarn daha az görüldü4ünü bildiren çalmalar mevcuttur. 20,22,23,24 Bunun sebebi olarak sigara kullanmnn oral mukozann keratinizasyonunu artrd4 ve buna ba4l olarak da mukozann travmadan daha az etkilendi4i öne sürülmütür. Görülme yeri açsndan ülserlerin daha çok dudaklar, yanaklar ve dilde görüldü4ü bildirilmitir. 5 Bununla birlikte sert damak ve gingiva gibi bölgelerde de görülece4i rapor edilmitir. 1 Bizim çalmamzda 55 hastadaki toplam ülser says 62 olarak belirlendi. Bu ülserlerin %37,1 i (n=23) dilde, %27,4 i (n=17) yanak mukozasnda, %16,1 i (n=10) dudak mukozasnda, %9,7 si (n=6) a4z tabannda, % 3,2 si (n=2) sert damakta, %3,2 si (n=2) yapk dietinde %3,2 si (n=2) de yumuak damakta karmza çkt (Tablo 3). Her ne kadar aftöz ülserasyona sahip hastalarmzdaki sigara içme alkanl4 düük seviyede (%16,4) karmza çkm olsa da bölgemiz özellikle erkek populasyonu açsndan yüksek bir sigara kullanma alkanl4na sahiptir. Bölgemizdeki aftöz ülserasyon skl4nn di4er toplumlara nazaran düük olmasnda sigarann katks olabilir. Bu duruma tehis kriterlerindeki veya örnek saysndaki çeitlilikler de etki yapabilir. Bununla birlikte ülserasyonlar genel literatür ile uyumlu olarak kadnlarda ve her iki cinsiyette hayatn 3. dekadnda daha yo4un olarak tespit edilmitir. Tablo 1. Hastalarn ya ve cinsiyet gruplarna göre da4lm Ya gruplar Kz Erkek Toplam n % n % n % Toplam x 2 =0,768 P=0,104 Aftöz ülserasyonlarm varl4nda ya ile cinsiyet arasnda ba4mllk yoktur (P>0,05). 3

4 Tablo 2. Sigara içme ve ailesel yatknlk ile olan ilikisi Kz Erkek Toplam n % n % n % Ailesel yatknlk =0,536 P=0,464 Sigara içme =0,491 P=0,027 Hastalanmzda ailesel yatknlk ile cinsiyet arasnda bir iliki yoktur (P>0,05). Hastalarmzda sigara içme ile cinsiyet arasnda bir iliki vardr (P<0,05). Tablo 3. Ülserlerin says ve lokalizasyonu Ülserlerin Ülserlerin % Dil Yanak mukozas Dudak mukozas 10 A4z taban Sert damak Yapk dieti Yumuak damak Toplam 62 KAYNAKLAR 1. Ship JA. Recurrent aphthous stomatitis: an update. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod 1996; 81: Khandwala A, Inwegen RGV, Alfano MC. 5% Amlexanox oral paste, a new treatment for recurrent minor aphthous ulcers. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod 1997; 83: Scully C. Aphthous Ulceration. N Engl J Med 2006; 355: Gonsales WC, Chi AC, Neville BW. Common oral lesions: Part I. Superficial mucosal lesions.am Fam Physcian. 2007; 75(4): Miziara ID, Araujo Filho BC, Weber R. AIDS and Recurrent Aphtous Stomatitis.Rev Bras Otorrinolaringol (Engl Ed).2005;71(4): Natah S.S. Recurrent aphthous ulceraton; Immunopathological aspects, Faculty of Medicine,University of Helsinki,in the Auditorium of the Haartman Institute on Thursday, 2001 June 7th. 7. Scully C, Porter S. Recurrent aphthous stomatitis: current concepts of etiology, pathogenesis and management. J Oral Pathol Med 1989;18: Malmström M, Salo OP, Fyhrquist F. Immunogenetic markers and immune response in patients with recurrent oral ulceration. Int J Oral Surg 1983; 12: Nolan A, McIntosh WB, Alam BF, Lamey PJ. Recurrent aphthous ulceration: vitamin B1, B2 and B6 status and response to replacement therapy. J Oral Pathol Med 1991; 20: Orbak R, Çiçek Y, Tezel A, Do4ru Y. Effects of Zinc Treatment in Patients with Recurrent Aphthous Stomatitis. Dental Materials Journal 2003; 22: Brice SL, Cook D, Leahy M, Huff JC, Weston WL. Examination of the oral mucosa and peripheral blood cells of patients with recurrent aphthous ulceration for human herpesvirus DNA. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod 2000; 89: Challacombe SJ, Scully C, Keevil B, Lehner T. Serum ferritin in recurrent oral ulceration. J Oral Pathol 1983; 12: Donatsky O, Justesen T, Lind K, Vestergaard BF. Microorganisms in recurrent aphthous ulcerations. Scand J Dent Res 1977; 85: Merchant HW, Gangarosa LP, Morse PK, Strain WH, Baisden CR. Zinc sulphate as a preventive of recurrent aphthous ulcers. J Dent Res 1981; 60A; Muzio L. et al. The treatment of oral aphthous ulceration or erosive lichen planus with topical clobetasol propionate in three preparations: a clinical and pilot study on 54 patients. J Oral Pathol Med 2001; 30: Brice SL. Clinical evaluation of the use lowintensity ultrasound in the treatment of recurrent aphthous stomatitis. Oral surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Oral Endod 1997; 83: Lehner T. Progres report. Oral ulceration and Behçet s syndrome. Gut 1977; 18:

5 18. Axell T, Henricsson V. The occurence of recurrent aphtous ulcers in an adult Swedish population. Acta odontol Scand 1985; 43: Brody HA, Silberman S. Studies on recurrent oral aphthae. Oral Surg Oral Med Oral Pathol 1969; 27: Koybasi S, Parlak AH, Serin E, Yilmaz F, Serin D. Recurrent aphthous stomatitis: investigation of possible etiologic factors. Am J Otolaryngol. 2006;27(4): Vincent SD, Lilly GE. Clinical, historic, and therapeutic features of aphthous stomatitis. Oral Surg Oral Med Oral Pathol 1992; 74: Chellemi SJ, Olson DL, Shapiro S. The association between smoking and aphthous ulsers. Oral Surg Oral Med Oral Pathol 1970; 29: Marako4lu K, Sezer RE, Toker HC, Marakoglu I. The recurrent aphthous stomatitis frequency in the smoking cessation people. Clin Oral Investig Feb 2; 24. Bozkurt AI, Sahinoz S, Ozcirpici B, Ozgur S, Sahinoz T, Acemoglu H, Saka G, Ceylan A, Palanci Y, Ilcin E, Akkafa F. Patterns of active and passive smoking, and associated factors, in the Southeast Anatolian Project (SEAP) region in Turkey.BMC Public Health. 2006; 6: 15 Yaz2"ma Adresi Ar". Gör. Dt. Özkan MLOLU Atatürk Üniversitesi Di Hekimli4i Fakültesi Oral Diagnoz ve Radyoloji Anabilim Dal ERZURUM 5