KURUMSAL SOSYAL SORUMLULUK : MUHASEBE VE DENETİM UYGULAMALARINA YANSIMALARI *

Transkript

1 KURUMSAL SOSYAL SORUMLULUK : MUHASEBE VE DENETİM UYGULAMALARINA YANSIMALARI * Prof. Dr. Güler ARAS Yıldız Teknik Üniversitesi aras@yildiz.edu.tr Muhasebe ve Denetime Geleneksel Bakış Geleneksel muhasebe, kurumların sadece kendi faaliyetleri ile ilgili alanlarla ya da kurumun tedarikçileri ve müşterileri ile arasında ortaya çıkan olaylarla ilgilidir. Başka bir ifade ile, geleneksel muhasebenin amacı, sadece kurumun kendi faaliyetleri ile ilgili finansal olayları kaydetmektir. Bu aynı zamanda, muhasebenin varlığının temelini oluşturmaktadır ve aynı şekilde kurumun muhasebe kayıtlarını da denetleyen ve doğrulayan- denetimin rolü ile de ilgili olduğu da bilinir. Elbette, denetimin anlamı ve ilgi çevresi sistemin ve süreçlerin işleyişini de içine alacak şekilde genişleyerek çok daha kapsamlı bir alanı içermektedir ve bu nedenle denetim fonksiyonun son yıllarda önemi çok daha fazla artmıştır. Denetimin alanı içerisine bu yazınında konusunu oluşturan ve son yıllarda işletmelerin gündemine kaçınılmaz bir şekilde giren Kurumsal Sosyal Sorumluluk (CSR) çerçevesinde gelişmeler de dahil olarak, denetimin işletmelerin -finansal ve diğer- bütün faaliyetlerini ve süreçlerini kapsayacak şekilde kapsamının genişlemesini gerektirmiştir. Muhasebenin geleneksel işlevine dönersek, muhasebenin bazı karakteristik özelliklerinin olduğunu görürüz. Örneğin, kurumların faaliyetlerinin bir kısmı önemli işlemlerdir ve kaydedilmesi gerekirken, bazılarının ilişkisiz ya da önemsiz kabul edildiği için gözardı edilmesi gerekmektedir. Muhasebenin bu bakış açısı, aynı zamanda, muhasebe işlemlerinin kurumların kendi faaliyetlerinin sonucu olarak ortaya çıkan finansal karakterli işlemlerle ilgili olduğunu ve faaliyet sonucu ortaya çıkan ürün ya da hizmet ile ilgili olarak dış çevre ile sadece üretim sürecinin (değer zincirinin) başında ya da sonunda karşı karşıya kaldığını düşünür. Bu süreç, bütün faaliyet döngüsünü içine alarak, temel üretim maliyeti unsurlarını (hammadde, işçilik, sermaye vb.), satışları (mal ve hizmetler) ve işletme sahip ve ortaklarına bu dönüşüm sürecinde yaratılmış değerin dağıtımını kapsar. Bu muhasebe bakış açısı, özellikle, kurumdaki dönüşüm süreci ve bu sürecin yönetimi açısından daha çok yönetim muhasebesi ile ilgilidir. Bununla birlikte, firmanın gerçekleştirdiği herhangi bir faaliyetin sadece firmanın kendisini değil dış çevresini de etkileyebileceği açıktır. Kurumun etkilediği ya da etkilendiği dış çevre olarak algıladığımız, hem işletmenin faaliyetlerini gerçekleştirdiği bölge, toplumsal ve sosyal çevresi, hem de daha geniş anlamda global çevredir. Firmanın dış çevresi ile etkileşimi çeşitli şekillerde ortaya çıkabilir. Bunlar; Üretim girdisi olarak doğal kaynaklardan yararlanma, Aynı pazardaki diğer firmaların kendi aralarındaki rekabet, İstihdam fırsatları yaratma yoluyla bölgeyi zenginleştirme, Doğal kaynaklara erişim ya da atıklar için kullanılan alanların dönüşümü, Firma sahiplerinin firma içinde yarattığı gelirin dağılımı (kar payları ve firmada ücretler ) ve bireylerin refahı üzerindeki etkisi * Bu makale, İç Denetim Dergisi, Sonbahar 2007, Sayı 20 yayınlanmıştır.

2 Bu örneklerden işletmenin dış çevreyle doğrudan ve açık etkileşiminin ne şekilde olabileceği anlaşılabilmektedir. Aynı zamanda, bu farklı etkilerin bazı koşullarda yararlı sonuçlarını bazı durumlarda ise zararlı sonuçlarını görebiliriz. Bazen de bazı sonuçların bir taraf için yarar sağlarken, diğer taraf için zararlı olabildiği de gözlenmektedir. Bu gelişmeler Kurumsal Sosyal Sorumluluğun üçlü temel esası (triple bottom line) olarak bilinen anahtar terimi ortaya çıkarmıştır. Bu kavram aynı zamanda, Kurumsal Sosyal Sorumluluğun temel tanımını da vermektedir. Bu üç temel bileşen firmaların faaliyetlerini gerçekleştirilmesi sürecinde mutlaka dikkate alması gereken üç ana boyutu vermektedir. Bunlar; Ekonomik performans Çevresel performans Sosyal performans Elbette firma faaliyetlerinde göz önünde bulundurulması gerekli olan bu faktörler aynı zamanda iç ve dış denetçiler tarafından da dikkate alınmak durumundadır. Pay sahipleri muhasebesi ve performans Geleneksel olarak muhasebe öncelikle kurumun kendi faaliyetlerine odaklanmış ve dış çevreden gelen etkileri gözardı etmiştir. Gerçekten bu durum finansal muhasebe teorisi ile uyumludur ve muhasebe işlemlerinin çerçevesi, organizasyonun kendi faaliyetleri ve Genel Kabul Görmüş Muhasebe Prensipleri (GAAP) ile ilişkilidir. Giderek artan sayıda bilim adamı muhasebenin temel fonksiyonlarından birinin aynı zamanda dış çevreden kaynaklanan ve kuruma etkisi olan faaliyetlerin de rapor edilmesi olduğunu düşünmektedir. Bu tür görüşler 1970 lerde ortaya çıkmış ve bazı yazarlar tarafından, raporlamada firma performansı daha geniş bir bakış açısı ile değerlendirilerek, kurumların çok sayıdaki sosyal paydaşlar da dikkate alınarak kurumların sosyal performanslarının da raporlanması gerektiği öne sürülmüştür. Bu bakış açısı, işletmenin hesapverebilir ve şeffaf olmasının gerekliliğinin de bir sonucu olarak, aynı zamanda topluma karşı olan sorumluluğun da gereğidir. Özellikle büyük işletmelerde, işletmenin sadece finansal performansının raporlanmasının yeterli olmayacağı topluma ve bütün paydaşlarına karşı sorumluluğunun bir gereği olarak ve işletmenin onlar için ve onlarla birlikte var olabileceği gerçeğinden yola çıkarak uygulanması gerektiği öngörülmektedir. Bu daha geniş bir anlamda, işletmenin bütün paydaşlarına, hissedarlarına, potansiyel yatırımcılara ve bütün sosyal çevresine karşı sorumluluğu olarak değerlendirilmektedir. Bu tartışmalar bir başka açıdan da işletmelerin davranışlarının farklı gerekçelerinin varlığı ile açıklanmaktadır. Örneğin, uzun zaman özellikle büyük işletmeler kendi çevresinde tanınmak ve bilinirliği arttırmak için hesapverebilir ve şeffaf olmaları gerektiğinin bilincinde olmalarına karşılık, bunun aynı zamanda işletmenin finansal amaçlarının bu sorumluluklarını yerine getirmelerini engellemekte olduğuna inanılmaktaydı (maliyet yaratma ya da daha düşük karlar). Öte yandan ise, işletmeler hissedarlarının elinde pay senetlerini uzun sure tutmalarını sağlamak ve çoğu zamanda mal ve hizmetlerine olan talebin sürekliliğini sağlamak için toplumsal bazı sorumluklara da önem vermeleri gerektiğine inanmak ve uygulamak durumunda kalmışlardır. Hissedarların haklarının korunması ve daha geniş anlamda işletmenin hesap verme sorumluluğu son dönemlerin en fazla öne çıkan konularından birisi olmuştur. Hesap

3 verebilirliğin makro bakış açısı, bunun sadece işletme sahipleri ile sınırlı kalmayıp daha geniş bir çevreyi kapsadığını açık bir şekilde göstermektedir. Öte yandan, firmaların bu konudaki hassasiyeti ve buna verdikleri önemin giderek atmakta olduğu da gözlenmektedir. Bunların sonucu olarak, firma performansının rapor edilmesi ve denetimi artık muhasebeyi ve denetim mesleğini daha karmaşık bir hale getirmiştir. Bu nedenle gerek iç denetimin, gerekse dış denetimin rolü ve kapsadığı alan bu değişiklikler doğrultusunda ve yeni gereksinimleri karşılayabilmek için belirgin bir şekilde değişmektedir. Kurumsal Sosyal Sorumluluk İlkeleri Ekonomik, çevresel ve sosyal performansı ifade eden üç temel unsur, Kurumsal Sosyal Sorumluluğu ve Kurumsal Sosyal Sorumluluk ile denetim arasındaki ilişkiyi büyük ölçüde açıklamakta ve tanımlamaktadır, Bununla birlikte, Kurumsal Sosyal Sorumluluğun temel ilkelerini tanımak bu ilişkiyi çok daha açık ve anlaşılır bir şekilde ortaya koyacaktır. Şimdi, Kurumsal Sosyal Sorumluluğun özünü oluşturan üç ilke olan; hesap verebilirlik (accountability), şeffaflık (transparency) ve sürdürülebilirlik (sustainability) ilkelerini biraz inceleyelim; Hesapverebilirlik, bir kurumun faaliyetlerinin işletmenin dış çevresinden etkilendiğinin ve bu nedenle bu faaliyetlerin etkilerinden sorumlu olunması gerektiğini öngörür. Bu çerçevede, hem içsel hem de dışsal çevrede, bu faaliyetlerin etkilerinin ölçülmesi gerekmektedir. Bu kavram daha açık bir anlatımla, bu faaliyetlerden etkilenen tüm birimlerin performans ölçümlerinin raporlanmasını içermektedir. İşletme tarafından gerçekleştirilen faaliyetlerin sonuçlarının ve bu faaliyetlerin etkilerinin, işletme dışı paydaşlara raporlanmasını ifade etmektedir. Bu nedenle, bu kavram kurumun geniş bir sosyal ağın parçası olduğunu ve işletme sahibi olmaktan çok bu ağın tamamına karşı sorumlulukları olduğunu ifade eder. Bunun yanı sıra, sorumluluğun kabul edilmesi, işletme dışı paydaşların karar alma süreçlerinde sahip oldukları güçlerinin ve bu faaliyetlerin hukuken ileri sürülüp sürülmeyeceğine karar verilmesindeki rollerinin ve eğer varsa diğer paydaşlara ve işletmeye maliyetlerinin ne olacağının tanımlanmasını gerektirmektedir. Hesap verebilirlik, bu nedenle, firma faaliyetlerinin raporlanması ve çevresel performansın uygun bir şekilde ölçülmesini gerektirir. Bu gereklilikler, kurumun gelişiminin bir parçası olan maliyetler, performans raporlanması ve kaydedilmesi, sağlanan faydanın maliyetlerin üzerinde olması ve değer yaratılmasıdır. Gelirler ya da faydalar ise, kurum içinde ve diğer paydaşlar arasında kaynak dağıtımını kolaylaştırmak ve karar alma süreçleri için belirlenmiş uygun ölçümler olarak sağlanır. Bu tür bir raporlamanın aşağıdaki özellikleri içermesi gerekir; Anlaşılabilirlik, tüm tarafların kaygılarını ve beklentilerini anlayabilme İlişkili olma; sağlanan bilginin kullanıcılarla ilişkisinin bulunması Doğruluk, ölçümün doğruluğu, etkinin gösterimi, tarafsızlığı ve tartışılmaz olması Karşılaştırılabilirlik; zaman içinde ve farklı kurumlar arasında tutarlı olmak Her ne kadar bu raporlar niceliksel bilgileri içerse de, aynı zamanda niteliksel yargıların da olması kaçınılmazdır. Bu niteliksel bilgiler, zaman içinde karşılaştırılabilirliği önleyecek ve bu etkiler, kişisel değerleri ve öncelikleri yansıtan bilginin farklı kullanıcıları tarafından değişik şekilde değerlendirilebilecektir. Bu etkilerin tam olarak anlaşılmasındaki eksikik, benzer etkilerin doğal sonuçları ile örtüşebilir ve daha az standardın ölçülmesine dayanır. Bu durum aslında, tek başına bu tür bilgilerin kurum içindeki karşılaştırılmasını sınırlandırır.

4 Her ne kadar bu sınırlama, çevresel muhasebenin gelişimi için problem teşkil etse de, semiotik etkilerin dışında iyi performans gösteriminin gerekliliğini azaltır böylece işletme yöneticileri için kullanışlı hale gelir. Hesap verebilirlik, aynı zamanda denetimin temel ilkelerindendir. Farkı olarak, kurumsal sosyal sorumluluk işletmenin mali yönden sorumlu birimlerinin sınıflandırılmasına kadar uzanır, böylece ilişkileri daha karmaşık hale getirir. Bu kavram, kurumların sorumlu olması ilkesine dayandığı için doğal olarak farklı ilişkileri içeren daha karışık bir yapıya sahiptir ve yıllarca üzerinde konuşulmuş olan denetimin temel gereksinimlerine dayanır. Günümüzde, Kurumsal Sosyal Sorumluluk faaliyetlerinin raporlanması ve ölçülmesi standartları bir takım kurumlar tarafından -örneğin AccountAbility- geliştirilmektedir ve GAAP muhasebe kurallarına uyma zorunluluğuyla benzer bir etkiye sahip olmadığı unutulmamalıdır. Her ne kadar çoğu ülkedeki denetçiler bu tarz raporlamanın doğruluğunun bilincinde olsa da, standartların uygunluğunun kabulü ve kullanımının artması ile denetimin rolü de artacaktır. Şeffaflık genel olarak, kurumların faaliyetlerinin dış etkileri, kurumların raporları ile tespit edilebilir ve raporda olaylara ait gizli bir şey olmamasını ifade eder. Bu nedenle kurumun davranışlarının tüm etkileri, dış etkiler de dahil olmak üzere, kurumların raporlama işleyişinden sağlanan bütün bilgilerin kullanılması ile kolay anlaşılır hale getirilmelidir. Şeffaflık, bu bilgilerin dış çevre kullanıcıları için daha büyük önem taşır. Çünkü bu kullanıcılar arka planda kalan detaylardan ve içeriden öğrenilen bilgilerden mahrumdurlar. Bu nedenle, şeffaflık, kurumların faaliyetlerinin dışsal etkilerinin anlaşılmasında ve dış paydaşlara gücün transfer edilmesi sürecindeki, sorumluluğun anlaşılması açısından sürecin bir parçası olarak diğer iki ilke ile aynı derecede görülebilir. Denetçilerin görevi de hiç kuşkusuz kurumlardaki şeffaflık kavramını sağlamlaştırmaktır. Üçüncü ilke olan Sürdürülebilirlik ise; yeniden üretilebilenden daha fazla kaynağın kullanılmamasını ifade etmektedir. Bu kavram, Ekosistem kapasitesi ile açıklanabilirken, kaynak tüketiminin girdi çıktısı ile de açıklanabilir. Örgütü, geniş sosyal ve ekonomik bir sistemin parçası olarak gördüğümüzde, günümüzdeki değer yaratımı ve maliyetlerin ölçümü için değil işletmenin kendi geleceği için de bu kavram önemli bir yer taşır. Bu açıdan sürdürülebilirliğe bakış, toplumu bütün olarak makro seviyeye oturturken, bu makalede bahsedilen sürdürülebilirlik kavramı ise, kurumların mikro düzeydeki etkisiyle ilgilidir. Bu seviyede, sürdürülebilirliğin ölçümü ise, hangi kaynaklar örgüt tarafından ne oranda tüketiliyor ve bu oranla ilişkili olarak kaynaklar ne oranda yenilenebiliyor? Sorularının cevabına ulaşmaktır. Sürdürülemez faaliyetler, sürdürülebilir faaliyetlerin gelişimi ya da kaynaklardaki eksikliğin planlanması ile bağdaştırılabilir. Uygulamada, kurumlar kaynak kullanımındaki etkinliği arttırmak yoluyla, daha çok sürdürülebilir olma eğilimindirler. Örneğin enerji etkinlik programının uygulanması gibi. Sürdürülebilirlik, her bireye farklı şeyler ifade ettiği için tartışmalı bir kavramdır. Bu çerçevede tanımlanırsa; en dar anlamda hareketsizlikten başka bir şey ifade etmemesi fakat, genellikle sürdürülebilir bir şekildeki gelişime işaret etmesidir. Sürdürülebilirlik ve sürdürülebilir gelişme çoğu zaman aynı anlamda kullanılabilir. Kurumun sürdürülebilirliği anlayışına karşılık, otuz yılı aşkın süre yönetim yazılarında bu kavram süreklilik şeklinde ifade edilmiştir. Bu nedenle bazı araştırmacılar, Kurumsal Sosyal Sorumluluk ile sürekli gelişim ve inovasyon tekniklerini birleştirir ve bu şekilde sürdürülebilirlik kavramını sağlamlaştırır. Bu nedenle, kurum sürdürülebilirliği konusunda iki ortak varsayım ortaya çıkar. İlki, sürdürülebilirlik; bu sürdürülebilir gelişme ile eş anlamlıdır. İkincisi ise, bir firmanın,

5 çevresel ve sosyal konularla ilgilendiği ve bu konulara stratejik planlarda yer verdiği ölçüde sürdürülebilir olacağıdır. Her iki varsayım da bazı sorunlar içerir. Sürdürülebilirliğin temel ilkesini tekrarlamak gerekirse; sürdürülebilir faaliyetler bugün alınan kararların, gelecekteki seçenekleri sınırlandırmadığı faaliyetlerdir. Eğer sürdürülebilirliğin bu ilkesi kabul edilirse, gelişim ne gerekli ne de istenilen bir durum halini alır. Sürdürülebilir gelişme iyi olabilir ve bazı durumlarda istenebilir de, fakat sürdürülebilirliğin tamamlayıcı değildir. İkinci konu ise, kurumsal sürdürülebilirlik, çevresel ve sosyal konuları birleştirmenin dışında gelecekteki süreklilik için gerekli değildir bütün firmalar bu şekilde uygular-. Kurumsal sürdürülebilirlik Kurumsal Sosyal Sorumluluk kavramı ile aynı anlamda kullanılamaz. çevresel sürdürülebilirlik de ki genel bir ifade olarak kullanılır- kurumsal sürdürülebilirlik ile aynı değildir. İşletmenin Sürekliliği Denetçi bakış açısıyla sürdürülebilirliği tanımlayabilmek için, Kurumsal Sosyal Sorumluluk kavramının bir ilkesi olarak sürdürülebilirlik ile muhasebenin iki temel prensibi olan işletmenin devamlılığı ve yönetim ilkesi arasındaki ilişkinin varlığını tespit etmek gereklidir. Muhasebenin temel ilkelerinden biri, firmanın faaliyetlerinin sürekli olmasıdır. Firmanın bilançosu ve hesaplarının firmanın değerini yansıtmasıdır. Uluslararası Genel Kabul Görmüş Muhasebe İlkeleri (GAAP); Finansal tablolar, işletmenin sürekliliği üzerine düzenlenir ve öngörülen zamanda faaliyetlerin devam edeceğini varsayar. Sonuçta, işletmenin amacı faaliyetlerini kısıtlamamak ya da likiditeye gerek duymamaktır. Para 23 İşletmenin sürekliliği prensibi muhasebede çok önemlidir. Her ne kadar kavram açık ve anlaşılır olsa da uygulamada bir takım zorluklar ile karşılaşılır. Muhasebeciler ve avukatlar, uygulamadaki bu karışıklığın giderilmesine çalışmaktadırlar. Çalışmalardaki eksiklik ise, her ne kadar firmaya sürdürülebilirliğin uygulanması konusunda bir girişim olmuşsa da, bunun yerine sadece değişmeyen dış çevrenin firmayı etkileyebileceğini öngörmektedirler. Firmalar, yıllık raporlarında bu durumu değerlendirirler ve sadece sürekliliğin işletme faaliyetlerine uygulanması bağlamında sürdürülebilirlikten bahsederler. Uluslararası Genel Kabul Görmüş Muhasebe İlkeleri (GAAP), firma ve raporlaması hakkında başka şeyler de içerir. Örneğin; Dış finansal raporlamanın genel amacı, mevcut ve potansiyel yatırımcılar, kreditörler ve diğer yatırım faaliyetlerinde bulunanlar ile benzer kaynak dağıtım kararlarından sorumlu olanlara yardımcı olacak bilgiyi sağlamaktır. Bölüm Ayrıca, bu yararlı bilgiler de şu şekilde daha net açıklanabilir; Finansal raporlama, mevcut ve potansiyel yatırımcılar, kreditörler ve işletmenin gelecekteki nakit giriş ve çıkışlarındaki belirsizlikleri ve zamanlamayı tahmin eden diğer kişilere bilgi sağlamaktır.

6 Bu bilgi, işletmenin net nakit girişlerini değerlemede ve yatırımcılar ile kreditörler için getiri sağlanmasında önemlidir. Bölüm Muhasebe, gelecekteki yatırım getirilerinin değerlendirilmesinde kullanılacak bilgilerin sağlanması ve bu bilgilerin kullanıcılara doğru bir formatta raporlanması ve ulaştırılması ile ilgilenir. Bu da işletmenin performansının sürekliliği ve sürdürülebilirlik ilkesi ile doğrudan ilgilidir. Bu yüzden sürdürülebilirlik, denetçinin temel ilgi alanlarından biri olmayı gerektirir. İyi kurumsal performansın bir yönü de dürüst ve adil yönetimdir. Bu aslında, finansal kaynakların olduğu kadar kurumun bağımlı olduğu çevresel kaynakların gerektiği gibi yönetimi ile de ilgilidir. Bu çerçevede bu tür bir yönetim anlayışı, kurumun kaynaklarının etkin kullanımı ilgili olduğu kadar toplumun kaynaklarının kullanımı ile de ilgilidir. Dış kaynakların yönetimi aynı zamanda sürdürülebilirliğin sağlanmasında da etkilidir. Sürdürülebilirlik, geleceğe odaklanır ve gelecekteki kaynak kullanımı şu anda alınan kararlarla sınırlanmamalıdır. Bu kurumlar tarafından, yenilenebilir enerji kaynaklarını kullanmak, çevre kirliliğini azaltmak ile üretimde ve dağıtımda yeni teknikleri ve teknolojiyi kullanmakla sağlanabilir. Aynı zamanda bu durum, gelecekteki yatırımlar için şu an katlanılan maliyetlerin de hesaba katılması gerektiğini göstermektedir. Bu şekildeki sürdürülebilir faaliyet hem toplumsal çevrenin geleceğini hem de kurumun geleceğini etkiler. Bu açıdan bakıldığında, kurumların çevresel performanslarının başarısı kurumun geleceği için bir yatırımdır. Kurumların uzun vadede de aynı şekilde faaliyetlerine devam edebilmesi için, talebi sürekli kılmak ve yeni üretim tekniklerinin kullanımını sağlamayı başarmak gerekir. Bu şekilde gelecekte firma için mevcut durumdan çok daha fazla değer yaratılabilir. Finansal yönetim her ne kadar şu andaki kurumun kaynaklarının yönetimiyle ilgili olsa da, alınan kararlar ve bunların uygulanması yoluyla gelecekte değer yaratılmasını sağlar. Bu nedenle, finansal açıdan bakıldığında, firmanın içsel yönetimi gelecekteki yönetim için bu ortak noktada dışsal yönetimle çakışır. Bu noktada çevresel ve finansal performans arasında farklılık yoktur ve bu iki kavram birbirini bütünler. Sosyal ve çevresel muhasebe ile raporlamanın işlevi ile finansal muhasebe ve raporlamanın işlevi bu nedenle rastlantısal olarak görülebilir. Bu ölçüm teknikleri ve raporlama, gelecekteki yönetim uygulamaları için yol göstericidir ve nihai olarak da sürdürülebilirlik için gereklidir. Benzer şekilde, firma içi değer yaratımını, firma paydaşlarına değer yaratımı izler. En geniş anlamda değer, daha çok ekonomik değeri içerse de, ekonomik değer manevi refahın tamamlayıcısıdır. Firma tarafından yaratılan değer, toplumu genel olarak etkiler fakat bu refah her bireyi değil, daha çok toplumdaki belirli üyeleri hedef alır. Bu durum da yaratılan değerin dağılımıyla ilgili tartışmalara yol açar. Benzer şekilde iyi çevresel performans, toplum refahını arttırmaya yöneliktir. Motivasyonu arttıracak şekilde refahın hissedilmesini ifade eder. Artan motivasyon, kaçınılmaz olarak verimliliği arttıracak ve kurumun da yararına olacaktır. Sonuç Kurumsal Sosyal Sorumluluk, son dönemlerde bütün dünyada işletmeler için önem kazanan oldukça yeni bir kavramdır. Her başarılı işletme, performansının devamlılığını sağlamak ve hatta hayatta kalmak için bunu anlamak ve uygulamak durumundadır. Aynı zamanda,

7 işletme faaliyetlerinin raporlanması ve denetimi açısından taşıdığı önem denetim fonksiyonunun alanını da genişletmiştir. Yukarıda bahsedilen konularda da gösterdiği gibi denetim ve Kurumsal Sosyal Sorumluluk arasındaki açık ilişki denetim mesleğinin bu alandaki gelişmelere uyumlu olarak kendi alanını geliştirmesini de kaçınılmaz kılmaktadır. Sonsöz olarak ifade etmek gerekirse; Kurumsal Sosyal Sorumluluk uygulamaları denetim faaliyetinin daha geniş fonksiyonla çevrelenmesini gerektiren yeni bir alan olarak büyük önem taşımaktadır. Referanslar Aras G. & Crowther D. (2007); Sustainable Corporate Social Responsibility and the Value Chain ; in D. Crowther & M.M. Zain (eds), New Perspectives on Corporate Social Responsibility, , 2007 Aras G. & Crowther D. (2007); Sustainability must Precede Harmonisation: The Development of International Accounting Standards ; Proceedings of Balkan Countries 1 st International Research Conference on Accounting & Auditing, Edirne, Turkey; March 2007 pp Beaver W. (1989); Financial Reporting: an Accounting Revolution; Englewood Cliffs, N J; Prentice-Hall Crowther D. (2002); A Social Critique of Corporate Reporting; Aldershot; Ashgate Gray R., Owen D. & Maunders K. (1987); Corporate Social Reporting: Accounting and Accountability; London; Prentice-Hall. Hart S. L. & Milstein M. B. (2003); Creating Sustainable Value ; Academy of Management Executive, 17 (2), Spangenberg J. H. (2004); Reconciling Sustainability and Growth: Criteria, Indicators, Policies ; Sustainable Development, 12, 74-86