YABANCI DİL DERS KİTABI DEĞERLENDİRME ÖLÇEĞİ GEÇERLİK VE GÜVENİRLİK ÇALIŞMASI

Transkript

1 The Journal of Academic Social Science Studies International Journal of Social Science Doi number: Number: 38, p , Autumn II 2015 Yayın Süreci Yayın Geliş Tarihi Yayınlanma Tarihi YABANCI DİL DERS KİTABI DEĞERLENDİRME ÖLÇEĞİ GEÇERLİK VE GÜVENİRLİK ÇALIŞMASI FOREIGN LANGUAGE COURSE BOOK EVALUATION SCALE: A STUDY OF REABILITY AND VALIDITY Yrd. Doç. Dr. Ekrem SOLAK Amasya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Yabancı Diller Eğitimi Bölümü Hicazi EKEN Amasya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Öğrencisi Yrd. Doç. Dr.Adem BAYAR Amasya Üniversitesi Eğitim Fakültesi, Eğitim Bilimleri Bölümü Özet Yabancı dil öğretiminde ders kitapları sürecin çok önemli bir parçasını oluşturmaktadır. Literatür incelendiğinde, yabancı dil dersi için okutulan ders kitabı değerlendirmesi ile ilgili hazırlanmış herhangi bir ölçeğe rastlanılmamıştır. Bundan dolayı bu çalışmanın amacı alandaki bu ihtiyaca cevap verecek bir yabancı dil ders kitabı değerlendirme ölçeği geliştirmektir. Çalışmanın örneklemini eğitim-öğretim yıllarında Türkiye de, 2. Sınıf İngilizce derslerini yürüten 170 İngilizce öğretmeni oluşturmaktadır. Bu öğretmenler gönüllülük esasına bağlı olarak çalışmaya katılmış olup ilgili ölçek katılımcılara eğitim-öğretim yılının ikinci yarısında uygulanmıştır. Ölçeğin geliştirilmesi sürecinde araştırmacılar sırasıyla madde oluşturma, uzman görüşüne başvurma, ön deneme (pilot) ile geçerlik ve güvenirlik hesaplama işlemlerini yapmışlardır. Buna göre başlangıçta 32 maddeden meydana gelen ölçek gerekli analizler neticesinde 20 maddeye düşmüştür. Faktör analizi sonucunda 3 faktörlü bir ölçek elde edilmiştir. 1. faktör 10 maddeden, 2. faktör 6 maddeden ve 3. faktör 4 maddeden meydana gelmektedir. Her bir maddenin faktör yük değerleri 0,467 ile 0,798 arasında değiştiği görülmüştür. Ayrıca faktörlerin varyansın toplam varyansı açıklama yüzdesi %59,097 olarak bulunmuştur. Bunun yanı sıra ölçeğin Cronbach alpha güvenilirlik katsayısı α = 0,845 olarak bulunmuştur. Tüm bu bulgular doğrultusunda araştırmacılar geliştirilen bu ölçeğin geçerli ve güvenilir bir ölçek olduğu kanısına varmış olup ilgili ölçeğin farklı araştırmacılarca da yabancı dil ders kitabı değerlendirmelerinde kullanılabileceği sonucuna ulaşmışlardır. Anahtar Kelimeler: Ölçek, İngilizce Ders Kitabı, Yabancı Dil Ders Kitabı Değerlendirme, Ders Kitabı Değerlendirme Ölçeği Abstract Course books are important part of foreign language teaching process. In the literature, no scale has been found evaluating particularly the foreign language teaching

2 122 Ekrem SOLAK & Hicazi EKEN & Adem BAYAR course books in Turkish Language. Therefore, the purpose of this study was to fill the gap in this field and to develop a foreign language course book evaluation scale. The participants were 170 English teachers teaching English at the 2nd grade at the elementary schools in Turkey during the Academic year. Teachers participated in the study on volunteering basis. During the scale development, the participants underwent the process of item construction, asking for experts, pilot study, reliability and validity analysis. While the number of items was 32 at the beginning, its number decreased to 20 items at the end of a series of analysis. As a result of factor analysis, a 3 factor scale was developed. The first factor was composed of 10 items, the second factor had 6 items and the third factor involved 4 items. The range of factor value of each item changed between 0,467 and 0,798. In addition, the variance of these factors was as %59,097. Moreover, the Cronbach alpha reliability coefficient was detected as 0,845. At the end of the study, it was understood that the scale was reliable and valid; thus, it can be used in the evaluation of foreign language course books prepared in various languages. Keywords: Scale, English Course Book, Foreign Language Course Book Evaluation, Course Book Evaluation Scale GİRİŞ Cunningsworth (1995) ders kitaplarını bir sunum, fikir, etkinlik ve öğrenciler için bir referans kaynağı, önceden kararlaştırılmış öğrenme hedeflerini yansıtan bir müfredat ve az tecrübeli öğretmenler için bir destek olarak görür. Hutchinson ve Tarros a (1994 cited in Solak, 2011) göre ise ders kitapları ingilizce dil öğreniminin evrensel bir parçasıdır. Her yıl milyonlarca kopya satılır ve çeşitli ülkelerde ders kitabı üretmek için birçok yardım projesi ayarlanır. Hiçbir öğrenme ve öğretme ortamı ilgili bir ders kitabı olmadan tamam değildir. O Neill (1982) ise ders kitaplarının öğretmenlerin aşırı mesleki yükünü azalttığından ve daha faydalı şeyler yapabilme imkânı verdiğinden bahseder. Binbaşıoğlu na (1994) göre, ders kitapları çocukların zihinsel tasarımının oluşumundan, okuma alışkanlığı kazanmamıza kadar birçok yaşamsal fonksiyonun şekillenmesinde yardımcı olur. Ders kitaplarının fiziksel özellikleri, tasarımı, taslağı ve lojistik ölçütler yönüyle sahip olması gereken ortak değerlendirme listesinin varlığına inanılır. Bu ölçütlere ders kitabının öğretim tekniği, amaçları, yaklaşımları, kitabın sadece öğretebilirliği değil, bireysel öğretmen yöntemleri, kurumun genel müfredatına uygunluğu yanında belli dil fonksiyonları, dilbilgisi, kelime ve becerileri de eklenmelidir. (Cunningsworth,1995; Ersöz, 1990; Solak, 2011) Diğer taraftan, dil sınıfında ders kitaplarının kullanımına bazı araştırmacı ve uygulayıcılar tarafından eleştirel bir bakış açısı getirilmiştir. Phillipson (1992) hedef dil ve kültür arasındaki karmaşık ilişkiye dikkat çeker ve Britanya destekli ders kitaplarının hükümet destekli ekonomik ve ideolojik bağlantılarını ön plana çıkarır. Allwright (1982) ise, ders kitaplarının aşırı derecede esnek olmadığına ve yazarların eğitimsel, psikolojik ve dilbilimsel tercih ve önyargılarını yansıttığına inanır. Bundan dolayı, ders kitapları temel olarak dil öğretim yöntem, süreç ve sırasını belirler ve kontrol eder (Solak, 2011). Dil öğretiminde ders kitabının bahsedilen önemine rağmen, literatürde geçerlik ve güvenilirlik çalışması yapılmış ve Türkiye de ilköğretim, ortaöğretim ve yükseköğretim düzeyinde kullanılan yabancı dil ders kitaplarının değerlendirilebileceği Türkçe bir ölçeğin yer almadığı anlaşılmıştır. Bu nedenle, bu çalışmada bu ihtiyaca cevap verebilecek bir yabancı dil ders kitabı değerlendirme ölçeği hazırlanması amaçlanmıştır.

3 Yabancı Dil Ders Kitabı Değerlendirme Ölçeği Geçerlik Güvenirlik Çalışması 123 Yöntem Günümüz eğitim dünyasında en sık kullanılmakta olan çok maddeli ölçeklerden biriside Likert tipi ölçeklerdir. Bu çalışmada da yabancı dil ders kitabı değerlendirme ile ilgili Likert tipi ölçek geliştirme çalışması yapılmıştır. Evren ve Örneklem Araştırma evreni, Milli Eğitim Bakanlığı kadrolarında görev yapan ilkokul 2. Sınıfta İngilizce dersine giren İngilizce öğretmenleridir. Araştırmanın örneklemini ise, eğitim-öğretim yıllarında ülkemizde görev yapan, 2. Sınıf İngilizce derslerini yürüten 170 İngilizce öğretmeni oluşturmaktadır. Ankete katılan İngilizce öğretmenlerinin demografik özellikleri Tablo 1 de verilmiştir. Tablo 1. Araştırmaya Katılan Öğretmenlerin Demografik Özellikleri N % Cinsiyet Erkek 79 46,5 Kadın 91 53,5 Eğitim Durumu Lisans ,1 Yüksek Lisans 5 2,9 Mesleki Kıdem , , ,36 Yukarıda verilen tabloda görüldüğü gibi araştırmaya 79 erkek ve 91 kadın İngilizce öğretmeni katılmıştır. Bu öğretmenlerinden 165 kişi lisans, 5 kişi yüksek lisans mezunudur. Mesleki kıdemi 1-5 yıl olan öğretmenlerin sayısı 129, 6-10 olan öğretmenlerin sayısı 37, olan öğretmen sayısı ise 4 tür. Veri Toplama Aracının Hazırlanması 2. sınıf İngilizce ders kitapları ile ilgili İngilizce öğretmen görüşlerinin belirlenmesi amacı ile hazırlanan bu ölçek 5 li Likert tipi olarak geliştirilmiştir. Ölçeğin oluşturulmasında Karasar (1999) ve Balcı (2005) tarafından önerilen aşağıdaki basamaklar dikkate alınmıştır: 1. Madde Oluşturma Aşaması 2.Uzman Görüşüne Başvurma Aşaması 3. Ön Deneme (Pilot) Aşaması 4. Geçerlilik ve Güvenirlik Hesaplama Aşaması. 1. Madde Oluşturma Aşaması İlgili ölçeğin geliştirilmesi sürecinde öncelikli olarak literatürde yer alan konuyla alakalı önceki çalışmalar incelenmiştir. Ayrıca konuyla ilintili olan yabancı literatürde yer alan benzer ölçeklere göz atılmıştır. Tüm bunların yanı sıra 8 İngilizce öğretmeni ile yüz yüze görüşmeler yapılmış, konuyla ilgili görüşlerine başvurulmuştur. Konuyla ilgili görüşleri alınan öğretmenlerin söylemlerinden içerik analizi yapılmıştır. Tüm bu çalışmalar neticesinde üç maddelik kişisel bilgiler bölümü ve 32 aday ölçek maddesi yazılarak madde havuzu oluşturulmuştur. Araştırmacılar ölçek maddelerini oluştururken maddelerin olumlu ve olumsuz olarak eşit oranda dağılımına, her maddenin net, sade ve anlaşılır olmasına; bir maddenin birden fazla yargı, düşünce, tutum ya da duyuş içermemesine dikkat etmişlerdir.

4 124 Ekrem SOLAK & Hicazi EKEN & Adem BAYAR Ölçekteki maddeler 5 li Likert tipinde oluşturulmuştur. Tutum belirleme araştırmalarında daha çok tercih edilen bu ölçek tipinde katılımcılar, her duruma cevap verirler. Tipik cevap seçenekleri kesinlikle katılıyorum, katılıyorum, kararsızım, katılmıyorum ve kesinlikle katılmıyorum şeklindedir. Puanlama aşamasında olumlu maddelerde kesinlikle katılıyorum a 5, katılıyorum a 4, kararsızım a 3, katılmıyorum a 2, kesinlikle katılmıyorum a 1 puan verilerek, olumsuz durumlarda ise bu sıralamanın tam tersi yapılarak puanlama yapılır. Puanlama sonucunda bireysel cevaplar toplanarak, toplam puan hesaplanır (Balcı, 2010). 2. Uzman Görüşüne Başvurma Aşaması Büyüköztürk (2004) e göre bir ölçme aracının geçerli ve güvenilir olması bireylerin davranışlarını tahmin etmedeki başarısı ile ölçülür. Bu bağlamda geçerlik, ölçme aracının ölçmeyi hedeflediği niteliği başka bir nitelikle karıştırmadan doğru şekilde ölçebilmesi durumu olarak tanımlanabilir (Öncü, 1994). İlgili literatür incelendiğinde kapsam (içerik), uyum ve yapı geçerliliği olmak üzere 3 çeşit geçerlikten bahsedilebilir. Bu bağlamda, araştırmacılar bu bölümde hazırlanan ölçeğin kapsam (içerik) geçerliliği açısından yeterliliğini incelemişlerdir. Kapsam geçerliği, ölçeğin bir bütün olarak ve ölçekteki her bir maddenin ayrı ayrı ölçmek istediği amaca ne derece hizmet ettiğini belirlemek amacı ile yapılır (Tekin, 1977). Bu doğrultuda araştırmacılar yapılan çalışmada doktorasını yabancı dil eğitimi alanında yapmış 3, eğitim bilimleri alanında yapmış 3 ve Türkçe eğitimi alanında yapmış 3 akademisyen, olmak üzere toplamda 9 akademisyenden meydana gelen uzman grubundan ölçeğin bütün ve madde madde olarak kapsam geçerliğine sahip olup olmadığını değerlendirmelerini istemişlerdir. Uzman görüşleri doğrultusunda amaca hizmet etmediği düşünülen ile dilbilgisi ve anlaşılabilirliği sorunlu olan maddeler için düzeltme ve çıkartma (ölçekten atma) işlemleri yapılmıştır. Buna göre 32 maddeden oluşan madde havuzundan 2 madde tamamen ölçekten çıkartılmış, 4 madde uzmanların önerileri doğrultusunda yeniden yazılmış ve nihayetinde 30 maddelik ölçek oluşturulmuştur. Tüm bu işlemler neticesinde hazırlanan ölçme aracının kapsam (içerik) geçerliği sağlanmaya çalışılmıştır. 3. Ön Deneme (Pilot) Aşaması Ön deneme için 3 maddelik kişisel bilgiler bölümü ve 30 madde taslak ölçek haline getirilmiştir. Ölçekteki maddeler, 5 li Likert tipinde oluşturulmuş ve kişilerin maddelere katılma dereceleri; 1 Kesinlikle Katılmıyorum, 2 Katılmıyorum, 3 Kararsızım, 4 Katılıyorum ve 5 Kesinlikle Katılıyorum biçiminde sınıflandırılmıştır. Ölçeği yanıtlayanların vermiş olduğu cevapların puanlanmasında, olumlu maddeler için 5, 4, 3, 2, 1 şeklinde, olumsuz maddeler için 1, 2, 3, 4, 5 şeklinde bir puanlama biçimi göz önüne alınmıştır. Hazırlanan ölçekten alınabilecek en düşük ve en yüksek puan aralığı ise arasında değişmektedir. Elde edilen taslak ölçeğin deneme (pilot) uygulaması eğitimöğretim yıllarında ülkemizde görev yapan, 2. Sınıf İngilizce derslerini yürüten 170 İngilizce öğretmenine uygulanmış ve elde edilen verilerin istatistiksel hesaplamaları yapılmıştır. Bu öğretmenler sosyal ağ kullanıcıları olup çalışmaya gönüllü olarak katılmışlardır. Geliştirilen bu ölçek öğretmenlere eğitim-öğretim yılının ikinci yarısında online olarak uygulanmıştır. Bulgular ve Yorumlar Bu bölümde geliştirilen ölçeğe yönelik yapılan istatiksel analiz bulgularına ve yorumlarına yer verilmiştir.

5 Yabancı Dil Ders Kitabı Değerlendirme Ölçeği Geçerlik Güvenirlik Çalışması Ölçeğe İlişkin Betimsel İstatistikler Ölçekte yer alan 30 maddenin betimsel istatistikleri hesaplanmıştır. Buna göre, ölçekten alınabilecek en düşük puan 43, en yüksek puan ise 147 dir. Ölçekten alınabilecek puan aralıklarına bakıldığında, puanlara ait ranj (dizi genişliği) değerinin 104 olduğu söylenebilir. Ölçek puanlarının ortalamasının 91,64, ortanca (medyan) değerin 96, standart sapmasının ise 17,74 olduğu belirlenmiştir. Puanların dağılımına ilişkin olarak hesaplanan çarpıklık katsayısı değeri -0,438 ve basıklık katsayısı değeri ise -0,044 olarak hesaplanmıştır (Bkz. Tablo 2). Bu sonuçlara göre, dağılımın, normal dağılıma oldukça yakın olduğu söylenebilir. Tablo 2. Ölçek Puanlarının Dağılımının Betimsel İstatistik Sonuçları İstatiksel Özellikleri Veriler N (Cevaplayıcı Sayısı) 170 Ortalama 91,64 Medyan 96 Mod 97 Standart Sapma 17,74 Varyans 314,58 Çarpıklık Katsayısı -0,438 Basıklık Katsayısı -0,044 Minimum Değer 43 Maksimum Değer 147 Ranj (Dizi Genişliği) Veri Toplama Aracının Güvenirlik Çalışmaları Bir ölçeğin sahip olması gereken en temel ve öncelikli özelliği güvenirliktir. Çünkü gerekli olan güvenirliğe sahip olmayan bir ölçeğin geçerliğine bakılmasına ihtiyaç yoktur (Bindak, 2005). Herhangi bir özelliği ölçmek amacıyla geliştirilmiş olan ölçme araçları, ölçtükleri davranış ve konu alanı bakımından birbirine benzeşik yani homojen maddelerden oluşuyorsa daha güvenilir ölçme sonuçları elde edilir. Başka bir deyişle, homojen maddelerden oluşan bir ölçme aracından elde edilen puanların güvenirliği, birbirine benzemeyen yani heterojen maddelerden oluşan bir ölçme aracından elde edilen puanların güvenirliğine göre daha yüksektir. Bu anlamda her ölçeğin kalbi olarak nitelendirilebilen güvenirlik, ölçme aracının tutarlı olarak her durumda benzer sonuçları ölçmesi durumu olarak ifade edilebilir (Bell, 1993). Ölçme aracındaki maddelerin aynı ya da benzer özellikleri ölçüp-ölçmedikleri; çeşitli madde analizleri ve güvenirlik analizi yollarına başvurularak öğrenilebilir. İlgili çalışmada İngilizce dersine giren öğretmenlerin İngilizce öğretimi için kullanılan kitaplara ilişkin görüşlerini ölçmek için oluşturulan ölçeğin güvenirliği için (iç tutarlılığı) madde analizi ile incelenmiş olup hem alt-üst grup ortalamaları farkına dayalı madde analizi hem de korelasyona dayalı madde analizi yapılmıştır. 30 maddeden oluşan ölçeğin Cronbach Alpha güvenilirlik katsayısı α = 0,845 olarak bulunmuştur. Bu süreçte aşağıdaki işlemler yapılmıştır: Madde analizi, ölçekten elde edilen toplam puanlara göre, grubu en düşük puandan en yüksek puana doğru sıralamaktır. Cevaplayıcı grubu bu şekilde sıralandığında, uç grupların (alt-üst grup

6 126 Ekrem SOLAK & Hicazi EKEN & Adem BAYAR veya tutum puanı yüksek-tutum puanı düşük grup) her bir maddeye verdikleri puan ortalamaları karşılaştırılır. Bir diğer anlatımla uç gruplar, ölçek puanları dağılımının yüksek ve düşük olmak üzere iki ucundaki kişilerden oluşmaktadır. Standart ölçek geliştirmede normal ve normalliğe yakın dağılan büyük gruplarda, dağılımın iki ucundan %27'si alt ve üst gruplar olarak belirlenir. Sonrasında, her bir madde için bu iki gruba ait ortalamalar hesaplanır ve iki grubun ortalamaları arasındaki farkın manidarlığı bağımsız (ilişkisiz) örneklemler t-testi ile yapılır. Test sonucunda elde edilen t-değerinin yüksek olması, maddenin ayırt etme gücünün yüksek olduğunu gösterir. Araştırmacılar ölçekte hangi maddelerin ölçeğin ölçmek istediği özellikler için çalıştığını belirlemek amacıyla her bir maddenin ayırt ediciliğine bir başka deyişle madde toplam korelasyonuna bakmışlardır. Bu anlamda madde-toplam test korelasyonun pozitif ve yüksek olması ile ölçeğin güvenirlik derecesinin yüksek olması doğru orantılıdır. Bir başka deyişle madde toplam korelasyon pozitif ve yüksekse ölçekte aynı oranda yüksek güvenirliğe sahiptir. Yapılan analizler sonucunda madde-toplam korelasyonları dikkate alınarak ölçeğe ait olan maddelerin güvenirlikleri bulunmuştur. Madde-toplam korelâsyonunun düşük olması güvenirliği düşürücü etki yaptığından, ilgili maddelerin ölçekten çıkarılması tavsiye edilir. Büyüköztürk (2002) ün belirttiği gibi madde-toplam korelasyonu katsayıları r 0,40 ise çok iyi bir madde ve 0,30 r 0,39 ise iyi derecede bir maddedir. Bu bağlamda araştırmacılar her bir madde için üst grup ve alt grup puanları ortalamaları farkına bakmışlar ve madde ortalamaları için t-testi sonuçları p>0,05 olan ve korelasyon katsayıları r 0,30 düşük olan, 7., 13. ve 18. maddelerin nihai ölçekle ölçülmek istenen amaca katkıda bulunmadıkları ya da çok az katkıda bulundukları düşüncesiyle ölçekten atılmasına karar vermişlerdir. Sonuç olarak ölçek 27 maddeye indirilmiştir. 3 madde çıkarılarak geriye kalan 27 maddenin t değerleri anlamlı olarak bulunmuş olup tüm maddeler için madde-toplam korelasyonları 0,505-0,819 arasında değişmektedir. Tüm bu bulgular neticesinde ölçekte yer alan maddelerin güvenirliklerinin yüksek olduğu ve benzer davranışları ölçmeye yönelik oldukları anlaşılmıştır. Bununla ilgili bulgular aşağıdaki tabloda gösterilmiştir. Madde No Madde-Toplam Korelasyonu* Tablo 3. Ölçek Madde Analizine İlişkin Sonuçlar Ortalama puan (%27 Alt Grup %27 Üst Grup) ** t değeri p M14 0,736 2,37 4,11 10,851 0,000*** M15 0,782 2,50 4,09 10,991 0,000*** M16 0,736 2,39 4,07 10,796 0,002*** M18 0,754 2,35 4,11 11,016 0,000*** M19 0,774 2,40 4,13 11,400 0,000*** M22 0,732 2,39 4,07 10,199 0,000*** M23 0,764 2,28 4,00 11,871 0,000*** M24 0,602 2,65 4,11 8,786 0,000*** M25 0,771 2,04 4,00 13,750 0,028*** M26 0,819 2,24 4,13 14,425 0,001*** M8 0,624 2,70 4,09 8,079 0,000*** M10 0,646 2,76 4,07 7,587 0,000*** M11 0,669 2,61 4,07 8,572 0,001***

7 Yabancı Dil Ders Kitabı Değerlendirme Ölçeği Geçerlik Güvenirlik Çalışması 127 M12 0,687 2,35 4,00 9,513 0,000*** M17 0,736 2,48 4,13 11,000 0,017*** M20 0,736 2,63 4,17 10,208 0,000*** M2 0,647 2,63 4,17 10,669 0,000*** M4 0,505 3,07 4,20 7,129 0,000*** M5 0,697 2,67 4,20 9,662 0,000*** M21 0,509 3,02 4,20 6,563 0,001*** *n=170, ** n1 = n2 =46, ***: p<0,05 düzeyinde anlamlı farklılık 3. Veri Toplama Aracının Geçerlik Çalışmaları Bu bölümde geliştirilen ölçeğin yapı geçerliliği incelenmiştir. Bu bağlamda ilgili ölçeğin yapı geçerliğini belirlemek için faktör analizi yapılmıştır. Faktör analizi, aynı yapıyı ya da niteliği ölçen değişkenleri bir araya toplayarak ölçmeyi az sayıda faktör ile açıklamayı amaçlayan bir istatistiksel tekniktir. Bir başka deyişle faktör analizi, ortak faktör adı verilen yeni değişkenleri ortaya çıkarma ya da maddelerin faktör yük değerlerini kullanarak kavramların işlevsel tanımlarını elde etme süreci olarak tanımlanabilir (Büyüköztürk, 2013). Açımlayıcı Faktör Analizi: Ölçeğin yapı geçerliğine ilişkin kanıt toplamak amacıyla Açımlayıcı Faktör Analizine başvurulmuştur. Faktör analizi ile maddelerin birbirleriyle olan korelâsyonları hesaplanmaktadır ve belirli bir faktör, toplam değişkenlik (varyans) içinde diğer faktörlerden daha çok ağırlık kazanmaktadır ve faktör yükü düşük olan maddeler belirlenmekte ve ölçekten çıkarılmaktadır. Eğer maddeler arasındaki korelâsyon değerleri yüksek ise bir diğer anlatımla, maddeler homojen ise, ölçeğin yapı geçerliği dolayısıyla güvenirliği de yükselmektedir. Açımlayıcı Faktör Analizinin yapılabilmesi için test edilmesi gereken bazı öncül istatistikler bulunmaktadır. Bunlar örneklem uygunluğu (sampling adequacy) ve Barlett Sphericity (küresellik) testleridir. Bu anlamda Kaiser-Meyer-Olkin (KMO) değerinin 0,60 ın üzerinde olması ve Bartlett testinin ise anlamlı olması gerekmektedir (Büyüköztürk, 2009). Bu doğrultuda araştırmacılar ilk olarak Kaiser- Meyer-Olkin (KMO) değerini incelemişlerdir. Kaiser-Meyer-Olkin (KMO) testi, dağılımın (örneklem büyüklüğünün) faktör analizi için yeterli olup olmadığını test eder. Literatürde Kaiser-Meyer-Olkin (KMO) değerinin 0,90 ın üzerinde olması mükemmel olarak değerlendirilmektedir. Bu araştırmada kullanılan ölçekten elde edilen KMO örneklem uygunluk katsayısı 0,946 olarak hesaplanmıştır (Bkz.Tablo4). Kaiser-Meyer-Olkin (KMO) yüksek çıkmış olması Bartlett değerlerininde yüksek olmasına olanak sağlayacaktır. Ölçeğin yapı geçerliği için yapılan ön analizlerden bir diğeri ise Bartlett testidir. Bartlett testi korelâsyon matrisi birim matrise eşittir hipotezini test eder. Hipotezin reddedilmesi, değişkenler arasındaki korelâsyon değerinin 1 den farklı olduğu anlamına gelmekte ve faktör analizinin değişkenler için uygun olduğunu belirtmektedir (Hutcheson & Sofroniou, 1999). Yapılan analizde Bartlett testi χ2 değeri 2970,161 (p<0,05) olarak bulunmuştur (Bkz.Tablo4). Yukarıda da anlatıldığı gibi faktör analizi yapabilmenin ön şartı, değişkenler arasında belli bir oranda korelasyon (ilişki) bulunmasıdır (Durmuş, Yurtkoru & Çinko, 2011). Bunun için öncelikle Kaiser-Mayer- Oklin (KMO) ve Barlett test değerleri incelenmiştir. Kaiser-Meyer-Olkin (KMO) değeri oldukça iyi (0,946) ve Barlett testinin p değeri (0.000) olması nedeniyle faktör analizi yapmaya uygun görülmüştür.

8 128 Ekrem SOLAK & Hicazi EKEN & Adem BAYAR Tablo 4. Ölçeğin KMO ve Bartlett Testi Sonuçları Kaiser-Mayer-Olkin (KMO) ÖrneklemÖlçümDeğerYeterliği = 0,946 Bartlett Testi Ki-Kare Değeri 2970,161 *: p<0,05 Faktör analizi sonucunda analize tabi tutulan 27 maddeden özdeğeri (eigenvalue) 1 in üzerinde olan 3 faktör elde edilmiştir. Özdeğeri 1 in üzerinde olan faktörlerin varyansın toplam varyansı açıklama yüzdesi %59,097 olarak bulunmuştur. Ancak özdeğeri 1'den büyük olan 2. ve 3. faktörün açıkladıkları varyans oranı birbirine çok yakındır (5,519 ve 4,228) ve 1. df 351 p 0,000* faktörün açıkladığı varyans (49,350) 2. ve 3. faktörün açıkladıkları varyansa göre oldukça büyüktür. Ancak özdeğeri 1'in üzerinde 3 faktör olması sebebiyle, araştırmada kullanılan ölçek 3 faktörlü kabul edilmiştir (Bkz. Tablo 6). Buna ek olarak araştırmacılar her bir maddenin faktör yükünü aşağıda gösterilen tablodaki gibi bulmuşlardır (Bkz. Tablo 5). Tablo 5. Ölçek Maddelerinin Ortak Faktör Varyans Değeri Faktör No Madde No Faktör yükü Faktör 1 M14 0,770 M23 0,744 M16 0,726 M25 0,720 M19 0,708 M26 0,708 M22 0,684 M18 0,639 M15 0,589 M24 0,467 Faktör 2 M10 0,742 M12 0,655 M11 0,626 M8 0,625 M20 0,596 M17 0,548 Faktör 3 M4 0,798 M5 0,671 M21 0,641 M2 0,504 Ölçekteki hangi maddelerin hangi faktör altında toplandıklarını belirlemek amacıyla Varimax dik döndürme tekniği kullanılmıştır. Döndürülmüş faktör analizi sonuçlarına göre 14, 15, 16, 18, 19, 22, 23, 24, 25 ve 26 numaralı maddeler olan 10 madde

9 Yabancı Dil Ders Kitabı Değerlendirme Ölçeği Geçerlik Güvenirlik Çalışması faktör; 8, 10, 11, 12, 17 ve 20 numaralı maddeler olan 6 madde 2. faktör; 2, 4, 5 ve 21 numaralı maddeler olan 4 madde ise 3. faktör altında toplanmıştır. Bu da ilgili maddelerin daha fazla yük verdikleri faktörün ölçmeyi amaçladığı özelliği (yapıyı) ölçtükleri anlamına gelir. Tablo 5 incelendiğinde, maddelerin yük değerleri 0,467 ile 0,798 arasında değiştiği görülmektedir. Buna göre maddelerin yük değerleri oldukça yüksektir. Faktör analizi sonucunda maddelerin sahip olduğu faktör yük değerleri oldukça önemli bir göstergedir. Bu konuda Büyüköztürk (2002, 2003) maddelerin faktör yük değerlerinin 0,45 veya daha yüksek olmasının iyi bir gösterge olduğunu dile getirmiş; bu sınırın bazı maddeler için 0,30 a kadar indirilebileceğini söylemiştir. 1., 3., 6., 7., 9., 13. ve 27. maddeler 0,45 faktör yükünden daha az değere sahip oldukları için ya da birden fazla faktöre hizmet ettikleri için araştırmacılar tarafından nihai ölçekten çıkartılmalarına karar verilmiştir. Faktör Tablo 6. Açımlayıcı Faktör Analizi Toplam Açıklanan Varyans Sonuçları Başlangıç Özdeğerleri Toplam Varyans Yüzdesi Yığılmalı Varyans Yüzdesi Toplam Açıklama Değerleri Toplam Varyans Yüzdesi Yığılmalı Varyans Yüzdesi 1 13,324 49,350 49,350 13,324 49,350 49, ,490 5,519 54,869 1,490 5,519 54, ,142 4,228 59,097 1,142 4,228 59, ,991 3,671 62, ,901 3,337 66, ,845 3,131 69, Tartışma ve Sonuç Öğrenme öğretme sürecinin değişmez ve hatta en önemli materyallerinden birisi olan ders kitapları her ne kadar vazgeçilmez olsa da zaman zaman bazı problemlerin ana sebebi olabilmektedir. Bunlar ders kitaplarının yapısından, yazımından ya da kullanım yöntemlerinden kaynaklanabilir. Kuşkusuz bu etkenler az ya da çok öğrenme öğretme sürecini de olumsuz olarak etkilemektedir (Keleş, 2001). Bundan dolayı ders için kullanılacak olan materyaller arasında yer alan ders kitapları içerik açısından ilgili eğitim programına uygun olarak hazırlanması, öğrencilerin gelişim özellikleriyle ters düşmeyecek şekilde organize edilmesi ve teknolojinin nimetlerinden azami ölçüde faydalanılarak hazırlanması oldukça önemlidir (Demirel ve Kıroğlu, 2006). Bunun yanı sıra ilgili ders için kullanılacak olan ders kitabının seçiminde öğretmenler oldukça önemli bir sorumluluğa sahiptirler. Çünkü her ne kadar öğretmenler öğrenme-öğretme sürecinden birincil derecede sorumlu olsalar da dersin süresini, okutacakları sınıfı ya da öğrencilerin seçimi gibi konularda çok tercih hakkına sahip değillerdir. Ancak diğer taraftan ders için kullanılacak olan ders kitabını tayin etme hakkına sahiptirler (Halliwell, 1992). Bu anlamda ders kitaplarının değerlendirilmesi, eksik ve fazla başka bir

10 130 Ekrem SOLAK & Hicazi EKEN & Adem BAYAR ifade ile zayıf ve güçlü yönlerinin ortaya konulması önemli bir husustur. Şüphesiz eksiği ya da kusuru olmayan bir kitap yoktur. Bundan dolayı mükemmel olarak nitelendirilebilecek ve tüm öğrencilerin ve öğretmenlerin bütün ihtiyaçlarını karşılayan bir kitaptan bahsetmek oldukça zordur. Bundan dolayı her ne kadar kusursuz bir ders kitabı bulunmasa da her ders kitabı zayıf yanlarının gösterilmesi ve böylece geliştirilmesi amacıyla değerlendirilmelidir (Tomlinson, 2006). Bu inanç doğrultusunda ilgili ölçek araştırmacılar tarafından geliştirilmeye çalışılmıştır. Başlangıçta 32 maddeden oluşturulan bu ölçek analizler neticesinde 20 maddeye düşürülerek son hali elde edilmiştir. Elde edilen ölçeğin geçerlik ve güvenirliğini belirlemek amacıyla yapılan analizler ölçme aracının ölçmeye uygun olduğunu açıkça göstermektedir. Bu anlamda araştırmacılar geliştirilen bu ölçeğin Türkiye de farklı araştırmacılar tarafından rahatlıkla kullanılabileceğine inanmaktadırlar. Sonuç olarak araştırmacılar ilgili ölçekle ilgili aşağıdaki önerilerde bulunmuşlardır: 1. İlgilim çalışma 170 öğretmenin katılım ile gerçekleştirildiği için aynı ölçeğin geçerlik ve güvenirliği daha büyük bir araştırma gurubuyla yeniden yapılabilir. 2. Geliştirilen bu ölçeğin kullanılacağı farklı araştırmaların yapılması ölçeğin ölçme gücüne önemli katkılar sağlayacaktır. KAYNAKÇA Adıbelli, S. (2007). Yeni programa göre hazırlanan fizik 1 ders kitabının eğitsel, görsel ve dil anlatım yönünden incelenmesi. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Selçuk Üniversitesi, Konya. Allwright, R., (1982). What do we want teaching materials for? ELT Journal, 36/1. Balcı, A. (2005). Sosyal bilimlerde araştırma yöntem, teknik ve ilkeleri. (5. baskı). Ankara: Pegema Yayınevi. Balcı, A. (2010). Sosyal Bilgilerde Araştırma Yöntem, Teknik ve İlkeler. (8. Baskı). Ankara: PegemA Yayıncılık. Bell, J. (1993). Doing your research Project (2. Edition). Buckingham: Open University Press Binbaşıoğlu, C. (1994). Ders kitapları üzerine. Çağdaş Eğitim, Yıl:19, Sayı:195, s.33. Bindak R. (2005). Tutum ölçeklerine madde seçmede kullanılan tekniklerin karşılaştırılması. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 6(10), Büyüköztürk, Ş. (2002). Faktör analizi: Temel kavramlar ve ölçek geliştirmede kullanımı. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 32, Büyüköztürk, Ş. (2003). Veri analizi el kitabı (3.Baskı). Ankara: PegemA Yayınları. Büyüköztürk, Ş. (2004). Veri analizi el kitabı (4. Baskı). Ankara: PegemA Yayınevi. Büyüköztürk, Ş., Çakmak, E.K., Akgün, Ö.E., Karadeniz, Ş., Demirel, F. (2011). Bilimsel araştırma yöntemleri. (8. Baskı) Ankara: PegemA Yayıncılık Büyüköztürk, Ş. (2013). Sosyal bilimler için veri analizi el kitabı. (18. Baskı). Ankara: PegemA Yayıncılık. Cunningsworth, A. (1995). Choosing your coursebook. New York: Heinemann. Demirel, Ö. & Kıroğlu, K. Ed. (2006). Konu alanı ders kitabı incelemesi, (2. Baskı). Ankara: PegemA Yayıncılık. Durmuş, B., Yurtkoru, E.S.,& Çinko, M. (2011). Sosyal bilimlerde SPSS le veri analizi. (4. Baskı). İstanbul: Beta Yayıncılık.

11 Yabancı Dil Ders Kitabı Değerlendirme Ölçeği Geçerlik Güvenirlik Çalışması 131 Ersöz, A., (1990). Coursebook Analysis and Design for ELT in the State Schools in Turkey. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Gazi University. Hallıwell, S.C. (1992). Teaching english in the primary classroom. England: Longman. Hutchinson, T. & Torres, E. (1994). The textbook as agent of change. ELT Journal, 48/4. Hutcheson, G.& Sofroniou, N. (1999). The Multivariate social scientist. SAGE Publications. Karasar, N. (1999). Bilimsel araştırma yöntemi (9.Basım). Ankara: Anı yayıncılık. Keleş, E. (2001). Fizik ders kitaplarını değerlendirme ölçeği. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans tezi). Karadeniz Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Trabzon. Kırkgöz, Y.(2009). Evaluating the English textbooks for young learners of English at Turkish primary education. Procedia Social and Behavioral Sciences 1, Köksal, Dinçay & Erdem Göksel. (2005). Two sides of the coin: Teachers' and students' perceptions of an ideal textbook. Paper presented at the forth international ELT research conference- reflecting on insights from ELT research May 2005, Çanakkale, Turkey Mirici, İ.Hakkı. (2003). The ELT Curricula of the Elementary Education Grades 4 and 5 in Turkey. Egypt TESOL Journal. Vol.2, Number 1, Spring 2003, Cairo: Egypt Tesol ISBN X O'Neill, R. (1982). Why use textbooks?. ELT Journal, 36/2. Öncü H. (1994). Eğitimde ölçme ve değerlendirme. Ankara: Matser Yayıncılık. Phillipson, R. (1992). Linguistic imperialism. Oxford: Oxford University Press. Solak, E. (2011). İlköğretim Altı, Yedi Ve Sekizinci Sınıf İngilizce Ders Kitabı Spot On Ders Kitabı Serisinin Değerlendirme Ölçütlerine Göre Değerlendirilmesi. e-journal of New World Sciences Academy, (6),1. Tekin H. (1977). Eğitimde ölçme ve değerlendirme. Ankara: Mars Matbaası. Tomlinson, B. (2006). Localising the global: Matching materials to the context of learning.' In J. Mukundan (ed.), Readings on ELT Materials II. Petaling Jaya: Pearson Malaysia, 1-16.

12 Kesinlikle Katılmıyorum Katılmıyorum Kararsızım Katılıyorum Kesinlikle Katılıyorum 132 Ekrem SOLAK EKLER Ek 1: Ölçek Değerli Öğretmenler; Bu ölçek, yabancı dil eğitiminde kullanılan ders kitaplarının değerlendirilmesi amacıyla hazırlanmıştır. Araştırma sonunda elde edilecek bulguların güvenirliği, soruları yanıtlamaktaki samimiyetinize bağlıdır. Ölçekteki maddelerin kesin bir doğru ya da yanlış cevabı bulunmamaktadır. Lütfen her bir maddeyi dikkatlice okuyarak size göre en uygun seçeneği (x) ile işaretleyiniz. Yanıtlarınız sadece bu çalışmanın amaçları doğrultusunda kullanılacaktır. Çalışmaya ayırdığınız zaman, gösterdiğiniz ilgi ve samimiyetinizden dolayı teşekkür ederiz. Saygılarımızla Cinsiyetiniz? ( ) Bay ( ) Bayan KİŞİSEL BİLGİLER Eğitim Durumunuz? ( ) Lisans Tamamlama ( ) Lisans ( ) Yüksek Lisans ( ) Doktora Mesleki Kıdeminiz? ( ) 1-5 yıl ( ) 6-10 yıl ( ) yıl ( ) 20 yıl ve üstü Maddeler Mad de No Maddeler Ders kitaplarının içeriğinde yer alan ilginç ve motive edici (oyun, şarkı, hikâye vb) etkinliklerin öğrenci seviyesine uygun olduğunu düşünüyorum. Ders kitabının içeriği tablolar, resimler ve şekiller ile somutlaştırılmıştır. Ders kitabının içeriğinin öğretim kazanımlarıyla tutarlı olduğu kanısındayım. Ders kitabının içeriğinin basitten karmaşığa, somuttan soyuta, bilinenden bilinmeyene gibi öğretim ilkelerine uygun olduğunu düşünüyorum. Öğretim programı ile ders kitabı arasında paralellik olduğuna inanıyorum. Ders kitabındaki kelimelerin öğrencilerin seviyesine uygun olduğu kanısındayım. Ders kitaplarındaki dinleme metin kayıtlarının ses ve teknik niteliğinin yeterli ve anlaşılır düzeyde

13 Yabancı Dil Ders Kitabı Değerlendirme Ölçeği Geçerlik Güvenirlik Çalışması 133 olduğunu düşünüyorum Ders kitaplarının öğrencinin sınıf dışında da öğrenmesini teşvik edeceğini düşünüyorum. Ders kitaplarında önemli öğretim hedeflerini ölçmeye yarayan etkinlikler vardır. Ders kitaplarında öğrencinin ön öğrenmelerini ve hazırbulunuşluk düzeyini ortaya çıkaran etkinliklere yer verilmiştir. Ders kitaplarında temayı toplu olarak değerlendirmeye yönelik etkinlikler olmasının öğrenci öğrenmesine faydalı olduğu kanısındayım. Ders kitaplarının düzeni, tasarımı ve kalitesinin net ve uygun olduğunu düşünüyorum. Ders kitaplarının etkin bir şekilde organize edildiğini düşünüyorum. Ders kitaplarındaki aktiviteler öğrencileri hem bireysel hem de grup çalışmalarına yönlendirmektedir. Ders kitaplarında kullanılan yazım dili ve dil bilgisinin kurallarına uygun olduğu kanısındayım. Ders kitaplarının, öğrencilerin İngilizce dil eğitimine ilgilerini yükseltecek nitelikte olduğuna inanıyorum. Ders kitaplarındaki aktivitelerin, yeterli iletişim kurmaya ve anlamlı uygulamalar yapmaya teşvik edici nitelikte olduğunu düşünüyorum. Ders kitaplarında yeterli konu çeşitliliğinin olduğuna inanıyorum. Gelecek senelerde de aynı kitabın, ders kitabı olarak tekrar seçilmesinin uygun olduğunu düşünüyorum. Ders kitaplarında öğrencilerin yaratıcı, özgün ve bağımsız cevaplar vermelerini teşvik eden etkinliklerin var olduğu kanısındayım.

14 134 Ekrem SOLAK