Öğretim İlke ve Yöntemleri

Transkript

1 Öğretim İlke ve Yöntemleri Editör: Şeref Tan Abdurrahman Kılıç Aynur Pala Behçet Oral Bülent Güven Esin Turan Güllaç Fatma Nur Köksal Gülnur Erciyeş Hale Yetim Hülya Çermik Orhan Akınoğlu Şeref Tan 11. Baskı

2 Editör: Doç. Dr. Şeref TAN ÖĞRETİM İLKE VE YÖNTEMLERİ ISBN Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. 2015, Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı, mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. Bu kitapta yer alan geçmiş yıllarda ÖSYM'nin yapmış olduğu sınavlardaki ÇIKMIŞ SORULAR'ın her hakkı ÖSYM'ye aittir. Hangi amaçla olursa olsun, tamamının veya bir kısmının kopya edilmesi, fotoğraflarının çekilmesi, herhangi bir yolla çoğaltılması ya da kullanılması, yayımlanması ÖSYM'nin yazılı izni olmadan yapılamaz. Pegem Akademi Yayıncılık telif ücreti ödeyerek bu izni almıştır. 1. Baskı: Eylül 2007, Ankara 11. Baskı: Ocak 2015, Ankara Yayın-Proje Yönetmeni: Ayşegül Eroğlu Dizgi-Grafik Tasarım: Gülnur Öcalan Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı Baskı: Ayrıntı Basım Yayın ve Matbaacılık Ltd. Şti İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 770. Sokak No: 105/A Yenimahalle/ANKARA ( ) Yayıncı Sertifika No: Matbaa Sertifika No: İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi Yayınevi Belgeç: Dağıtım: Dağıtım Belgeç: Hazırlık Kursları: İnternet: E-ileti: pegem@pegem.net

3 ÖN SÖZ Bu kitabın temel amacı; öğretmen adaylarımızın ve öğretmenlerimizin, öğretimin planlanması ve uygulanmasıyla ilgili olarak öğretmenlik mesleğinin gereği birtakım temel bilgi ve becerilerini daha üst düzeylere çıkarmaktır. Kitap 11 ünite olarak düzenlenmiştir. Kitapta, öğretim ilke ve yöntemleriyle ilgili temel kavramlar, öğrenme ve öğretim ilkeleri, içeriğin seçimi ve düzenlenmesi, öğretim modelleri, öğrenme stilleri, öğrenme ve öğretim stratejileri, öğretim yöntem ve teknikleri, öğretimin materyalle desteklenmesi, öğretimde verimliliğin arttırılması, öğretimin planlanması, öğretim planları ve öğretmen nitelikleri konuları detaylı olarak ele alınmıştır. Kitapta, örnek sınıf-içi uygulama etkinliklerine olabildiği kadar yer verilmiştir. Böylece okuyacağınız eser daha etkili bir ders kaynağı haline getirilmiştir. Kitabın öğrencilerimize kendilerini sınamaları ve sınavlara hazırlanmaları açısından daha da faydalı olması için, her ünite ile ilgili olarak KPSS de çıkan sorulara örnekler, (ünitelerin çoğunda) çözümleriyle birlikte ünite sonlarında verilmektedir. Ayrıca, bu kitap öğretim ilke ve yöntemleri için bir KPSS el kitabı niteliğindedir. Kitap alanında uzman olan yazarlar tarafından YÖK ün Öğretim İlke ve Yöntemleri dersi için belirlediği kur tanımına uygun olarak hazırlanmıştır. Kitabın hazırlanmasında katkısı olan herkese ve kitabın basımında katkıları olan tüm Pegem Akademi Yayıncılık çalışanlarına çok teşekkür ederim. Kitabın ileriki baskılarının daha kaliteli olabilmesi, bugüne kadar olduğu gibi okurlarımızın değerli önerileriyle sağlanabileceğinden bu konudaki yardımlar bizi mutlu edecektir. Kitabın tüm öğretmen ve öğretmen adaylarımızın kendilerini geliştirmelerine katkıda bulunması dileğiyle... e-posta: Şubat 2015 Editör: Doç. Dr. Şeref TAN

4 Bölümler ve Yazarları Ünite 1: Öğretim İlke ve Yöntemleriyle İlgili Temel Kavramlar Doç. Dr. Bülent Güven Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Eğitim Fakültesi Ünite 2: Öğretim Hedeflerinin Belirlenmesi Doç. Dr. Şeref Tan Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Ünite 3: Öğretim İçeriğinin Seçimi ve Düzenlenmesi Uzman Fatma Nur Köksal Bilim Uzmanlığı: Eğitim Teknolojileri, İndiana Üniversitesi, ABD Ünite 4: Öğrenme ve Öğretim İlkeleri Yrd. Doç. Dr. Aynur Pala Celal Bayar Üniversitesi Eğitim Fakültesi Ünite 5: Öğretim Kuram ve Modelleri Doç. Dr. Orhan Akınoğlu Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Ünite 6: Öğrenme Stilleri Yrd. Doç. Dr. Hale Yetim Amasya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Ünite 7: Öğretim Yöntem ve Teknikleri Yrd. Doç. Dr. Gülnur Erciyeş İzmir Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Ünite 8: Öğretimin Materyallerle Desteklenmesi Doç. Dr. Şeref Tan Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Ünite 9: Öğretimde Verimlilik Prof. Dr. Behçet Oral Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Ünite 10: Öğretimin Planları Prof. Dr. Abdurrahman Kılıç Düzce Üniversitesi Eğitim Fakültesi Ünite 11: Öğretmen Nitelikleri ve Yeterlikleri Doç. Dr. Hülya Çermik Yrd. Doç. Dr. Esin Turan Güllaç Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi

5 İÇİNDEKİLER Önsöz... iii Bölümler ve Yazarları... v İçindekiler... vii ÜNİTE 1 ÖĞRETİM İLKE VE YÖNTEMLERİYLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR (ss: 1-35) Giriş... 2 Eğitim... 2 İnformal Eğitim... 4 Formal Eğitim... 4 Örgün Eğtim... 5 Yaygın Eğtim... 5 Öğrenme, Öğretim ve Öğretme... 6 Öğrenme... 6 Öğretim ve Öğretme... 7 Öğretimde İlke, Strateji, Yöntem, Teknik ve Araç-Gereç Kavramları Öğretimde İlke Strateji Yöntem ve Teknik Araç ve Gereç Öğretim Hizmetinin Niteliğini Artıran Değişkenlerle İlgili Kavramlar İpucu Pekiştirme Katılım Dönüt Düzeltme Program Kavramı Eğitim Programı Öğretim Programı Ders Programı Örtük Program Program Geliştirme ve Program Değerlendirme Kavramı Özet Ünite Soruları KPSS Soru Örnekleri ve Çözümleri Kaynakça... 34

6 ÜNİTE 2 ÖĞRETİM HEDEFLERİNİN BELİRLENMESİ (ss: 37-77) Öğretim Hedefleri Hedeflerin Aşamalı Sınıflandırılması Bilişsel Alan Duyuşsal Alan Psiko-motor (Devinişsel) Alan Aşamalı Sınıflamaya Uygun Hedef ve Davranış Yazılımı Hedef Yazımında Dikkat Edilecek Bazı Hususlar Davranış Yazımında Dikkat Edilecek Bazı Hususlar Öğretim Hedeflerinden Etkin Olarak Faydalanma Özet Ünite Soruları KPSS Soru Örnekleri ve Çözümleri Kaynakça ÜNİTE 3 ÖĞRETİM İÇERİĞİNİN SEÇİMİ VE DÜZENLENMESİ (ss: ) Öğretim İçeriğinin Seçimi ve Düzenlenmesi Disiplinler ve İçerik Disiplinler ve Çekinceler İçerik Seçimi İçerik Seçimiyle İlgili Ölçütler (Ornstein ve Hunkins, 1998) İçerik Seçerken Cevaplanması Gereken Sorular İçerik Seçimi İçin Metotlar Literatür Taraması Yapma Konu Uzmanlarına Başvurma İçeriğin Sorumlular Tarafından Belirlenmesi İhtiyaç Analizi Yapma İçeriğin Düzenlenmesi İçerik Düzenlenirken Dikkat Edilecek Hususlar İçerikte Kapsam İçerikte Sıralama İçerikte Devamlılık İçerikte Denge İçerik ve Öğretim Süreci Özet Ünite Soruları KPSS Soru Örnekleri ve Çözümleri Kaynakça viii

7 ÜNİTE 4 ÖĞRENME VE ÖĞRETİM İLKELERİ (ss: ) Giriş Konu Alan Bilgisi Pedagojik Bilgi ve Beceriler Öğretmen Deneyimi Sağlıklı Öğretmen-Öğrenci Etkileşim ve İletişimi Yüksek Beklenti İşbirliği Ortamı Hazır Bulunuşluk Öğretim Etkinliklerini Öğrenci İlgilerine Dayandırma Motivasyon Dersin Hedeflerinden Haberdar Etme Aktif Katılım Öğrenci Sorumluluğu Anlamlı Materyal Dönüt Ekonomiklik Fazla Duyu Organına Hitap Etme Zengin Konu İçeriği Özel İletişimde Güvenlik Teknolojinin Kullanımı Anlamlı Tekrar İpuçları Pekiştireçler Aşamalılık Mantık Uygulama Fırsatları Değerlendirme Özet Ünite Soruları KPSS Soru Örnekleri ve Çözümleri Kaynakça ÜNİTE 5 ÖĞRETİM KURAM VE MODELLERİ (ss: ) Giriş Okulda Öğrenme Modeli (Carroll) Yetenek Öğretimden Yararlanma Yeteneği Sabır/Sebat Fırsat Öğretimin Niteliği Tam Öğrenme Modeli (Bloom) Öğrenci Nitelikleri Öğretim Hizmetlerinin Niteliği Öğrenme Ürünleri Tam Öğrenme Modelinin Uygulanışı ix

8 Öğretim Durumları Modeli (Gagne) Çoklu Zekâ Kuramı (Gardner) Çoklu Zekâ Kuramı Hangi Temellere Dayanır? Çoklu Zekâlar ve Öğrenme Yolları Sözel-Dilsel zekâ Mantıksal-Matematiksel Zekâ Görsel-Mekânsal-Uzamsal Zekâ Bedensel-Kinestetik Zekâ Müziksel-Ritmik Zekâ Sosyal-Kişilerarası Zekâ Kişisel-Öze Dönük Zekâ Doğa Zekâsı Dersleri Çoklu Zekâ Kuramına Göre Planlarken Dikkat Edilmesi Gereken Temel Noktalar Çoklu Zekâyı Sınıfta Uygulama ve Modeller Önerilen Çoklu Zekâ Uygulama Aşamaları Çoklu Zekâ Kuramının Avantajları Çoklu Zekâ Kuramının Sınırlılıkları Çoklu Zekâ Kuramında Ölçme ve Değerlendirme Yapılandırmacılık (Piaget, Vygotsky) Beyin Temelli Öğrenme (Caine and Caine) Beyne Dayalı Öğrenmenin 12 Temel İlkesi Probleme Dayalı Öğrenme (Dewey) Probleme Dayalı Öğrenmenin Temel Adımları İşbirlikli Öğrenme (Vygotsky) İşbirliği İçin Gerekli Şartlar İşbirliğine Dayalı Öğretim Teknikleri Özet Ünite Soruları KPSS Soru Örnekleri ve Çözümleri Kaynakça ÜNİTE 6 ÖĞRENME STİLLERİ (ss: ) Giriş Öğrenme Stilleri ve Tanımları Görsel/İşitsel/Kinestetik Öğrenme Stilleri Herrmann ın Beyin Üstünlük Ölçeği David Kolb un Deneyimsel Öğrenme Teorisi ve Öğrenme Stilleri Modeli Honey ve Mumford un Öğrenme Stilleri Myers-Brigs Tip Göstergesi Filder-Silverman ın Öğrenme Stili Modeli Dunn ve Dunn ın Öğrenme Stili Modeli Öğrenme Stilleri Konusunda Öğrencilere Öneriler Öğrenme Stilleri Konusunda Öğretmenlere Öneriler Özet Ünite Soruları KPSS Soru Örnekleri ve Çözümleri Kaynakça x

9 ÜNİTE 7 ÖĞRETİM YÖNTEM VE TEKNİKLERİ (ss: ) Giriş Öğretimde Strateji, Yöntem ve Teknik İlişkisi Öğretim Stratejileri Sunuş Yolu ile Öğretim Stratejisi Buluş Yolu ile Öğretim Stratejisi Araştırma-İnceleme Yolu ile Öğretim Stratejisi Öğretim Yöntem ve Teknikleri Yöntem Seçimini Etkileyen Faktörler Öğretim Yöntemleri Anlatım Yöntemi Etkileşimli Anlatım Tartışma Sempozyum Panel Zıt Panel Münazara Forum Seminer Örnek Olay İncelemesi Problem-Çözme Proje Temelli Öğretim İşbirliğine Dayalı Öğrenme Gösterip Yaptırma Karşılıklı Öğretim Grupla Öğretim Yöntem ve Teknikleri Soru Cevap Rol Oynama Drama Yöntemi Yaratıcı Drama Benzetim Tekniği (Simülasyon) Beyin Fırtınası Mikro Öğretim Yöntemi Altı Şapkalı Düşünme Deney Bireysel Öğretim Teknikleri Bireyselleştirilmiş Öğretim Programlı Öğretim Bilgisayar Destekli Öğretim Sınıf Dışı Öğretim Teknikleri Gözlem Gezisi Görüşme Sergi Nitelikli Öğretmen Özet Ünite Soruları KPSS Soru Örnekleri ve Çözümleri Kaynakça xi

10 ÜNİTE 8 ÖĞRETİMİN MATERYALLERLE DESTEKLENMESİ (ss: ) Öğretimin Materyalle Desteklenmesi Öğretimde Araç Gereç Kullanımının Sağlayacağı Faydalar Öğretim Sürecinde Kullanılabilecek Temel Materyaller Ders Kitabı Ünite Dergileri, Hikâye Kitapları Gösterim tahtaları Öğretmen ve Öğrenci İşbirliğiyle Hazırlanan Basit Materyaller Gruba Özgün ve Güncel Materyaller Hazırlama Zihin Haritaları, Kavram Haritaları ve Bilgi Haritaları Bulmacalar Grafikler Gerçek Nesne ve Modeller Görsel İşitsel Araçlar Video ve Televizyon Bilgisayar ve Öğretimsel Yazılım Programları Öğretim Kuram ve Modellerinde Materyal Kullanmanın Önemi Öğretimin Etkililiğini Arttırmada Materyal Kullanımı Özet Ünite Soruları KPSS Soru Örnekleri ve Çözümleri Kaynakça ÜNİTE 9 ÖĞRETİMDE VERİMLİLİK (ss: ) Giriş Öğrenme Niteliğini Belirleyen Değişkenler Öğrenci Nitelikleri Öğretim Hizmeti Niteliği Öğretim Yönetimi Öğretim Etkinliklerini Planlama Etkili İletişim Güdülenme Öğretimin Değerlendirilmesi Özet Ünite Soruları KPSS Soru Örnekleri ve Çözümleri Kaynakça xii

11 ÜNİTE 10 ÖĞRETİMİN PLANLARI (ss: ) Öğretimi Planlamanın Gereği ve Önemi Planlama Plan Hazırlamada Yapılacak İşlemler Öğretmenin Kendini Geliştirmesi Çevreyi Tanıma Yöntem/Teknikleri Belirleme Araç Gereç Hazırlama İş Takvimi ve Yıllık Çalışma Planı Yıllık Plan Günlük (Ders) Planı Hazırlama Gezi-Gözlem Planı Deney Planı Özet Ünite Soruları KPSS Soru Örnekleri ve Çözümleri Ekler (Plan örnekleri) Kaynakça ÜNİTE 11 ÖĞRETMEN NİTELİKLERİ ve YETERLİKLERİ (ss: ) Bilgi Toplumu ve Öğretmenin Değişen Rolü Bir Meslek Olarak Öğretmenlik Öğretmen Nitelikleri ve Yeterlikleri Kişisel ve Mesleki Değerler-Mesleki Gelişim Öğrenciyi Tanıma Öğrenme ve Öğretme Süreci Öğrenmeyi, Gelişimi İzleme ve Değerlendirme Okul, Aile ve Toplum İlişkileri Program ve İçerik Bilgisi Özet Ünite Soruları KPSS Soru Örnekleri ve Çözümleri Kaynakça xiii

12 ÜNİTE 1 ÖĞRETİM İLKE VE YÖNTEMLERİYLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR Doç. Dr. Bülent GÜVEN Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Eğitim Fakültesi Giriş Eğitim İnformal Eğitim Formal Eğitim Örgün Eğitim Yaygın Eğitim Öğrenme, Öğretim ve Öğretme Öğretimde İlke, Strateji, Yöntem, Teknik ve Araç-Gereç Kavramları Öğretimde İlke Strateji Yöntem ve Teknik Araç ve Gereç Öğretim Hizmetinin Niteliğini Artıran Değişkenlerle İlgili Kavramlar İpucu Pekiştirme Katılım Dönüt Düzeltme Program Kavramı Eğitim Programı Öğretim Programı Ders Programı Örtük Program Program Geliştirme ve Program Değerlendirme Kavramı Özet Ünite Soruları KPSS Soru Örnekleri ve Çözümleri Kaynakça

13 2 Öğretim İlke ve Yöntemleri GİRİŞ Eğitim sürecinde, bireylerin ve genç üyelerin içinde yaşadıkları topluma sağlıklı ve verimli bir biçimde uyum sağlamalarına yardımcı olmak amaçlanmaktadır. Bu uyumun sağlanabilmesi için ise öncelikle bireylerin yetenekleri belirlenir ve eğitim yardımıyla en üst düzeye kadar geliştirilmeye çalışılır. Bu işlemler gerçekleştirilirken eğitim sisteminin belirlenmiş olan amaçları rehber alınır ve bu doğrultuda bireylerin davranışlarının değiştirilmesi için gayret gösterilir. Sürekli şekilde gelişen kültürel yapı ve değerlerin içerisinde bulunan genç üyeler, süreç içerisinde eğitimin de yardımıyla kültürel yapı ve değerlerine esneklik kazandırırlar. Bu yolla içinde bulundukları koşullara daha kolay uyum sağlayarak, gelişime açık yeni yapılar ortaya koyarlar. Bu açıklamadan anlaşılacağı üzere eğitim yalnızca bilgi, beceri ve davranış değişikliği sağlamakla kalmaz bunun ötesinde, toplumun devamlılığını ve gelişmesini destekleyecek değerlerin üretilmesini, mevcut yapının bozulmasını önlemek ve bu yapıları özdeşleştirmek gibi işlevleri de yerine getirir. Toplumun genç üyelerinin eğitim düzeyi, duygu ve fikirleri, ahlaki özellikleri geliştikçe, gelecek nesillere verilecek eğitim daha nitelikli duruma gelecek beraberinde toplumun kültürü de gelişecektir. Bundan sonraki başlıklarda toplumların ve bireylerin gelişiminde en etkili faktör olan eğitim ve ilgili diğer kavramlar tanıtılmaktadır. EĞİTİM Bireyde kendi yaşantıları yoluyla davranış değişikliği oluşturma süreci olarak tanımlanan eğitim kavramı, en genel anlamıyla bireyleri belli amaçlara göre yetiştirme sürecidir ve bu süreçten geçen bireyin kişiliğinin olumlu yönde değişmesi beklenir. Varış (1996) kişiliğin yanı sıra kişinin amaçlarının, bilgilerinin, davranışlarının, tavırlarının ve ahlak ölçülerinin de eğitim süreciyle değiştiğini açıklayarak bu tanımı desteklemiştir. Eğitim kavramına ilişkin literatürde çok sayıda uzmanın tanımı olduğu söylenebilir. Örneğin, Ertürk (1993), eğitim kavramını bireyin davranışlarında kendi yaşantısı yoluyla, kasıtlı ve istendik yönde değişme meydana getirme süreci olarak tanımlarken, Demirel (1999), bu süreçteki kasıtlı kültürleme ifadesine dikkat çeken benzer bir tanım yapmıştır. Gürkan (1999) da, eğitim kavramına ilişkin yaptığı tanımda bireyin içinde yaşadığı toplumda davranış biçimleri edindiği süreçler toplamının eğitim olarak adlandırılması gerektiğini vurgulamaktadır (Gürkan,2004). Yukarıda ifade edildiği üzere alanyazında yer alan çok sayıda tanımını incelemenin mümkün olduğu eğitim kavramının gerçekleştirilmiş olan tanımlarında dikkat çeken ortak hususlar ise;

14 Öğretim İlke ve Yöntemleriyle İlgili Temel Kavramlar 3 Eğitimin süreç olarak, zaman ve kapsam yönünden geniş ve çok yönlü olduğu, Süreç sonunda bireyin davranışlarında mutlaka gözlenebilir, ölçülebilir ve istenilir değişiklikler olmasının beklendiği, Davranış değişikliğinin bireyin yaşantıları sonucu meydana geldiği, yaşantının ise bireyin çevresiyle kurduğu etkileşimler sonucu bireyde kalan izler olduğu, şeklinde ifade edilebilir (Gürkan, 2004). Burada kalıcılık için bireyin geçirdiği yaşantının kazanılmış türde yaşantıya dönüşmesi önemlidir. Aksi halde yalnızca yaşanılmış yaşantı olarak kalır ve unutulabilir. İlkel toplumlardan günümüze eğitim sürecinde bireyler, önce aile içerisinde doğal ortamlarda örneğin, anne babanın çocuğuna temizliğin nasıl yapıldığını göstermesi ya da çocuğun bu işi izlemesi gibi etkileşim yoluyla, daha sonra ise, toplumsal sürecin bir parçası olarak ortaya çıkan okul sistemi ile desteklenmektedirler. Uygarlaşma ile toplumların sosyal yaşamlarını etkili bir biçimde sürdürebilmek için geliştirdiği kurumlardan biri olan ve eğitimin kurumsallaşmasını sağlayan okul sistemi, günümüzde önemli görevleri üstlenmiş durumdadır. Okulların bu sürece yaptıkları sistemli ve planlı katkılar, neredeyse eğitimin sunulduğu tek yer olarak algılanmalarına neden olmuştur. Oysa okul dışında bireyleri bir mesleğe hazırlamak, onların hayata uyumlarını kolaylaştırmak için açılmış başka kurumlar da vardır. Ayrıca, eğitim daha öncede belirtildiği üzere ailede, iş yerinde, asker ocağında, ibadethanede ve insanların oluşturduğu çeşitli gruplar içinde de gerçekleştirilir. Eğitim, okul öncesinde, okul yaşamında ve sonrasında daha açık ve öz bir ifadeyle, yaşam boyu devam eden sürekli bir süreçtir. İnsanın yaşam boyu edindiği deneyimlerin tamamı bu sürecin kapsamı içerisinde yer alır. Birey bu süreçte ya kendi isteğiyle bulunur ya da toplum üyeleri tarafından kasıtlı kültürleme sürecine sokulur. Her toplum kendi kültürünün özelliklerini yeni kuşaklara aktarma isteğindedir. Toplumun, bireylerini kendi kültürünün istek ve beklentilerine uyacak biçimde etkilemesi ve değiştirmesine kültürleme denir (Fidan ve Erden, tarihsiz). Kültürleme, ailede, sokakta kısaca her yerde bilinçli ya da bilinç dışı kendiliğinden oluşan ve bireysel olan öğrenmeleri de kapsar. Kültürleme ile eğitim arasındaki fark, kültürlemenin amaçlı olarak yapılan kısmının eğitimin kapsamında olmasıdır. Bu özelliği nedeniyle eğitim kasıtlı kültürleme süreci olarak da tanımlanmaktadır. Kültürlemeyle karıştırılan bir başka kavram ise kültürleşmedir. Kültürleşme farklı kültürlerin karşılıklı etkileşime girmesiyle gerçekleşen kültür alış-verişidir. Kültürleşme süreci sonunda her iki toplum da yavaş ya da hızlı şekilde değişir birbirlerinin davranışlarını öğrenir. Örneğin aynı sokakta oturan çeşitli etnik toplulukların zamanla birbirini etkilemesi, birbirinden bazı davranışları alması, Avrupa birliğine üye ülkelerin kültürel etkileşime girmesi gibi.

15 4 Öğretim İlke ve Yöntemleri İnsanlardaki toplu yaşama özelliği onları toplumun beklediği ve istediği davranışları öğrenmeye yöneltir. Özellikle küçük toplumlarda edinilmesi beklenen beceriler gözleyerek ve taklitle, yaparak yaşayarak kazanılır. Gözleyerek, taklitle ya da planlı, programlı şekilde gerçekleşme gibi ifadeler eğitimin farklı türleri olduğuna işaret etmektedir. Bundan sonraki başlıklarda bu türler tanıtılmaktadır. İnformal Eğitim Bir plana bağlı olmaksızın insan yaşamı içerisinde çeşitli şekillerde kendiliğinden oluşan eğitim etkinliklerine informal eğitim adı verilir. İnformal eğitim, aile içerisinde, televizyon izlerken, arkadaş gruplarında vb kazanılan bilgi, beceri ve davranışları kapsamına alır. İnformal eğitim sürecinin iki önemli öğrenme biçimi; gözlem ve taklittir. İnformal eğitim sürecinde bireyler istenmeyen zararlı alışkanlıkları da edinebilirler. Örneğin; Sigara içmek, kopya çekmek, vb gibi. İnformal eğitim yoluyla kazanılabilecek olumlu ve olumsuz davranışlara örnekler veriniz. Olumlu davranış örneği Olumsuz davranış örneği İnformal eğitim süreci, toplumun beklentilerine uygun bireylerin yetiştirilmesinde ve kimi zararlı alışkanlıkların edinilmesini engellemede tek başına yeterli olamayacağından, denetimli, planlı ve kasıtlı eğitim etkinliklerinin sunulduğu boyut olan formal eğitim kavramı ortaya çıkmıştır. Formal Eğitim Formal eğitim sürecinde planlı ve kasıtlı bir biçimde öğrenme ortamı düzenlenmesi gereklidir. Amaçlı bir biçimde önceden hazırlanmış bir program dahilinde planlı olarak sunulan öğretim adı verilen bir süreçte gerçekleştirilir. Bu süreç planlanır, uygulanır ve değerlendirilir. Başlangıcından bitişine kadar özel bir ortamda kontrollü olarak uygulanır. Sürecin belirli aşamalarında ve sonunda değerlendirme işlemi gerçekleştirilir (Fidan ve Erden, tarihsiz). Formal eğitim süreci, örgün eğitim ve yaygın eğitim olarak ikiye ayrılmaktadır.

16 Öğretim İlke ve Yöntemleriyle İlgili Temel Kavramlar 5 Örgün Eğitim Belirli bir yaş grubundaki bireylere Milli Eğitimin amaçları doğrultusunda hazırlanmış eğitim programlarıyla okul çatısı altında düzenli olarak verilen eğitimdir (Taymaz, 1992). Örgün eğitim kapsamında bulunan basamakları; okul öncesi eğitim, ilköğretim, ortaöğretim ve yükseköğretim olarak sıralayabiliriz. Örgün eğitimde, sayıldığı üzere belli bir sıra söz konusudur. Bir eğitim basamağını başarıyla tamamlayamayan birey bir sonraki eğitim basamağına geçemez. Bu basamaklardan yükseköğretim dışında kalan eğitim basamaklarında eğitim alma yaş sınırları belirlidir. Belirlenen yaş grupları dışında kalanlar açık öğretim sistemleri ile eğitimlerini sürdürebilirler. Formal eğitimin bir diğer türü yaygın eğitimdir. Yaygın Eğitim Örgün eğitim sistemine hiç girmemiş, bu sistemin herhangi bir basamağında bulunan ya da bu basamakların birinden sistemi terk etmiş olan bireylere ilgi ve gereksinim duydukları alanlarda yapılan eğitim olarak tanımlanmaktadır (Taymaz, 1992). Çeşitli merkezlerde (Örneğin halk eğitim merkezleri) açılan kurslar, pratik sanat okulları, resmi ve özel kurum ve işletmelerde düzenlenen hizmet içi eğitim etkinlikleri yaygın eğitim kapsamında ele alınır. Buraya kadar yapılan açıklamalar formal ve informal eğitim süreçlerinin birlikte düzenlenmesi durumunda eğitimin ne denli geniş kapsamlı ve karmaşık bir süreç olduğu izlenimini vermektedir. Bu özelliği nedeniyle eğitimi zaman ve mekân yönünden sınırlamak olanaklı değildir. Formal ve informal eğitime ve informal eğitimin formal eğitim üzerine etkilerine güncel örnekler veriniz ve örneklerinizi sınıfınızla tartışınız. Formal eğitim örneği:.... İnformal eğitim örneği:.... İnformal eğitimin formal eğitime olumlu etkilerine örnek:.... İnformal eğitimin formal eğitime olumsuz etkilerine örnek:....

17 6 Öğretim İlke ve Yöntemleri ÖĞRENME, ÖĞRETİM VE ÖĞRETME Eğitim sürecini birbirini izleyen ve birbiri üzerine biriken öğrenme ve öğretme olayları oluşturur. Eğitim bir amaçla başlar, öğrenme-öğretme etkinlikleriyle sürdürülür ve değerlendirme ile son bulur. Amaç, eğitim sürecine giren bireylerin davranışlarında dolayısıyla, kişiliğinde meydana gelmesi beklenen özellikleri belirlemektir. Öğrenme, amaçların gerçekleştirilmesi için kurulan etkileşim, öğretme ise öğrenmeyle iç içe gerçekleşen etkinliktir. Eğitim süreci sonunda ulaşılmak istenen amaçlar öğrenme yoluyla gerçekleştirilir. Öğrenmenin içeriğini amaçlar belirler, içerikse kültür adı verilen toplumsal faktörden etkilenebilir ve kültürden kültüre farklılık gösterebilir. Öğrenme, insanoğlunu toplumsal bir varlık durumuna getiren ve bu yönüyle onu diğer canlılardan ayıran evrensel bir özellik olup, hem bir süreç, hem de bir üründür. Süreç olarak öğrenme, oldukça kalıcı nitelikteki davranış değişmelerine neden olan etkileşimler bütünüdür. Bu süreç doğrudan gözlenemez. Ürün olarak öğrenme ise geçirdiği yaşantıların sonucu olarak, bireyin davranışlarında oluşan bir ölçüde kalıcı nitelikteki değişmelerdir (Bloom, 1998). Öğrenme Öğrenme büyüme ve organizmada çeşitli etkilerle oluşan geçici değişmelerden farklı olarak, yaşantılar yoluyla meydana gelen davranışta ya da potansiyel davranıştaki nispeten kalıcı izli değişmeler (Senemoğlu, 1997) olarak tanımlanmaktadır. Bower ve Hilgard (1981) öğrenmeyi doğuştan getirilen davranışlar, eğilimler, olgunlaşma ve yorgunluk, ilaç vb. etkilerle meydana gelen organizmanın geçici durumlarını kapsamayan, çevredeki etkileşimler yoluyla davranışların oluşması ya da değiştirilmesi süreci olarak açıklamaktadırlar. Öğrenme değişik biçimlerde tanımlanmakla birlikte öğrenme psikologlarının önemli sayıdaki bir bölümü öğrenmenin, bireyin çevresiyle etkileşim kurması sonucu oluştuğu ve bireyin davranışlarında değişiklik meydana getirdiği görüşünde birleşmektedirler (Fidan ve Erden tarihsiz). Etkileşim, birey ile çevresi arasında kurulan çift yönlü ilişkidir. Etkileşimin gerçekleşmesi bireyin aldığı uyarıcının bireyi etkilemesi ve bireyin uyarıcıya tepkide bulunması ile olanaklıdır. Kişinin okuduğu bir felaket haberine üzülmesi, bu konuyla ilgili düşüncelerini açıklaması durumları gözlenmişse orada etkileşimin varlığından söz edilebilir. Öğrenme kendiliğinden ve yönlendirilmiş öğrenme olmak üzere iki biçimde gerçekleşmektedir. Bireyin kendi kendine gerçekleştirdiği bir eylem ya da yaşantı sonucu oluşan öğrenmelere kendiliğinden öğrenme, öğrenmeyi sağlayacak olan öğrenenin dışındaki bir kişi ya da araç olduğu durumda oluşan öğrenmelere ise yönlendirilmiş öğrenme adı verilir.