Yafll lar n Yafll l kla lgili Tutumlar : Manisa da Bir Kentsel ve K rsal Bölge Örne i

Transkript

1 KL N K ÇALIfiMA/RESEARCH ARTICLE Akad Geriatri 2013; 5: Gelifl Tarihi/Received: 23/07/ Kabul Edilifl Tarihi/Accepted: 08/10/2012 Manisa da Bir Kentsel ve K rsal Bölge Örne i Beyhan Cengiz Özyurt, Burak Tunç, Selçuk Hatipo lu Celal Bayar Üniversitesi T p Fakültesi, Halk Sa l Anabilim Dal, Manisa, Türkiye Department of Public Health, Faculty of Medicine, Celal Bayar University, Manisa, Turkey ÖZET Girifl: Bu çal flma Manisa da k rsal ve kentsel bölgede yaflayan 65 yafl ve üzerindeki kiflilerin yafll l kla ilgili tutumu ve bu bileflenleri etkileyen de iflkenleri ortaya koymay amaçlamaktad r. Materyal ve Metod: Kesitsel bir çal flma yap lm fl, aile sa l merkezlerinin toplam 734 yafll s ndan uygun örneklemeyle 240 yafll seçilmifltir. Oluflturulan anket formuyla yafll larla yüz yüze görüflülerek veri toplanm flt r. Sosyodemografik özelliklerin yer ald veri formuyla, yafll l kla ilgili tutumu de erlendirebilmek için DSÖ-Avrupa Yafllanma Tutumu Anketi (AYTA) kullan lm flt r. Toplam 24 sorudan oluflan AYTA her biri 8 soru içeren üç boyuttan (psikososyal kay p, bedensel de iflim ve psikososyal geliflme) (min 8 maks 40) oluflur. Puan artt kça alg lanan yaflam kalitesi de iyileflmektedir. Bulgular: Kat l mc lar n yafl ortalamalar 71.3 ±5.2 y ld r. Grubun %56.1 i erkek,%39.0 e itimsiz olup, %74.9 u en az bir kronik hastal oldu unu, %65.9 u evde aile deste i ile yaflad n ve %8.5 i herhangi bir sa l k güvencesi olmad n belirtmifltir. AYTA alanlar ortalama de erleri: psikososyal kay p 25.4±5.9; bedensel de iflim 20.8±6.0; psikososyal geliflme 26.5±5.2 ve toplam skor 48.7±14.8 olarak bulunmufltur. Sonuç: Çok de iflkenli analizlerde yafll lar n yafll l kla ilgili tutumlar n en çok etkileyen de iflkenlerin yafl, yaln z yaflama, son bir y lda sa l kta de iflim, e itim düzeyi ve günlük ifllerini yaparken baflkas na ihtiyaç duyma oldu u bulunmufltur. Anahtar Kelimeler: Tutum; yafll l k. Yaz flma Adresi/Address for Correspondence Yrd. Doç. Dr. Beyhan Cengiz Özyurt Celal Bayar Üniversitesi T p Fakültesi, Halk Sa l Anabilim Dal, Sa l k Yüksekokulu Binas Devlet Hastanesi Bahçesi, stasyon Mevkii, Manisa/Türkiye e-posta: beyhanozyurt@hotmail.com 29

2 ABSTRACT Introduction: The aim of this study was to determine the components of attitude of aging and the variables which influence these components in the people 65 and over living in rural and urban district in Manisa. Materials and Methods: A cross-sectional study was conducted, 734 subjects were appropriately sampled from 240 elderly registered to the family health centers. All data was acquired through a face-to-face questionnaire. The questionnaire contained questions about their sociodemographic characteristics. WHO-Europe Attitudes of Aging Questionnaire (EAAQ) was used to evaluate for atittudes of aging. EAAQ consists of 24 items classified in three domains (psychosocial loss; physical change and psychological growth) with 8 items each (min 8 max 40). Results: The mean age of the respondents were 71.3 ±5.2 years, 56.1% were male, 39.0% were illiterate, 74.9% reported any chronic illness, 65.9% were living under support of family and 8.5% have no health insurance. The mean values of the domain scores of the EAAQ were as follows: psychosocial loss 25.4±5.9; physical change 20.8±6.0; psychological growth 26.5±5.2. The mean values for the total module score were 48.7±14.8. Conclusion: Multivariate analysis showed that the most effective variables on attitudes of aging of elderly were age, education level, living alone, change in health over the last year and need of support during daily activities. Key Words: Attitudes; elderly. G R fi Yafllanman n anlam, yafll l a iliflkin de erler ve tutumlar içeren yafll l n psikososyal boyutu son y llarda yafll çal flmalar n n önemli ilgili alanlar ndan biri olmufltur (1,2). Toplumun yafll bireye bak fl, ondan beklentileri ve bireyin kendi durumunu alg lay fl önemlidir. Yafll - l kla ilgili olumsuz tutuma sahip olan yafll larda yetersizlik duygusu, baflkalar na yük olma korkusu, ifle yaramama tedirginli i ve sonucunda psikolojik yafllanma daha s k görülmektedir. Ayn zamanda fiziksel güç kayb yla bafllayan zorlanmalar, ifllevsel kay plar ve bedeninde de- iflen durumlara uyumda güçlükler yafll bireyin ruhsal çöküntü yaflamas na neden olmaktad r (3,4). Yafll bireylerin yafll l a yönelik tutumu sa l kl yafllanma için de önemli belirleyicilerden biri olarak kabul edilmektedir (5). Levy ve arkadafllar yapt klar çal flmalarda, pozitif yafll l k alg s n n öznel sa l ve sa l k davran fllar n olumlu yönde etkiledi ini göstermifllerdir (6-8). Yafll l k tutumu karmafl k, psikolojik ve toplumsal bir sürecin ürünüdür. Yafll l a ve yafll lara yönelik tutum, gerek toplumdaki daha genç eriflkin bireylerde, gerekse yafll lar n kendilerinde de iflik faktörlerden etkilenmektedir (9,10). Yafll l k alg s, tutumu ve bunu etkileyen faktörlerin bilinmesi toplum yafll sa l hizmetlerinin örgütlenmesinde ve yafll sa l hizmetlerinin sunulmas nda da önem kazanmaktad r (3). Bu çal flmada, Manisa da k rsal ve kentsel bölgede yaflayan yafll lar n yafll l kla ilgili tutumlar n de erlendirmek ve yafll l k tutumunu etkileyen faktörleri aç klamak amaçlanm flt r. MATERYAL ve METOD Bu çal flma, Manisa l Sa l k Müdürlü ü ve Celal Bayar Üniversitesi T p Fakültesi Dekanl aras nda yap lan protokol gere ince k rsal hekimlik staj araflt rma bölgesi olarak belirlenen Manisa 1 No lu Toplum Sa l - Merkezinin 16 No lu (Muradiye) ve 6 No lu Aile Sa l Merkezi (ASM) bölgelerinde yaflayan 65 yafl ve üstü kiflilerde May s 2012 tarihinde yürütülmüfl kesitsel tipte bir araflt rmad r. Araflt rman n evrenini Muradiye ASM bölgesindeki (k rsal bölge) toplam 492 yafll ve Manisa Merkez 6 No lu ASM bölgesindeki (kentsel bölge) toplam 242 yafll oluflturmufltur. Araflt rman n örnek büyüklü ü Epi info 7.0 program kullan larak hesaplanm flt r. Araflt rma için minimum örnek büyüklü ü %95 güven aral, %50 prevalans ve %5 hata pay ile 240 yafll olarak belirlenmifltir. Araflt rma bölgelerindeki yafll oranlar göz önünde tutularak Muradiye ASM bölgesinden 140, 6 No lu ASM bölgesinden 100 yafll - n n çal flmaya al nmas na karar verilmifltir. Araflt rmaya al nacak kifliler Manisa l Sa l k Müdürlü ü Bilgi fllem fiubesi kay tlar ndan basit rastgele örneklem yöntemi kullan larak belirlenmifltir. Her bir bölgeden araflt rmada ulafl lamayan kifliler olabilece i düflünülerek 30 adet yedek adres ile birlikte Muradiye ASM bölgesinden 170, 6 No lu ASM bölgesinden 130 yafll n n adres bilgileri elde edilmifltir. Araflt rman n verileri araflt rmac lar taraf ndan oluflturulan yap land r lm fl anket 30 Akad Geriatri 2013; 5: 29-37

3 Manisa da Bir Kentsel ve K rsal Bölge Örne i formu arac l yla sözel onamlar al n p araflt rmaya kat lmay kabul eden yafll lar n evlerinde dönem VI. t p fakültesi ö rencileri arac l yla yüz yüze görüflme yöntemiyle toplanm flt r. Araflt rmada kullan lan anket formu sosyodemografik özellikler, Dünya Sa l k Örgütü taraf ndan gelifltirilen Avrupa Yafllanma Tutumu Anketi (AYTA) ve yafll lar n ba ml l k düzeyini ölçen Katz indeksten oluflmufltur. Araflt rmada belirlenen adreslerdeki yafll lardan 51 (3 vefat, 11 evde bulunamayan, 37 red) ine ve yedek listedeki yafll lardan da 17 (7 evde bulunamayan, 10 red) sine ulafl lamam flt r. Çal flmada toplam 223 yafll ya ulafl lm fl ve kat l m h z %93.0 olarak gerçekleflmifltir. AYTA toplam 24 sorudan ve her biri 8 sorudan oluflan üç alt boyuttan (psikososyal kay p, bedensel de iflim ve psikososyal geliflme) oluflmaktad r. Her bir soru 1-5 aras de er alan 5 li likert tipi yan t ölçe i ile de erlendirilmektedir. Boyutlar en küçük 8, en büyük 40 puan aras nda de erlendirilmektedir. Alan skorlar yan nda toplam ölçek skoru da hesaplanabilmektedir. Psikososyal kay p boyut skoru ters çevrildikten sonra, ölçek puan artt kça ilgili boyuta ait tutum puan da olumlu yönde de iflmektedir. Ülkemizde ölçe in geçerlilik ve güvenilirli i Eser ve arkadafllar taraf ndan yap lm flt r (11). Günlük yaflam aktivitelerindeki ba ms zl klar Katz Günlük Yaflam Aktiviteleri ndeksiyle de erlendirilmifltir. Banyo yapma, giyinme, tuvalete gitme, oturup kalkma, d flk ve idrar kontrol edebilme ve yemek yeme aktivitelerini yard ms z yap yor olma 1 puan, yapamama 0 puan olarak hesaplanm fl, bu çal flmada toplam 0-5 puan ba ml, 6 puan ve üzeri ba ms z olarak günlük yaflam aktivitelerini sürdürüyor fleklinde de erlendirilmifltir. Veriler, tan mlay c istatistikler (ortalama, standart sapma, min-maks de erleri), ba ms z gruplarda t-testi, tek yönlü varyans analizi (ANOVA), ki-kare testi ve lojistik regresyon modeli kullan larak de erlendirilmifltir. BULGULAR Çal flmaya kat lan yafll lar n yafl ortalamalar 71.3 ± 5.2 (min 65-maks 92) y ld r. Çal flma grubunun sosyodemografik özelliklere göre da l mlar Tablo 1 de görülmektedir. Araflt rma grubunun %56.1 ini erkekler oluflturmaktad r. Yafll lar n %33.2 si ilkokul mezunu oldu unu, %16.6 s yaln z yaflad n, %54.3 ü düzenli bir geliri oldu unu, %78.5 i ise sa l k güvencesi oldu unu belirtmifltir. Araflt rma grubunun %74.9 unun sürekli ilaç kullanmay gerektiren kronik bir hastal n n oldu u, %31.4 ünün son bir y lda yatarak tedavi gördü ü, %33.6 s n n bir önceki y la göre sa l k durumunun daha kötü oldu u ve %9.4 ünün günlük yaflam aktivitelerini yerine getiremedi i saptanm flt r (Tablo 2). Tablo 3 te AYTA alt alan puan ortalamalar görülmektedir. Psikososyal kay p, bedensel de iflim, psikolojik geliflim alan puanlar ortalamas s ras yla 25.4 ± 5.9, 20.8 ± 6.0 ve 26.5 ± 5.2 dir. AYTA bölümlerinin puan ortalamalar da l m incelendi inde psikolojik geliflim alt alan n n en yüksek ortalamaya sahip bölüm oldu u gözlenmektedir. AYTA alt boyutlar nda ve toplam puanda taban ve tavan etkileri çok düflük düzeylerde kalm flt r (< %20). Tablo 4 te AYTA alt alanlar n n ba ms z de iflkenlerle iliflkisi görülmektedir. Yetmifl befl yafl ve üstünde olan, e itim almam fl, yaln z veya bak c yla yaflayan, sa l k güvencesi olmayan, bir önceki y la göre sa l n daha kötü olarak belirten, kronik hastal olan, son bir y lda hastanede yatarak tedavi gören, yaflam kalitesini kötü olarak belirten ve sa l ndan hoflnut olmayan yafll lar n psikolojik kay p puanlar anlaml derecede daha yüksek saptanm flt r (p< 0.05). Araflt rmaya kat lanlardan yafl grubunda, ilkokul ve üstü e itime sahip, ailesiyle birlikte yaflayan, sa l k güvencesi olan, bir önceki y la göre sa l n n daha iyi oldu unu belirten, kronik hastal ve son bir y lda hastaneye yat fl öyküsü olmayan, günlük yaflam aktivitelerini kimseye ba- ml olmadan kendi bafl na yürüten, yaflam kalitesi ve sa l k alg s iyi olan yafll lar n bedensel de iflim, psikolojik geliflim ve toplam puan ortalamalar anlaml olarak daha yüksek bulunmufltur (p< 0.05). Tablo 5 te çok de iflkenli analizlerin sonuçlar sunulmaktad r. Yetmifl yafl üstü olanlar n psikososyal kay p alt puanlar, evde yaln z veya bak c s yla yaflayan, bir önceki y la göre sa l n daha kötü olarak belirten, günlük ifllerini yaparken baflkas na ihtiyaç duyup ba ml oldu u saptananlar n bedensel de iflim, psikososyal geliflim alt alanlar ve toplam puanlar, e itim almam fl olanlar n bedensel de iflim alt alan puanlar ve sa l k güvencesi olarak yeflil karta sahip oldu unu belirtenlerin psikososyal geliflme alt alan ve toplam puanlar n n daha düflük oldu u saptanm flt r (p< 0.05). Akad Geriatri 2013; 5:

4 Tablo 1. Araflt rma grubunun bölgelere ve sosyodemografik özelliklere göre da l m Özellik K rsal bölge (%) Kentsel bölge (%) Toplam (%) Yafl (Ortalama ± sd) 71.3 ± (n= 96) (n= 74) ve üstü (n= 53) Cinsiyet Erkek (n= 125) Kad n (n= 98) E itim durumu* Okuryazar de il (n= 29) Okuryazar (n= 58) lkokul (n= 74) Ortaokul (n= 17) Lise (n= 29) Yüksekokul (n= 16) Sa l k güvencesi* Yok (n= 19) Yeflil kart (n= 29) Sosyal Güvenlik Kurumu (n= 175) Gelir durumu* Düzenli geliri var (n= 184) Düzenli geliri yok (n= 39) Birlikte yaflad kifliler Yaln z (n= 37) Efli ile birlikte (n= 114) Efli ve çocuklar yla (n= 33) Bak c ile birlikte (n= 5) Di er (n= 31) * Ki-kare testine göre kentsel k rsal bölge fark, p< TARTIfiMA Araflt rmaya kat lan yafll lar n yafll l kla ilgili tutumu AYTA kullan larak de erlendirilmifl ve yafllanma tutumunun psikososyal kay p, bedensel de iflim ve psikososyal geliflme alt boyut puan ortalamalar s ras yla 25.4, 20.8 ve 26.5 olarak bulunmufltur. Bu boyut ortalamalar Eser ve arkadafllar n n yapt AYTA Türkçe geçerlilik ve güvenilirlik çal flmas psikososyal kay p puan ortalamas na (25.2) benzer, bedensel de iflim (22.6) ve psikososyal geliflme (27.3) puan ortalamalar ndan daha düflük bulunmufltur (11). Çal flmam zda yafll lar n en yüksek puan yafll l n olumlu alg land psikososyal geliflim boyutundan ald bunu s ras yla psikososyal kay p ve bedensel de iflim boyutlar ndan al nan puanlar n izledi i görülmüfltür. Bu bulgu yafll lar n yafll l olumlu olarak alg lad klar, buna karfl n bedensel de iflim ve sa l kl olma aç s ndan yafll l k alg s n n daha kötü oldu- unu düflündürmektedir. Bilir ve arkadafllar n n yapt çal flmada, 65 yafl ve üzeri kiflilerin yafll l k tan mlar aras nda %39.4 ile en s k verilen yan t ihtiyarl k, hastal k olarak belirlenmifltir. Erkeklerin %19.6 s, kad nlar n ise %13.3 ü yafll l kla ilgili olumlu düflüncelere sahip olduklar n ifade etmifllerdir. Erkeklerin ancak %20 si, kad nlar n da %13 ü yafll l iyi bir fley, sayg görmek fleklinde alg lad klar n belirtmifllerdir (12). Bir baflka araflt rmada ise yafll lar n yar dan fazlas depresyonda olmay, daha ba ml olmay, daha fazla a r ve flikayetlerin olmas n, cinsel deneyimlerin daha az yafla- 32 Akad Geriatri 2013; 5: 29-37

5 Manisa da Bir Kentsel ve K rsal Bölge Örne i Tablo 2. Araflt rma grubunun sa l k durumu ile ilgili özelliklere göre da l m Özellik K rsal bölge (%) Kentsel bölge (%) Toplam (%) Kronik hastal k varl Evet (n= 167) Hay r (n= 56) Son bir y lda hastanede yatarak tedavi görme Evet (n= 70) Hay r (n= 53) Bir önceki y la göre sa l k durumu Çok daha iyi (n= 3) Daha iyi (n= 21) Ayn (n= 124) Kötü (n= 68) Çok kötü (n= 7) Sa l k sorunlar yla düzenli ilgilenen kurum/kifli Var (n= 159) Yok (n= 63) Yard mc cihaz kullan m Evet (n= 148) Hay r (n= 75) Kullan lan yard mc cihaz Baston (n= 40) flitme cihaz (n= 10) Yürüteç (n= 2) Tekerlekli sandalye (n= 5) Gözlük (n= 93) Günlük yaflam aktivitelerini yapabilme* Ba ml (n= 21) Ba ms z (n= 202) * Katz Günlük Yaflam Aktiviteleri ndeksine göre. Tablo 3. Avrupa Yafllanma Tutumu Anketi (AYTA) boyut puanlar n n da l m özellikleri AYTA boyutlar Ortalama ± SD Tabanda %* Tavanda %** Psikososyal kay p 25.4 ± Bedensel de iflim 20.8 ± Psikososyal geliflme 26.5 ± Toplam puan 48.7 ± * Kesinlikle kat lm yorum/hiç do ru de il (1) yan t yüzdesi. ** Tamamen kat l yorum/son derecede do ru (5) yan t yüzdesi. nabilmesini ve daha az enerjiye sahip olmay yafll l n beklenen yönleri olarak belirtmifllerdir (13). Yafll lar n yafll l k alg s zamanla de iflebilmektedir ve çok boyutludur. Bu boyutlar; fiziksel, fonksiyonel, psikolojik ve sosyal sa l içermektedir (14). Yap lan çal flmalarda yafl artt kça yafll l anlama ve fark ndal n anlaml olarak artt bulunmufltur (11,15,16). Çal flmam zda yafl n yafll l a ba l tutumda etkili bir de- Akad Geriatri 2013; 5:

6 Tablo 4. Sosyodemografik özelliklerin ve sa l k durumunun Avrupa Yafllanma Tutumu Anketi temel alanlar yla karfl laflt r lmas Avrupa Yafllanma Tutum Anketi Alt Alanlar Psikososyal kay p Bedensel de iflim Psikososyal geliflme Toplam puan Özellik (Ort ± SS*) (Ort ± SS) (Ort ± SS) (Ort ± SS) Bölge K rsal 25.1 ± ± ± ± 15.9 Kentsel 25.8 ± ± ± ± 13.1 p Yafl* ± ± ± ± ± ± ± ± ve üstü 23.1 ± ± ± ± 14.8 p Cinsiyet Erkek 25.6 ± ± ± ± 15.4 Kad n 25.1 ± ± ± ± 14.0 p E itim* Okuryazar de il-okuryazar 23.8 ± ± ± ± 14.0 lkokul ve üstü 26.4 ± ± ± ± 14.7 p Birlikte yaflad kifliler Yaln z/bak c 23.5 ± ± ± ± 14.9 Efli/çocuklar /di er 25.8 ± ± ± ± 14.4 p Sa l k güvencesi Yok 22.4 ± ± ± ± 15.1 Yeflil kart 23.8 ± ± ± ± 15.9 SGK 26.0 ± ± ± ± 14.2 p Bir önceki y la göre sa l k de iflimi Daha iyi 27.3 ± ± ± ± 17.7 Ayn 26.7 ± ± ± ± 13.7 Daha kötü 22.6 ± ± ± ± 12.1 p Kronik hastal k varl Var 24.7 ± ± ± ± 14.6 Yok 27.4 ± ± ± ± 14.1 p Son bir y lda hastaneye yat fl öyküsü Evet 23.9 ± ± ± ± 14.3 Hay r 26.1 ± ± ± ± 14.3 p Akad Geriatri 2013; 5: 29-37

7 Manisa da Bir Kentsel ve K rsal Bölge Örne i Tablo 4. Sosyodemografik özelliklerin ve sa l k durumunun Avrupa Yafllanma Tutumu Anketi temel alanlar yla karfl laflt r lmas (devam ) Avrupa Yafllanma Tutum Anketi Alt Alanlar Psikososyal kay p Bedensel de iflim Psikososyal geliflme Toplam puan Özellik (Ort ± SS*) (Ort ± SS) (Ort ± SS) (Ort ± SS) Yaflam kalitesi Kötü 20.9 ± ± ± ± 13.7 Orta 24.8 ± ± ± ± 11.2 yi 30.3 ± ± ± ± 11.9 p Sa l k hoflnutlu u Hoflnut de il 22.4 ± ± ± ± 15.0 Orta 24.9 ± ± ± ± 10.6 Hoflnut 29.1 ± ± ± ± 12.5 p Katz indeksine göre ba ml l k durumu Ba ml 20.4 ± ± ± ± 13.6 Ba ml de il 25.9 ± ± ± ± 13.8 p *Ortalama ± standart sapma. Ba ms z gruplarda t-testi. 2 Tek yönlü varyans analizi (ANOVA testi). iflken oldu u, yafl grubundaki yafll lar n yafll l kla ilgili tutumlar n n di er yafl gruplar na göre daha iyi oldu u saptanm flt r. Çok de iflkenli analiz sonucunda yafl n psikososyal kay p üzerinde etkili oldu u bedensel de iflim üzerinde beklenen etkisinin modelde kayboldu- u saptanm flt r. Yafll l kla ilgili tutum cinsiyetten de etkilenmektedir. Ülkemizde yürütülmüfl olan çok merkezli Yafll lar n Dünyas Araflt rmas nda kad nlar n %80 inin yafll l kabul etti i ve yafll l olumlu alg lad klar bulunmufltur (16). Bu oran erkeklerde çok daha düflük saptanm flt r. Çal flmam zda ve AYTA Türkçe sürümü geçerlilik çal flmas nda cinsiyetin yafll l k tutumu üzerine bir etkisi saptanamam flt r (11). Çal flmam zda kentsel ve k rsal iki farkl bölgede yaflayan yafll lar aras nda e itim durumu, gelir durumu ve sa l k güvenceleri gibi sosyoekonomik özellikler aç s ndan farklar olmas na karfl n yaflan lan bölgeye göre yafll l kla ilgili tutumlarda bir farkl l k olmad bulunmufltur. Yafll l k alg s kültürel de erlerden önemli ölçüde etkilenen bir faktördür (14). Farkl yerleflim yerleri olmas - na ra men Bat bölgesinde, birbirine yak n, benzer kültürel de erleri olan bölgeler olmas nedeniyle k r ve kent aras nda beklenen fark n gözlenmedi i düflünülmektedir. Araflt rmaya kat lan yafll lar n %74.9 unun sürekli ilaç kullanmay gerektiren kronik bir hastal oldu u saptanm flt r. Yine çal flma grubundaki yafll lar n %9.4 ünün günlük aktivitelerini yerine getiremedikleri, baflkalar na ba ml olduklar bulunmufltur. Yap lan bir çal flmada sa l k alg s n n iyi olmas n n pozitif yafll l k alg s na neden oldu u ve olumlu sa l k davran fllar na neden oldu u bulunmufltur (6). Bunu destekler nitelikte sa l k alg s iyi olan ve yaflam kalitesini iyi olarak de- erlendiren yafll lar n tüm boyutlardan daha yüksek puan ald klar saptanm flt r. Çal flmam zda kronik hastal - olan, son bir y lda hastanede yatarak tedavi gören, bir y l öncesine göre sa l n n daha kötü oldu unu belirten ve günlük yaflam aktivitelerini yerine getirmede baflkas na ba ml olan yafll lar n yafll l kla ilgili tutumlar n n olumsuz oldu u saptanm flt r. Son bir y la göre sa l n daha kötü olmas tüm alanlar etkileyen en önemli de iflken olarak bulunmufltur. Ba ms z ve aktif bir yaflam sürebilmenin yafll lar aç s ndan önemi WHOQOL-OLD yafll odak gruplar nda vurgulanm flt r. Ülkemizdeki yafll lar bu durumu kimseye muhtaç olmamak fleklinde kesin olarak ifade etmektedirler (17). Akad Geriatri 2013; 5:

8 Tablo 5. Avrupa Yafllanma Tutum Anketi alt alanlar ve sosyodemografik özellikler aras ndaki iliflkiyi aç klayan çok de iflkenli analiz sonuçlar * Alt alanlar ve de iflkenler Beta Wald OR %95 GA p Psikososyal kay p Yafl (70-74) Yafl (75 ve üzeri) Son bir y lda sa l ndaki de iflim (kötü) Bedensel de iflim E itim düzeyi (okuryazar de il-okuryazar) Evde yaln z/bak c yla yaflama Son bir y lda sa l ndaki de iflim (kötü) Katz indeksine göre ba ml olma Psikososyal geliflme Evde yaln z/bak c yla yaflama Son bir y lda sa l ndaki de iflim (kötü) Sa l k güvencesi (yeflil kart) Katz indeksine göre ba ml olma Toplam puan Evde yaln z/bak c yla yaflama Son bir y lda sa l ndaki de iflim (kötü) Sa l k güvencesi (yeflil kart) Katz indeksine göre ba ml olma * Modele al nan de iflkenler; yafl, e itim durumu, evde yaflayan kifliler, son bir y la göre sa l k durumundaki de iflim, sa l k güvencesi, kronik hastal k varl, son bir y lda yatarak tedavi görme, Katz indeksine göre ba ml l k durumu. Çal flmam zda Katz ölçe i ile belirlenen günlük yaflam performans n n yafll l k alg s n n bedensel de iflim ve psikososyal boyutunu önemli ölçüde etkiledi i bulunmufltur. Yafll n n günlük ifllerini yerine getirmede baflkas na ba ml hale gelmesi yaflam kalitesini azalt p sosyal sorunlara da neden olmaktad r (18,19). Yafll lar yaln z kalmaktan ve bak mevlerinde kalmaktan korkmaktad rlar. Bunun temel nedeni özellikle aile iliflkilerinden ve destekten yoksun kalmakt r (17,20). Ailede kazan lan güvenin yafll lar n yaflam alg lar n olumlu flekilde etkiledi i gösterilmifltir (21). Çal flmam zda yaln z yaflayan yafll lar n, efli veya çocuklar yla birlikte yaflayanlara göre yafll l a ba l tutumlar n n daha olumsuz oldu u ve çok de iflkenli analizlerde de bu iliflkinin korundu u gözlenmifltir. Yaln z yaflama, aile deste inden yoksun olma yafll lar n yaflam kalitesini de olumsuz etkilemektedir. Yafll lar n evde yak nlar yla yaflamalar n n ruh sa l na olumlu etkisi dikkate al narak, yafll ya aile deste i ve toplumsal destek sa lanmas, aile bireyleriyle yafll aras ndaki iliflkilerin gelifltirilmesi için katk da bulunulmas, evde bak m projesinin gelifltirilmesi, evde bak mlar n teflvik edecek sosyal düzenlemelerin yap lmas önerilmektedir (19,22). Türkçe geçerlilik çal flmas nda bilinen gruplarla yap - sal geçerlilik s nanmas nda psikososyal geliflme boyutunun sorunlu bir boyut oldu u ve psikososyal geliflme boyutundan elde edilecek sonuçlar n dikkatle yorumlanmas gerekti i belirtilmifltir (11). Çal flmam zda psikososyal geliflme boyutunun e itim durumu, yaflam koflullar, sa l k durumu, yaflam kalitesi ve alg lanan sa l k de iflkenlerinden etkilenmesi ölçe in alan çal flmalar nda kullan - labilmesine kaynak teflkil edece i düflünülmektedir. Sonuç olarak, yaln z yaflayan, günlük yaflam aktivitelerini yerine getiremeyen, sa l k durumu ve sosyoekonomik düzeyi düflük olan yafll lar n yafll kla ilgili tutumlar olumsuz olarak saptanm flt r. Yafll l kla ilgili tutumlar n belirlenmesi bu konudaki koruyucu ve bak m veren hizmetlerle psikososyal çal flmalara fl k tutacakt r. TEfiEKKÜR AYTA Türkçe sürümünün kullan m izni ve ölçe in de erlendirilmesi aflamas ndaki katk lar ndan dolay 36 Akad Geriatri 2013; 5: 29-37

9 Manisa da Bir Kentsel ve K rsal Bölge Örne i Prof. Dr. Erhan Eser e ve veri toplama aflamas nda göstermifl olduklar çabalar ve yay n izni için ntörn Doktorlar, Adem Koyuncu, Mehmet Fatih Yaz c, Orhan Artun, Engin Öztürk, Mehmet Zabit Kartal ve Soner K - na ya teflekkür ederiz. KAYNAKLAR 1. Öz F. Yaflam n son evresi: Yafll l k psikososyal aç dan gözden geçirme. Kriz Dergisi 2002; 10: Er D. Psikososyal aç dan yafll l k. F rat Sa l k Hizmetleri Dergisi 2009; 4: Ak n G. Her Yönüyle Yafll l k. Ankara: Palme Yay nc l k, 2006; Akdemir N, Ç nar F, Görgülü Ü. Yafll l n alg lanmas ve yafll ayr mc l. Turkish Journal of Geriatrics 2007; 10: Quinn KM, Laidlaw K, Murray LK. Older peoples attitudes to mental illness. Clin Psychol Psychother 2009; 16: Levy BR, Ashman O, Dror I. To be or not to be: the effects of aging self-stereotypes on the will-to-live. Journal of Death and Dying 2000a; 40: Levy BR, Hausdorff J, Hencke R, Wei JY. Reducing cardiovascular stress with positive self-stereotypes of aging. Journals of Gerontology: Psychological Sciences 2000b; 55: Levy BR, Slade MD, Kunkel SR, Kasl SV. Longevity increased by positive self-perceptions of aging. Journal of Personality and Social Psychology 2002; 83: Göktafl O, Tekin O, Akkafl T, fiendil SS. Yafll l kla ilgili tutumlar n de erlendirilmesi: Bursa'da 254 kifli üzerinde pilot çal flma. Yeni T p Dergisi 2010; 27: Soyuer F, Ünalan D, Güleser N, Elmal F. Sa l k meslek yüksekokulu ö rencilerinin yafll ayr mc l na iliflkin tutumlar ve bu tutumlar n baz demografik de iflkenlerle iliflkisi. Mersin Üniv Sa l k Bilim Derg 2010; 3: Eser E, Gerçeklio lu G, Eser S, Fidaner C, Baysan P, Pala T ve ark. Dünya Sa l k Örgütü-Avrupa Yafllanma tutumu anketi (AAQ) Türkçe sürümünün (AYTA-TR) Psikometrik özellikleri. Turkish Journal of Geriatrics 2011; 14: Bilir N, Aslan D, Güngör N, A aç M, S dd qu Z, Uluç F ve ark. Ankara'da Alt nda Sa l k Oca Bölgesi'ne ba l Sakarya Mahallesi'nde yaflayan 65 yafl üzeri kiflilerin baz sa l k ve sosyal durumlar n n saptanmas. Turkish Journal of Geriatrics 2002; 5: Sarkisian CA, Hays RD, Mangione CM. Do older adults expect to age successfully? The association between expectations regarding aging and beliefs regarding healthcare seeking among older adults. J Am Geriatr Soc 2002; 50: Phelan E, Anderson L, Lacroix A, Larson E. Older adults views of successful aging -How do they compare with researchers definitions? Jags 2004; 52: Lifshit H. Attitudes toward aging in adult and elderly people with intellectual disability. Educational Gerontology 2002; 28: Yafll lar n Dünyas Araflt rmas. Eriflim Tarihi Eser E, Eser S, Özyurt B, Fidaner C. Türk yafll lar örne inde yaflam kalitesi alg s : WHOQOL-OLD Projesi Türkiye odak grup sonuçlar. Turkish Journal of Geriatrics 2005; 8: Lüleci E, Mand rac o lu A. Manisa da huzurevlerinde yaflayan yafll lar n günlük yaflam aktivitelerinin ve yaflam kalitelerinin belirlenmesi, 7. Halk Sa l Günleri, Bildiri Özetleri Kitab, Eskiflehir 2001: Özyurt BC, Eser E, Çoban G, Akdemir SN, Karaca, Karakoç Ö. Manisa Muradiye bölgesindeki yafll lar n yaflam kalitesini etkileyen faktörlerin de erlendirilmesi. Turkish Journal of Geriatrics 2007; 10: Beyene Y, Becker G, Mayen N. Perception of aging and sense of wellbeing among latino elderly. J Cross Cult Gerontol 2002; 17: Özer M, Karabulut Ö. Yafll larda yaflam doyumu. Turkish Journal of Geriatrics 2003; 6: Saygun M,16 Eser E. Yafll l k döneminde alg lanan sa l k ve yaflam n niteli i; neredeyiz? Türkiye Sa l k Raporu,Yafll sa l : Sorunlar ve çözümler, Halk Sa l Uzmanlar Derne i (HASU- DER) Yay nlar, Eriflim Tarihi Akad Geriatri 2013; 5: