TÜRK YE DE HALKB L M MÜZEC L ve SORUNLARI SEMPOZYUMU B LD R LER. GAZ ÜN VERS TES TÜRK HALKB L M ARAfiTIRMA VE UYGULAMA MERKEZ (THBMER) Ankara 2003

Transkript

1 GAZ ÜN VERS TES TÜRK HALKB L M ARAfiTIRMA VE UYGULAMA MERKEZ (THBMER) GAZ ÜN VERS TES TÜRK HALKB L M ARAfiTIRMA VE UYGULAMA MERKEZ (THBMER) YAYINLARI: 1 Bu kitab n bütün haklar Gazi Üniversitesi Türk Halkbilimi Araflt rma ve Uygulama Merkezi ne aittir. Kaynak gösterilerek al nt yap labilir. TÜRK YE DE HALKB L M MÜZEC L ve SORUNLARI Ankara 2003 ISBN SEMPOZYUMU B LD R LER Sempozyum Düzenleme Kurulu Prof. Dr. M. Öcal O UZ, Gazi Üniversitesi Prof. Dr. Halit ÇAL, Gazi Üniversitesi Fatih KONUKÇU, Kültür ve Turizm Bakanl Yay na Haz rlayanlar M. Öcal O uz Tuba Salt k Özkan Yay n Dan flmanlar Prof. Dr. Abdurrahman GÜZEL, Gazi Üniversitesi Doç. Dr. Nebi ÖZDEM R, Hacettepe Üniversitesi Gazi Üniversitesi THBMER Yay n Bask Baflak Matbaac l k

2 ÖNSÖZ Halkbiliminin inceleme alan na giren konularla ilgili kimi objelerin camekan ard nda teflhirine yönelik olarak kurulan ilk etnografya müzelerinden, halk hayat n n bütün görünüm ve ürünleriyle aç k ve kapal alanlarda canland r lmas n hedefleyen aç k hava müzelerine, belli bir tarihsel ve/veya kültürel yap y ba lam yla birlikte müzelefltirmeyi hedefleyen eko-müzelere uzanan süreçlerde Türkiye deki uzak görüfllü birkaç uzman n çabas, bu alanda karfl lafl lan engelleri aflmaya yetmedi i için, biz de ne yaz k ki bugün, müzelerin sorunlar na de il, müzecili in sorunlar na e ilen bir sempozyum düzenlemek zorunda kald k. Bu kitapta, Türkiye de ulusal veya yerel düzeyde niçin aç k hava müzeleri benzeri yap laflmalar n gerçeklefltirilemedi i, gerçeklefltirilmesi durumunda bunun bilimsel ölçütlerinin neler olmas gerekti i üzerine Aral k 2003 tarihlerinde Gazi Üniversitesi nde yap lan Türkiye de Halkbilimi Müzecili i ve Sorunlar Sempozyumu nun bildirileri yer almaktad r. Türkiye de halkbilimi müzecili i alan nda düzenlenen bu ikinci sempozyum, gerek kat l mc say s gerekse yay mlanan bildirilerin hacmi bak m ndan en kapsaml halkbilimi müzecilik sempozyumu olma özelli ine sahiptir. Gazi Üniversitesi olarak bir ilki gerçeklefltirmifl olmaktan mutluyuz. Bu sempozyumda sunulan bildirilerde ortaya konulan görüfllerin kurulacak halkbilimi müzeleri için önemli birer yol gösterici olaca na inan - yoruz. UNESCO da Hükümetler Aras Uzmanlar Kurulunun, Somut Olmayan Kültürel Miras Sözleflme Tasla n alk fllar aras nda kabul etti i 14 Haziran 2003 tarihinde dünyada halkbilimi çal flmalar yeni ve heyecan verici bir evreye girdi. Tasla n yasalaflma süreçleri tamamland nda önümüze e itim kurumlar nda ders olarak okutulmas, devlet içinde ve üniversitelerde kurumlaflmas, müze ve arflivlerin kurulmas öngörülen bir halkbilimi çal flma alan ç kmaktad r. Bu süreçlere haz rl kl ve donan ml girmek bak m ndan bu sempozyumun iyi bir bafllang ç oluflturdu una inan yoruz. Sempozyum düflüncemizin eylem plan na konulmas ndan bu kitab n yay mlanmas na kadar geçen süreçlerde bir çok kifli ve kurumdan destek gördük. Bunlar okurla paylaflmak istiyoruz: Bu projenin hamisi, Gazi Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. R za Ayhan d r. Onun bütün katk lar n ve sa lad imkanlar özetlemek için, üniversite bünyesinde kurmay tasarlad m z Uygulamal Türk Halkbilimi Müzesi ile ilgili düflüncelerimizi anlat rken projelerinizi ve hayallerinizi sonuna kadar destekliyorum sözünü aktarmak san r m yeterli olacakt r. Sempozyumun ve sempozyumla efl zamanl olarak düzenledi imiz Türk Halkbilimi Müzesine Do ru Sergisi nin maddi kaynaklar, Kültür Bakanl Halk Kültürlerini Araflt rma ve Gelifltirme Genel Müdürlü ü ile Gazi Üniversitesi Bilimsel Araflt rma Projeleri Fonu ndan sa land. Bu ba lamda, Rektör Yard mc s Prof. Dr. Metin Aktafl ve HAGEM Genel Müdürü Seyhan Livanelio lu nu anmak gerekir. Üniversitenin e itim etkinlikleri çerçevesinde sempozyumun organizasyonunu Rektör Yard mc s Prof. Dr. Ülker Akkutay üstlendi. Kastamonu Valisi Enis Yeter, Kastamonu Evleri konulu bir foto raf sergisi, Mesleki E itim Fakültesi Ö retim Üyeleri Prof. Tevhide Özba önderli inde haz rlad klar El fli ve Bilimsel Yay n Örnekleri reyonlar yla sempozyum s ras nda aç lan Türk Halkbilimi Müzesine Do ru Sergisi ni zenginlefltirmifllerdir. TV8 Yap mc s Süha Uyar 12 Aral k 2002 tarihinde Erkan Tan la Baflkentten program nda sempozyumumuzu de erlendirmifltir. Mesleki E itim Fakültesi Moda Tasar m Bölümü ö rencileri, Ö retim Üyeleri Dr. 3 Fatma Koç, Dr. Remziye Sezgin ve Beyhan Pamuk yönetiminde Anadolu Rüzgar ad yla geleneksel k yafetlerden oluflan bir defile gerçeklefltirmifllerdir. Fen Edebiyat Fakültesi Gazi Türk Halkbilimi Toplulu u, sempozyum ve sergi s ras nda canla baflla çal flt. Sempozyum sekreterli ini ve sergi görevlili ini onlar üstlendiler. Sempozyumun her türlü belge ve bilgi ak fl n onlar sa lad, serginin aç lmas ve toplanmas ifllerini onlar gerçeklefltirdi. Fen Edebiyat Fakültesi personeli emek ve araçlar yla katk sa lad. Rektörlü ün Bas n, Bilgi fllem ve Bilimsel Araflt rma Projeleri mensuplar n n sempozyumun gerçekleflme süreçlerindeki katk lar n unutamay z. Sempozyum ve kitab n bilimsel haz rl k ve sunufl süreçlerine gelince, Sempozyum Düzenleme Komitesi, Gazi Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Ö retim Üyelerinden Prof. Dr. M. Öcal O uz, Prof. Dr. Halit Çal ve Kültür Bakanl Temsilcisi Fatih Konukçu dan olufltu. Sempozyuma kabul edilen bildirilerin biri hariç hepsi sunuldu ve sunulan bildirilerin metinleri Gazi Üniversitesi Ö retim Üyesi Prof. Dr. Abdurrahman Güzel ve Hacettepe Üniversitesi Ö retim Üyesi Doç. Dr. Nebi Özdemir in dan flmanl nda yay ma haz r hale getirildi. Sempozyumda birinci oturum Ege Üniversitesi Ö retim Üyesi Prof. Dr. Fikret Türkmen, ikinci oturum Gazi Üniversitesi Ö retim Üyesi Prof. Dr. fierif Aktafl, üçüncü oturum Hacettepe Üniversitesi Ö retim Üyesi Prof. Dr. Dursun Y ld r m, dördüncü oturum Selçuk Üniversitesi Ö retim Üyesi Prof. Dr. Saim Sakao lu, beflinci oturum Ankara Üniversitesi Ö retim Üyesi Prof. Dr. Bekir Onur, alt nc oturum Gazi Üniversitesi Ö retim Üyesi Prof. Dr. Abdurrahman Güzel, yedinci oturum Gazi Üniversitesi Ö retim Üyesi Prof. Dr. Ahmet Bican Ercilasun, sekizinci oturum Gazi Üniversitesi Ö retim Üyesi Prof. Dr. Hakk Acun, dokuzuncu oturum Ankara Üniversitesi Ö retim Üyesi Prof. Dr. Mustafa Arl n n baflkanl nda gerçekleflti. Kapan fl Oturumu, Sempozyumun de erlendirmesini yapan Prof. Dr. Ahmet Bican Ercilasun taraf ndan yönetildi. Sempozyumda bildiri sunan bilim adam ve araflt r c lar, davetimizi kabul ederek yo- un k fl flartlar na ra men uzak yak n illerden geldiler ve bilgilerini bizimle paylaflt lar. Bu kitap onlar n düflünce ve bilgi birikimlerinin ürünüdür. Bildiri metinleri yaklafl k alt ayl k bir çaba sonunda Araflt rma Görevlisi Tuba Salt k Özkan n çabalar yla derlendi, topland ve dan flmanlar n de erlendirmesine haz r hale getirildi. Foto raflar n seçimi ve yerlefltirilmesi, biyografilerin temini veya yeniden yaz - m ve düzeltme iflleri de Tuba Salt k Özkan taraf ndan gerçeklefltirildi. Dolay s yla bildirilerin kitaba dönüflmesinde onun eme i ve katk s az olmad. Bu kitab n ortaya ç kmas süreçlerinde emek ve katk lar ndan söz etti imiz yukar - daki kifli ve kurumlara teflekkür borcumuzdur. Adlar n unuttu umuz veya sayamad - m z kiflilerin de hoflgörüsüne s n yoruz Aral k 2002 tarihinde Gazi Üniversitesi nde gerçeklefltirdi imiz Türkiye de Halkbilimi Müzecili i ve Sorunlar Sempozyumu nun bildiri metinlerinden oluflan bu kitap, Gazi Üniversitesi bünyesinde kurulan Türk Halkbilimi Araflt rma ve Uygulama Merkezi nin ilk yay n d r. Merkezin konuyla ilgili ikinci yay n n n, 2-8 Ekin 2004 te Güney Kore nin baflkenti Seul de gerçeklefltirilecek olan uluslar aras Somut Olmayan Kültürel Miras n Müzelenmesi Sempozyumu nun ilham yla bu sempozyumun ulusal n n gerçeklefltirilmesi sonucu ortaya ç kacak bildiriler olmas n hayâl ediyoruz. M. Öcal O uz 4

3 TÜRK YE DE HALKB L M MÜZEC L ve SORUNLARI ÖNSÖZ / 3 Ç NDEK LER / 5 Ç NDEK LER 1. AÇIfi KONUfiMASI HAGEM Genel Müdürü Seyhan Livanelio lu / 7 Gazi Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. R za Ayhan / 9 2. AÇILIfi B LD R S M. Öcal O uz: Türkiye de Halkbilimi Müzecili i ve Sorunlar Sempozyumu / B LD R LER a) I. Oturum (Baflkan: Fikret Türkmen) Alparslan Santur: Aç k Hava Müzeleri (Tan m, Türkiye deki Durumu ve Yurtd fl ndan Bir Örnek) / 15 Nail Tan: Kültür Bakanl n n Folklor Aç k Hava Müzesi Kurma Teflebbüsü ve Hazin Sonucu / 22 Zümrüt Nahya: Türkiye Aç k Hava Halk Kültürü Müzesi ve Bir Deneyim / 26 b) II. Oturum (Baflkan: fierif Aktafl) Süha Uyar: Müzecilik Ba lam nda Kültür, Turizm ve Medya liflkisi / 30 Enis Yeter: Kastamonu Valili i Taraf ndan Kültürel De erlerin Korunmas ve Halk Kültürü Müzecili ine Yönelik Çal flmalar / 33 Mansur Yavafl: Beypazar nda Geçmifle Yolculuk / 39 Sami Çay: Polatl Belediyesi Tar m Müzesi / 42 c) III. Oturum (Baflkan: Dursun Y ld r m) Ali Yak c : Otantik Bir Uygulamal Halkbilimi Müzesi: skilip / 45 Saim Sakao lu: Masal ve Halkbilimi Müzecili i / 48 Abdurrahman Güzel: Avusturya Müzelerinde Görülen Türk Kültürüne Ait Belli Bafll Motiflerden Örnekler / 51 ç) IV. Oturum (Baflkan: Saim Sakao lu) Mustafa Arl : Halkbilimi Müzecili i ve El Sanatlar / 67 Örcün Bar flta: Halkbilimi Müzecili i ve El sanatlar / 71 Taciser Onuk-Feriha Akp narl -Serpil Ortaç: Halkbilimi Müzesinde Bulunmas Gereken Elsanatlar Ürünleri ve Özellikleri / 78 Ekrem Sezik: Halkbilimi Müzecili i ve Türk Halk laçlar / 85 Kaflif Sa lamöz: Tar m ve Köy flleri Bakanl nda El Sanatlar Çal flmalar ve Müzelenmesi / 90 Ruhi Ersoy: Folklorda Üçüncü Boyut Meselesi ve Avustralya Koalalar Örne i / 98 d) V. Oturum (Baflkan: Bekir Onur) Emre Madran: Halkbilimi Müzecili i Kapsam nda Geleneksel Yap lar n Yeri / 107 Ayflen Savafl: Müzecilik ve Halkbilimi Müzecili i Sergi Mekân Tasar m ve Ba lam Üzerine Notlar / 114 Mevlüt Özhan: Geleneksel Türk Tiyatrosu Müzecili inin Önemi / 123 Nebi Özdemir: Müze Çocuk liflkisi ve Çocuk Kültürü Merkezi ile lgili Baz De erlendirmeler / 126 Necati Demir: Su De irmenlerinin Müzelenmesi / 148 e) VI.Oturum (Baflkan: Abdurrahman Güzel) Halit Çal: Eski Eserlerle lgili Yasalarda Etnografik Eser Anlay fl / 164 P nar Aydemir: Türkiye de Etnografya Müzeleri / 168 Cesim Çelebi: Halk Kültürü Arflivlerinde Yeniden Yap lanma / 171 Yener Altuntafl: Kültürün Korunmas ve Turizm Sektörü çin Müzecili in Önemi / 177 f) VII. Oturum (Baflkan: Ahmet Bircan Ercilasun) Haflim Karpuz: Dünyada ve Türkiye de Halkbilimi Müzecili i Üzerine Genel Bir De erlendirme / 180 Pakize Aytaç: Türkiye de Özel Halk Kültürü Müzelerinden Bir Demet / 187 Naciye Y ld z: K rg zistan da Halkbilimi Müzecili i / 191 Ayfle Yücel Çetin: ngiltere de Beamish Aç k Hava Müzesi / 195 smet Çetin: Korkut Ata Müzesi / 199 g) VIII.Oturum (Baflkan: Hakk Acun) A. Yavuz K l ç- Çi dem Kara: Eskiflehir Yemek Kültürünün Süresiz Sergilenebilmesi Üzerine Düflünsel Tasar lar / 202 Yaflar Kalafat: Halkbilimi Müzecili i ve Halk nançlar / 214 Tevhide Özba : Y llar Aras nda Mesleki Yayg n E itim Fakültesi Programlar nda Yer Alan Uygulamal Mezuniyet Tezlerinin Uygulamalar Üzerine / 217 Fatma Koç-Remziye Sezgin: Geleneksel El Örgüsü Çorap ve Patiklerin Atlaslar n n Oluflturulmas nda Uygulanacak Yöntem ve Öneriler / 227 h) IX. Oturum (Baflkan: Mustafa Arl ) Metin Ekici: Amerika Birleflik Devletleri nde Halkbilimi (Folklor) Müzecili i / 236 Fatma Koç-Beyhan Pamuk: Geleneksel Türk Giyim Kuflam n n Derlenmesi ve Belgelenmesinde Uygulanacak Bir Dökümantasyon Denemesi / 243 Ali Osman Öztürk: Alman Halk Türküsü Arflivi / 256 Murat Karabulut: Türk Halk Çalg lar Müzesinin Kurulmas n n Gereklili i / KATILIMCILARIN ÖZGEÇM filer / FOTO RAFLAR /

4 TÜRK YE DE HALKB L M MÜZEC L ve SORUNLARI KÜLTÜR BAKANLI I HALK KÜLTÜRLER N ARAfiTIRMA VE GEL fit RME GENEL MÜDÜRÜ SAYIN SEYHAN L VANEL O LU NUN AÇIfi KONUfiMASI H zla kaybolmakta ve de iflmekte olan geleneksel yaflay fl tarz n, ekonomik etkinlikleri, sanat ve zanaatlar genifl kitlelere tan tmak, bu kültürel miras kurtarmak, gelecek kuflaklara aktarmak gerekir. Özellikle halk mimarisinin tipik örneklerini genelde ve seçmeli olarak iç döfleme biçimi ile korumak amac yla ortaya ç kan ve folklor müzeleri olarak tan mlanan aç k hava müzelerinin, ça dafl toplumlarda kültürel yaflam içinde büyük bir önemi bulunmaktad r. Özellikle Avrupa ülkelerinden Macaristan daki Szeged, sveç teki Skansen ve Norveç teki Norsk Aç k Hava Müzeleri geleneksel kültürü ve mimariyi yans tmada iyi birer örnek teflkil etmektedir. H zl kültür de iflimi sürecinde bulunan ülkemizde de aç k hava müzecili ine canl örnek teflkil edecek olan Safranbolu Evleri ve Bursa Cumal k z k Köyü mimari ve geleneksel yaflam do al ortam içinde yaflayarak yans tmaktad r. Ancak; küreselleflen dünyada bu sosyo-kültürel yap y koruman n zorluklar düflünüldü ünde ülkemizde kurulacak böyle bir müzenin, kaybolmakta olan k rsal yerleflim yap laflma tipolojileri ile bunlar üreten do al çevre üretim ve kullan m ba lamlar n kapsaml bir flekilde yans tmas bak m ndan faydas tart flalamaz. Toplumumuzu tan tacak, kuflaklar aras nda dengeli bir ba n oluflmas nda görevler yüklenecek, milli bilincimizin geliflmesinde rol oynayacak, yurt içi ve yurt d fl nda en do ru flekilde tan t m m z bilimsel boyutlarda yürütebilecek bu tür müzelere ihtiyac m z oldu u da bir gerçektir. Türkiye de bilimsel anlamda bir aç k hava müzesi kurma düflüncesi oldukça eskiye dayanmaktad r y l nda Bakanl m z ve Orta Do u Teknik Üniversitesi iflbirli i ile gerçeklefltirilen Folklor Aç k Hava Müzelerinin Türkiye de Kurulma mkanlar Sempozyumu nda bu birikim, çok say da bildiri ile kan tlanm fl ve Ankara da bir müze kurulmas n n yararl olaca görüflü a rl k kazanm flt r. Bu tür bir müzenin, Ankara yeflil kufla na bir bölümünü oluflturan ODTÜ arazisi içinde yer alabilece i düflüncesinin de uygun bulunmas üzerine, Bakanl m z ile ODTÜ aras nda 1986 y - l nda bir protokol imzalanarak, Türkiye nin ilk aç k hava müzesinin kurulmas çal flmalar na bafllanm flt r. 7 ODTÜ Mimarl k Fakültesi ö retim elemanlar ile Folklor ve Peyzaj uzmanlar ndan oluflan proje grubunun 1990 y l sonuna kadar süren çal flmalar sonucunda, Türkiye nin de iflik bölgelerinin geleneksel mimari özelliklerini yans tan konutlar n ve müze alan ndaki di er yap lar ile yerleflim alanlar n n plan ve röleveleri haz rlanarak, müzenin kurulufl yeri ODTÜ Kampüs alan içinde Eymir Gölü Sulub c k Vadisi çevresi olarak tespit edilmifl, 11 Aral k 1990 tarihinde projenin ilk yap s olan Ankara Ba Evi nin temeli at lm flt r. Ancak Bakanlar Kurulu nun 22 Ekim 1990 tarih ve say l karar ile, baz alanlar n Özel Çevre Koruma Bölgesi olarak ilan edilmesi sonucunda, Müzenin infla alan olan Eymir Gölü civar da bu kapsam çerçevesinde de erlendirilmifl ve Müze inflaat durmufltur. Bir tek Ankara Ba Evi inflaat tamamlanabilmifltir. Bu projenin d fl nda Bakanl m zca, 1997 y l nda Tar m ve Köy flleri Bakanl - na, Mersin ili Erdemli ilçesinde Alata Tar msal Araflt rma Enstitüsüne ait 75 dönümlük bir arazide aç k hava müzesi kurulmas ile ilgili olarak bir proje önerisi götürülmüfl ancak kabul edilmemifltir. Yine bu çerçevede 1998 y l nda çel Valili i ve Mersin Sanayicileri ve fladamlar Derne inin baflvurusu ile, Bakanl m z deste inde, Mersin li, Kuyucak Belediyesi hudutlar n n kuzeyinde tespit edilen yaklafl k 300 hektarl k ormanl k arazide Kültür Köy ad ile bir aç k hava müzesi kurulmas planlanm flt r. Konuyla ilgili olarak Bakanl m z An tlar ve Müzeler Genel Müdürlü ünce söz konusu arazinin Bakanl m z ad na tahsisi ifllemleri bafllat lm fl ve bu amaçla Maliye Bakanl ile Orman bakanl na yaz yaz lm fl ancak bu projede de bir geliflme kaydedilmemifltir. Görüldü ü üzere Bakanl m zca da konuya büyük önem verilmekte, ancak konunun di er bakanl k ve kurulufllarca tam olarak anlafl lamamas nedeniyle beklenen ilgi ve katk sa lamamaktad r. Söz konusu Sempozyumun, aç k hava müzelerinin önemi ve tan t m konusunda önemli bir ifllevi yerine getirece i inanc yla, Bakanl m ad na bu Sempozyumun düzenlenmesine katk da bulunanlara ve kat l mc lara teflekkür eder, sayg lar m sunar m. 8

5 TÜRK YE DE HALKB L M MÜZEC L ve SORUNLARI GAZ ÜN VERS TES REKTÖRÜ SAYIN PROF. DR. RIZA AYHAN IN SEMPOZYUMU AÇIfi KONUfiMASI nsan topluluklar n millet haline getiren ve milletleri birbirinden ay ran temel özellikleri, kültür olarak tan mlad m z ürünlerde ortaya ç kmaktad r. Binlerce y ldan beri, her co rafya, her millet kendine özgü kültür de erleri üretmifl ve bu de erlerle kendisini tan mlam flt r. Konuya dünya ölçe inde bakt m z zamansa, bu farkl l klar, dünyan n zenginli i, çeflitlili i ve yarat c l olarak karfl m za ç kmaktad r. Birleflmifl Milletler E itim Bilim ve Kültür Örgütü UNESCO, dünyan n soyut ve somut kültür varl klar n n yani sözü edilen zenginli in yaflat lmas için korunmas gerekti ini ön görerek, bu yöndeki giriflimlerin desteklenmesine karar vermifltir. Somut kültür varl klar n n korunmas ve müzelenmesi yönündeki karar n daha da geniflleten UNESCO, masal, türkü, hikâye, destan, halk inançlar, gelenekler, halk oyunlar gibi somut olmayan kültür varl klar n n da derlenmesi ve yaflat lmas projelerine destek verece ini ilan etmifl ve bunu uluslar aras bir sözleflme ile karar alt na almak üzere harekete geçmifltir. Önümüzdeki birkaç y l içinde 1972 y l nda kabul edilen ve dünyada büyük bir baflar yla uygulanan Dünya Kültür Miras sözleflmesinin bir benzeri Somut Olmayan Kültürel Miras üzerine imzalanm fl ve uygulamaya konulmufl olacakt r. Bizim bu süreçte haz rl kl olmam z ve gerekli alt yap çal flmalar n bafllatmam z, bin y ld r kültürel bak mdan biçimlendirdi imiz co rafyadaki kültür zenginli imizi haks z sahiplenmelere karfl korumak ve dünyaya tan tmak üzere harekete geçmemiz gerekmektedir. Di er yandan, gittikçe tek biçimli hale gelen dünyam zda, kültürlerin geleneksel ve yerel renk ve motiflerinin kaybolmakta oldu unu gören geliflmifl ülkeler, bu yönde tedbirler alarak, kendi halk kültürlerini derleme, araflt rma ve de erlendirme çal flmalar na h z vermifller, bu arada Folklor Aç k Hava Müzeleri olarak tan mlanan müzeler kurarak, geleneksel mimarinin, geleneksel giyim kuflam n, geleneksel dokuma ve bezeme örneklerinin, geleneksel tar m aletlerinin, geleneksel, mutfak araçgereçlerinin, geleneksel dü ün ve bayramlar n, geleneksel oyun ve e lencelerin k - sacas geleneksel halk hayat n n derlenmesi, incelenmesi ve uygulanmas süreçlerinin önünü açm fllard r. Biz bu alanda da ça dafl uygarl k savafl nda yar flmakta oldu umuz ülkelerin gerisinde kalm fl z. Bizim zengin kültürümüzü araflt rmak ve bu- 9 nun sonuçlar n her alanda uygulamak üzere çal flmalar bafllatmam z, kurumlaflmalar gerçeklefltirmemiz gerekmektedir. Bu kurumlaflmalardan en önemlilerinden biri uygulamal halkbilimi müzeleridir. Halk kültürü müzelerinin önemini Cumhuriyetimizin kurucusu yüce Atatürk çok iyi kavram fl ve savafltan yeni ç km fl bir ülkenin çok k t imkanlar n Ankara Etnografya Müzesi nin kurulmas yönünde harcamaktan çekinmemifltir. Atatürk ün o dönemde e itime verdi i önemin iki tipik göstergesi 1925 y l nda Namazgah Tepesinde inflaat n bafllatt ve 1930 y l nda aç l fl n gerçeklefltirdi i Etnografya Müzesi ve bugün Gazi Üniversitesi nin temelini oluflturan ve mimar n n ad yla an lan konferans salonunda bu sempozyumu gerçeklefltirmekte oldu umuz bu an tsal yap olmufltur y l nda aç lan Gazi Terbiye, Atatürk ün arzu ve hedefleri istikametinde geliflerek bugün Türkiye nin göz bebe i büyük bir üniversiteye dönüflmüfl, ne yaz k ki Ankara Etnografya Müzesi ayn geliflmeyi sürdürememifl, folklor aç k hava müzelerinin çekirde i olamam flt r. Atatürk ün kurdu u ve onun ad n tafl yan Üniversitenin Rektörü olarak, onun müzecilik hedef ve arzusuna sahip ç kmak ve ülkemizdeki bu büyük bofllu u doldurmak ve yap lacak çal flmalara bir anlamda öncülük etmekten kaç nm yoruz. Bu nedenle, üniversitemiz bünyesinde Türk halkbiliminin daha etkin ve daha güçlü bir kadro ile yürütülmesi, di er yandan da uygulamal halkbiliminin ülkemizde kurumlaflmas için bir dizi faaliyet gerçeklefltirme karar ald m z siz de erli uzmanlar n huzurunda aç klamak istiyorum. Öncelikli olarak, Üniversitemiz Fen Edebiyat Fakültesi nin ikiye ayr lmas projesine ba l olarak Türk Halkbilimi Bölümü kurulmas na karar verdik ve bu karar - m z YÖK e bildirdik. kinci olarak, Üniversitemiz Senatosu, Türk Halkbilimi Araflt rma ve Uygulama Merkezi kurulmas n onaylad. Üçüncü olarak, halkbilimi müzecili i konusunun üniversitemiz bünyesinde bilimsel bir toplant da tart fl lmas na karar verdik ve bu sempozyumu düzenledik. Dördüncü olarak, yok olan halk kültürü de- erlerine kamuoyunun dikkatini çekmek üzere Türk Halkbilimi Müzesine Do ru adl projeyi bafllatt k ve Bilimsel Araflt rma Projeleri kapsam nda gerekli maddi deste i sa lad k. Bu proje dahilinde derlenen ilk materyal ise, bugün açaca m z sergide yer almaktad r. Yapt m z bu çal flmalar n nihai amac Üniversitemiz bünyesinde Uygulamal Türk Halkbilimi Müzesini kurmakt r. Bunun için uygun arsa aray fl - m z sürmektedir. Uygun bir arsa bulamaz isek, mevcut arsa imkanlar m z harekete geçirerek, Eskiflehir Yolu üzerindeki Türk Obas mevkiindeki arazimizin ortalama 100 dekarl k bir bölümünü kültürümüzün müzelenmesi amac için ay raca z ve bu projeye ulusal ve uluslar aras destek sa lamak için var gücümüzle çal flaca z. Gazi Üniversitesi Rektörü olarak, Türk kültürünün bilimsel olarak araflt r lmas ve çok amaçl olarak müzelenmesi konusunda hiçbir fedakarl ktan çekinmeyece imizi, de erli ö retim üyemiz Prof. Dr. M. Öcal O uz ve mesai arkadafllar n n yürütmekte oldu u bu çal flmalar n baflar ya ulaflmas için bütün imkanlar m z seferber edece imizi bu vesileyle sizlerin huzurunda bir kez daha dile getirmek isterim. Bu sempozyum, müzecilik alan nda yapaca m z çal flmalar n bilimsel alt yap - s n oluflturacakt r. Sempozyuma kat lan de erli bilim adam ve uzmanlar sayg yla selaml yor, halkbilimi müzecili inin bu görkemli buluflmas n n baflar l geçmesini diliyorum. 10

6 AÇILIfi B LD R S TÜRK YE DE HALKB L M MÜZEC L ve SORUNLARI TÜRK YE DE HALKB L M MÜZEC L VE SORUNLARI SEMPOZYUMU M. Öcal O UZ Dünya Müzecilik literatüründe Folklor Aç k Hava Müzesi Aç k Hava Halk Müzesi, Aç k Hava Halk Kültürü Müzesi gibi adlarla an lan Uygulamal Halkbilimi Müzecili i, ilk örneklerinin kuruldu u XIX. yüzy ldan günümüze kadarki üç yüzy l içine alan dönemde, dünyada büyük bir geliflme göstermifl, kuruldu u ülkeleri dünyaya tan tan, yerel kültürü dünyaya açan bir kültürel araflt rma, turizm ve e itim kurumu özelli- i kazanm flt r. Dünya halkbilimi müzecili inin bu geliflme seyri ve sonuçlar incelendi inde Türkiye de nelerin kaç r ld, nelerin baflar lamad daha iyi görülebilecektir. Türkiye nin bu büyük eksikli ini gören ve bu yönde çok büyük çabalar harcayan Türk halkbilimi müzecili i fikrinin babas Dr. Hamit Zübeyr Koflay n çal flmalar, yeni kurulan Cumhuriyetin k t kaynaklar na ve imkans zl klar na karfl n, Atatürk ün ileri görüfllülü ü sayesinde Ankara Etnografya Müzesi nin kurulmas baflar - s yla sonuçlanm fl, Atatürk ün ölümünden sonra, günümüze kadar devleti yönetenlerin denilebilir ki duyars zl klar, ilgisizlikleri veya cehaletleri, Türkiye nin çeflitli nedenlerle yok olan kendi öz kültür varl n müzelemesine engel olmufl, böylece, Türkiye, kendi halk n n kültürünü Avrupa veya ça dafl dünya ölçütlerinde müzelemeyen tek Avrupa ülkesi olarak literatüre geçmifltir. Bu üzüntü verici sonuca ra men, Aç k Hava Müzesi kurma düflüncesinin Cumhuriyet tarihi boyunca bir kez de olsa bilimsel boyutta ele al nd n görüyoruz. Türkiye de ilk halkbilimi müzecili i bilimsel toplant s, Türkiye d fl ndaki halkbilimi müzecili i çal flmalar n da yak ndan izleyen Prof. Dr. Ahmet Edip Uysal n fikri katk lar yla, Haziran 1985 tarihleri aras nda Kültür ve Turizm Bakanl Milli Folklor Araflt rma Dairesi Baflkanl ile Orta Do u Teknik Üniversitesi Rektörlü ü nün iflbirli inde Folklor Aç k-hava Müzelerinin Türkiye de Kurulma mkanlar Sempozyumu ad yla gerçeklefltirilmifl, 21 araflt r c ve bilim insan taraf ndan sunulan 21 bildiride konu çeflitli yönleriyle ele al nm fl, Orta Do u Teknik Üniversitesi arazisi içinde bulunan Eymir Gölü civar nda kurulmas arzulanan veya planlanan aç k-hava müzesi için bilimsel altyap oluflturulmaya çal fl lm flt r.(sempozyum Bildirileri, 1985) Biri bilimsel di eri bilimsel-idari iki ciddi devlet kurumunun büyük heyecanlarla bafllatt klar bu teflebbüs çok geçmeden baflar s zl kla sonuçlanm fl ve Gazi Üniversitesi nin gerçeklefltirdi i bu toplant ya kadar konu bir daha bu boyutta ve ciddiyette ele al nmam flt r. Sözünü etti imiz bu ilk toplant dan tam on yedi y l sonra bugün Gazi Üniversitesi nin düzenlemekte oldu u ve 47 bilim insan, uzman ve araflt r c n n 38 bildiri ile kat ld bu sempozyum, Türk halkbilimi müzecili i tarihine en kapsaml bilimsel toplant olarak geçecektir. Sempozyuma kat lan bilim insanlar, halk kültürünün müzelenmesinin önündeki kuram veya uygulama sorunlar n çeflitli yönleriyle iki gün boyunca tart flacaklar, bir yandan uygulamal halkbilimi müzelerinin nas l kurulmas gerekti i konusundaki bilimsel birikimi ortaya koyarlarken bir yandan da kamuoyunun dikkatini devletimizin ihmal etti i bu alana yeniden çekmeye çal flacaklard r. Türk müzecili inin kurumlaflma tarihi, sembolik olarak 1846 y l nda Tophane Müfliri Fethi Ahmet Pafla n n Aya rini deki antikalar toplamas yla bafllat l r. Bu nedenle müzecili imizin 150 y l aflk n bir geçmifli bulunmaktad r. Hamdi Bey ve Halil Ethem Beylerin hizmetleriyle bafllay p geliflen Türk Müzecili i, ne yaz k ki, Cumhuriyetin kurulufl döneminde baflta Hamit Zübeyr Koflay n Aç k-hava halk müzeleri son dönemlerde Ahmet Edip Uysal n Folklor Aç k-hava Müzeleri kurulmas gerekti i yönündeki sistemli mücadelelerine ve bu yöndeki ciddi teflebbüslerine karfl n, halk kültürünün müzelenmesi konusunda baflar l olamam flt r. Bu konudaki tek teselli, Atatürk ün 1925 y l nda kurulmas n emretti i ve 1930 y l nda aç l fl n sa lad - Ankara Etnografya Müzesi olmufltur. Bina ve malzeme aç s ndan daha sonra kurulan hiçbir etnografya müzesi, Cumhuriyetin ilk y llar n n imkans zl klar içinde kurulan bu müzeyi aflamam flt r y l nda Bergama Etnografya Müzesi nin aç lmas, 1958 y l nda Ankara Sö ütözü nde, 1980 lerde ODTÜ bünyesinde Folklor Aç k- Hava Müzesi kurulmas yönünde yar m kalan giriflimler ve son dönemlerde Kültür Bakanl nca kimi flehirlerde aç lan halk kültüründen seçilmifl birkaç yüz parçadan oluflan kimi antika lar n sergilendi i Etnografya Müzeleri, Türkiye nin bu alandaki zenginli ini yans tacak ve kültür, turizm ve e itim gereksinimlerini karfl layacak sonuçlar do urmam flt r. Halkbilimi müzecili i bak m ndan Türkiye nin bu vahim durumuna karfl l k, baflta Avrupa ülkeleri olmak üzere dünyadaki durum oldukça farkl d r: Günümüzde ço- u s ras yla Kuzey, Bat, Orta ve Do u Avrupa ülkelerinde toplanm fl irili ufakl binden fazla aç k hava müzesi vard r ve bu müzelerde yaklafl k karakteristik yap korunmaktad r. Sadece sveç, Norveç, Danimarka ve Finlandiya da 500 civar nda aç k hava müzesinde 6000i aflk n geleneksel yap yer almaktad r. Dünyada ilk aç k hava müzesinin temeli 1872 y l nda sveç te at lm flt r y l nda hizmete aç - lan 150 ahflap, 2 tafl evin yer ald Skansen Aç k Hava Müzesi, 1936 y l nda Biritish Museum ve New York Hayvanat Bahçesi nden sonra gezilme oran bak m ndan dünyada üçüncü s ray alm flt r. O dönemde 500 bin nüfusu olan Stockholm da Skansen müzesini 1milyon 366 bin kiflinin ziyaret etmifl olmas bu tür müzelerin etki alan n görmek aç s ndan dikkate de erdir. sveç-stockholm da 1891 y l nda aç

7 AÇILIfi B LD R S TÜRK YE DE HALKB L M MÜZEC L ve SORUNLARI lan Skansen Aç k Hava Müzesi nden sonra, uygulamal halkbilim müzecili i Avrupa da h zla yay lm fl, 1894 te Norveç-Oslo, 1897 de Danimarka-Kopenhag, 1901 de Danimarka-Frilandsmuseet, 1908 de Finlandiya-Helsinki, 1909 da Danimarka-Aarhus, 1912 de Hollanda-Arnhem, 1934 te Almanya-Clopperburg ve 1936 y l nda Romanya-Bükrefl, 1938 de ngiltere-castle müzesi, 1964 y l nda Bulgaristan-Etur, 1976 y l nda Ukrayna-Kiev aç k hava müzeleri aç lm flt r. Kaynaklar, Avrupa d fl nda ise Amerika da 700, Afrika da 20 ve Asya da l0 civar nda folklor aç k hava müzesinin varl n iflaret etmektedir. Bu müzelerin her biri, yüzlerce baz lar binlerce dönüm arazi içinde onlarca özgün halk kültürü mimari eserini ve bu yap lar n içinde ve d fl nda korunan ve yeniden üretilerek yaflat lan say s z halk kültürü ürününü içermektedir. (Bilgiler, Koflay 1974: , Sempozyum Bildirileri 1985 ve ad geçen müzelerle ilgili Internet sitelerinden derlenmifltir.) Meslektafllar m z n iki gün boyunca bildiri ve tart flmalar nda da söz edece i üzere, Dünya halkbilimi müzecili i bu derece geliflmifl iken, Türkiye nin bu alandaki duyars zl na halk kültürü müzecili inin motivasyon ilkelerinden biri olan Müze, gurur duyulan geçmifli, baflkalar na ve gelecek kuflaklara göstermek amac yla kurulur özdeyifli ile yaklaflacak olursak, bu aç dan da Türklerin köklü bir geçmifle ve zengin bir kültüre sahip oldu u fleklindeki soyut övüncümüzü somut göstergelere dönüfltüremedi imiz görülür. Türk halkbilimi müzecili i hareketinin öncüsü, Hamit Zübeyr Koflay, günümüzden yaklafl k elli y l önce, bütün çabalar na ra men, Avrupa flartlar nda bir halkbilim müzesinin kurulmas konusunda Türkiye yi yönetenleri ikna edememifl ve bir anlamda ümitsizli inin manifestosu olarak flunlar söylemifltir: Ataletin a r kayas n tahrik edecek elbette biri ç kacakt r. Memleketimizde inand davaya yüz binleri harcayan hay r sahipleri de eksik de ildir. Müzelerin bir flehrin kalk nmas ndaki rolünü hakkiyle idrak eden bir belediye reisi veya encümen üyeleri harabiye mahkum tipik eski bir Türk evini istimlak ederek tamirden ve ona vazife bulmaktan çekinmez. Türkiye de k ymet say labilecek muhafazas gerekli nice konaklar, evler gözümüzün önünde bak ms zl k yüzünden y k l p gitti. Çeyiz sand klar nda sakl nice güzel giyim eflyas n ve mutfaklar m zdaki kap kaca moda sildi süpürdü. Ortada sanat de erleri kalmazsa halk n zevkini ne ile yükseltece iz? thal edece imiz kültürler de baflka bir toplulu un ve milletin mal de il midir? (Koflay 1974:155) Bugün Türkiye, Halkbilimi müzesi kurmak aç s ndan Hamit Zübeyr Koflay isyan ettiren duyars zl k günleri kadar dahi flansl de ildir. Çünkü, geçen elli y ll k zaman zarf nda, onun da iflaret etti i gibi, bir çok kültür ürünü ve de eri modernleflme karfl s nda yok olup gitti. Bugün, Türkiye ekonomik bak mdan o günlere göre daha güçlüdür, ama halkbilim müzesi kurmak aç s ndan o günler kadar halkbilimsel materyal imkan na sahip de ildir. Bu sempozyuma ve sempozyumla efl zamanl olarak aç lan Türk Halkbilim Müzesine Do ru Sergisi ne haz rl k niteli inde yaklafl k 20 ilimizde alan araflt rmas yapt k. Yapt m z bu araflt rma s ras nda, kimi geleneksel mesleklerin art k yok oldu unu kimilerinin ise son günlerini yaflad n gördük.bir çok geleneksel meslek, yafllar in üzerindeki emektar ustalar taraf ndan inad na sürdürülmekte ve yeni ustalar yetifltirme düflüncesi ise, talep yoklu undan dolay hayal dahi edilmemektedir. Zulme u rayan bir soylu eflk ya gibi da lara çeki- len geleneksel halk kültürümüz, da köylerinde bile art k gündelik hayat, eski kültür de erleri veya nesneleri ile yaflamad için oralarda da teknolojiye yenik düflüyor. Türkiye, büyük ve köklü bir de iflim sürecinden geçiyor, bu süreç hemen hemen tamamlanmak üzeredir. Yafllar yetmifle dayanm fl ç raks z ustalar, y k lmaya yüz tutmufl geleneksel evler, antikac pazarlar nda sat lan geleneksel mutfak araçgereçleri, art k üretilmeyen tar m aletleri, son örnekleri turistlere pazarlanan kilimler, hal lar, heybeler gözlere tak lan son örnekleri oluflturuyor. Yok olan eflya ile yok olan sözel doku, gelenekler, inanmalar, oyunlar, müzikler ise sessiz sedas z kaybolup gidiyor. Eski kültür de er ve nesnelerini kaybolmaktan kurtarma ifllevine karfl l k, uygulamal halkbilimi müzeleri eski eflyalar n dolduruldu u ve sergilendi i antikac dükkan gibi bir yer de ildir. Halkbilimi müzesinde aç k ve kapal alanlar yla bir kültürden kesitler yaflar, yaflat l r. Bu tarz müzecilik sürekli araflt rma, derleme ve de erlendirme gibi bilimsel bir alt yap yla, kütüphane ve arfliv oluflturularak, bilimsel yay mlar, toplant lar deste iyle yap l r. Bu nedenle halkbilimi müzeleri, ayn zamanda halkbilimi araflt rmalar n n fabrikas veya laboratuar d r. Çok yönlü kültür, turizm ve e itim ifllevine sahip olan halkbilimi müzelerinin Türkiye de kurulamam fl olmas, halk kültürü araflt rmalar n olumsuz yönde etkilemifl, ülkenin halk kültürünü tan - mamaktan kaynaklanan devasa sorunlar çözümsüz kalm flt r. Çözülemeyen bu sorunlar n ise, Türkiye ye kaybettirdi i zaman, maddi kaynak ve enerji üzerinde sempozyumun daralt lm fl konu ve amac n aflaca ndan burada durmam z mümkün de- ildir. Bugüne kadar Türkiye de halkbilimi müzesinin kurulamam fl olmas n n alt nda, siyasi irade veya ekonomik güç yoklu u kadar, bilimsel perspektif eksikli inden de söz etmeliyiz. Halkbilimi müzeleri, sürekli derleme ve araflt rma, bunlar bilimsel yöntemlerle uygulama mekanlar d r. Bu nedenle, halkbilimi müzeleri ile üniversite aras nda sürekli ve direkt ba lant bulunmal d r. Bunun için en iyi çözüm, Halkbilimi müzelerinin üniversite bünyesinde kurulacak Halkbilimi Bölümlerinin laboratuar, ö renciler içinse hem uygulamal ders hem de staj merkezi olarak planlanmas d r. Bu yap laflma hem halkbilimi müzesini bilimsel yönden gelifltirecek hem de baflta nitelikli insan gücünü daha kolay elde etmek üzere, müze maliyetini azaltacakt r. Bölüm mezunlar n n ise, müzede ö rendiklerini hayatta uygulamalar yla yeni ticari, kültürel, e itimsel ve turistik sektörler ve ifl alanlar do acakt r. Bu inanç ve duygular içinde, kat l mc lar n de erli görüfl ve önerileriyle sempozyumun baflar l geçmesini, bundan sonraki Sempozyumun Ankara da kuraca m z ilk ulusal Uygulamal Türk Halkbilimi Müzesinin toplant salonlar nda yap lmas n diliyorum. Kaynaklar: Koflay, Hamit Zübeyir(1974), Etnografya, Folklor, Dil, Tarih v.d. Konularda Makaleler ve ncelemeler, Ankara. Folklor Aç k-hava Müzelerinin Türkiye de Kurulma mkânlar Sempozyumu Bildirileri, (1985), Ankara: Kültür ve Turizm Bakanl Milli Folklor Araflt rma Dairesi Yay n

8 AÇILIfi B LD R S TÜRK YE DE HALKB L M MÜZEC L ve SORUNLARI TÜRK YE DE HALKB L M MÜZEC L VE SORUNLARI SEMPOZYUMU M. Öcal O UZ Dünya Müzecilik literatüründe Folklor Aç k Hava Müzesi Aç k Hava Halk Müzesi, Aç k Hava Halk Kültürü Müzesi gibi adlarla an lan Uygulamal Halkbilimi Müzecili i, ilk örneklerinin kuruldu u XIX. yüzy ldan günümüze kadarki üç yüzy l içine alan dönemde, dünyada büyük bir geliflme göstermifl, kuruldu u ülkeleri dünyaya tan tan, yerel kültürü dünyaya açan bir kültürel araflt rma, turizm ve e itim kurumu özelli- i kazanm flt r. Dünya halkbilimi müzecili inin bu geliflme seyri ve sonuçlar incelendi inde Türkiye de nelerin kaç r ld, nelerin baflar lamad daha iyi görülebilecektir. Türkiye nin bu büyük eksikli ini gören ve bu yönde çok büyük çabalar harcayan Türk halkbilimi müzecili i fikrinin babas Dr. Hamit Zübeyr Koflay n çal flmalar, yeni kurulan Cumhuriyetin k t kaynaklar na ve imkans zl klar na karfl n, Atatürk ün ileri görüfllülü ü sayesinde Ankara Etnografya Müzesi nin kurulmas baflar - s yla sonuçlanm fl, Atatürk ün ölümünden sonra, günümüze kadar devleti yönetenlerin denilebilir ki duyars zl klar, ilgisizlikleri veya cehaletleri, Türkiye nin çeflitli nedenlerle yok olan kendi öz kültür varl n müzelemesine engel olmufl, böylece, Türkiye, kendi halk n n kültürünü Avrupa veya ça dafl dünya ölçütlerinde müzelemeyen tek Avrupa ülkesi olarak literatüre geçmifltir. Bu üzüntü verici sonuca ra men, Aç k Hava Müzesi kurma düflüncesinin Cumhuriyet tarihi boyunca bir kez de olsa bilimsel boyutta ele al nd n görüyoruz. Türkiye de ilk halkbilimi müzecili i bilimsel toplant s, Türkiye d fl ndaki halkbilimi müzecili i çal flmalar n da yak ndan izleyen Prof. Dr. Ahmet Edip Uysal n fikri katk lar yla, Haziran 1985 tarihleri aras nda Kültür ve Turizm Bakanl Milli Folklor Araflt rma Dairesi Baflkanl ile Orta Do u Teknik Üniversitesi Rektörlü ü nün iflbirli inde Folklor Aç k-hava Müzelerinin Türkiye de Kurulma mkanlar Sempozyumu ad yla gerçeklefltirilmifl, 21 araflt r c ve bilim insan taraf ndan sunulan 21 bildiride konu çeflitli yönleriyle ele al nm fl, Orta Do u Teknik Üniversitesi arazisi içinde bulunan Eymir Gölü civar nda kurulmas arzulanan veya planlanan aç k-hava müzesi için bilimsel altyap oluflturulmaya çal fl lm flt r.(sempozyum Bildirileri, 1985) Biri bilimsel di eri bilimsel-idari iki ciddi devlet kurumunun büyük heyecanlarla bafllatt klar bu teflebbüs çok geçmeden baflar s zl kla sonuçlanm fl ve Gazi Üniversitesi nin gerçeklefltirdi i bu toplant ya kadar konu bir daha bu boyutta ve ciddiyette ele al nmam flt r. Sözünü etti imiz bu ilk toplant dan tam on yedi y l sonra bugün Gazi Üniversitesi nin düzenlemekte oldu u ve 47 bilim insan, uzman ve araflt r c n n 38 bildiri ile kat ld bu sempozyum, Türk halkbilimi müzecili i tarihine en kapsaml bilimsel toplant olarak geçecektir. Sempozyuma kat lan bilim insanlar, halk kültürünün müzelenmesinin önündeki kuram veya uygulama sorunlar n çeflitli yönleriyle iki gün boyunca tart flacaklar, bir yandan uygulamal halkbilimi müzelerinin nas l kurulmas gerekti i konusundaki bilimsel birikimi ortaya koyarlarken bir yandan da kamuoyunun dikkatini devletimizin ihmal etti i bu alana yeniden çekmeye çal flacaklard r. Türk müzecili inin kurumlaflma tarihi, sembolik olarak 1846 y l nda Tophane Müfliri Fethi Ahmet Pafla n n Aya rini deki antikalar toplamas yla bafllat l r. Bu nedenle müzecili imizin 150 y l aflk n bir geçmifli bulunmaktad r. Hamdi Bey ve Halil Ethem Beylerin hizmetleriyle bafllay p geliflen Türk Müzecili i, ne yaz k ki, Cumhuriyetin kurulufl döneminde baflta Hamit Zübeyr Koflay n Aç k-hava halk müzeleri son dönemlerde Ahmet Edip Uysal n Folklor Aç k-hava Müzeleri kurulmas gerekti i yönündeki sistemli mücadelelerine ve bu yöndeki ciddi teflebbüslerine karfl n, halk kültürünün müzelenmesi konusunda baflar l olamam flt r. Bu konudaki tek teselli, Atatürk ün 1925 y l nda kurulmas n emretti i ve 1930 y l nda aç l fl n sa lad - Ankara Etnografya Müzesi olmufltur. Bina ve malzeme aç s ndan daha sonra kurulan hiçbir etnografya müzesi, Cumhuriyetin ilk y llar n n imkans zl klar içinde kurulan bu müzeyi aflamam flt r y l nda Bergama Etnografya Müzesi nin aç lmas, 1958 y l nda Ankara Sö ütözü nde, 1980 lerde ODTÜ bünyesinde Folklor Aç k- Hava Müzesi kurulmas yönünde yar m kalan giriflimler ve son dönemlerde Kültür Bakanl nca kimi flehirlerde aç lan halk kültüründen seçilmifl birkaç yüz parçadan oluflan kimi antika lar n sergilendi i Etnografya Müzeleri, Türkiye nin bu alandaki zenginli ini yans tacak ve kültür, turizm ve e itim gereksinimlerini karfl layacak sonuçlar do urmam flt r. Halkbilimi müzecili i bak m ndan Türkiye nin bu vahim durumuna karfl l k, baflta Avrupa ülkeleri olmak üzere dünyadaki durum oldukça farkl d r: Günümüzde ço- u s ras yla Kuzey, Bat, Orta ve Do u Avrupa ülkelerinde toplanm fl irili ufakl binden fazla aç k hava müzesi vard r ve bu müzelerde yaklafl k karakteristik yap korunmaktad r. Sadece sveç, Norveç, Danimarka ve Finlandiya da 500 civar nda aç k hava müzesinde 6000i aflk n geleneksel yap yer almaktad r. Dünyada ilk aç k hava müzesinin temeli 1872 y l nda sveç te at lm flt r y l nda hizmete aç - lan 150 ahflap, 2 tafl evin yer ald Skansen Aç k Hava Müzesi, 1936 y l nda Biritish Museum ve New York Hayvanat Bahçesi nden sonra gezilme oran bak m ndan dünyada üçüncü s ray alm flt r. O dönemde 500 bin nüfusu olan Stockholm da Skansen müzesini 1milyon 366 bin kiflinin ziyaret etmifl olmas bu tür müzelerin etki alan n görmek aç s ndan dikkate de erdir. sveç-stockholm da 1891 y l nda aç

9 AÇILIfi B LD R S TÜRK YE DE HALKB L M MÜZEC L ve SORUNLARI lan Skansen Aç k Hava Müzesi nden sonra, uygulamal halkbilim müzecili i Avrupa da h zla yay lm fl, 1894 te Norveç-Oslo, 1897 de Danimarka-Kopenhag, 1901 de Danimarka-Frilandsmuseet, 1908 de Finlandiya-Helsinki, 1909 da Danimarka-Aarhus, 1912 de Hollanda-Arnhem, 1934 te Almanya-Clopperburg ve 1936 y l nda Romanya-Bükrefl, 1938 de ngiltere-castle müzesi, 1964 y l nda Bulgaristan-Etur, 1976 y l nda Ukrayna-Kiev aç k hava müzeleri aç lm flt r. Kaynaklar, Avrupa d fl nda ise Amerika da 700, Afrika da 20 ve Asya da l0 civar nda folklor aç k hava müzesinin varl n iflaret etmektedir. Bu müzelerin her biri, yüzlerce baz lar binlerce dönüm arazi içinde onlarca özgün halk kültürü mimari eserini ve bu yap lar n içinde ve d fl nda korunan ve yeniden üretilerek yaflat lan say s z halk kültürü ürününü içermektedir. (Bilgiler, Koflay 1974: , Sempozyum Bildirileri 1985 ve ad geçen müzelerle ilgili Internet sitelerinden derlenmifltir.) Meslektafllar m z n iki gün boyunca bildiri ve tart flmalar nda da söz edece i üzere, Dünya halkbilimi müzecili i bu derece geliflmifl iken, Türkiye nin bu alandaki duyars zl na halk kültürü müzecili inin motivasyon ilkelerinden biri olan Müze, gurur duyulan geçmifli, baflkalar na ve gelecek kuflaklara göstermek amac yla kurulur özdeyifli ile yaklaflacak olursak, bu aç dan da Türklerin köklü bir geçmifle ve zengin bir kültüre sahip oldu u fleklindeki soyut övüncümüzü somut göstergelere dönüfltüremedi imiz görülür. Türk halkbilimi müzecili i hareketinin öncüsü, Hamit Zübeyr Koflay, günümüzden yaklafl k elli y l önce, bütün çabalar na ra men, Avrupa flartlar nda bir halkbilim müzesinin kurulmas konusunda Türkiye yi yönetenleri ikna edememifl ve bir anlamda ümitsizli inin manifestosu olarak flunlar söylemifltir: Ataletin a r kayas n tahrik edecek elbette biri ç kacakt r. Memleketimizde inand davaya yüz binleri harcayan hay r sahipleri de eksik de ildir. Müzelerin bir flehrin kalk nmas ndaki rolünü hakkiyle idrak eden bir belediye reisi veya encümen üyeleri harabiye mahkum tipik eski bir Türk evini istimlak ederek tamirden ve ona vazife bulmaktan çekinmez. Türkiye de k ymet say labilecek muhafazas gerekli nice konaklar, evler gözümüzün önünde bak ms zl k yüzünden y k l p gitti. Çeyiz sand klar nda sakl nice güzel giyim eflyas n ve mutfaklar m zdaki kap kaca moda sildi süpürdü. Ortada sanat de erleri kalmazsa halk n zevkini ne ile yükseltece iz? thal edece imiz kültürler de baflka bir toplulu un ve milletin mal de il midir? (Koflay 1974:155) Bugün Türkiye, Halkbilimi müzesi kurmak aç s ndan Hamit Zübeyr Koflay isyan ettiren duyars zl k günleri kadar dahi flansl de ildir. Çünkü, geçen elli y ll k zaman zarf nda, onun da iflaret etti i gibi, bir çok kültür ürünü ve de eri modernleflme karfl s nda yok olup gitti. Bugün, Türkiye ekonomik bak mdan o günlere göre daha güçlüdür, ama halkbilim müzesi kurmak aç s ndan o günler kadar halkbilimsel materyal imkan na sahip de ildir. Bu sempozyuma ve sempozyumla efl zamanl olarak aç lan Türk Halkbilim Müzesine Do ru Sergisi ne haz rl k niteli inde yaklafl k 20 ilimizde alan araflt rmas yapt k. Yapt m z bu araflt rma s ras nda, kimi geleneksel mesleklerin art k yok oldu unu kimilerinin ise son günlerini yaflad n gördük.bir çok geleneksel meslek, yafllar in üzerindeki emektar ustalar taraf ndan inad na sürdürülmekte ve yeni ustalar yetifltirme düflüncesi ise, talep yoklu undan dolay hayal dahi edilmemektedir. Zulme u rayan bir soylu eflk ya gibi da lara çeki- len geleneksel halk kültürümüz, da köylerinde bile art k gündelik hayat, eski kültür de erleri veya nesneleri ile yaflamad için oralarda da teknolojiye yenik düflüyor. Türkiye, büyük ve köklü bir de iflim sürecinden geçiyor, bu süreç hemen hemen tamamlanmak üzeredir. Yafllar yetmifle dayanm fl ç raks z ustalar, y k lmaya yüz tutmufl geleneksel evler, antikac pazarlar nda sat lan geleneksel mutfak araçgereçleri, art k üretilmeyen tar m aletleri, son örnekleri turistlere pazarlanan kilimler, hal lar, heybeler gözlere tak lan son örnekleri oluflturuyor. Yok olan eflya ile yok olan sözel doku, gelenekler, inanmalar, oyunlar, müzikler ise sessiz sedas z kaybolup gidiyor. Eski kültür de er ve nesnelerini kaybolmaktan kurtarma ifllevine karfl l k, uygulamal halkbilimi müzeleri eski eflyalar n dolduruldu u ve sergilendi i antikac dükkan gibi bir yer de ildir. Halkbilimi müzesinde aç k ve kapal alanlar yla bir kültürden kesitler yaflar, yaflat l r. Bu tarz müzecilik sürekli araflt rma, derleme ve de erlendirme gibi bilimsel bir alt yap yla, kütüphane ve arfliv oluflturularak, bilimsel yay mlar, toplant lar deste iyle yap l r. Bu nedenle halkbilimi müzeleri, ayn zamanda halkbilimi araflt rmalar n n fabrikas veya laboratuar d r. Çok yönlü kültür, turizm ve e itim ifllevine sahip olan halkbilimi müzelerinin Türkiye de kurulamam fl olmas, halk kültürü araflt rmalar n olumsuz yönde etkilemifl, ülkenin halk kültürünü tan - mamaktan kaynaklanan devasa sorunlar çözümsüz kalm flt r. Çözülemeyen bu sorunlar n ise, Türkiye ye kaybettirdi i zaman, maddi kaynak ve enerji üzerinde sempozyumun daralt lm fl konu ve amac n aflaca ndan burada durmam z mümkün de- ildir. Bugüne kadar Türkiye de halkbilimi müzesinin kurulamam fl olmas n n alt nda, siyasi irade veya ekonomik güç yoklu u kadar, bilimsel perspektif eksikli inden de söz etmeliyiz. Halkbilimi müzeleri, sürekli derleme ve araflt rma, bunlar bilimsel yöntemlerle uygulama mekanlar d r. Bu nedenle, halkbilimi müzeleri ile üniversite aras nda sürekli ve direkt ba lant bulunmal d r. Bunun için en iyi çözüm, Halkbilimi müzelerinin üniversite bünyesinde kurulacak Halkbilimi Bölümlerinin laboratuar, ö renciler içinse hem uygulamal ders hem de staj merkezi olarak planlanmas d r. Bu yap laflma hem halkbilimi müzesini bilimsel yönden gelifltirecek hem de baflta nitelikli insan gücünü daha kolay elde etmek üzere, müze maliyetini azaltacakt r. Bölüm mezunlar n n ise, müzede ö rendiklerini hayatta uygulamalar yla yeni ticari, kültürel, e itimsel ve turistik sektörler ve ifl alanlar do acakt r. Bu inanç ve duygular içinde, kat l mc lar n de erli görüfl ve önerileriyle sempozyumun baflar l geçmesini, bundan sonraki Sempozyumun Ankara da kuraca m z ilk ulusal Uygulamal Türk Halkbilimi Müzesinin toplant salonlar nda yap lmas n diliyorum. Kaynaklar: Koflay, Hamit Zübeyir(1974), Etnografya, Folklor, Dil, Tarih v.d. Konularda Makaleler ve ncelemeler, Ankara. Folklor Aç k-hava Müzelerinin Türkiye de Kurulma mkânlar Sempozyumu Bildirileri, (1985), Ankara: Kültür ve Turizm Bakanl Milli Folklor Araflt rma Dairesi Yay n

10 TÜRK YE DE HALKB L M MÜZEC L ve SORUNLARI AÇIK HAVA MÜZELER (Tan m, Türkiye deki Durumu, Yurtd fl ndan Bir Örnek) Alparslan SANTUR Girifl Geleneksel kültürden kaynaklanan uygulamalar n sa l kl analizlerini yapabilmek, kültürün hem maddi, hem de manevi yönünü birlikte de erlendirmeyle do ru orant l d r. Geleneksel konutla ilgili inan fllar, konuttan ay rmak; bir köy odas ndaki geleneksel uygulamalar, o köy odas ndan ayr düflünmek; esnafl kla ilgili geleneklerde, bir zanaatkar n mesle ini icra etti i dükkan n, kulland araç-gereçleri dikkate almamak; baflka bir deyiflle geleneksel kültürle ilgili hemen hemen bütün inan fllar, maddi unsurlar ile birlikte ele almamak mümkün görünmemektedir. Bu durum, halkbilimi araflt rmalar nda, konuyla ilgili maddi malzemenin de tespit edilmesi, toplanmas, tasniflenmesi ve muhafaza edilerek saklanmas gereklili ini ortaya ç karmaktad r. H zl kültür de iflimi sonucunda, söz konusu malzemenin yok olmaya bafllamas, üreticilerinin art k bulunamamas gibi etkenler de, konunun bir baflka boyutu olup, bu tür malzemenin korunmas ve müzelenmesi çal flmalar - n n önemini art rmakta ve aç k hava müzelerinin kurulufl amac n aç klamaktad r. Özellikle geleneksel mimari yap lar baflta olmak üzere kaybolmakta veya bozulmakta olan maddi kültür ile ilgili malzemenin bir müze alan nda korunmas ve muhafaza edilerek gelecek kuflaklara ulaflt r lmas ve bu yolla halk n kendi geleneklerini daha iyi benimseyebilmelerini sa lamak. Bu amaç do rultusunda harekete geçen skandinav ülkeleri, ilk aç k hava müzelerinin de kurulmalar nda rol alm fllard r. (1891 y l nda Stockholm / sveç, 1894 y l nda Norsk Folkemuseum, Oslo/Norveç) Günümüzde Avrupa n n birçok ülkesinde bu tür müzeler çal flmalar n sürdürmektedir. Aç k hava müzelerinin, genel olarak afla daki aflamalardan sonra flekillendikleri görülmektedir: - Birinci aflamada halk n kendi imkanlar ile ortaya ç kard ve kulland malzemeler toplanm flt r. - kinci aflamada, bu malzeme çeflitli mekanlarda sergilenmifltir. - Üçüncü aflamada, giderek bu malzeme çeflitlendirilerek ve birbiriyle ilgili malzeme bir araya getirilerek müzelerde sergilenmeye bafllanm flt r. - Dördüncü aflamada, geleneksel yap lar koruma alt na al nmaya bafllanm fl ve bu malzeme ait olduklar mekanlarla birlikte sergilenmifltir Beflinci aflamada, zamanla içlerindeki bütün eflyalarla birlikte çeflitli yap tipleri müze haline getirilmifltir. - Alt nc ve son aflamada ise bu yap lar bir araya getirilerek bir alanda toplanm flt r. Bu geliflimden de anlafl laca üzere, aç k hava müzelerinin ana elemanlar n halk mimarisi ile ilgili konutlar, de irmenler, ürün saklama yerleri, hayvan bar naklar, ibadet yerleri, atölyeler, vb. oluflturmaktad r. Ancak bu yap lar tek bafllar na yer almamakta, içlerinde olmas gereken eflyalarla birlikte teflhir edilmektedirler. Bunu flu flekilde aç klarsak,bu tür bir müzede bir konuta girdi inizde, sanki konutun sakinleri k sa bir süre için d flar ç km fllar ve birazdan dönecekler hissine kap lmak kolayl kla mümkündür. Bu durum aç k hava müzelerinin planlanmas nda da dikkate al nmaktad r. - Müzedeki yap gruplar n n birbiri ile ilgili olmas na önem verilmektedir. - Müzedeki malzeme mümkün oldu u kadar tarihi durumlar na uygun olarak sergilenmektedir. - Gerekti inde müze alan nda gölet ve akarsu oluflturularak binalar n orijinal çevrelerine uygun olmalar sa lanmaktad r. - Müze alan modern çevreden mümkün oldu u kadar uzakta bulunmaktad r. - Müze ziyaretçilerinin ve personelinin de ihtiyaçlar dikkate al narak dinlenme salonlar, otopark, tuvalet, restoran, çocuk park, gezinti ve piknik alanlar oluflturulmaktad r. - Arfliv, kütüphane, foto raf-mikrofilm stüdyolar, atölye, toplant salonu vb. birimler bu tür müzelerin yard mc birimleridir. Bu plan çerçevesinde oluflturulan aç k hava müzelerinin bafll ca özellikleri ise flunlard r: - Muhafazan n yan nda bilimsel ve ö retici amaçlar vard r. - Ticari kar amac gözetilmez - Müzedeki malzemeler, birbirleri aras ndaki mahalli ve fonksiyonel iliflkileri, kültürel çevre içindeki durumlar göz önüne al narak sergilenmektedirler. - Bu tür müzelerde sergilemeler dura an olmay p, zaman zaman düzenlenen etkinliklerle müzedeki malzemenin ifllevleri belirtilmekte, ziyaretçilerin de bu etkinliklere kat l m sa lanmaktad r. Ayr ca kültür alanlar na göre aç k hava müzeleri üçe ayr lmaktad r: - Ulusal (Bölgeler üstü) - Bölgesel - Yerel Aç k Hava Müzelerinin Tan m ve Türkiye de Durumu Görüldü ü üzere, dünyada ilk örnekleri 19.yy. n sonlar nda ortaya ç kmaya bafllayan aç k hava müzeleri, ülkemizde ilk olarak Hamit Zübeyr Koflay taraf ndan ele al nm fl, önemi üzerinde durulmufltur. Ancak onun çabalar ülkemizde bir aç k hava müzesi kurulmas na yetmemifltir y l nda Kültür ve Turizm Bakanl Mil- 16

11 AÇIK HAVA MÜZELER (Tan m, Türkiye de Durumu, Yurtd fl ndan Bir Örnek) TÜRK YE DE HALKB L M MÜZEC L ve SORUNLARI li Folklor Araflt rma Dairesi Baflkanl ve Orta Do u Teknik Üniversitesi Rektörlü ü iflbirli inde Ankara da gerçeklefltirilen Folklor Aç k Hava Müzelerinin Türkiye de Kurulma mkanlar Sempozyumunda da bu konuda daha fazla gecikilmemesi gerekti- i ana fikrine ra men günümüze kadar bir sonuç al namam flt r. Bu durumun, çok boyutlu nedenleri üzerinde durmak istiyoruz: Ne yaz k ki ülkemizdeki halkbilimi çal flmalar,elde edilen malzemenin müzelenmesi paralelinde yürütülememektedir. Geleneksel kültürle ilgili derlemeler yaz l belge, ses ve görüntü malzemeleri ile s n rl kalmakta, maddi kültürle ilgili malzemenin kendisinin tespit edilmesi ve korunmas ise ihmal edilmektedir.bunun sonucunda günümüzde bu tür malzemenin çok az örneklerinin Arkeoloji müzelerinin bir köflesinde, Etnografya müzelerinde sergilendikleri, antikac larda pazarland, özel flah slar n evlerinin veya iflyerlerinin bir köflesinde dekor olarak kullan ld klar veya evlerde kullan lmayan di er eflyalarla birlikte bodruma veya tavan aralar na at ld klar görülmektedir. Aç k hava müzelerinin ana elemanlar n oluflturan geleneksel yap lar n ülkemizdeki durumu da, di er maddi malzemenin durumundan farkl de ildir. Konunun malzemeyle ilgili bu boyutuna karfl l k,di er yandan ülkemizde konuyla ilgili bir kavram kargaflas da mevcuttur. Bu durum uzun zaman folklorun yanl fl anlafl lmas n hat rlatmaktad r. Aç k hava müzesinin ad ndan hareket edilerek, düz mant kla bu müzeler aç k hava sinemas, aç k hava tiyatrosu veya herhangi bir aç k hava etkinli i gibi alg lanmakta ve aç k alandaki arkeolojik kal nt, vb. sergilemeler de, aç k hava müzeleri olarak nitelendirilmektedir. Özellikle medyan n da bu duruma katk s görülmektedir. Son olarak stanbul da Haliç te kurulmakta olan bir maket park da, aç k hava müzesi olarak duyurulmufltur. Son zamanlarda Kültür Bakanl na ba l baz arkeoloji müzelerinin aç k hava müzesi olarak adland r lmalar bu duruma bir örnek teflkil etmektedir. Halbuki ayn Bakanl n bu tür müzelerin kurulmas ve iflletilmesi ile ilgili görevin Halk Kültürlerini Araflt rma ve Gelifltirme Genel Müdürlü ü yetki alan nda oldu unu belirten yönergesi, Bakanl n müzelerden sorumlu Genel Müdürlü ü taraf ndan da bilinmektedir. Ülkemizde konuyla ilgili baz bilim çevrelerinde, aç k hava müzesinin ad na folklor veya halkbilim kelimesinin eklenerek veya tek bafl na folklor veya halkbilim müzesi ad n n kullan lmas n n da bir yanl fll ktan, baflka bir yanl fll a yönelme olarak de erlendirilmesinde yarar görülmektedir. Aç k hava müzesi tek bafl na bir kavramd r ve do rudan halk kültürü ile ilgilidir. Bunun böyle oldu u, bizzat Milletleraras Müzeler Konseyi (ICOM) nin tan m nda da aç kça ifade edilmektedir: Halk kültürünün kaybolmak üzere olan de erlerini kurtarmak için çeflitli yaflay fl tarzlar n aksettiren otantik, karakteristik mimari eserlerin, kullan lan aletlerin, zirai faaliyetlerin, el sanatlar n n vb. tipik unsurlar n seçilerek, tafl nmazlar n yerlerinden sökülerek, asl na uygun flekilde belirlenen bir arazi üzerinde yeniden bir araya getirilmelerinden oluflan müzeler Bu nedenle aç k hava müzeleri halk kültürünü kendisine konu edinen halkbilimiyle do rudan ilgilidir. Ancak bu tür müzelerin ayn zamanda, yine halk kültürünü kendine konu edinen Antropoloji, Etnoloji gibi bilim dallar yla da do rudan ilgileri bulunmaktad r. Bu nedenle aç k hava müzesinin tan m n n özünden hareket edilmesi gereklili- i, kavram kargaflas n önlemekte en önemli dayanak olarak karfl m za ç kmaktad r. Bildirinin son bölümünde ele al nacak olan Norveç örne inde yaklafl k bu ülkede bulunan 150 aç k hava müzesinin hiçbirinin ad nda aç k hava müzesi veya folklor kelimesi geçmemektedir. Sadece bu tür müzelerin s n fland r lmas nda ve tan t - m nda aç k hava müzesi teriminin kullan ld görülmektedir. Buradan giderek, Ülkemizde kurulabilecek ulusal nitelikte bir aç k hava müzesinin ad n n Türk Halk Kültürü Müzesi, bölgesel nitelikli bir aç k hava müzesinin Hamit Zübeyr Koflay Müzesi, yerel olarak da Safranbolu, Yörük Köyü, Cumal k z k Köyü, Tahtakufllar Köyü Halk veya Halk Kültürü Müzesi gibi adlar örnek olarak verebiliriz. Bu tür müzelerin tümü, aç k hava müzeleri kapsam nda de erlendirilmelidir. Yukar daki tan m ve mevcut aç k hava müzelerinin durumunu göz önüne ald - m zda, aç k alandaki arkeolojik kal nt lar veya restore edilen yap lar bu tan m içinde de erlendirmek mümkün olmamaktad r. Antropoloji, Etnoloji veya Halkbilim ilgi alan d fl ndaki bir özel alan kendisine araflt rma konusu olarak ele alan Arkeoloji ile ilgili buluntular n, yine kendi müze sistemleri içinde sergilenmelerinde yarar görülmektedir. Di er yandan aç k hava müzelerinin yayg nlaflt r lmas ile, adeta bir s nt gibi Arkeoloji müzelerinin küçük bir bölümünde kendilerine yer bulabilen halk kültürü malzemelerinin de, bu tür müzelere aktar lmas ve bu malzemenin, di er malzemeyle bir araya gelmesi, bütünleflmesi, tarihsel, toplumsal, bölgesel, yerel iliflki a lar n n kurulmas mümkün olabilecektir. Ayn durum Etnografya Müzeleri için de geçerli olup, bu müzelerde sergilenmekte olan malzemenin de, aç k hava müzeleri bünyesinde de erlendirilmesinde ve ayn Halkbilimi, Etnoloji veya Antropoloji Müzesi gibi bir fikir uyand ran Etnografya Müzesi teriminden de vazgeçilmesinde yarar görülmektedir. Bu durum ayn zamanda uzun zamand r ülkemizde maddi kültür karfl l olarak kullan lan ve asl tasviri etnoloji olan ve bir toplumun, bir etnik grubun yaflama biçimiyle bu biçimin içeri ini oluflturan maddi ve manevi kültür ö elerini betimleyerek ortaya koyan bir bilim dal olan etnografyan n 2 yanl fl kullan m n da önleyecektir. Restore edilen yap lara gelince, yine aç k hava müzeleri sistemi içinde, tafl namay p müze alan d fl nda kalan bu tür yap lar, genellikle bir aç k hava müzesine ba l olarak teflhir edilmektedirler. Ülkemizde baz yerel yönetimlerin veya özel teflebbüslerin iyi niyetle bafllatt klar restorasyon çal flmalar, o yörede bir aç k hava müzesi olmad için ço unlukla bilimsellikten uzakta yürütülmekte, zamanla karfl - lafl lan yap n n bak m, korunmas gibi sorunlar nedeniyle bir süre sonra yap eski haline dönme riskini tafl maktad r. Aç k hava müzelerinin en önemli ifllevlerinden birisi de, burada karfl m za ç kmaktad r. Bu tür müzeler teflhirdeki yap lar n yan nda, müze alan içinde olmayan ve 18

12 AÇIK HAVA MÜZELER (Tan m, Türkiye de Durumu, Yurtd fl ndan Bir Örnek) TÜRK YE DE HALKB L M MÜZEC L ve SORUNLARI içinde oturulmakta olan geleneksel yap lar n da oldukça pahal ya mal olan restorasyon, bak m ve tamir ifllerinde teknik eleman, araç ve malzeme yard m nda bulunabilmektedirler. Özellikle ülkemizde karfl lafl lan di er bir sorun da, müzelere yeteri kadar yerli ziyaretçinin gelmedi idir. Klasik müze sistemi d fl nda kalan, yeflil alanlar, gezinti, piknik, çocuk oyun alanlar, restoranlar ile aç k hava müzeleri, bilgilendirmenin yan nda, birer çekim alan olarak da karfl m za ç kmaktad r. Halk n kat l m yla düzenlenen mevsimlik ve dini bayramlardaki etkinlikler ve özel kutlamalar da, bu tür müzelere halk n ilgisini çekmede önemli rol oynamaktad rlar. Aç k hava müzeleri ayn zamanda bünyesinde bulunan teflhir malzemeleri yan nda, arfliv, kütüphane, çal flma salonlar ile araflt rmac lar ve ö renciler için de birer kaynak durumundad rlar. Bazen bir enstitü bünyesinde çal flmalar n yürüten aç k hava müzeleri, do rudan araflt rma birimleri de olabilmektedir. Di er yandan bu tür müzelerde koruma alt na al nan geleneksel zanaatlarla ilgili mekanlarda, zaman zaman düzenlenen etkinliklerle, yerel ustalar n uygulamal gösteri ve ürünlerini pazarlama imkan bulmalar da, kaybolmakta olan bu tür el sanatlar n n tan t lmas, canland r lmas bak m ndan önem tafl maktad r. Ülke kültürünün yurtd fl nda tan t m nda da, aç k hava müzeleri önemli bir turizm potansiyeline sahip birimler olarak öne ç kmaktad rlar. Ancak her fleyden önce, aç k hava müzeleri milli bilincin yerleflmesinde, ülkenin kültürel özelliklerinin tan t m nda, kültürler aras hoflgörünün pekifltirilmesinde rol oynayan birimler olarak, büyük öneme sahiptirler. Günümüzde hala geçerlili ini korumakta olan k r-köy toplumlar ile flehir toplumlar aras ndaki yabanc laflma gibi birçok sosyo-kültürel sorunun temelinde, bu tür müzelerin ülkemizde yayg nlaflt - r lamamas n n pay büyüktür. Aç k Hava Müzelerine Yurtd fl ndan Bir Örnek Bu bölümde aç k hava müzelerine örnek olarak, 1990 y l nda konuyla ilgili olarak Norveç te gerçeklefltirilen bir araflt rma s ras nda ziyaret edilen üç müze ile ilgili k sa bilgiler aktar lacakt r. Birinci örne imiz Norveç in en büyük ulusal müzesi olan Norveç Halk Müzesidir. (Norsk Folkemuseum) Müze ayn zamanda, baflta da belirtti imiz gibi dünyan n en eski ikinci aç k hava müzesi olup, 1894 y l nda kurulmufltur. Oslo merkezinde bulunan müze, 16.yy. dan günümüze Norveç halk kültürü ile ilgili malzemeleri bar nd rmaktad r. Müzede koruma alt na al nan 170 kadar yap n n k rsal olanlar bölgesel özelliklerine göre grupland r lm flt r. Kent yap lar da ayr bir bölümde yer alm flt r. Müzede yap lar n içleri ile teflhir salonlar nda den fazla malzeme bulunmaktad r. Ev araç-gereçleri, giyim-kuflam, süs eflyalar, dokuma örnekleri, çiftlik araç-gereçleri, müzik aletleri bunlar n bafll calar n oluflturmaktad r. Müzede ayr ca bir restoran, kafeterya ve geleneksel Norveç mutfa ndan örneklerin sunuldu u bir aç k hava lokantas bulunmaktad r. kinci örne imiz bölgesel özellikteki Maihaugen De Sandvigske Samlinger dir. Anders Sandvig ad nda bir diflçinin giriflimiyle 1907 y l nda kurulmufltur. Müzenin aç k alan nda bölge halk n n yaflam, çeflitli yap lar ile çiftlik komplekslerinde teflhir edilmekte olup, bu yap lar aras nda boya, tabakhane, çömlek atölyeleri de bulunmaktad r. Ayr ca kapal alanda bulunan teflhir salonlar nda ayakkab c, flapkac, kürkçü, semerci, ciltçi, sepetçi, pipocu, vb. zanaatkarlar n atölyeleri, içlerindeki araç-gereçlerle birlikte sergilenmektedir. Müzede ziyaretçilere geleneksel kahve servisinin yap ld bir kafeterya ile büfe ve bir sat fl ma azas bulunmaktad r. Ayr ca konferans, konserler, rehberli turlar, çeflitli kutlamalar müzenin etkinlikleri aras ndad r. Üçüncü örne imiz, yöresel bir aç k hava müzesi olan Hadeland Halk Müzesi dir. (Hadeland Folkemuseum) 1913 y l nda kurulan müze, eski bir kilise etraf nda oluflmufltur. Ayr ca müze alan nda bir mezarl k bulunmaktad r. Aç k alanda 20 den fazla yap sergilenmektedir. Ayr ca bir arfliv, foto raf koleksiyonu, kafeterya, sergi salonu bulunmaktad r. Yararlan lan Kaynaklar A.Kitaplar 1.ESPELAND, Else-Kare SVEEN: Museums In Norway PDC Aurskog,Oslo 1989,191 Pg. 2.Folklor Aç k Hava Müzelerinin Türkiye de Kurulma mkanlar Sempozyumu Bildirileri (13-15 Haziran 1985), Ankara Üniversitesi Bas mevi, Ankara 1985, 152 S. Kültür ve Turizm Bakanl Milli Folklor Araflt rma Dairesi Yay nlar : 64 Seminer,Kongre Bildirileri Dizisi:18 3.Hadeland Folkemuseum Og Tingelstad Gamle Kirke (En Orientering Pa Norsk Og Engelsk) Hadeland Trykk-Reklame A/S,Brandbu 1988, 48 S. 4.Hadeland Folkemuseum (75 ar ) Hadeland Trykk-Reklame A/S,Brandbu 1988, 95 S. 5.Hadeland Folkemuseum (Arsmelding 1989) Hadeland Trykk-Reklame A/S,Brandbu 1989,16 S. 6.HAUGLID, Anders Ole: Maihaugen (The Sandvig Collections Guide) Typeset and Printed by Mesna Trykk a.s,lillehammer 1989,64 Pg. 7.Norsk Folkemuseum (The Norwegian Folk Museum)Printed in Norway by Haslum Grafisk A/S,Oslo,31 Pg. 8.Norwegian Folkmuseum Kirstes Paste Up A/S,Oslo 1988,55 S. 9.ÖNDER, Mehmet: Türkiye Müzeleri Ajansmat Ofset Matb.,Ankara 1995,259 S. Türkiye fl Bankas Kültür Yay nlar Genel Yay n No:175 Sanat Dizisi: ÖRNEK, Sedat Veyis: Türk Halkbilimi. Özkan Matb., Ankara 2000, 262 S. B. Makaleler 11.ERBEK, Güran: Aç k-hava Folklor Müzeleri ve El Sanatlar Folklor Aç k Hava Müzelerinin Türkiye de Kurulma mkanlar Sempozyumu Bildirileri, S. 12.ESPELAND, Else-Kare SVEEN: Norveç de Bulunan Aç k Hava Müzeleri ve 19 20

13 AÇIK HAVA MÜZELER (Tan m, Türkiye de Durumu, Yurtd fl ndan Bir Örnek) K sa Özellikleri (Çev.:Alparslan SANTUR), Türk Halk Kültürü Araflt rmalar 1996, byy, Ankara 1998, S. 13.ÖZTÜRK, Doç.Dr. smail: Cumhuriyet Döneminde Türkiye de Kültürel De iflim ve Müzecilik Aç s ndan Kültürün Maddi Ürünlerinin Önemi V.Milletleraras Türk Halk Kültürü Kongresi, Maddi Kültür Seksiyon Bildirileri, THK Bas mevi fll.,ankara 1997, S. T.C.Kültür Bakanl Yay nlar :1904 HAGEM Yay nlar :249 Seminer,Kongre Bildirileri Dizisi:56 14.SANTUR, Alparslan: Aç k Hava Müzelerinin Gelifiiminde Norveç Örne i ve Türkiye de Durum V.Milletleraras Türk Halk Kültürü Kongresi, Genel Konular Seksiyon Bildirileri, THK Bas mevi fil., Ankara 1997, S. 15.SANTUR, Alparslan: Weald-Downland ( ngiltere) Aç k Hava Müzesi Çeviri, Folklor/Edebiyat, Cilt 2, Say 12, S., SANTUR, Alparslan: Aç k Hava Müzeleri çerisinde Ahilik ve Esnaf Kültürü II.Uluslararas Ahilik Kültürü Sempozyumu Bildirileri, S., SANTUR, Alparslan: Aç k Hava Müzelerine Bir Örnek Hadeland (Norveç) Halk Müzesi Türk Halk Kültürü Araflt rmalar 1998, S., UYSAL, Prof. Dr. Ahmet Edip: (Çev.) Aç k Hava Müzelerinin Kurulmas ve flletilmesi Hakk nda (ICOM) ca Tespit Edilen lkeler. Türk Folklor Araflt rmalar 1984, G.Ü. Bas n- Yay n Yüksekokulu Bas mevi, Ankara 1984, S. Kültür ve Turizm Bakanl Milli Folklor Araflt rma Dairesi Yay nlar C.Kültür Bakanl Halk Kültürlerini Araflt rma ve Gelifltirme Genel Müdürlü ü Halk Kültürü Arflivi 19.NAHYA, Zümrüt: Norveç Aç k Hava Müzeleri Araflt rma Raporu (29 Kas m- 6 Aral k 1990) Arfliv Yer No:YB SANTUR, Alparslan: Norveç Aç k Hava Müzeleri Araflt rma Foto raflar Arfliv Yer No:F SANTUR, Alparslan: Norveç Aç k Hava Müzeleri Araflt rma Video Çekimleri Arfliv Yer No:BVB NOTLAR 1 ÖNDER, Mehmet : Aç khava Folklor Müzelerine Do ru. Folklor Aç k Hava Müzelerinin Türkiye de Kurulma mkanlar Sempozyumu Bildirileri. 2 ÖRNEK, Sedat Veyis : Türk Halkbilimi. 21

14 KÜLTÜR BAKANLI ININ FOLKLOR AÇIK HAVA MÜZES KURMA TEfiEBBÜSÜ VE HAZ N SONUCU KÜLTÜR BAKANLI ININ FOLKLOR AÇIK HAVA MÜZES KURMA TEfiEBBÜSÜ VE HAZ N SONUCU Nail TAN Türkiye de bir Folklor Aç k Hava Müzesi kurulmas düflüncesini ortaya atarak gerçekleflmesi için kap kap dolaflan ilk müzecimiz Dr. Hâmit Zübeyr Koflay d r. Müzecilerden umudunu kesti inden olsa gerek, Millî Folklor Araflt rma Dairesindeki birinci baflkanl m döneminde ( ) beni de s k s k aram fl, bu konuya el atmam istemifltir. Evindeki broflür ve saydamlardan bilgi edinmemi de sa lam flt r. O y llarda, flimdi oldu u gibi yurt d fl na gidip bu tür müzeleri gezme imkân çok azd. Dünyada ilk folklor aç k hava müzesi sveç teki Skansen Müzesi 1891 y l nda ziyarete aç lm fl, bunu 100 den fazla müzenin kurulmas takip etmiflti. Birçok ülkenin ayr ca Millî Müzeleri de vard. Ancak, köklü tarihî geçmiflimiz ve çok zengin halk kültürümüze ra men Cumhuriyet döneminde bile bizim ne bir Millî Müzemiz ne de Folklor Aç k Hava Müzemiz henüz kurulamam flt. Kültür Bakanl nda, bu tür müzeleri kurmakla görevli bir An tlar (Eski Eserler) ve Müzeler Genel Müdürlü ü vard. Ancak, bu Genel Müdürlü ün yöneticileri genellikle arkeologlar aras ndan atanmaktayd. Roma dönemine ait bir sütun bafll karfl s nda ay l p bay lan bu meslek mensuplar na bir su de irmeni, bir serender, bir dibek tafl bir Roma sütunu kadar de er ifade etmiyordu. Yurt d fl nda birçok Millî Müze, Folklor Aç k Hava Müzesi gezen Genel Müdürlük yetkilileri nedense bu tür müzelerle ilgilenmiyorlard. Dr. Mehmet Önder in Müsteflarl döneminde ele ald ve Ulus ta yapmay plânlad Millî Müze projesini yine bu anlay fltaki arkeologlar önlemifllerdi. Yine bu anlay fl dolay s yla müzelerin etnografya bölümleri de üvey evlât muamelesi görmekteydi. K sacas, döneminde bu konuda, ilgili Genel Müdürlük nezdinde teflebbüste bulunmufl ama baflar l olamam flt m. Oysa, o y llarda müze kurmak daha kolayd. Bol malzeme vard, arazi temini daha kolayd. 12 Eylül 1980 harekât ndan sonra, yeni yöneticilere folklor aç k hava müzesi düflüncesini açt mda çok olumlu karfl lad lar. Bakan Cihad Baban, görgülü ve bilgili bir insand. Müsteflar Kemal Gökçe, An tlar (Eski Eserler) ve Müzeler Genel Müdürlü ünün tutumunu gayet iyi bildi inden bu müzenin kurulmas iflinin baflkan oldu um Millî Folklor araflt rma Dairesi taraf ndan ele al nmas n istedi. Severek kabul ettim. Hâmit Beye söz vermifltim. Hatta müzedeki köy mezarl na öldü ümüzde onun ve benim gömülmemi istiyordum y l nda Kayseri çkale sinin boflalt l p Kültür Bakanl na devri gündeme geldi. Müze için en büyük sorun arazi teminiydi. Bulunacak arazinin en az 50 dönüm olmas ve büyük flehirlere yak n olmas gerekiyordu. Ankara da bu büyüklükte kamu arazisi bulmak çok güçtü. Bu sebeple, Kayseri çkale sinde ç Anadolu Bölgesi Folklor Aç k Hava Müzesi nin kurulabilece ini düflündüm. Müsteflar n görüflünü de alarak, müzede yer alacak yap lar n ve sergilenecek eflyalar n bir listesini haz rlad k. An tlar ve Müzeler Genel Müdürlü ünden çkale nin dairemize tahsisini istedik. Bu arada Cihad Baban görevden ayr lm flt. Sonuç: çkale, Kuyumcular Çarfl s yap lmak üzere Kayserili ifladamlar na teslim edildi. Tabiî, bu olay beni y ld rmad. Arsa Ofisinden, arazi aramaya devam ediyorum. Baflkent yak n nda olmas flart var. Kastamonu, Çank r ve Bolu da olsa arazi çok. Derken, 1982 y l nda halk bilimci Prof. Dr. Ahmet Edip Uysal (ölümü 6 Temmuz 1997) ODTÜ E itim Fakültesi Dekanl na atand. Prof. Uysal, M FAD n en büyük destekleyicilerinden biriydi. Bütün ngilizce mektuplar m z ücret almadan yazmaktayd. Konunun önemini çok iyi biliyordu. Folklor Aç k Hava Müzelerinden bir bölümünü gezmiflti. Böyle bir müzenin kurulmas n fliddetle arzu etmekteydi. Hatta, müze için köylerden dö en, ka n, boyunduruk, yaba, dirgen vb. eflyalar toplay p evinin bodrumuna koymufltu. Prof. Dr. Ahmet Edip Uysal, dekan olduktan bir süre sonra (san yorum 1983 y - l yd ) birlikte rektöre ç k p müze fikrimizi açt k. Mimarl k Fakültesi ö retim üyesi ve ö rencilerinin uygulama yapacaklar böyle bir müzenin ODTÜ arazisi içinde kurulmas n n yararlar n anlatt k. Rektör, kurulufl masraflar Bakanl kça karfl lanmas flart yla müze projesini destekleyece ini söyledi. Sonra, Kültür Bakanl üst yönetimine konuyu açt k. DPT yetkilileriyle görüfltük. Çünkü, giderlerini yat r m bütçesinden DPT karfl layacakt. DPT de kültür bölümüne bakan uzmanlar da konuyu cazip buldular. ODTÜ ile arazi tahsisi konusunda yaz flmalar bafllat ld y l 31 Ekiminde M FAD Baflkanl ndan Güzel Sanatlar Genel Müdürlü ü Genel Müdür Yard mc - l na atand m. Yard mc m Kâmil Toygar baflkan oldu. Baflkan Kâmil Toygar, yard mc s Hayrettin vgin ve daha sonralar HAKAD Baflkan olan Zümrüt Nahya ve di- er M FAD görevlileri müzeyi kurmak için benim gibi canla baflla çal flt lar y l, müze düflüncesinin hayata geçmesi için önemli bir y l oldu. Arazi sözü al nd ndan, art k uygulamaya geçmek gerekmekteydi. M FAD; öncelikle folklor aç k hava müzeleri konusundaki Türkiye deki bilgi birikimini tespit amac yla ODTÜ Rektörlü üyle iflbirli i yaparak Haziran 1985 tarihleri aras nda Ankara da Folklor Aç k Hava Müzelerinin Türkiye de Kurulma mkânlar Sempozyumu nu düzenledi. Bu sempozyumda Türkiye de Bugünkü mkânlarla Bir Folklor Aç k Hava Müzesi Nas l Kurulabilir? 1 bafll kl bir bildiri sundum ve kafamdaki müze hayalini kâ- da döktüm. Sempozyum s ras nda dünyadaki müzelerden baz lar n tan tan bir sergi de aç ld. Toplant n n sonunda, folklor aç k hava müzesinin ODTÜ arazisi içinde tercihan Eymir gölü çevresinde kurulmas konusunda temenni karar al nd. Sempozyumun hemen ard ndan, müze düflüncesini hayata geçirmek üzere Kültür ve Tu- 23

15 TÜRK YE DE HALKB L M MÜZEC L ve SORUNLARI KÜLTÜR BAKANLI ININ FOLKLOR AÇIK HAVA MÜZES KURMA TEfiEBBÜSÜ VE HAZ N SONUCU rizm Bakanl bünyesinde Müsteflar Yard mc s Aytu zat n baflkanl nda bir çal flma grubu kuruldu. Bu grupta; Baflmüflavir Dr. Mehmet Önder, M FAD dan Kâmil Toygar, Hayrettin vgin, Zümrüt Nahya, Mahmut Bahad r, Güzel Sanatlar Genel Müdürlü ünden Nail Tan, APK den Erten Altaban, Gülsen Silindir, An tlar ve Müzeler Genel Müdürlü ünden Ahmet Mentefl, Mehmet Y lmaz ve Nimet Berkok görevlendirildiler. Çal flma grubu, ODTÜ Rektörlü ünden Eymir Gölü çevresini tahsis ettirdi. DPT yat r m Program na müzeyi ald rd y l bütçesine plân-proje gideri olarak 75 milyar TL. ödenek kondu y llar nda, ODTÜ Mimarl k Fakültesi ö retim üyeleri müzede yer alacak yap lar ve çevre düzenlemesi konular nda çal flt lar y l nda da ODTÜ Rektörlü üne 54 milyar 900 milyon TL. ödenek aktar ld. ODTÜ arazisinde kurulacak müze, cans z folklor aç k hava müzesi türünde olacakt. Ancak, müzenin giriflinde baz el sanat eflyalar n üretildi i bir çarfl ile yine Türk mutfa ndan baz yiyecek ve içeceklerin sat ld 2-3 aflevi yap lacakt. Müzenin giderleri Kültür Bakanl nca karfl lanacak ancak kâr eflit olarak bölüflülecekti. Müzede yer alacak yap lar n uzun süre ayakta kalmas amac yla tafl ma yöntemi yerine özgün malzemeyle yeniden inflas yöntemi benimsenmiflti. Yap lar n çevre düzenlemesi, yörelerinin bitki örtüsüne göre yap lacakt. Türkiye deki halk mezar tiplerinin yer ald bir de mezarl bulunacakt. Eymir gölünden ve göle akan akarsulardan da yararlan lacakt. ODTÜ Mimarl k Fakültesi 1988 y l nda yedi yöre evinin plânlar n haz rlad (Ankara, Antalya, Bursa, Kayseri, Nevflehir, Mardin ve Trabzon). Bu evlerin yap lmas zaman alacakt. Oysa, özgün eflyalar her geçen gün kaybolmaktayd. Bu sebeple, M FAD yöneticileri bir yandan da yap lar n içine yerlefltirecekleri eflyalar n derlenmesi ifline bafllad lar. Ankara merkezden ve Antalya, Bursa, Kayseri, Nevflehir Mardin ve Trabzon ilinden eflyalar sat n al n p bu ilerin müze depolar na konulmas na baflland. Ayn y l, Afyon, Çorum, Isparta ve Silifke Müze Müdürlüklerine de ödenek aktar l p eflya sat n al nd. Güner Özkan dan 75 parça çalg, Günda Kayao lu ndan 213 parça bak r eflya sat n al n p Ankara da AKM bodrumundaki depoya kondu. Sonraki y llarda da eflya al m na devam edildi. M FAD, 6 Kas m 1989 da Halk Kültürlerini Araflt rma Dairesi (HAKAD), 24 Aral k 1991 tarihinde de Halk Kültürlerini Araflt rma ve Gelifltirme Genel Müdürlü ü (HAGEM) ad n ald, teflkilât geniflledi y l nda Etüd-Proje- nflaat ödene i olarak ODTÜ Rektörlü üne HAKAD taraf ndan 154 milyar TL. aktar ld ve 11 Aral k 1990 günü Ankara Ba Evi nin temeli dönemin Kültür Bakan Nam k Kemal Zeybek taraf ndan at ld. nflaat 1992 y l nda tamamlanan bu bina kullan lmad için bugün harap hâldedir. Bu arada, Prof. Dr. Ahmet Edip Uysal yafl haddinden 1989 y l nda emekliye ayr ld. Hocam z n emekliye ay rmas yla, ODTÜ içindeki müze kurma ideali zay flad denebilir y l nda müze projesi, Çevre Bakanl ndan büyük bir darbe yedi. Bakan- l k, Özel Çevre Koruma Bölgesi Kanunu gere ince Eymir Gölü ve çevresini sözde koruma alt na ald, inflaat yasa getirdi. Oysa, kurulmakta olan müze, çevreyi koruyucu bir müzeydi. Projenin durdurulmas na ra men, ayn y l bütçeye konan inflaat ve çevre düzenleme ödene i ODTÜ Rektörlü üne aktar ld ten itibaren ODTÜ arazisinde kurulacak olan müze projesi ask ya al nd. Kültür Bakanlar konuyla ilgilenmediler. HAGEM in y ll k çal flmalar n yans tan Halk Kültürü Araflt rmalar yay nlar nda da bir daha müzeden söz edilmez oldu sonbahar nda HAGEM Genel Müdürü olunca, projeyi canland rmak istedim. Kültür ve Çevre Bakanl klar ayn siyasî görüflteki Bakanlar taraf ndan yönetilmekteydi. Çevre Bakanl n ikna etmek gerekiyordu. stemihan TALAY imzas yla gerekçeli bir yaz yazd k Çevre Bakanl na. Karar n gözden geçirilmesini istedik. AKM deki depodaki eflyalar görmek istedim. Kazak ota, fareler taraf ndan lime lime edilmifl, ahflap eflyan n bir bölümü çürümüfl, k r lm flt. Çalg lardan bir bölümünün de tutkallar aç lm fl, telleri küflenmiflti. Bakanla ve üst yönetimle anlaflamad - mdan ve Genel Müdürlük içindeki Genel Müdür olma oyunlar na ters düfltü üm için 1 Nisan 1998 de emekliye ayr lmak zorunda kald m. Zümrüt Nahya, k za a çekildi. Projenin gene inançl bir sahibi kalmad. ODTÜ Rektörlü ü de Eymir Gölünü sosyal etkinlikleri için kullanmay tercih etti. Konunun üzerine gitmedi. Göl bugün yosun ba lam fl olup periflan hâldedir. Oysa müze kurulsayd gölle de ilgilenilecekti y l nda bir yandan Çevre Bakanl n ikna çal flmalar sürerken bir yandan da yeni arazi pefline düfltük. Bakan n memleketi Mersin de devlete ait bir çiftlik arazisi veya orman arazisi temini imkân ortaya ç kt. Zümrüt Nahya ile projesini yaz p yaz flmalar n bafllatt k. Hayalimin bir bölümünü Kastamonu da Vali Enis Yeter in uzak görüfllülü ü ile gerçeklefltirebildim. Benden sonra, dört y ld r hâlâ arazi tahsisi yaz flmalar sürdürülüyor. Sonuç: Kültür Bakanl n n Türkiye nin ilk ciddî Folklor Aç k Hava Müzesi kurma teflebbüsü, siyasetçilerin, ayd nlar n, bürokratlar n uza görememeleri sebebiyle ne yaz k ki yar da kald. Bugünkü de erlerle iki veya üç trilyon TL. havaya savruldu. Oysa bu müze iki y lda, harcanan paray ç karacak ve alt n yumurtlayan tavuk olacakt. nanmazsan z lütfen dünyadaki bu tür müzelerden birkaç n geziniz. Gazi Üniversitesi nin Türk Obas kampus alan nda bu müzeyi gerçeklefltirmek için var gücümüzle destek verece iz. Gazi Üniversitesinin bu onurlu çal flmay yapaca na yürekten inan yoruz. NOTLAR 1 Folklor Aç k Hava Müzesi nin Türkiye de Kurulma mkânlar Sempozyumu Bildirileri, A.Ü. Bsm., Ank. 1985, ss M FAD Yay n 24 25

16 TÜRK YE AÇIK-HAVA HALK KÜLTÜRÜ MÜZES VE B R DENEY M TÜRK YE AÇIK-HAVA HALK KÜLTÜRÜ MÜZES VE B R DENEY M Zümrüt NAHYA Bildiri bafll m zda neden Türkiye, neden Aç k-hava, neden Halk Kültürü Müzesi sözcükleri kulland k? Bildirime bunlar n aç klamas yla bafllamak istiyorum. Müzenin ülkemizin bütününü yans tan bir müze olmas ona bu ismin verilmesinin bafll ca ve tek nedenidir. Bölgesel ya da yerel aç k-hava müzelerinde yer ismi belirtilerek adland rma yap lmas mümkündür. Üstü kapal ve de tek bir mekanda sergilenemeyecek olmas, büyük bir arazide yer alabilirli i nedeniyle Aç k-hava kelimesinin kullan lmas n gerektirmektedir.avrupa n n pek çok ülkesinde müze ad n n içinde yer alm yorsa da en ufak tan - t m broflüründe bile ilk özellik olarak bu kelime ile karfl lafl lmaktad r. Ayr ca bir tak m arkeolojik buluntu yerlerine de bu isim verilmektedir. Ülkemizin yaln zca halk kültürünü yans tacak geleneksel, kültürel ürünlerinin teflhir edilece i bir müze olmas nedeniyle Halk Kültürü kelimeleri kullan lm flt r. Do ald r ki gerek bu müzenin kurulufl aflamas nda gerek aç ld ktan sonra da halkbilimcilerimizin görevi inkar edilemeyecek boyutta olacakt r. Çünkü bu müzeler, kuruluflu k sa sürede tamamlanabilir müzeler de ildir. Örne in Romanya n n baflkenti Bükrefl te, 1939 da kurulufl çal flmalar bafllam fl olan müzeyi 1988 y l nda ziyaret etti imizde, Dobruca dan getirilen bir evin müze alan na yerlefltirildi ini gözlemledik. Ayr ca Avrupa da Müzeoloji ad alt nda müzecilik e itimi verilmekte, bu ve benzeri müzelerin kuruluflunda ve iflleyiflinde arkeolog, sanat tarihçisi, halkbilimcilerin yan s ra müzeologlar da görev almaktad r. flte bu nedenlerle Halkbilimi Müzesi ya da Müzecili i terimini kullanmay tercih etmedik. Kurulacak müzenin gerek halkbilimcilere gerekse topluma yönelik pek çok hizmetleri olmas gerekir. Öyle ise bu nas l bir müze olacakt r, özellikleri nelerdir; 1 1. Türkiye nin bütününü temsil edecektir. Binalar, di er kullan m yap lar, dini yap lar. Türkiye nin hemen her bölgesini temsil edecek flekilde seçilmelidir. 2. ç döfleme malzemelerinin seçimi do ru yap lmal d r. Kayseri evi, Kayseri ev döfleme kültürünün birebir ve do ru örne i olmal d r. 3. Di er kullan m yap lar ; köprü, çeflme, samanl k, ah r, kiler vb. ilgili oldu u evin yak n nda yer almal d r. 4. Binalar n etraf, gene ait oldu u yörenin sahip oldu u ekolojik flartlara uy- 26 gun flekilde düzenlenmelidir. Karadeniz i temsil eden bölümde makilerin yer almamas na dikkat edilmelidir. 5. Su ve su kültürünün yer almas sa lanmal d r. Su de irmenlerinin yan s ra, üç taraf denizlerle kapl bir ülkenin bal kç l kla, denizcilikle ilgili kültürel zenginli i yans t lmal d r. 6. Yörelerin halk kültürü özelliklerini temsil edecek evlerin, baflka fonksiyonlar verilerek kullan lmas yerine, bu müzenin bütünlü üne ters düflmeyecek bir bina ya da binalarda bu uygulamalar yap lmal d r. Ayr ca; E itim, bilgilendirme, gösterim, kütüphane vb. çok amaçl salonlar ile idari ifllerin yürütülece i mekanlar da bulunmal d r. 7. Müze evlerinin zarar görmeyece i bir yerde de kültürel etkinliklerin, flenliklerin yap labilece i bir aç k hava konser, gösteri mekan ve piknik alan bu müzenin bir parças olarak yer almal d r. 8. Kültürel zenginliklerimizden olan el sanatlar n n üretiminin yap l p, sergilendi i ve sat ld ifl mekanlar n n,iflliklerin de do all k bozulmadan bu müzede yer almas mümkündür. 9. Yörelerimizin mutfa n yans tacak etkinli in gerçeklefltirilebilece i tand r evi, geleneksel lokanta vb. mekanlara da yer verilmelidir. 10. Türkiye insan n n yerleflik hayata geçmeden önce kulland çad rlar n da müzede yer almas önemli bir husustur. Avrupa Halk Kültürü Müzelerinde yer alan ev ve di er kullan m yap lar yerlerinden sökülerek müzelere tafl nmakta ve orada yeniden infla edilmektedir. Bu da evlerin daha da k ymetli olmas na, daha özenle bak lmas na ve korunmas na neden olmaktad r. Bu müzelerde; Müze d fl diye düflünülen idari binalar, gösterim ve bilgilendirme mekanlar, depolar, geleneksel mutfak üretim ve teflhir alanlar ile piknik alanlar, müzenin uygun bir uzak alan na kurulmaktad r. Müzenin kurulufluna bafllamadan önce ülkemizin co rafi yap s n n seçilen alanda nas l yans yaca belirlenmelidir. Karadeniz, Do u Anadolu, ç Anadolu vb. co rafi yap ile müze arazisi belirlenmelidir. kinci aflamada; evlerin ve di er kullan m yap lar nerelere yerlefltirilecek, saptanmal d r. Su kültürünün yans t lmas için arazide dere vb. akarsu durumu göz önünde bulundurulmal d r. Gerekirse yapay nehir ve göllerle bu eksiklik giderilmelidir. Evlerin yerleflim plan na göre de a açland rmaya gidilmelidir. Müze alan bir inflaat alan na dönüfltürülmemelidir. Arazinin uygun bir yerinden bafllanarak evler birer birer infla edilmelidir. nfla edilen birkaç evin çevre düzenlemesi, iç düzenlemesi yap l nca bu k s m ziyarete aç labilecektir, böylece k sa sürede müzeye gelir sa lanabilecektir. Müzenin arazi üzerinde yerleflim plan yap lmadan inflaat n bafllamas uygun olmayacakt r. Müzede hangi yöreden hangi ev tipi yer alacaksa o evin di er kullan m yap lar da belirlenmeli ve iç döfleme eflyalar edinilmeli, bulunam yorsa eski örnekler tespit edilerek yenilerinin yapt r lmas sa lanmal d r. Bu da müzenin kurulmas n n h zlanmas n sa layacakt r. 27

17 TÜRK YE DE HALKB L M MÜZEC L ve SORUNLARI TÜRK YE AÇIK-HAVA HALK KÜLTÜRÜ MÜZES VE B R DENEY M Tahsis edilen müze alan n n s n rlar n n uygun bir seçimde oldukça sa lam tel örgülerle çevrilmesi müze korumas nda önemli ilk ad m olacakt r. Gördü ümüz örneklerde; müze alan n n tel örgülerle çevrelendi i, her evin ayn zamanda koruma, bilgilendirme ile de yükümlü olan bir sorumlusunun bulundu- u, ayr ca kuzey ülkelerinde evlerin kapal devre televizyon sistemi oldu u, tespitlerimiz aras nda yer almaktad r. Bu müzelerde; idari binalar n bulunmas gereklidir. Bu idari binalarda müze yönetici ve memurlar n n yan s ra müzeolog, halkbilimci vb. bilim çal flan da çal flma mekanlar na sahip olmal d r. Ayr ca kütüphane ve arfliv müzelerin ayr lmaz parças olan dokümantasyon mekanlar d r. Çok amaçl toplant, gösteri, sergi vb. kapal salonlara, depolara, bak m-onar m atölyelerine de ihtiyaç vard r. Teknik donan mlar da günün teknolojisine paralel olmal d r. Küreselleflen dünya da yerelli e sahip ç kabilmenin en güzel örne i Halk Kültürü Müzeleri olsa gerek diye düflünmemek mümkün de ildir. Geliflen teknoloji, h zl sanayileflme, kitle iletiflim araçlar n n hemen her yere girip yerleflmesi, kültür alan nda pek çok fleyi önüne kat p götürmekte ve yok etmektedir. flte bu müze kuruldu- unda yitip gidenlerin arkas ndan üzülmek yerine iflte bizim kültürümüz burada yafl yor, iflte biz böylesi zengin bir kültüre sahibiz diyebilece iz. Ancak bu demek de ildir ki biz kültürümüzü küreselleflmeye paralel olarak baflka alanda da korumayaca z. Onlar n da planlar n en k sa sürede yapmal y z. Gelelim Kültür Bakanl, ODTÜ iflbirli i ile yap lmas istenen ilk Türkiye Folklor Aç k-hava Müzesi kurma deneyimime. Kültür Bakanl ile ODTÜ Rektörlü ü iflbirli i çerçevesinde Haziran 1985 tarihlerinde, ODTÜ de, Folklor Aç k-hava Müzelerinin Türkiye de Kurulma mkanlar Sempozyumu yap lm fl, sunulan bildirilerle 2 ve ODTÜ Rektörlü ü, Mimarl k Fakültesi Ö retim üyelerinin istemleri do rultusunda, bu müzenin ODTÜ Kampüs alan nda yap lmas kabul görmüfltür. Bakanl k bu projeye maddi katk sa lam flt r. Birinci aflamada ODTÜ ö retim üyeleri ülke çap nda bir araflt rma ile Müzede yer alabilecek binalar n tespitini yapm fl, restorasyon projelerini haz rlam fl, evlerin arazi üzerinde yerleflimini planlam fl ve görsel-iflitsel bir tan t mla bu çal flmalar n Kültür Eski Bakanlar na aktarm fllard r. ODTÜ nin bu çal flmalar na paralel olarak Kültür Bakanl da seçilen evlerin eflyalar için ilgili illerin Müze Müdürlüklerine para aktararak eflyalar n sat n al nmas yoluna gitmifltir. Bu eflyalar halen ilgili illerin müzelerinde korunmaktad r. Ayr ca kimi koleksiyonculardan da özellikle bak r ve ahflap benzeri malzemeler al nm flt r. 11 Aral k 1990 tarihinde Eymir Gölü kenar nda ilk evin inflaat n n temeli at lm fl ancak 22 Ekim 1990 tarih ve 90/117 say l Bakanlar Kurulu Karar ile Eymir Gölü çevresinin Özel Çevre Koruma Bölgesi içerisine al nmas kötü bir darbenin inmesine neden olmufltur. O tarihe kadar mar Plan olmayan ODTÜ imar plan çal flmas nda bu alan Müze alan olarak göstermifl ve bu plan onaylanm flt r. Ancak 1992 de gerek Kültür Bakanl n n gerekse ODTÜ Rektörlü ünün çabalar bu arazide müze kurulmas için yeterli olmam flt r. ODTÜ nün, müze projesinin Çevre Bakanl nca uygun bulunmas için ne gibi çal flmalar yapt, taraf m zca bilinmemektedir. Bakanl m zca 1992 de yap lan görüflmelerde, bu müzenin Eymir Gölüne ve çevresine olumsuz etki yapaca bizzat Çevre Koruma Kurulu Baflkan nca ifade edilmifl, Haymana taraf nda bir arazinin bu müze için tahsis edilebilece i belirtilmifltir. Dünyada binlerce örne i olan Aç k-hava Halk Kültürü müzeleri, çevreye olumlu etkileriyle bilinmektedir. Ne yaz kki ülkemizdeki bu anlay fl de ifltirmek mümkün olamam flt r. Gazi Üniversitesi Rektörlü ünün Türkiye Aç k-hava Halk Kültürü Müzelerine ilgi göstermesi memnunluk uyand rm flt r. Müzenin önemi ve de eri üniversitelerce ve Kültür Bakanl nca gayet iyi anlafl lmaktad r. ODTÜ Müze alan n n uzand Eymir Gölü nün kenar na flimdilerde bakt m zda koruma bölgesinin gittikçe sazlarla kaplanan bir göle sahip oldu u görülmektedir. Müze kurulsayd acaba bu halde mi olacakt? NOTLAR 1 Aç k-hava Müzelerinin Kurulmas ve flletilmesi Hakk nda (ICOM) ca Tespit Edilen lkeler. Çev.:Prof. Dr. Ahmet Edip Uysal [Makale S.] Türk Folkloru Araflt rmalar Ankara 1984.Gazi Üniversitesi Bas n Yay n Yüksek Okulu Bas - mevi. [2]+244.S. Kültür ve Turizm Bakanl Milli Folklor Araflt rmalar Dairesi Yay nlar :57 2 Folklor Aç k-hava Müzelerinin Türkiye de Kurulma mkanlar Sempozyumu. Ankara 1985 Ankara Üniversitesi Bas mevi. XII+152 S. Kültür ve Turizm Bakanl - Milli Folklor Araflt rma Dairesi Yay nlar :64 Seminer, Kongre Bildirileri Dizisi:

18 MÜZEC L K BA LAMINDA KÜLTÜR, TUR ZM VE MEDYA L fik S MÜZEC L K BA LAMINDA KÜLTÜR, TUR ZM VE MEDYA L fik S Süha UYAR TAR HÇE 18. ve 19. yüzy llarda bilimsel çal flmalar kapsam nda de erlendirilmeye bafllanan halkbilimi (folklor) halk n gerek maddi ve gerekse manevi de erlerini kabul edilebilir yöntemlerle araflt ran, derleyen, de erlendiren ve elde edilen verilerden ortak bir tak m kurallara varmak isteyen bir bilim dal d r. Halkbilimi konusunda bafllat lan çal flmalar ve ilgi 1878 y l nda Londra da Folklor Derne i kurulmas ile ilk meyvesini verdi y l nda ise Amerika Birleflik Devletleri nde yaln z halk edebiyat ve halk kültürlerini araflt ran bir dernek kuruldu. Bunu sveç, Norveç, Finlandiya, rlanda, Rusya, M s r vb. ülkelerde de halkbilimini inceleyen ve de erlerine sahip ç kan derneklerin kurulmas takip etti. Bu bilim dal n n Türkiye de gündeme gelifli Ziya Gökalp, Fuat Köprülü ve Selim S rr Tarcan n ortaya koyduklar tez ve görüfller ile olmufltur. Ziya Gökalp, tarihli ve Halka Do ru ad ile yay nlanan dergide Halk Medeniyeti adl makalesinde folklor sözcü ünden halkiyat olarak bahsetmifl ve kavimlerin medeniyetini inceleyen bir bilim dal olarak tan mlam flt r. Fuat Köprülü, tarihli kdam gazetesinde Yeni Bir Bilim Dal bafll ile kaleme ald makalesinde halkiyat ilmi tarifleri içerisinde aç klamalar yapm flt r. Selim S rr Tarcan ise Türkiye Edebiyat dergisinin May s 1924 tarihli ve 5 say l nüshas nda yay nlanan yaz s nda Halk lmi bafll nda halk ilminin önemini belirtmifltir. Ülkemizde gere ince ve yeterince önem verildi i iddia edilemeyecek olan halkbilimi, 1963 y l nda kurulan Kültür ve Turizm Bakanl Milli Folklor Araflt rma Dairesi çal flmalar kapsam na al narak bir nebze olsun elinden tutulmas yla günümüzde yaflanan geliflmelere ulaflt. HALKB L M ve TUR ZM Günümüzde dünyan n en büyük ekonomik gücü olan turizmin tarifi içinde gezmek, görmek, e lenmek, dinlenmek, sportif ve kültürel faaliyetlerde bulunmak, kür yapmak amaçlar n n yan nda, ziyaret edilen ülke halk n n maddi ve manevi kültür de erlerini ö renmek, tan mak ve yaflamak amac da yer almaktad r. Yerli ve ya- banc turistler için as l ilginç olan da budur. Çünkü turizm ürünleri aras nda bir ülkeden veya bir bölgeden hatta bir ilden di erine en önemli de iflikli i gösteren ve yaflanabilir olan folklor unsurlar d r. Gezi an lar n n anlat m nda halkbiliminin manevi (örf, adet, gelenek, görenek, inanç vb.) kültür de erleri oldu u gibi ticareti tetikleyen maddi (hal c l k, oymac l k, alt n-gümüfl- bak r ifllemecili i, halk giysileri, halk yemekleri vb.) kültür de erleri yiyecek içecek çeflidinden hat ra eflya sat nal m na kadar ön plana ç kan halkbilimi de erleri olmaktad r. Dolay s ile halkbilimi ait oldu- u yöre ve ülkenin ulusal ve uluslar aras tan t m na, ticari geliflimine, sosyo-ekonomik yap s na tahmin edilenden çok daha fazla olumlu katk larda bulunmaktad r. Dünya Turizm Örgütü (WTO) verilerine göre 2000 y l nda dünya genelinde 700 milyon kifli olan yabanc turist dolafl m, 2010 y l nda milyar, 2020 y l nda milyar kifliye ulaflacak.ülkeler, bölgeler ve iller milyarlarca turist ve trilyon dolarlarla ifade edilebilen döviz girdilerine ulaflm fl bulunan turizm endüstrisinden ancak ulaflabildikleri ölçüde yani hakettikleri ölçüde yararlanabilmektedir. Bu mega endüstride söz sahibi ülkelerin tan t m ve pazarlama çal flmalar n sergiledikleri ulusal ve uluslar aras turizm fuar, pazar, sergi ve benzeri alanlarda halkbilimi de erlerinin ön planda yer almas bu de erlerin turistin ne kadar ilgisini çekti inin ve turizme olan katk s n n somut göstergesidir. ANADOLU-TÜRK YE ve HALKB L M Dünyan n en eski yerleflim merkezlerinden bir olan Anadolu yar madas topra- a yerleflik düzene geçen medeniyetlerin devam nda.ö lerde Hatti,.Ö lerde Hitit sonra Urartu, yon ve Pers uygarl klar n n sahnesi. Helenistik ça ve Roma ça n takiben de Bizans uygarl n n mekan y l ndan itibaren Anadolu topraklar na yerleflmeye bafllayan Türklerin buraya tafl m fl oldu u Ortaasya kültürü ise binlerce y ld r birbirini etkileyen kültür zincirine eklenen son halka. Eklenen bu son halka ile Anadolu yar madas Halk kültüründe baflka ülkelerde pek bulunmayan üçlü bir özelli e kavufltu. Bu üçlü özelli in birincisi Türklerden önceki dönemlerden gelen Anadolu kültürü, ikincisi büyük göçler ve Türklerle buraya tafl nan Orta Asya kaynakl büyük kültür zenginli i, üçüncüsü de yar madan n iklimi ve co rafi yap s ndaki ayr cal kl özelliklerin halk kültürü üzerindeki etkileri. Bu üçlü özellik halkbiliminde dünyan n en zengin ve say l kültür mozaiklerinden biri olan Türk Halk Kültürünün oluflmas n ve di er kültürlere göre daha dengeli ve daha sa lam durmas n sa layan sacaya görevini yapt. ngilizcedeki folk ve lore kelimelerinin bir araya getirilmesiyle ad konan halkbilimi (folklor) bir bilim dal olarak Avrupa da 17. ve 18. yüzy llarda gündeme gelmiflken Türkiye de ancak 20. yüzy l n bafllar nda konuflulur olmas ve üstelik günümüze kadar çok a r bir geliflme göstermesi sadece bu bilim dal n n geliflmesini önlemekle s n rl kalmam flt r. Halkbilimine de er vermemenin cezas tüm sanat dallar nda ve ekonomide arzu edilen seviyede uluslar aras bir baflar ya ulaflamamakla ç kmaya devam etmektedir. Ülkemizde halk danslar ekiplerine sadece halk aras nda de il radyo,televizyon ve gazetelerde hatta bizzat bu iflle içli d fll olmufl kifliler tara

19 TÜRK YE DE HALKB L M MÜZEC L ve SORUNLARI f ndan bile halen folklor ekibi denmesi halkbiliminin ülkemizde ne derece de bilindi- inin aç k göstergesidir. HALKB L M MÜZELER Sözlüklerde k saca sanatsal, bilimsel ve tarihi eserlerin sakland ve gösterim için sergilendi i yerler olarak tan mlanan müzeler sadece yerli ve yabanc turistlerin de il tüm dünyada insanlar n ilgi oda.tarihi ve toplumsal geliflme süreci içinde yarat lan bütün maddi ve manevi de erler ile bunlar yaratmada, sonraki nesillere iletmede kullan lan araçlar n bütününü kapsayan kültür kavram, kendi kültüründen de iflik kültürlere sahip yer, yöre ve ülkelere seyahat eden insanlarla, onlar n gittikleri yerdeki insanlar n birbirlerinin kültürlerinden etkilenmeleri durumunu sa lar.bu durum ise toplumlar aras iletiflimi, birbirini daha iyi tan may, anlamay, yak nlaflmay sa layan ortam oluflturur. Bunlar n geliflmesi ile de bar fl ve ekonominin geliflmesi kaç n lmaz olur. Bu geliflmeyi sa lamada en büyük görev halkbilimi müzelerine düflmektedir. 32

20 TÜRK YE DE HALKB L M MÜZEC L ve SORUNLARI KASTAMONU VAL L TARAFINDAN KÜLTÜREL DE ERLER N KORUNMASI VE HALK KÜLTÜRÜ MÜZEC L NE YÖNEL K ÇALIfiMALAR Enis YETER Anadolu nun en eski yerleflim yerlerinden biri olan Kastamonu yöresi, Hitit, Frig, Lidya, Pers, Roma, Bizans gibi uygarl klara befliklik yapm flt r. Bilinen tarihi M.Ö tarihine kadar gitmektedir. Selçuklular, Candaro ullar ve Osmanl döneminde önemli bir kültür, sanat, ilim ve ticaret merkezi olan Kastamonu da, güzel mimari eserler yap lm flt r. Kastamonu nun son yüzelli y ll k tarihine bakt m zda, yenileflme hareketlerinde hayli önde oldu u görülmektedir. Özellikle e itim, kültür ve imar alan nda yap - lan at l mlardan bahsetmek gerekir y l nda Kastamonu Vilayet Matbaas kurulmufl, 1937 y l na kadar hizmet vermifltir. Bu süre zarf nda il y ll diyebilece imiz 21 adet Vilayet Salnamesi ile çeflitli kitap, dergi ve gazete bas lm flt r y l nda Sanayi Mektebi kurulmufl ve mesleki e itime önem verilmifltir y l nda Vali Abdurrahman Pafla taraf ndan Anadolu daki ilk lise aç lm flt r. Kastamonu Milli Mücadele de de önemli görev üstlenmifltir. lk Kad n Mitingi 10 Aral k 1919 tarihinde K z Muallim Mektebinin önünde toplanan 3000 kad n taraf ndan Kastamonu da gerçekleflmifltir. stiklal Marfl n n güftesi ilk defa 21 fiubat 1921 tarihinde Kastamonu Aç ksöz Gazetesinde yay nlanm flt r. flgal görmedi i halde en çok flehit veren iller aras nda yer alm fl olup, silah, cephane, erzak nebolu-kastamonu-ankara hatt ndan cephelere tafl nm flt r. Büyük önder Atatürk ün Gözüm Cephede, Kula m nebolu da sözünü hat rlayacaks n z. Kastamonu halk n n Kurtulufl Savafl na verdi i deste i ödüllendiren Atatürk 23 A ustos 1925 tarihinde buraya gelerek fiapka ve K yafet nkilab n Kastamonu da aç klam flt r. Kastamonu nun tarihine bu k sa bak fltan sonra flimdi de, son befl y l içerisinde Valilikçe yürütülen çal flmalar hakk nda bilgi vermek istiyorum. Konuflmam iki bölümde toplayaca m. Birinci bölümde tarihi yap lar n korunmas ve yaflat lmas çal flmalar, ikinci bölümde ise do rudan halk kültürü müzecili ine yönelik çal flmalar anlat lacakt r. Tüm ile yay lm fl, kale, kaya mezar, cami ve külliye, han, hamam, köprü ve konaklar ile Kastamonu, genel bir S T alan niteli indedir. l merkezinde 534, di er ilçelerde 643 olmak üzere toplam 1177 adet tarihi yap mevcuttur. 33 Bu eserlerden Sirkeli Kona 1997 y l n n sonlar nda l Özel dare Müdürlü ünce sat n al narak, restore edilmifl ve otel, restorant olarak hizmet vermek üzere kiraya verilmifltir. Turizme aç lan ilk konak hüviyetini tafl maktad r y l flubat ay nda, ilimizde Yerel Gündem 21 sempozyumu düzenlenmifl ve il özel idare müdürlü ü taraf ndan Türkiye de ilk defa il ölçe inde yerel gündem çal flmalar bafllat lm flt r. Avrupa Birli i Komisyonunun finansman yla Konyal Kona sat n al nm flt r. Valili imizce onar m yap larak 1999 y l Ekim ay nda hizmete girmifltir. Ayn zamanda Çevre E itim Merkezi olarak hizmet görmektedir. Hükümet Kona ile Kültür Merkezi aras nda kalan Mazlumcuo lu Kona 1998 y l nda Valinin baflkan oldu u Kastamonu Kalk nma Vakf taraf ndan sat n al - narak, onar m yap lm flt r. Vak f binas ve Kastamonu kültürünün yaflat ld bir merkez olarak hizmet vermektedir. l özel idaresine ait olan Sepetçio lu Kona n n onar m na 1999 y l nda bafllanm fl olup, 2000 y l nda bitirilmifltir. Valilikçe Türkiye E itim Gönüllüleri Vakf na tahsis edilmifltir. E itim birimi olarak 12 May s 2002 den itibaren hizmet görmektedir. Gazi Pafla lkö retim okulu arkas ndaki Eflanili Kona 1999 y l nda, Sa l k ve Sosyal Yard m Vakf nca sat n al narak, Kastamonu Valili i Çevre Koruma Vakf na tahsis edilerek, onar m yap lm flt r. Girifl kat e itim birimi, orta kat Çekül Vakf ile Kastamonu Musiki Cemiyeti, üst kat ise Çevre Koruma Vakf olarak hizmet vermektedir. lin tarih bak m ndan en eski oldu u kabul edilen, ahflap, alç ve vitray iflçili- i ile nadir yap lardan biri olan üç yüz y ll k Tahir Efendi Kona, 1999 y l Kas m ay nda il özel idare müdürlü ü taraf ndan sat n al narak turizm faaliyetlerinde kullan lmak üzere Turizm Bakanl na tahsis edilmifltir. Onar m Haziran 2002 tarihinde tamamlanm flt r. Kastamonu Kalk nma Vakf taraf ndan 2000 y l nda Toprakç lar Konaklar diye bilinen 2 konak sat n al nm fl ve turizme hizmet verecek flekilde onar m na bafllanm flt r y l nda ise Vak fça U urlu Kona sat n al nm flt r. Turistik tesis olarak hizmet verecektir. Her bir lkö retim Okulunun yak n ndaki tarihi bir kona n Valilik taraf ndan sat n al narak o okulun e itim birimi olarak düzenlenmesi projesi bafllat lm flt r. Bu amaçla Abdülhakhamit lkö retim Okulu ile Hisarard lkö retim Okulu yan ndaki iki ayr konak sat n al nm fl olup projeleri haz rlat lmaktad r. Ö rencilerin bilgisayar e itimi alaca ve müzik, resim çal flmas yapacaklar birer e itim birimi olacakt r. Cumhuriyet Alan yan ndaki Zencirlio lu Kona l Özel daresi taraf ndan sat n al narak Milli Parklar Müdürlü üne tahsis edilmifltir. Küre Da lar Milli Parklar Merkezi olarak hizmet görecektir. fiehir içinde bulunan Kaya Mezarlar n n önündeki alan Valilik taraf ndan kamulaflt r lm fl ve üzerindeki binalar y k larak önü aç lm flt r. Peyzaj düzenlemesi ve kaya mezarlar n n fl kland r lmas gerçeklefltirilmifltir. 34