Stres Nedir? - Psikoloji Yazılarımız - İstanbul Çocuk Genç Aile Evlilik Psikolojik Danışmanlık ve Eğitim Me

Transkript

1 Stres Nedir? - Psikoloji Yazılarımız - İstanbul Çocuk Genç Aile Evlilik Psikolojik Danışmanlık ve Eğitim Me İnsanlar; amaçları, araçları, öncelikleri, önemleri ve hayata nereden baktıkları ve yürüdükleri, yol ve harcadıkları enerji ile hayatlarının tahakkukunun tahsilâtıyla elde ettikleri tecrübe hepsinin içinde stres vardır. Olmalıdır. Ama dengeli yaşanmalıdır. Hayat denilen şey büyük bir emekle performans demektir. Dolayısıyla her insan hayata emek vererek karşılığını da almak ister. Önemli olan reel ve ideal arasındaki ihtiyaç duydukları uyuma uyumdur. İnsan daima istek ve performans kaynakları arasında daima taşıyıcı bir kolona ihtiyaç duyar. Bu taşıyıcı ise mevcut istekler ve kaynaklar arasındaki uyumdur ki; bu uyumla da insanın tanışık ve barışık olmasıdır. Aksi durum ise stresten kurtulamamaktır. "STRES, modern yaşamın çöpüdür. Hepimiz onu üretiriz; ama ondan uygun bir biçimde kurtulmazsanız, birikir ve yaşamınızda önemli bir baskı unsuru olur. "(Danzae Pace) Buradan hareketle Stresi İnsanlar Yaşar Çünkü ; İnsanlar öteki canlılar gibi doğarlar, büyürler, çoğalırlar ve ölürler. Duyu organları ile çevrelerinden gelen etkileri alırlar. Kasları ile hareket ederler, bütün canlılarda bulunan bu gibi ortak niteliklere ise ''örgensel nitelikler '' denir. Bütün insanların, öteki canlılardan farklı fakat birbirlerine benzeyen yanları vardır. İnsanlar anılarına ve geleneklerine bağlıdırlar, geleceği merak ederler ve ilerde daha iyi bir hayata kavuşmak için planlar yapar ve bir takım emeller peşinde koşarlar. Herkesin her emele koşmada kullandığı araçlar ve yöntemler farklılık gösterir. 1 / 11

2 Her insanın birbirlerinden farklı uğraşlarının yarattığı öyküler bir miktar stres yaratır. Bazı öykülerdeki kahramanlar tehdit edilmiş, bazıları çevrelerinden gelen önemli yeni istek ve beklentilerle karşılaşmış. Bazı insanlar ise stres altındayken her türlü olay ile başa çıkabilmek için, yeni yollar bulmak zorunda kalırlar. İnsan her şartta, her koşulda stresli veya stressiz kendinden beklenen uyumu gösteren bir varlıktır. Ve önemli olan bu stresi uyumla dengeye çekebilmek ve yaşam biçimi haline getirmektir. Buradan Hareketle; Hayata ve gerçeklere uyum nasıl sağlanmalı? Kişi ister başarılı, ister başarısız olsun çevreden gelen istek ve beklentiler ile kendi istekleri arasında denge kurma, gereksinimlerini gerçek koşullara göre ayarlama ve içinde bulunduğu durumun sınırları çerçevesinde elinden geldiğince başa çıkma çabasıdır. Örneğin; Bir ev hanımı güzel yemek yapmak ister ama yapamaz. Bu durumda da malzeme kötüydü der! Bir öğrenci okul temsilinde başrolde olmak ister. Bulamayınca ise burun kıvırabilir. Çalışmaları terk edebilir, daha küçük bir rol kabul edebilir! 2 / 11

3 Bir terzi güzel kıyafet dikmek ister veya güzel diktiğini iddaa eder. Yapamayınca da kumaş kötüdür der. Bir kamu çalışanı kariyer yapmak ister ama yapamaz. Sonuçta da kurumu suçlar vs. Okul dergisinde eleştirel yazılar yazabilir yada tartışmalara girebilir vs. Bütün bu davranışları, kişinin başarısızlığa uyumudur. Kişinin büyük yada küçük streslere nasıl uyum gösterdiği sağlığı ve yaşam kalitesi açısından oldukça önemlidir. Stres hem psikolojik hem de fiziksel hastalıkların oluşumuna katkı sağlayan bir unsurdur. Bazı tıp doktorları soğuk algınlığından ülsere,kanser gibi ağır hastalıkların da fiziksel olduğu kadar psikolojik durumlarının da önemli bir faktör olduğuna inanırlar. Stres ve onun insan yaşamındaki etkileri incelenir. Sağlık psikologları, bazı insanların stresi sağlıklı kalabilecekleri kadar iyi yönetmeyi başarırken, diğer insanların başaramayıp hastalandığını kişilik özellikleriyle bağdaştırırlar. Her stresi yaratan olayda her stres yaşayan insanın da özellikleri farklıdır. 3 / 11

4 Stres Nedir? Stres, insanda çeşitli bedensel ve ruhsal zorlanmalar karşısında ortaya çıkan tepkiler bütünüdür. Stres yapan durumlar kişilere göre farklılık gösterebilir. Stres karşısında insan vücudu sinir sistemini uyararak ve çeşitli hormonlar salgılayarak cevap verir. Stres durumunda katekolamin denilen adrenalin ve noradrenalin, kortizol, endorfinler, büyüme hormonu, proklaktin, testosteron hormon düzeylerinde değişiklikler görülebilir. Beyinde bulunan hipotalamus isimli bölge böbrek üstü bezlerini uyararak buradan adrenalin ve kortizol hormonlarının salınmasını sağlar. Bu hormonlar kalp hızını, solunum sayısını, kalp basıncını ve metabolizmayı arttırırlar. Kan akımı artar ve kaslar daha fazla kanlanarak vücudun harekete hazır hale gelmesini sağlar. Göz bebekleri genişler, kan şekeri yükselir, vücut sıcaklığını kontrol altında tutmak amacı ile terleme olur. Bütün bu gelişmeler strese cevap olarak vücudu uyanık tutma ve her an harekete geçirmek içindir. Bazı zamanlarda stres uzar ve bu hormonlar uzun süreli salınır ve bu nedenle hipertansiyon ve ülser gibi komplikasyonlar gelişebilir. 4 / 11

5 Stres ayrıca beyinde uyuşma hissi veren enkefalin ve metenkafalin gibi opiyadlar ismi verilen hormonları arttırır. Bunlar ağrı kesilmesine neden oldukları gibi yüksek dozda sakinlik ve çakırkeyf hali yaparlar. Büyüme hormonu da beyindeki hipofiz bezinden salgılanan bir hormondur. Psikolojik stres ve fiziksel egzersiz bu hormonda artışa neden olur. Prolaktin hormunu da hipofiz bezinden salgılanır ve normalde gebelikte meme büyümesi ve süt sağmasına neden olur. Psikolojik ve fiziksel stres de prolaktin düzeyini artırır. Fakat bu artış kortizol ve adrenalin kadar belirgin değildir. Diğer hormonların aksine stresli durumlarda mekanizması tam olarak bilinmemekle beraber testosteron hormon düzeyi düşer. Psikolojik stresin erken döneminde görülen hormonal değişikliklere adaptasyon gelişir ve hormon düzeyleri normale döner. (kaynak: www Stres ölümler ve hoş olmayan, gerginlik yaratan durumlar kadar bireyin gereksinimlerini karşılayabilmesi için değişmesini yada uyumunu gerektiği için başına gelen iyi şeylerle de stres yaşayabilir. Örneğin; Düğün heyecan veren bir durum olduğu kadar bir çok şeyin düzenlenmesini de gerektirdiği için stres yaratır. 5 / 11

6 İnsan yaşamında değişikliğe yol açan iyi yada kötü bir olay strese yol açar. Yaşanan stres oranı, kişinin yaşamında yol açacağı değişimin miktarı kadardır. Strese Yol Açan Yaşam Olayları - Evlilik öncesi hazırlık, - Kişinin yaralanması yada hastalık, - Kişinin ekonomik durumunda değişiklik, - Boşanma, - Hamilelik, - Emeklilik, - Yakın birinin ölümü, - Olağan üstü bir kişisel başarı, - Okula başlama ya da tamamlama, - Yaşam koşullarında değişiklik, - Uyku ve yeme alışkanlıklarında değişiklik vs, Baskı Stresin bir diğer yaygın kaynağı da baskıdır. İnsan davranışlarının hızının artışı beklenmektedir. Yoğunluğu ya da yönünün değişimi istenmektedir ya da daha yüksek bir standartta bir performans gösterme zorunluluğu hissettirir. Kısaca içsel baskı, yapıcı veya yıkıcı olabilmektedir. Stres görüldüğü gibi büyük olaylarda olduğu kadar, gündelik sıkıntılarda da insana yığıntı yaparak tetikler. 6 / 11

7 Stres her zaman farklı büyüklükte dramatik olaylarla değil, her gün her insanın başından farklı olaylarla birlikte de yaşanabilen hem büyük hem de küçük çevresel olayların sonucudur. Her insanın stresi algılaması farklı olduğu gibi, uyum sağlamasında farklılık gösterir. Stres duygusal ve bilişsel olarak insanın her iki mekanizmasında farklı biçimde etkiler. Çünkü Stres kişinin yapmak isteyip yapamam konuşmak isteyip konuşamama başarmak isteyip başaramama durumlardaki psikolojik, sosyal ve kültürel baskı durumudur. Yani; söz konusu başarma güdüsünün davranışa yansımama halidir ki; bu durum tamamen kişinin bazen gerçekten engellenme, bazen de engellendiğini düşünmesinden kaynaklanmaktadır. Çünkü engellendiğini hissetmek tam strese katkıda bulunan en önemli malzemedir. Engellenme; Bir şeyler ya da birileri kişinin amacına ulaşmasını önlediğinde ortaya çıkan bir duygudur. Örneğin ; Tıpı kazanamadığı için, kaynakların yeterli olmadığından iyi bir liseye gönderilemediğinden yada bir kurumda, terfiyi hak edip kadın olduğu için ayrımcılıktan dolayı atanamadığını düşünmek gibi. Bu gibi durumlarda insanlar ya amaçlarından vazgeçerler yada yeni amaçlar belirleyerek yollarındaki engelleri kaldırmaya çalışırlar. Her iki durumda da öfke vardır ve öfke doğrudan ifade edilememiştir. Hayal kırıklığı ve yeni bir yol arayışı vardır Kısaca: İnsanlar cinsiyetleri, yaşları, dinleri, memleketleri,vs durumlardan dolayı bazı 7 / 11

8 fırsatlarının tanınmaması durumunda engellenme yaşarlar ve bunun sonucunda da çatışma ortaya çıkar. Çatışma: Aynı anda iki yada daha fazla uyuşmayan istek,fırsat gereksinim yada amaçla karşılaşıldığında ortaya çıkan bir durumdur. Amaçlarımızın bazılarından vazgeçmek bazılarının peşinden gitmeyi ertelemek yada tümüne ulaşma çabasına girişmemek zorunda kalabilmektir. Ne yaparsak yapalım, bir miktar engellenme yaşamamız kaçınılmazdır. Bu durum, çatışmaların doğurduğu stresi daha da arttırmaktadır. Çatışmayı ( Kurt Lewin 1930'larda ) yaklaşma ve kaçınma almak üzere birbirine karşıt iki eğilimdir ve çeşitleri vardır. Çatışma türleri: Eşit derecede istediği ve hiçbirinin de sakıncalı yönü olmayan her iki üniversiteye de kabul edilen bir öğrencinin iki isteği arasında bir seçim yapması yaklaşma çatışması Örneğin; Kişi için olumlu bir yönü olmayan, istenmeyen ya da tehdit edici iki durumla karşılaşıldığında ortaya çıkan kaçınma çatışması gibi, Örneğin; Aynı amacın kişiye hem çekici hem de itici geldiği durum ise yaklaşma kaçınma çatışması ki; eksik görülen ve çözümlenmesi en zor olan çatışma türüdür. Çünkü iki istek hali; korku, güvensizlik ve kararsızlık hali ile adeta kişinin içinde bir fırtına estirir. Ve bu fırtınanın etkisi de kişiye yüksek düzeyde stres yaşatır. 8 / 11

9 Kişinin Kendi Kendine Yaşadığı Stres ise, bireyin dışındaki stres kaynaklarından yaşandığı gibi çevrelerindeki stresli olaylardan oldukça bağımsız olarak kendileri için normal yaşam stresine gereksiz yere eklenen akıldışı ve kendisine zarar veren düşüncelere sahip olduğunu belirten, (Ellis 'e göre )' Asıl olan ' yaptıklarından dolayı hemen herkesin onları sevmesini ve takdir etmesi gerektiği düşüncesine inandıklarından bu inançlarının onaylanmadığını gösteren herhangi bir işaret onlar için büyük bir çapta stres kaynağı olacaktır. Kimi insanlar da '' Eğer her şey istediği gibi yürümez ise felaket olur '' inancındadırlar ve işler mükemmel gitmediğinde üzüntüden perişan olurlar. Kendilerini kötü ve perişan hissederler. (Aoron Beck ) e göre depresyon vakalarında kişinin kendisine zarar verici bu türden düşüncelerinin rol oynadığına inanmaktalar ve aynı zamanda da stres kişye göre de değişen bir duygudur. Stres Ve Bireysel Ayrılıklar; Bir kişiye köstebek yuvası gibi görünen bir engel, bir başkasına bir dağ gibi görünebilir. Bazı insanlar büyük yaşam stresleri ile kolaylıkla başa çıkabilirken, diğer insanlar en ufak çaptaki sorunlarla bile baş etmekte zorlanabilirler. Çünkü yaşanan stres oranı içinde bulunulan durum algılama, yorumlama ve tepki göstermedeki bireysel ayrılıklar kaynaklıdır 1979 yılında ( Suzanna Kabasa ) stresi çok iyi karşılayabilenlere ve kaldıramayanlardan oluşan bir grup insanı incelemesinde, Strese dayanıklı insanların,yaşamlarını kontrol altında tuttuklarını, işlerine, kendi değerlerine çok bağlı kalmaktan ve çevreden gelen zorlayıcı istek ve beklentilere sinerek değil de meydan okuyarak karşılamadıklarını ve bunun adına da psikolojik dayanıklılık dediği durumdur. 9 / 11

10 Stresten Kurtulmak İçin Neler Yapılabilir? 1950'de "stres" kelimesini hayatımıza sokan Psikolog Dr. Hans Selye'nin söylediği gibi, "Doğru tavrı benimsemek, olumsuz stresi olumlu strese dönüştürebilir." Tavrınızı elinizden geldiğince değiştirmek, stresten kurtulmanın ilk adımıdır. Bu adım ise stresi yönetmekle mümkündür. Stres yönetimi için bazı pratik teknikler şöyle sıralanabilir: Bakış açınızı değiştirin: Sıkıldığınızda ortamınızı değiştirin. Çünkü hem fiziksel hem de zihinsel stresi anında ortadan kaldıracaktır. İçerideyseniz dışarı çıkın ve yakın civarda yürüyüş yapın. Bu, hem kan dolaşımını ve daha derin nefes almayı teşvik ederek stresi azaltır, hem de yaratıcılığınızı desteklemek için yeni beyin açılımı yaratır. İmkânlar dâhilinde toprağa dokunun: çünkü toprak enerjisinin gelgitleri vardır ve insanın enerji ritimleriyle daha uyumludur. Olumsuz düşünceler, gerilim ve beklentilerden kurtulun: Kendimiz, başkaları ve genel olarak yaşam hakkındaki fiziksel gerilim ve gerçekçi olmayan beklentilerden kurtulmak, düşünce ve duygularımızı bir anda olumsuzdan olumluya çevirebilir. Enerji toplamak için yiyin: Stresliyken daha fazla protein almak ve taze sebze yemek, güçlü kaslarınız olmasını sağladığı gibi, düşüncelerinize de açıklık kazandırır. Yüksek şeker ya da karbonhidratlı atıştırmalar, çoğu insanın kan şekeri seviyelerinin düşmesiyle sonuçlanır. Bu da fiziksel endişe ve ardından duygusal/zihinsel baskı hissi yaratır. Yoğurt, peynir, dilimlenmiş hindi ya da tavuk, badem gibi yüksek proteinli yiyecekler atıştırmak, yalnızca fiziksel enerjiyi artırmaz, aynı zamanda endişeyi ortadan kaldırır. Uyku önemlidir: Çünkü çok çalıştığımızda, geceleri doğal olarak iyi uyumak isteriz. Ama elektronik enerjiyle ayakta durduğumuzda ve kan şekeri seviyelerimizi fırlatan yiyeceklerle beslendiğimizde, özellikle yatmadan önceki saatlerde uykuya dalmak ve gece boyunca huzur içinde uyumak genellikle zordur. Zihinlerimiz ve duygularımız, hatırlasak da hatırlamasak da, rüyalarımız kanalıyla "evi temizlediğinden" başka bir deyişle, stresi yok ettiğinden-, en az 6, 10 / 11

11 tercihen 8 saat deliksiz uyumak, uyandığımızda kendimizi sakin ve dengeli hissetmek açısından önemlidir. İnsan ilişkileri önemlidir: Örneğin biri sizi sürekli şikayet ediyorsa, bu tür insanların enerjinizi tüketmelerine artık tahammül edemiyorsanız; Olumlu insanlarla zaman geçirmek, enerjiyi tüketen insanların etrafında olmakla kıyaslandığında, kişiyi stresten kurtarır ve enerjiyi artırır. Stressiz bir hayat dileğimizle. Joomla SEO by AceSEF 11 / 11