Özet. Anahtar Kelimeler: Fen ve Teknoloji, Öğretim Programı, FTTÇ GİRİŞ

Transkript

1 462 FEN VE TEKNOLOJİ ÖĞRETİM PROGRAMINDA YER ALAN FEN-TEKNOLOJİ- TOPLUM-ÇEVRE (FTTÇ) ÖĞRENME ALANINA İLİŞKİN KAZANIMLAR NASIL ALGILANIYOR VE NASIL ALGILANMASI GEREKİYOR? Özet Fatih AYDIN, Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim fakültesi Fen Bilgisi Öğretmenliği Aynur YAŞAR, Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim fakültesi Fen Bilgisi Öğretmenliği Bu çalışmanın amacı Fen ve Teknoloji Öğretim programında yer alan Fen-Teknoloji- Toplum-Çevre (FTTÇ) öğrenme alanına ilişkin kazanımların programda ifade edilmek istendiği şekliyle doğru olarak algılanıp algılanmadığını belirlemek ve aslında nasıl algılanması gerektiğini ortaya koymaktır. Çalışma Fen ve teknoloji öğretmenleri (N=12) ve uzmanlar (N=8) ile yürütülmüştür. Öğretmenler gönüllülük esasına göre seçilmişlerdir. Uzmanlar ise özellikle programın oluşturulmasında görev alan ve konu ile ilgili çalışma alanına sahip öğretim üyelerinden oluşturulmuştur. Öğretmenlerle FTTÇ kazanımları ile ilgili 5 yarı yapılandırılmış sorudan oluşan bir protokol ile görüşmeler yapılmıştır. Uzmanlara ise FTTÇ lere ve ünite kazanımlarına yönelik 3 yarı yapılandırılmış sorudan oluşan bir protokol ile görüşmeler yapılmıştır. Elde edilen bulgular içerik analizi ile analiz edilmiştir. Sonuç olarak bu kazanımların öğretmenler tarafından anlamlı olarak algılanmadığı ve uygulanamadığı görülmüştür. Uzmanlardan elde edilen bulgulara dayanarak da önerilerde bulunulmuştur. Anahtar Kelimeler: Fen ve Teknoloji, Öğretim Programı, FTTÇ GİRİŞ Öğrencilerin fen ve teknolojinin doğasını, bunların toplumla ve çevreyle etkileşimini anlaması ve edindikleri bilgi, anlayış ve becerileri sorunlara çözüm yolları ararken kullanması önemlidir lerin sonlarında birçok fen eğitimi araştırmacıları bilim, teknoloji ve toplumun birleşik etkilerini yansıtan bir çalışma temasının geliştirilmesi üzerinde durdu (Zeidler ve diğ., 2005) tarihinden itibaren fen, toplum, teknoloji ve çevre hareketleri bağlantılı müfredatın olduğu eğitim İngiltere de Science in Society projesinin desteği ile başlatılmıştır (Yörük, 2008). Pedretti ve diğ., (2008) Fen, Teknoloji, Toplum ve Çevre (FTTÇ) eğitiminin son yıllarda oldukça güç kazanmasına rağmen pratikte çok az gelişmenin meydana geldiğini ve Fen öğretmeni kimliğinin FTTÇ bakış açılarının benimsenmesinde rol oynadığını ileri sürmektedirler. Aikenhead (1994), FTT öğretimini şu şekilde özetlemektedir. FTT fen eğitimi sosyal olarak yapılandırılmış bilgi imajını aktarır. Bu öğrenci merkezli bir yaklaşımdır geleneksel bilimin temel gerçeklerini, becerilerini ve kavramlarını vurgular fakat bunu öğrencilere anlamlı bir şekilde bilimsel içeriği sosyal ve teknolojik bağlamlara entegre ederek yapar. (s. 59) Pedretti ve diğ., (2008) öğretmen eğitimi bağlamında FTTÇ eğitimi konularının artarken öğretmenlerin FTTÇ lerin fen programındaki yeri ve bunlarla ilgili yeterli bilgi ve becerilere sahip olup olmadıkları ile ilgili kendilerine sorular sorabileceklerinin sürpriz olmaması gerektiğini bu çerçevede birçok belirsizliği artırdıklarını belirtmektedir. Fen ve Teknoloji Dersi 6, 7 ve 8. Sınıf Öğretim Programı nın temel yapısına bakıldığında da 7 öğrenme alanı (Canlılar ve Hayat, Madde ve Değişim, Fiziksel Olaylar, Dünya ve Evren, Fen-Teknoloji-Toplum- Çevre iliksileri, Bilimsel Süreç Becerileri, Tutum ve Değerler) öngörülmüştür (MEB, 2006, s.10). Fen ve teknoloji okuryazarlığı için gerekli Fen-Teknoloji-Toplum-Cevre İlişkileri (FTTÇ), Bilimsel Süreç Becerileri (BSB), Tutum ve Değerler (TD)

2 463 öğrenme alanlarına iliksin kazanımlar, diğer dört alandan seçilen ünitelerdeki kazanım ve etkinliklerle harman edilmiş halde bulunduğu için, bu alanlar ile ilgili ayrı ünite söz konusu değildir. Son üç öğrenme alanı için öngörülen becerilerin çok uzun süreçler sonucunda edinilmesi, böyle bir uygulamayı gerekli kılmaktadır (MEB, 2006, s.59). Fen ve Teknoloji Dersi 6, 7 ve 8. Sınıf Öğretim Programı nda Fen-Teknoloji-Toplum-Cevre kazanımları üç temel boyuta odaklanmıştır: fen ve teknolojinin doğası, fen ve teknoloji arasındaki iliksi, fen ve teknolojinin sosyal ve çevresel bağlamı (MEB, 2006, s.61). Konu ile ilgili yapılan bazı çalışmalara bakıldığında ise örneğin Bal ve Bakar (2006) 2000 Fen Bilgisi dersi öğretim programı ile 2004 Fen ve Teknoloji dersi öğretim programındaki fen-teknoloji-toplumçevre (FTTÇ) kazanımlarının karşılaştırılmasını yapmıştır. Çalışmanın sonucunda FTTÇ kazanımlarının biyoloji konularında, diğer konulara (fizik, kimya, astronomi) göre daha çok ele alındığı göstermişlerdir. Yörük (2008) yaptığı çalışmada FTTÇ yaklaşımına dayalı eğitim sonucunda deney grubu öğrencilerinin kimya başarılarında istatistiksel olarak anlamlı başarılar bulmuştur. Aynı zamanda bu grubun fen, teknoloji, toplum ve çevre ile ilgili ilişkilendirmeleri daha iyi oluşturduklarını ve tutum puanlarının da arttığını tespit etmiştir. Mitchener ve Anderson (1989) Amerika daki fen öğretmenlerinin müfredatta yer alan bilim, teknoloji ve toplum konuları hakkındaki düşüncelerini öğrenmek ve uygulamada ortaya çıkan engelleri tespit etmek amacıyla bir çalışma yapmışlardır. Bu çalışma sonunda öğretmenlerin düşünceleri; 1. İçerik ile ilgili memnuniyet 2. Konu içeriğinin gruplandırılmasındaki hoşnutsuzluk 3. Değerlendirmedeki belirsizlik 4. Öğrenci sayısındaki problemler 5. Öğretmenin rolünü karıştırması şeklinde kategorize edilmiştir. Bu bulgulara göre müfredatın değiştirilmesi ile birlikte öğretmenlerin hizmet içi eğitim ile gelişmelerinin sağlanması gerektiği önerilmiştir (Yörük, 2008). Çalışmanı Amacı Bu çalışmanın amacı; 1. Fen ve Teknoloji Öğretim programında yer alan Fen-Teknoloji-Toplum-Çevre (FTTÇ) öğrenme alanına ilişkin kazanımların Fen ve Teknoloji öğretmenleri tarafından programda ifade edilmek istendiği şekliyle doğru olarak algılanıp algılanmadığını belirlemek, 2. Öğretmenlerin bu algıları doğrultusunda konu ile ilgili problemleri ortaya çıkarmak, 3. Bu problemler temelinde FTTÇ kazanımlarının aslında nasıl algılanması gerektiğini uzman görüşleriyle ortaya koymaktır. YÖNTEM Bu çalışmada nitel araştırma yöntemlerinden durum çalışması yapılmıştır. Yin (2003, s.13), durum çalışmasını gerçek hayat bağlamı içerisinde çağdaş bir olguyu, özellikle olgu ve bağlam arasındaki sınırlar açıkça belirgin olmadığı zaman, araştıran ampirik bir araştırma olarak tanımlamaktadır. Katılımcılar Çalışma eğitim öğretim yılı güz dönemi süresince yürütülmüştür. Çalışmaya katılan Fen ve Teknoloji öğretmenleri Bolu (N=4) ve Gaziantep (N=8) illerinde görev yapan öğretmenlerden oluşmaktadır. Öğretmenler gönüllülük esasına göre seçilmişlerdir. Öğretmenler 8-12 yıllık bir öğretmenlik geçmişine sahipler. Dolayısıyla öğretmenlerden hiçbiri lisans eğitiminde yeni Fen ve Teknoloji öğretim programını incelememişlerdir. Öğretmenlerden biri program ile ilgili hizmet içi kursuna devam etmektedirler. Uzmanlar (N=8) ise özellikle programın oluşturulmasında görev ve konu ile ilgili çalışma alanına sahip öğretim üyelerinden ile oluşturulmuştur. Böylece FTTÇ kazanımlarının nasıl algılanması gerektiğine yönelik daha anlamlı unsurlara ulaşılması hedeflenmiştir.

3 464 Veri Toplama Araçları Öğretmenlerle FTTÇ kazanımları ile ilgili 5 yarı yapılandırılmış sorudan oluşan bir protokol ile görüşmeler yapılmıştır. Uzmanlara ise FTTÇ lere ve ünite kazanımlarına yönelik 3 yarı yapılandırılmış sorudan oluşan bir protokol ile görüşmeler yapılmıştır. Uzmanlarla yapılan görüşmelerde öğretmenlerin FTTÇ ler ile ilgili problemlerine daha ağırlık verilmiştir. Böylece öğretmenler ile uzmanlar arasında bir köprü oluşturularak konuya ilişkin daha anlamlı sonuçlara ulaşılmaya çalışılmıştır. Veri Analizi Öğretmenler ve uzmanlarla yapılan görüşmeler araştırmacılar tarafından öncelikle transkript edilmiş sonrasında içerik analizi ile analiz edilmiştir. Analizler yapılırken öğretmenler Ö1, Ö2, şeklinde uzmanlar ise U1, U2, şeklinde kodlanmışlardır. BULGULAR Bu bölümde veri toplama araçlarından elde edilen bulgular sunulmaktadır. Genel olarak bulgular incelendiğinde FTTÇ kazanımlarının öğretmenler tarafından anlamlı olarak algılanmadığı ve uygulanamadığı görülmektedir. Yapılan içerik analizi sonucunda ortaya çıkan temalara göre öğretmenlerin konu ile ilgili algıları şu şekildedir. Öğretmenlerle yapılan görüşmeler sonucunda FTTÇ kazanımlarının kazandırılabilirliği konusu ortaya çıkmıştır. Bu konuda öğretmenlerin çoğu FTTÇ kazanımlarının kazandırılabileceğini ifade ederken bazı öğretmenler tarafından olumsuz ifadelerin de olduğu görülmektedir. Örneğin bazı öğretmenlerin ifadeleri şu şekildedir. Öğretmen de elinde yeteri kadar materyal olduğu sürece uygulanabileceğini düşünüyorum. (Ö6) Ya zaten belli bir kıdem yılın olduktan sonra onlara çok da dikkat etmiyorsun. Bilmiyorum ben çok da bakmıyorum. Gerekli uygulamaları gerektiği için uyguluyorum çok da beni bağlamıyor. (Ö2) Bu kazanımları İzmir de dershane kültürü olan, imkânları olan bu çocuklar kazanabiliyor. Ama Hakkâri de okuyan çocuklar imkânları olmadığı için kazanımları kazanamıyorlar. Yani o kazanımların o kadar iyi olduğunu söyleyemem. (Ö8) Gaziantep in köyünde de Ankara nın merkezinde de aynı etkinliği yap deniyor. Onların imkânlarıyla diğerinin imkânları arasında dağlar kadar fark var. O zaman eşitlikten nasıl bahsediyorsunuz? Hakkâri de de aynı kitap okunuyor İzmir de de. (Ö5) Yapılan analiz sonucunda ortaya çıkan diğer bir unsur ise FTTÇ kazanımları ile ünite kazanımları arasındaki ilişki ile ilgili olduğu görülmektedir. Öğretmenler bu ilişki hakkında olumlu ifadelerde bulunmasına rağmen bu ilişkinin nasıl gerçekleşebileceğine yönelik algılarında ve bunu uygulamaya dönüştürmede sıkıntılarını ortaya koymaktadır. Örneğin bazı öğretmenlerin ifadeleri şu şekildedir. Bence bu bir eksiklik de olabilir ya da yeri gelince hani uygun görüyorsan sende bir FTTÇ ekleyebilirsin. Ama ben bunu kendi başıma bilemem. Ya yönergeler açık değil sonuçta ya da o an için ben buna dikkat edeceğimi sanmıyorum. (Ö3) Ama o açık uçlu bırakılması bir bakıma da aslında zarar. Zarar demeyelim de yani öğretmenin o anda dikkatini çekmeyebilecek. Açık olarak sunulması da sonuçta tüm kazanımlarda ekstradan da bunların yer alması (Ö5) Öğretmenlerin konu ile ilgili algıları analiz edildiğinde FTTÇ kazanımlarıyla pek ilgilenilemeyeceği ve gerek olmadığı şeklinde algıların yer aldığı yani FTTÇ ler gereksiz olarak görülmektedir. Örneğin bu konuda bazı öğretmenlerin ifadeleri şu şekildedir.

4 465 Öğretmen kılavuz kitapları okullara açıldıktan iki ay sonra elimize geçiyor ve inceleme fırsatımız olmuyor veya elinde kılavuz olsa bile bu kazanımları tek tek uyarlayıp işte hangi ünite kazanımı ile ilişkilendirmeye vakit ayırmayan arkadaşlarımda var (Ö4). Sadece dışarıyla öğrencileri çok fazla etkileşim içine koyamıyoruz. (Ö8) Tabandan alıp en üste doğru yani bir atomu anlatırken tutup da buradaki bu programa bakamam ben benim zamanım yok. Biz bunları üç aşağı beş yukarı bildiğimiz için o kazanımlara ben gerek duymuyorum. (Ö5) Bence hiç gerek yok. Bence bir faydasının olacağının da sanmıyorum. İş yükünden başka bir şey değil. Bana göre değil yani. O yüzden ben FTTÇ kazanımlarını pek dikkate almıyorum. (Ö2) Öğretmenlerden elde edilen bu bulgulardan yola çıkılarak uzmanlarla yapılan görüşmeler sonucunda FTTÇ kazanımlarının nasıl algılanması gerektiğine yönelik bulgulara ulaşılmıştır. Özellikle FTTÇ kazanımlarının kazandırılabilirliği ve ünite kazanımlarıyla ilişkisini uzmanlar şu şekilde ifade etmektedirler. FTTÇ kazanımlarını öğretmenler ders kazanımlarına ilişkilendirmek istediklerinde konunun doğasına göre ekleyebilirler. Bunda herhangi bir sakınca yoktur. (U2) Programa da çok fazla FTTÇ ye verilmesi öğretmenin iş yükünü arttırır. Toplam 38 tane verilen FTTÇ ler 3 yıla yayılmıştır be birbirleriyle bağlantılıdır. Bu yüzden daha fazla FTTÇ vermek anlamlı olmazdı. (U2) Dersin kazanımını öğretmek için öğretmen konuya göre FTTÇ kazanımlarından da yola çıkıp dersin kazanımını öğretebilir ya da tam tersini yapabilir program bu esnekliği sağlamıştır. Çift yönlü bir ilişki söz konusudur. (U2) FTTÇ kazanımları ayrı bir kazanım gibi düşünmemeli zaten ona göre kendi dersini yönlendirmeli. Yani onları ayrı bir kazanım gibi değil de günlük yaşamla ilişkilendirmeli. Bence problem günlük hayatla bağdaştıramamaktır. Öğrettiği konuyu somutlaştırırsa FTTÇ kazanımlarını daha iyi entegre edebilir. Her konunun illa ki FTTÇ boyutu olacak diye bir şey yok. Ama bunu zaten sen kendin belirliyorsun. (U3) Yani kazanımlara baktığında programda her kazanımı BSB TD FTTÇ ile bir bütün olarak düşünmelidir. (U5) Ama şimdi öğretmenin bu FTTÇ leri uygulaması için elinde program kitabını gezdirmesi lazım buda zor aslında. Dolayısıyla belki modüller oluşturulabilirdi. Her üniteye yönelik bu ünitenin modülü budur amaçlar. Etkinlikler bunlardır. Program Bir ansiklopedik bilgi şeklinde değil de bence modül modül olabilirdi. (U3) SONUÇ ve ÖNERİLER Elde edilen bulgular öncelikle öğretmenlerin programla çok da fazla ilgilenmediklerini göstermektedir. Bununla birlikte FTTÇ kazanımları ile ünite kazanımları arasındaki bağlantının öğretmenler tarafından tam olarak kurulamadığı görülmektedir. Bunun nedeninin zaman ve özellikle bu bağlantıyı nasıl yapacağını bilmemesinden kaynaklanmaktadır. Fakat uzman görüşlerinden de anlaşılacağı gibi bu bağlantının çift yönlü olabileceği anlaşılmaktadır. Bu durum Fen ve Teknoloji öğretim programında da ifade edilen ayraç içinde işaret edilmemiş olsa dahi, ders kitaplarında, konunun ele alınış tarzı gereği uygun görülen etkinlik ve proje çalışmalarında FTTÇ kazanımlarına yer verilmeli ve gerekli gönderme yapılmalıdır. (MEB, 2006, s. 73) ifadesini de güçlendirmektedir.

5 466 Benzer bir durum öğretmenlerin FTTÇ kazanımlarına ihtiyaç olmadığı zaten bunları derslerinde işlediklerini ifade etmeleridir. Fakat uzman görüşlerinden de anlaşılacağı üzere FTTÇ kazanımları ayrı bir ünite olarak ele alınmaması ve ayrı kazanımlarmış gibi düşünülmemesi gerektiği vurgulanmaktadır. Zaten ünite kazanımlarını işlerken günlük hayatla ilişkilendirme de FTTÇ kazanımlarının entegre olabildiği ifade edilmiştir. Bu sonuçlar ışığında özellikle yeni programı tanımayan öğretmenlere konu ile ilgili bilgilendirme seminerlerinin verilmesi gerekmektedir. Uzman görüşlerinde de ifade edildiği gibi programın modüller halinde sunulması mümkün kılınabilir. Hatta bu modüller FTTÇ ve ünite kazanımlarının kazandırılmasında karşılaşılan problemlerden biri olan ortam şartlarının giderebilmesinde de kullanılabilir. En önemli unsur ise FTTÇ ünite kazanımı ilişkilendirmesine yönelik çalışmaların yapılması gerektiğidir. KAYNAKÇA Aikenhead, G. (1994). What is STS in science teaching? In J. Solomon & G. Aikenhead (Eds.), STS education: International perspectives on reform. New York: Teachers College Press. Bal, S., ve Bakar, E. (2006). İlköğretim 6., 7. ve 8. Sınıflar İçin 2000 ve 2004 Öğretim Programlarının Fen-Teknoloji-Toplum-Çevre Kazanımları Açısından Karşılaştırılması, VII. Ulusal Fen Bilimleri ve Matematik Eğitimi Kongresi, Ankara. Demirbaş, M. (2008). 6. Sınıf Fen Bilgisi ve Fen ve Teknoloji Öğretim Programlarının Karşılaştırmalı Olarak İncelenmesi: Öğretim Öncesi Görüşler. Uludağ üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi XXI (2), MEB (Milli Eğitim Bakanlığı) (2006). İlköğretim Fen ve Teknoloji Dersi (6, 7 ve 8. Sınıflar) Öğretim Programı. Ankara. Mitchener, C. P. ve Anderson R. D. (1989). Teachers Perpective Devoloping and Implementing An STS Curriculum. Journal of Research in Science Teaching, 26(4), Pedretti, E. G., Bencze, L., Hewitt, J., Romkey, L. ve Jivraj, A. (2008). Promoting Issues-based STSE Perspectives in Science Teacher Education: Problems of Identity and Ideology. Sci & Educ., 17, Yörük, N. Z. (2008). MYA Öğretiminde 5e Öğrenme Modeline Dayalı Fen, Teknoloji, Toplum ve Çevre (FTTÇ) Yaklaşımının Etkileri. Doktora tezi. Hacettepe üniversitesi, Ankara. Zeidler, D. L., Sadler, T. D., Simmons, M. L. ve Howes, E. V. (2005). Beyond STS: A Research-Based Framework for Socioscientific Issues Education. Science Education, 89(3),