Girişimcilik Niyet Modelleri ve Kültürel Kimliğin Etkileri Dr. Seyfi Top Dr. Murat Sevencan Citation info: Öz Keywords: Abstract Anahtar Kelimeler:

Transkript

1 Girişimcilik Niyet Modelleri ve Kültürel Kimliğin Etkileri Dr. Seyfi Top Dr. Murat Sevencan Citation info: S. TOP, M. SEVENCAN, Girişimcilik Niyet Modelleri ve Kültürel Kimliğin Etkileri, KÖK Araştırmalar Journal, V. VIII, No 2(Fall 2006) Pp Öz Bu çalışmada girişimci niyetini açıklayan öznel bir yapı olarak yapısal ve durumsal motivasyon üzerinde odaklanılmaktadır. Çalışmanın teorik çerçevesinde, henüz mesleki kariyerlerinin başlangıcında olan gençlerin mezuniyet sonrası yapmak istedikleri şeyler ve özellikle de kendi işlerini kurma niyetleri ile içsel ve dışsal motivasyon bağlamında girişimciliği kariyer olarak nasıl gördüklerini anlamaya çalışılmıştır. Her bir kişinin bireysel olarak kendi öznel değerleri açısından kendi niyetlerini karşılayacak bir araç olarak girişimcilik olgusunu ve yine kendi öznel değerleri açısından motive oldukları inanç yapılarını ve çevreyi nasıl algıladıklarını belirlemektir. Böylece girişimcilik niyetleri sadece kişiliklerine göre değil aynı zamanda bu kişilerin yaşam koşullarına, kültürel kimliklerine ve değişen amaçlarına bağlı olarak öncelik verdikleri tercihlerine göre de değerlendirilmektedir. Çalışmanın uygulama kısmında ise teorik çerçeve içerisinde zikredilen ve iş kültüründen farklı olarak algılanan etnik ve aile içi kültürün girişimcilik motivasyonuna etkisini incelemek üzere, Kırgızistan da Kırgız- Türk Manas Üniversitesi ve Bişkek Sloven Üniversitesi İİB Fakültesindeki Türkî (Kırgız, Türkmen, vb.) ve Rus öğrenciler arasında yapılan bir araştırma sonuçları incelenmiştir. Bu inceleme sonucunda Etnik/kültürel kimliğin, -her ne kadar aynı iş, bürokrasi ve eğitim kültürü içinde yetişmiş olsa da,- Türkî ve Rus öğrenciler arasında girişimcilik motivasyonları açısından farklılaştıkları gözlemlenmiş ve bu durum tartışılmıştır. Keywords: Entrepreneurship, Intension, Motivation, Identity, Culture, Ethnicity Abstract To understand what makes people recognize entrepreneurship as an opportunity is important for educators as well as policymakers. Perceptions of entrepreneurship and the impact of education is studied by identifying what factors drive perceptions of entrepreneurial intentionality, perceived personal desirability, and perceived personal feasibility among a sample from Kyrgyz-Russian Slavic University and Kyrgyzstan-Turkey Manas University students. This study compares and contrasts levels of entrepreneurial propensity among Turkic (Kyrgyz, Turkmen, etc.) and Russian upper division university students. Additionally, the role of situational factors on differences in perceptions is analyzed. Results show that there is a clear difference between how the two groups in perceiving entrepreneurship. The results analysis concluded that the ethnic/cultural identity -though the both samples are educated and trained in the same bureaucratic and educational culture- is one of the main determinants of this difference. Anahtar Kelimeler: Girişimcilik, Niyet, Motivasyon, Kimlik, Kültür, Etnisite Giriş İnsanların yaşamlarındaki en önemli hususlardan birisi, onların kendi öz imajlarını gerekli ve uygun bir şekilde algılayıp ve açıklayabilmeleridir. İnsanlar kendi kendilerini belli iş kalıpları ve mesleklerle tanımlayabilirler; örneğin doktor, avukat, müşavir, pilot, mühendis gibi. Bu bağlamda, bir kalıpsal kimlik olarak girişimci olmanın bu örneklere benzer bir algı yaratması için henüz erken. Farklı anlatmak gerekirse, girişimci kimliği, bir kariyer kimliğinden ziyade çeşitli insanlar arasındaki farkı belirtmek amacıyla kullanılmaktadır. Bu sebeple, potansiyel girişimcilik tartışması ile yeni ve özendirici bir bağlantı kurulabilir. Potansiyel girişimciliği ölçmek için de, kişilerin kendi kendilerini nasıl algıladıklarını öğrenmek ve kimlikle tutum, kimlikle kişisel özellik ve kişisel özellikle niyet arasında nasıl bir ilişki olduğunu anlamak önemlidir. Girişimcilik kariyeri, bireylerin çalışma hayatını ödüllendiren ve doyuma ulaştıran, çalışma hayatında onlara önemli derecede esnek çalışma zamanı ve iş bağımsızlığı sağlayan bir kariyerdir. Üniversiteli gençler arasında giderek önemli bir kariyer haline gelmektedir. Özellikle gelişen teknoloji ile beraber, bilişim sektörünün web tabanlı alanlarında olduğu gibi, ileri teknoloji ve düşük altyapı yatırımı ile hızla başlanabilen girişimcilik kariyerlerinin örnekleri, ABD deki gibi milyar dolarlar seviyesinde olmasa da, ülkemizde de her geçen gün artmaktadır. 1

2 Bu çalışmada girişimci niyetini açıklayan öznel bir yapı olarak yapısal ve durumsal motivasyon üzerinde odaklanılmaktadır. Çalışmanın teorik çerçevesinde, henüz mesleki kariyerlerinin başlangıcında olan gençlerin mezuniyet sonrası yapmak istedikleri şeyler ve özellikle de kendi işlerini kurma niyetleri ile içsel ve dışsal motivasyon bağlamında girişimciliği kariyer olarak nasıl gördüklerini anlamaya çalışılmıştır. Her bir kişinin bireysel olarak kendi öznel değerleri açısından kendi niyetlerini karşılayacak bir araç olarak girişimcilik olgusunu ve yine kendi öznel değerleri açısından motive oldukları inanç yapılarını ve çevreyi nasıl algıladıklarını belirlemektir. Böylece girişimcilik niyetleri sadece kişiliklerine göre değil aynı zamanda bu kişilerin yaşam koşullarına, kültürel kimliklerine ve değişen amaçlarına bağlı olarak öncelik verdikleri tercihlerine göre de değerlendirilmektedir. Çalışmanın uygulama kısmında ise teorik çerçeve içerisinde zikredilen ve iş kültüründen farklı olarak algılanan etnik ve aile içi kültürün girişimcilik motivasyonuna etkisini incelemek üzere, Kırgızistan da Kırgız- Türk Manas Üniversitesi ve Bişkek Sloven Üniversitesi İİB Fakültesindeki Türkî (Kırgız, Türkmen, vb.) ve Rus öğrenciler arasında yapılan bir araştırma sonuçları incelenmiştir. Bu inceleme sonucunda Etnik/kültürel kimliğin, -her ne kadar aynı iş, bürokrasi ve eğitim kültürü içinde yetişmiş olsa da,- Türkî ve Rus öğrenciler arasında girişimcilik motivasyonları açısından farklılaştıkları gözlemlenmiş ve bu durum tartışılmıştır. 1. Girişimcilik Süreci Girişimcilik ulusal düzeyde refahın, ekonomik büyümenin, işsizliği önlemenin temel dinamiğidir (Hındle ve Rushworth, 2000 s: 316). Ülkeler de sahip oldukları bu dinamik insanların kapasite ve yetenekleri ölçüsünde rekabet ederler. Kendi işlerini kurmaya teşebbüs edecek olan bireylerin, özellikle de gençlerin, kişisel niyetlerini biçimlendirecek ve etkileyecek faktörleri anlamak girişimciliğin teşvik edilmesinde kritik faktörlerden birisidir (Kennedy, Drennan, Renfrow ve Watson 2003 s: 2). Girişimcilik, bir kimlik olarak değil de, yeni bir iş yaratmak veya girişime başlamak olarak tanımlandığında, belli bir durumdan daha çok bir süreci ifade eder (Low ve Macmıllan, 1988, s: 141, ayrıca Bygrave, 1989, s:21). Girişimcilik süreci genellikle kuruluş öncesi keşif süreci ve kuruluş sonrası faaliyet süreci olarak (küçük işletme) iki temel üzerine oturtulur. Kuruluş öncesi keşif süreci, girişimci kişilik, özellik, motivasyon, eğitim, iş planı ve girişimcilik niyeti, gibi faktörleri içine alacak şekilde kurulacak işin, basit olarak modellenmesidir. Girişimcilik keşif sürecinde modeller, girişimci adayları tarafından pazar fırsatlarının algılanılmasıyla başlar, fırsatın iş fikrine dönüştürülmesi olgunlaşması ve iş planı ile devam eder (Kılby, 1971 s:7). Girişimcilik Niyeti Niyet kavramı belli bir amaca ya da bir şeyi başarmaya yönelik olarak seçilen bir yolun bir kişinin zihnindeki ifadesidir. Diğer bir deyişle niyet, insan davranışını yönlendirmeğe çalışan psikolojik bir sezgidir. Bu sebeple niyet, gelecekteki düşünülen faaliyetlerin basit bir beklentisi değil onların gerçekleşmesi için tedbirli bir sorumluluğudur (Bird, 1988, s: ). Bandura ya göre niyet, gelecekte yapılacak şeylerin veya işlerin zihindeki temsilidir (Bandura, 1997 s:122). Davidson ise niyeti belli bir süre içinde planlanmış yeni bir iş veya firma kurma kararı olarak açıklar (Davidson, 1995 s:6). Özetlemek gerekirse girişimcilik niyetleri hem sezgisel düşünme (vizyon) ve hem de analitik düşünme (planlanmış amaç yönlü davranış) yani rasyonel düşünmenin birlikte yapılandırdığı bir öngörüdür (Boyd ve Vozikis, 1994 s:1). Bu düşünce süreçlerinin, altında fırsatların analizi, amaca yönlendirilmiş davranışlar ve resmi iş planları yatar. Niyet bir başka anlatımla, inançla, tutumun, tutumla davranışın birbirini etkilediği ve tetiklediği bir durumu açıklar. İnanç insanların, belli sonuçlara yol açacak normal düzgüsel davranışları elde edinceye kadar, elde ettikleri mevcut bir davranışı takip eden ve belli bir davranış üzerine temellendirilen bir başarı tutumudur. Bu ilişki Şekil 1 deki gibi modellenebilir (Fishbein ve Ajzen 1975 s:368,369): İnanç Tutum Niyet Davranış Şekil 1. Niyet, İnanç ve Tutum İlişkisi (FISHBEIN ve AJZEN, 1975 s: 368, 369). Tutum terimi iyi-kötü, yararlı-zararlı, hoş-nahoş, güzel-çirkin ve sevimli sevimsiz gibi psikolojik boyutlara atfedilen objelerin öznel değerlendirilmeleri temsil ettiği hususundaki genel bir yargıyı ifade eder (Ajzen 2001 s:28). Weber ve McClelland gibi yazarlar tarafından ideolojik değerlerin dahi girişimcilik tutumunun önemli bir belirleyicisi olduğunu ileri sürdükleri ifade edilir. Weber girişimcilik tutumu ile ideolojik 2

3 değerleri doğrudan birbirleri ile ilişkilendirir. McClelland ise girişimcilik tutumunu değer ve tutumlar arasındaki psikolojik araç olarak başarı ihtiyacında kullanır (Kilby, 1971: 7,8). Tutumla desteklenen niyetler, kişilerin icra edeceği belli davranışların başarımına olan inancını temsil eder. Başarı inancı bu bağlamda önemli bir iç motivasyondur ve davranışı yönlendirir. Ancak gelecekteki durumlar doğrudan bu günün motivasyonlarına ve hareketlerine neden olmazlar. Bu nedenle geleceğin öngörülmüş olması gerekir. Bu süreçte geleceğin öngörülmesi ise basitçe, ileriye bakılarak onu bu güne getirmekle olur. Niyetler keza herhangi bir eylemin ön yargısız tahmincileri olup, kısa zaman aralıklı çıkışları olsa dahi nihayetinde bir teşebbüsle sonuçlanacak veya diğer acil koşullar olsa bile uzun bir gecikmeye neden de olabilen güçlü başarı inançlarıdır (Krueger, v.d. 2000). İş kurma niyetlerini etkileyen zihinsel (beyin) duygusal (yürek) faaliyetler mecazi anlamda davranış olarak ifade edilir. Davranışı etkileyen zihinsel faaliyet değişkenleri şuur (bilinç), ilgi düşünme ve kavrama hızı olarak ifade edilir (Lewander ve Raccuia, 2001 s:39). Davranışı etkileyen duygu (yürek) ise daha çok çevreye duyulan genel güveni, girişimci adayının kendisine olan öz güvenini ve başarıya olan azim ve kararlılığını ve iç motivasyonu ifade eder (Davidson, 1989 s:11). Amaçsal eylemler ve kişisel öz motivasyonlar bilişsel faaliyetlerden köklenir. Bilişsel motivasyonda insanlar kendi kendilerini güdülerler ve gelecekle ilgili öngörülerini uygulayarak kendi hareketlerine rehber yaparlar (Bandura, 1997 s: 122). Öz-Çıkar Girişimcilik niyetini güçlendirme, öz çıkarı motive etme anlamında da kullanılır. Ancak çoğu araştırmacı öz çıkar kavramını görmemezlikten geldiği ifade edilmektedir. Öz çıkar girişimcilik niyetlerinde genel ve özel davranışları tahmin etmede zindeliği ve dinamikliği ispatlanmış önemli bir kavramdır (Krueger, Reilly ve Carsrud, 2000 s: 418). Niyetleri güçlendirme herhangi bir şeyin hibe edilme buyruğu değil, kişisel çıkarların geliştirilmesi yoluyla çevresel sıkıntı ve kısıtlardan kurtulmak, fırsat avantajlarını kullanmak için insanların elde ettiği bir kazanımdır. Çıkar inancı, insanoğlunu temsil eden önemli bir kavramdır. Sosyal bilişsel teorik yaklaşımlar yetenek, güç, iktidar terimleriyle ister birlikte ister tek başına olsun insanın kendi temsilciliğini ifade eder (Bandura, 1997 s: 477). Bu inançlar katlanılacak zorluklara, karşı karşıya kalınan meydan okumalara nasıl yanıt verileceğini ve yüz yüze gelinen engellere karşı uzun dönemde nasıl baş edileceğini etkiler. Öz-çıkar önemli bir motivasyon inşa aracı olup bireylerin niyetlerindeki ısrarları, başarılarını, gayret ve çabalarını, duygusal tepkilerini, amaç ve tercihlerini etkiler. Bireylerin kendi ikna ve kanaatlerine, yetenek ve becerilerine iş yapma kapasitelerine olan inançlarını ve öz güvenlerini ifade eder. Burada davranışlar, zihinsel kapasiteler ve bilişsellik ile diğer kişisel faktörler ve çevresel etkiler hep birlikte birbirlerini sürekli bir etkileşim içinde biri diğerinin belirleyicisi olarak çalışır. Bu karşılıklılık terimi nedensel faktörler arasında karşılıklı eyleme de işaret eder (Bandura, 1986 s:23). Yeni bir iş kurma, bu bağlamda çevre, fırsat ve işle ilgili sürekli bir dikkat, gözlem, bilgilenme, ustalık kazanma, çevreye katılım, çevreye uyum, öğrenme ve çevreyle iletişimi talep eder. Motivasyon ise bu geliştirici süreçte girişimciler için daha ileri uyarıcıları harekete geçiren önemli sürücü bir güçtür (Lewander ve Raccuia, 2001 s:5 ve Baron 1998 s:278). Motivasyon; hem başarı, tanınma, tatmin, ilerleme, sorumluluk, statü gibi işin doğası ile hem de mutluluk, heyecan, gerilim, stres, sevinç, hayal kırıklığı, gibi işin sonuçlarıyla ilgili bir olgudur. Bu açıdan insanların kendi kendilerini gerçekleştirmek açısından öz çıkar ve girişimcilik niyeti yüksek bir motivasyon idealidir (Godfre, 1993 s:80). 2. Girişimcilik Niyet Modeli Girişimcilik yaklaşımları, ekonomi, sosyoloji, psikoloji gibi diğer bilim alanlardan gelen en iyi kavramları alır ve bunları süreç modellerinde birleştirir. Budan dolayı girişimcilik modelleri kırılgandır, tahminler çoğu kez hamdır ve parametreler her zaman değişebilir (Bygrave, (I) 1989 s: 13). Kişilerin kendi işlerini kurmaya götürecek niyetlerini açıklayan bir kaç model bulunmaktadır. Bu modellerde ele alınan, farklı yaklaşımlar arasında küçük farklar ve sapmalar vardır (Krueger, 2000 s:28), ve bazı çalışmalar da bir diğerini tamamlamaktadır (Davidsson, 1995 s:99). Ancak bu çalışmalarda kullanılan metotlar devamlı olarak geliştirilmekte ve değişmektedir. Niyet temeline dayalı birkaç genel model vardır. Bunlardan birisi Ajzen in planlı davranış modeli (sosyal psikolojiden geliştirilmiş ve geçerliliği test edilmiştir), diğeri Shapero nun girişimci vakası (olayı) modelidir. Bu iki model Krueger tarafından karşılaştırılarak girişimciliğin geliştirilmesinde önemli bir boyut olan algılanan yapılabilirliğin ve algılanan arzu edilebilirliğin arttırılmasının önemine dikkat çekilmiştir. Bir diğer niyet modeli de Bird e aittir. Bird in niyet modeli öz çıkara dayanır. Öz çıkar (self-efficacy) ise, yeni bir iş yaratmanın karmaşık sürecini etkileyen kişisel bir iş başarma kapasitesi olarak tanımlanır (Bandura, 1977a s:192). Bu model Boyd ve Vozikis tarafından uyarlanmış ve güçlendirilmiştir. Her iki yazarda 3

4 bireysel öz çıkarın girişimcilik niyetini geliştirdiğini açıklamakta ve bu niyetlerin girişime dönüşmesindeki koşulları ifade etmişlerdir (Boyd ve Vozikis 1994 s:2 3). İşsizlik Kişisel Çekicilik ve Özellikler Algılanan Yapılabilirli k Girişimci Tutumun Dışsal Etki Değerlendirmesi Güven Kaynak Destek Uygun iklim Algılanan Sosyal Değerler ve Kültür Girişimcilik Niyetine Dönük Norm- Değer NİYET Aile Sorumlulu ğu Algılanan Öz çıkar ve Kontrol alanı Algılanan Arzu edilebilirlik Şekil 2. Basit Bir Girişimcilik Niyet Modeli 1 Tüm bu modeller, girişimlerin (işlerin) yapılabilirliklerini teşvik etmek için bir ilk birim olarak öz çıkarın inşasında önemli bir rol oynaması açıcından gerekli kanıtları sağlar. Modellerde, ileri sürülen bu yaklaşımlar algılanan öz çıkar tarafından etkilenir (Gist ve Mitchell, 1992 s:8). Niyet tabanlı yaklaşımlar girişimcilik tutumuna davranış ve niyetine etki eden nüfus, özellik, güncel durumların test edilmesine imkân verir (Krueger ve Carsrud, 1993, s: 316). Şekil 2 de basit olarak girişimci niyet modeli görülmektedir. Girişimci Tutumun Dışsal Etkilenmesi Bir işe girişmede iki önemli durumsal değişkene dikkat çekilmektedir. Bunlardan birisi işsizlik ikincisi ailenin geçiminin sorumluluğudur. İşsizliğin genel sonuçlarının yeni bir işin şekillenmesindeki etkileri kesin değildir ancak önemli bir potansiyeldir. Birbirini bütünleyen iki faktör seti vardır. Bunlar gereklilik veya zorunluluk gibi itici faktör setleri ve fırsat, çıkar gibi çekici faktör setleri olarak ifade edilir (Storey, 1991 s:352). Gereklilik ve zorunluluk gibi girişimciliğe itici faktörler daha çok memnuniyetsizlik, işsizlik, yapacak başka bir işin olmaması, gelir ihtiyacı, aile sorumluluğu v.b olarak ifade edilir. Hatta bazı çalışmalarda yaşadığı toplumundan ve genel yaşam düzeyinden memnun olmayan kişilerin de kendi kendilerini istihdam ettikleri anlaşılmaktadır (Noorderhaven v.d s:14). Öz doyumsuzluklar bireylerin amaçlarına ulaşamasalar dahi öz çıkarlarını yüksek düzeyde harekete geçirerek iç motivasyonlarını yükseltmektedir. Bu şekilde ters yönden motive olmaları da onları, kendi işlerini kurmaları yönünde harekete geçirmektedir. Fırsat çıkar gibi çekici faktör setleri ise, bireyin bağımsızlık arzusu, otonomi isteği, kişisel başarı, kendini gerçekleştirme olarak açıklanır (Duchenaut ve Orhan 2000 s:90). İşsizlik Durumunun Etkileri Zaman içinde ortaya çıkan uygun piyasa koşulları, iş fırsatları, yeni imkânlar hem çalışanları hem de işsizleri, girişimciliğe çekmektedir. Bunun tam aksi durumlarda yüksek düzeyde işsizliğin ve piyasalardaki daralmalar ve kırılmalarda yeni bir işe başlama için itici faktörlerdir çünkü yeni bir iş aramaktan ve işsiz beklemekten daha yüksek fayda sunarlar (Evans, 1989 s: 43, Storey, 1991 s:352). Ancak yeni bir işe başlamada 1 Aşağıda verilen kaynaklardan uyarlanmıştır: N. F. Krueger ve A.L. Carsrud. Entrepreneurial Intentions: Applying The Theory of Planned Behavior, Entrepreneurship and Regional Development, C. 5, 1993 s:323. P. Davidson Determinants of Entrepreneurial Intentions, RENT IX Workshop, Piacenza İtalya, Kasım 1995 s:5. F. Liñán ve Y. Chen Testing The Entrepreneurial Intention Model on A Two-Country Sample, Universita Autonoma De Barcelona, İspanya, Temmuz 2006 s:6. J.M. Degedrge ve A. Fayolle, Roled Entrepreneurship Teaching On Some Entrepreneurial Intention Determinants: Exploratory Study, Maitrede Konferansları, 2003 s:22. 4

5 işsizliğin etkileri açık ve kesin olmamakla birlikte, işsizliğin dayattığı tehditler giderek kendi kendini istihdam etmede diğer faktörlerden daha fazla etkiye sahip olmaktadır (Lawrence, 1997 s:353). Yapılan çalışmalarda yeni bir işe başlama kararında işsiz insanların oranının yüksek olduğu ancak, işi olan veya kendi kendilerini istihdam edenlerin yeni iş kurma oranlarının da yüksek olduğu bilinmektedir (Reynolds, 1995 s:111). İsveç te yapılan geniş kapsamlı bir araştırmada da benzer sonuçlara ulaşılmıştır (Davidsson, 1995 s:99). Diğer taraftan girişimciliğe götüren iş ve piyasa hakkındaki negatif bilgiler olumlu bilgilerden daha güçlüdür. İşten atılmalar, göçe zorlanmaklar, iş yerlerinde zora sokulmalar çalışanlara kendi işlerini kurmaya yönlendirmektedir (Shapero ve Sokol, 1982 s.79). Aile Geçim Sorumlulukları Aile içi sorumluluklarda ailenin geçim taleplerini oluşturan dengelerin kurulması oldukça zordur. Kadınların kariyerleriyle ilgili çalışmalar, kadın yöneticilerin kendi işlerini kurmaları, Kadınların aile sorumluluklarına paralel olarak yarı zamanlı çalışmaları veya evde iş yaparak ailelerine destek oldukları bilinmektedir (Hisrich, 1984 s:89). Ericson eylem sorumluluğunu kapsayacak şekilde niyet konseptini kullanarak girişimcilik sorumluluğu kavramını geliştirmiştir. Bu kavram girişimcilik niyetleri ile gerçek girişimcilik niyetleri arasında bir köprü oluşturur. Örneğin güçlü niyetler zayıf sorumluluklar gibi niyetlere yönelik olarak yapılacak farklı duygusal fiziksel ve zihinsel enerji yatırımlarına dikkat çeker (Ericson 2002 s:282). Davranışa Yönelik Tutum (Kişisellik ve Algılama) Girişimcilik davranışına yönelik tutum niyeti besleyen inanca ilişkin bir değerdir. Değer, algılanan fırsatın ve algılanan olgunun bir fonksiyonudur. Bir davranışı yerine getirmek için motive olma muhtemel başka davranışların yol açacağından çıktılardaki inanca ilişkin davranışlar da mümkün olan zaman içindeki ürünlerin değerinin cebirsel bir toplamıdır. Böylece bir çıktının değeri muhtemel çıktıların yol açacağı sonuçların algılanmasında ve bu çıktı zamanlarından gelen sonuçların nihai değeri tarafından saptandığı öne sürülür. (Organ ve Bateman, 1986 s:118). Davranışa yönelik tutum veya kişisel çekicilik bireylerin girişimci olma veya olmama yönündeki sahip oldukları pozitif veya negatif kişisel değerlendirmelerinin derecesini ifade eden bir göstergedir. Duygusal olduğu kadar (sevme, hoşlanma, hissetme coşku vb.) durumları değerlendirme (avantaj, karlılık, çıkar vb.) rasyonel yönü de ifade eder. Girişimcilik davranışlarını etkileyen girişimcilik niyetlerini, kişilerin bireysel özellikleriyle (karakteristikleri) açıklama biçimi, sınırlıdır. Bu sınırlılığın aşılmasında karşılıklı etkileşim yaklaşımı geliştirilmiştir. Karşılıklı etkileşim yaklaşımı girişimcilik niyetini çevresel koşullarla birleştirir ve çevreyi bir kişilik fonksiyonu olarak alıp açıklamaya çalışır (Chell, 1985 s:48). Bu bağlamda kişisel karakterlerle, bireylerin yaşam gerçekleri arasındaki etkileşimin önemine dikkat çekilir. Etkileşim kişilerin öznel (sübjektif) yorumları ile nesnel (objektif) gerçeklik koşullarının girişimcilik kariyerine yönelik tetikleyici, geri çektirici bir elemanı olarak açıklanır (Duchenaut ve Orhan, 1990 s:90). Algılanan Sosyal Değerler ve Kültür Yeni bir iş kurmanın arzu edilebilir sonuçlarına, diğer taraftan işi kuracak kişilerin kültürü, ailesi, yakın çevresi, arkadaşları, okul ve öğretmenleri de etki eder. Başarıyı destekleyen kültürlerde bir iş yaratmada, başarı inancı, kendi kendinin patronu olma, para kazanma gibi değerler kültürel bir değerdir (Hisrich ve Peters 2002 s:12). Başarısızlığa toleranslı olmayan toplumlarda başarısızlık bir namus olarak algılanır ve yüz kaybı olarak ifade edilir (Hu, 1994 s:45-64). Bireyler kendilerine, ailelerine ve yakın çevrelerine karşı mahcubiyet ve utanç duyarlar. Bu utanç ve topluma karşı namus anlayışı veya prestij kaybı, ailenin toplum içindeki konumu ve şerefi ve bireyin kendisine olan saygının kaybolmasından çekindikleri için bireyler psikolojik ve sosyal risk almaktan ve girişimciliğe teşebbüs etmekten çekinebilmektedirler (Early, 1997 s:43). Algılanan sosyal değerler, girişimcilik tutumuna yol açacak veya açmayacak baskı ve etkilenmeleri ifade etmek ve ölçmek için tanımlanır. Özellikle kişilerin girişimcilik kararını onaylayacak yakın çevresinin vereceği referansa işaret eder. Kişilerin girişimci olmalarını ya da olmamalarını onaylayan sosyal göstergedir. (Ajzen, 2001 s:27 55). Toplum veya yakın çevre başarısızlığı aşağılıyorsa, o çevrede bulunan kişilerin girişimcilik niyetleri muhtemelen risksiz olan alanlara kayacaktır. Bu gösterge kültürel değer olarak girişimcilik niyetlerini etkileyecektir. Bir başka kültürel boyutta yüksek güvenli ve düşük güvenli toplum yaklaşımıdır. Yüksek güvenli toplumlar veya sosyal birimler girişimcilik açısından uygun kültürel ortamlar sunarken düşük güvenli toplumlar ise girişimcilik açısından uygun olmayan kültürel ortamlar olduğu da ifade edilmektedir (Fukuyama 1998 v.d.). 5

6 Düşük güvenli sosyo- kültürel yapılar girişimcilerin ve girişimci adaylarının gerçekte tanımlayamadıkları işlem iflas ve acente maliyetlerini artırır (Top, 2006 s:143). Düşük güvenli sosyo kültürel çevreler özellikle yeni ekonomik branşlaşmanın evrimleşmesinde ve gelişmesinde ve geçiş ekonomilerinde girişimci formasyonu için güven roller sağlamamaktadır(höhmann, 2002, s:6 ve Smallbone ve Walter, 2001/a 249,269) Algılanan sosyal değerlerin yanında zikredilen kültür ise, kişilerin içlerinde yaşadıkları sosyal ortamın dâhil olduğu iş kültüründen etkilendikleri kadar, aile içinde kuşaklardan aktarılan deneyim ve yakın çevreden gelen ve hatta etnik özelliklerden gelen ve kişilerin girişimciliğine karşı kişide, stereotipik algılar oluşmasını sağlayan duygu ve düşüncelerdir. Algılanan Davranış Kontrolü Algılanan davranış kontrolü kişilerin girişimci olmaları için, işin veya firma kurmanın zorluğunun veya kolaylılığının tam olarak algılanmasının tanımı şeklinde ifade edilir. Kavram bundan dolayı Bandura nın özçıkar algılaması ve aynı zamanda Shapero ve Sokol un algılanan yapılabilirlik vizyonu ile de benzerlik gösterir (Bandura v.d. 1997, Shapero ve Sokol1982 s: 80 81). Yukarıda zikredildiği gibi Davranışa Yönelik Tutum ve iş niyeti konusunda yapılan çalışmalar, farklı kültürlerde de geçerli olacak bir girişimcilik modeli üretmeyi amaçlamalarından dolayı, algılanan sosyal değerler konusunda daha çok sentetik (ortak/birleşik) bir yaklaşım ortaya koymuşlardır. Bu sebeple de, araştırmalar farklı toplumlar üzerinde yapıldığından, kültürün girişimcilik konusundaki etkisi toplumlar arası iş kültürü farkının gölgesinde kalmıştır. Çalışmanın bu noktasında sunulacak olan istatistiksel uygulama bu noktanın varlığını ve baskınlığını test etmek amacıyla tasarlanmıştır. Yapılan saha çalışmasındaki tasarım ve bulgular aşağıdaki gibidir. 3. İstatistiksel Değerlendirme Amaç Yapılan istatistiksel uygulamada temel olarak insanlardaki girişimciliğin içsel ve fiziksel çevre şartları dışında kültürsel farklılıklardan da etkilenip etkilenmediği incelenmiştir. Bu sebeple, yapılan çalışma sırasında temel hipotez olarak; H 0 : Aynı eğitim sistemi içinde yetişen ve aynı sosyoekonomik koşullarda bulunan bireyler arasında girişimcilik eğilimi açısından bir fark yoktur alınmış, buna karşılık olarak alternatif hipotez ise; H A : Söz edilen bireyler arasında girişimcilik eğilimi, etnik ve kültürel farktan da etkilenir olmuştur. Nüfus Bu tezin testi amacıyla aynı sosyoekonomik ortamda yetiştikleri varsayılabilecek bir grup olarak Kırgız- Türk Manas Üniversitesi ve Bişkek Sloven Üniversitesi İİB Fakültesindeki Türkî (Kırgız, Türkmen, vb.) ve Rus öğrenciler arasında yapılan bir araştırma kullanılmıştır. Yöntem Yapılan bu araştırma için geliştirilen anket, engelleyici faktörler, destekleyici faktörler ve kişisel değerlendirme adlı üç grup altında toplanan toplam yedi ölçüm aracı içermekte, ölçüm araçlarının item sayısı minimum dokuz ile on dokuz arasında değişmektedir. 2 Her item interval düzeyde 5 li Likert ölçeği kullanılmış, yanıtlar Kesinlikle katılmıyorum dan Kesinlikle katılıyorum a doğru sıralandırılmıştır. Anketin tasarımı sırasında, engelleyici faktörler aynı başlık altında tek başına, destekleyici faktörler; İş ön hazırlığı, Girişimcilik Eğitimi, İşi algılama, İçsel motivasyon başlıkları altında ve kişisel değerlendirme ise; Güçlü yönler, Hayata bakış başlıkları altında düzenlenmiştir. Anket in sahaya uygulanışı sırasında iki üniversitede de tam sayım yöntemi kullanılmış, daha sonraki aşamada tanımlanan nüfusa uymayan (kendisini Rus ya da Türkî olarak tanımlamayan) vakalar ayıklanmıştır. Anketin tasarımı sırasında makalenin önceki bölümlerinde girişimcilik niyetinin faktörleri olarak zikredilen kavramlar birer ölçüm aracıyla değerlendirilmiştir. Anketin sonuçları ve değerlendirmeye geçmeden önce iki önemli unsurun gözden geçirilmesi tarafımızca faydalı olacaktır: Geçerlilik-güvenirlik 2 İtem sayıları sırasıyla 11, 14, 9, 10, 10, 9 ve 19 dur. Ölçüm araçlarının kavramları ve itemler ilgili detay için bkz. Şekil 3. Ayrıca Tablo 1 de itemlerin içsel tutarlılık skorları görülebilir. 6

7 Vakalara ait, daha sonra test skoru olarak kullanılacak olan, girişimcilik niyet skoru (GNS) hesaplanması sırasında her ölçüm aracının itemleri geçerlilik-güvenirlik testine tabi tutulmuş ve daha sonra her araç için itemler üzerinden bir ortalama skor belirlenmiştir. Araçlara ait skorların temsil ettiği faktörlerin geçerlilik-güvenirliği ise 0,845 olarak bulunmuştur. 3 Bulunan bu alfa skorları, yapılan araştırmanın her düzeydeki kavramsallaştırmada belirgin bir içsel tutarlılık arz ettiğini göstermektedir. Soru Geçerlilik- Güvenirlik Skoru (Cronbach Alfa) Standartlaştırılmış İtemler üzerinden G-G skoru Engelleyici faktörler (9) 0,787 0, İş ön hazırlığı (10) 0,875 0, Girişimcilik Eğitimi (11) 0,920 0,920 9 İşi algılama (12) 0,937 0, İçsel motivasyon (13) 0,940 0, Güçlü yönler (örnek üzerinde) (14) 0,921 0,918 9 Hayata bakış (15) 0,874 0, GNS 0,845 0,826 7 Tablo 1. Anketteki ölçüm araçlarının ve ölçüm araçlarından elde edilen girişimcilik niyet skoru (GNS) 4 Nüfusun normalliği Yapılan araştırmada kullanılabilecek testlerin sınırlandırılması açısından belirlenen nüfusun normalliği bir ön-şart olarak karşımıza çıkmaktadır. Vakalar için hesaplanan girişimcilik niyet skorunun yordayıcı (deskriptif) sonuçları Tablo 2 de belirtildiği gibidir. Fakat, 0 te görüldüğü gibi, örneklemimizin normalliği için yapılan Lililiefor anlamlılık düzeltmeli Kolmogorov-Simirnov ve Shapiro-Wilk testlerinde sonuç, nüfusun normal dağılmadığını göstermektedir. 5 Tablo 2. N Min. Maks. Dağılım (Range) A. Ort. 119,000 1,349 4,559 3,210 2,824 Std. Sapma Çarpıklık (Skewness) Basıklık (Kurtosis) Değer Std. Hata Değer Std. Hata 0,758 0,172 0,222-0,726 0,440 Girişimcilik niyet skorunun yordayıcı (deskriptif) sonuçları İtem Sayısı 3 George ve Mallery nin belirttiği kriterlere göre iyi düzeyde içsel tutarlılık belirtmekte (D. George ve P. Mallery, 2003 s: 231). 4 Araştırmada verilen bütün test sonuçları SPSS 15.0 programı kullanılarak hesaplanmıştır. 5 Bu testlere ilişkin teorik bilgi için bkz. Conover, W.C s: ve

8 Kendi işini kurma (girişimcili k) Engelleyici faktörler (9) Destekleyi ci faktörler Kişisel değerlendir me Toplumsal Güven Devlete güven (9.1) (9.a) Kişiler arası güven (9.2) (9.b) Yasa dışı org. (9.3) İş başarısızlığ ı (9.4) Korku (9.c) Proje (10.a) teknik bilgi (10.7) İş ön hazırlığı (10) Franchise (10.3) Teknoloji (10.b) Bağımsızlı k (14.2) kişisel gelişim (14.4) Güçlü yönler (örnek üzerinde) (14) göreceli riskten kaçma (15.2) sosyal riskten kaçma (15.12) Hayata bakış (15) Risk (9.d) Genel başarısızlık (9.5) İmaj (9.e) iş projesi (10.2) iş fikri (10.1) know-how (10.4) Patent (10.5) Miktar (14.5) İstikrar (14.9) başarısızlık riskinden kaçma (15.13) belirsizlikt en kaçma (15.4) Girişimcili k riski (9.6) İtibar (9.7) Ürün (10.6) zaman yönetimi (14.3) kazanç istikrarı (15.14) Kaygı (9.f) Stres (9.8) Sağlık (9.9) Yeterlilik (9.10) Sermaye (9.g) Deneyim (10.c) deneyim sahibi olma (10.8) Pazarı tanıma (10.11) ortak sahibi olma (10.9) Yetenekli eleman (10.13) İşbirliği olanakları (10.d) yenilikçi yönetim (14.1) Saygınlık (14.7) güç ve statü (14.6) riski ders olarak alma (15.16) hatalardan ders alma (15.17) iştirak riski alma (15.18) Fırsat (9.h) Müşteriyi tanıma (10.12) Şöhret (14.8) risk bir bedeldir (15.19) Uygun iş fırsatı (9.11) Sermaye (10.e) Uygun ortam (10.14) başarı için kural çiğneme (15.15) Atalet (15.1) yeterli sermaye (10.10) Girişkenlik (15.6) Girişimcili k Eğitimi (11) Danışma (15.3) Özel kurslar (11.2) İş planı eğitimi (11.4) Kişilik geliştirme (11.5) İletişim becerileri geliştirme (11.6) İşi algılama (12) Liderlik gelişimi (11.7) Zaman yönetimi (11.8) İlişki geliştirme (11.9) tartılı risk alma (15.5) kararsızlık (15.8) Ciddiyet gerektirme (12.1) Öğreticiliğ i (12.3) uzmanlık kazandırm a (12.4) yenilik ve yaratıcılık (12.5) İçsel motivasyo n (13) Dayanıklılı k (12.6) Vizyon (12.7) Sorumlulu k (12.8) yönetsel beceri (12.9) özgüven eksikliği (15.9) Onaylatma (15.11) güvenli (istikrarlı) kazanç (13.1) (13.1) yüksek kazanç (13.2) kişisel gelişim (13.3) Şekil 3. Bağımsızlı k (13.4) boş zaman (13.7) kişisel yetenek (13.10) gruba aidiyet (13.5) Sosyalleşm e (13.6) Hazırlanan anketin kavram haritası. Şöhret (13.8) güç ve statü (13.9) Kolmogorov-Smirnov a Shapiro-Wilk Statistic df Sig. Statistic df Sig. 8

9 s 0, ,040, ,047 a. Lillefors Significance Correction. Tablo 3. Yapılan normallik testlerinin sonucu Varılan bu sonucun nedenselliği, iki farklı analizle mümkündür; GNS nu oluşturan yedi ölçümün aryrı ayrı incelenmesi; ve nüfusu oluşturan iki parçanın, Türki ve Rus nüfusun, ayrı ayrı incelenmesi. GNS nu oluşturan ölçümlerin ayrı ayrı aynı testlere tabi tutulmasında ise, Tablo 4 ten de anlaşıldığı gibi, skoru oluşturan faktörlerin yalnız ilk ikisinin normal dağıldığı görülmektedir. Aslında ilk iki skorun dışsal faktörleri daha çok temsil ediyor olması hasebiyle, asıl araştırılması gereken kısma direkt bağlantılı skorlar üzerinde normallik şartı gerektiren testlerin uygulanması mümkün değildir. Aynı sebeple de test sonucunda elde edilecek bulguların regresyon gibi normallik ön şartını gerektiren yöntemlerle ileriye götürülmesini olanaksızdır. Normallik Testi (Toplu) Kolmogorov-Smirnov a Shapiro-Wilk Statistic df Sig Statistic df Sig Engelleyici Faktörler,081 52,200 *,986 52,776 İş Önhazırlığı, ,200 *, ,936 Girişimcilik Eğitimi, ,023, ,027 İşi Algılama, ,000, ,000 İçsel Motivasyon, ,000, ,000 Güçlü Yönler, ,000, ,000 Hayata bakış, ,041, ,019 Girişimcilik Niyet Skoru, ,040, ,047 *. This is a lower of the true significance. a. Lillefors Significance Correction. Tablo 4. GNS nu oluşturan tüm faktörlerin normalliği. Bunun yanı sıra, Tablo 5 ve Tablo 6 da da görüleceği gibi, Türkî ve Rus örneklemlere ayrı uygulanan testlerde ise GNS değerlerinin Rus örneklemde normal dağılımdan Türkî örneklemin ise normal olmayan dağılımdan geldiği sonucunu vermektedir. Dağılımların yordayıcı değerlendirilmelerinde ise dışsal (sistemsel) etkenlere daha az duyarlı faktörlerde Türki örneklemin negatif çarpık (skewed, yani pozitif tarafa yoğuşan) bir dağılım arz ettiği, bu sebeple de girişimcilik niyetlerinin ortalamadan daha motive oldukları gözlemlenebilir. Bu sonuçlar, bu örneklemlerin farklı nüfuslardan geldikleri kabul edilmedikçe, tek başına bir anlam ifade etmemekle birlikte, eğer temel hipotezimizde belirttiğimiz iddia doğru ise, Türkî ve Rus örneklemin geldiği nüfuslar yalnız farklı GNS değerine sahip nüfuslar olmakla kalmayacak, aynı zamanda dağılım yapısı açısından da farklılık arz edeceklerdir. Normallik Testi (Türkî) Kolmogorov-Smirnov a Shapiro-Wilk Statistic df Sig Statistic df Sig Engelleyici Faktörler,087 31,200 *,973 31,603 İş Önhazırlığı,087 66,200 *,990 66,879 Girişimcilik Eğitimi,100 66,098,967 66,072 İşi Algılama,119 62,030,952 62,016 İçsel Motivasyon,200 66,000,904 66,000 Güçlü Yönler,142 63,003,923 63,001 Hayata bakış,122 65,018,950 65,011 Girişimcilik Niyet Skoru,123 71,009,965 71,048 *. This is a lower of the true significance. a. Lillefors Significance Correction. Tablo 5. GNS nu oluşturan tüm faktörlerin normalliği (Türkî örneklem) 9

10 Normallik Testi (Rus) Kolmogorov-Smirnov a Shapiro-Wilk Statistic df Sig Statistic df Sig Engelleyici Faktörler,133 21,200 *,958 21,471 İş Önhazırlığı,074 47,200 *,980 47,588 Girişimcilik Eğitimi,094 47,200 *,973 47,348 İşi Algılama,169 45,002,924 45,006 İçsel Motivasyon,087 47,200 *,975 47,417 Güçlü Yönler,171 47,001,958 47,092 Hayata bakış,136 45,036,944 45,030 Girişimcilik Niyet Skoru,104 48,200 *,962 48,121 *. This is a lower of the true significance. a. Lillefors Significance Correction. Tablo 6. GNS nu oluşturan tüm faktörlerin normalliği (Rus örneklem) Merkezi eğilim ve saçılma ölçütleri açısından Türkî ve Rus örneklem Bu noktaya kadar GNS nun çalışılan iki örneklemde farklı dağılım tipleri sergilediği sonucuna varılmıştı. Fakat bu durum yine de iki örneklemin merkezi verilerinin farklılığı hakkında bize bilgi vermemektedir. Hatırlanacağı gibi başta araştırdığımız hipotez testi de dağılımlar arasında çarpıklık ve basıklık açısından farklığı değil, merkezi ölçüler açısından farklılığı analiz etmektedir. Aşağıda Tablo 7 de verilen t-testin sonucunda ise iki grubun, dışsal etkileri temsil eden iki faktör dışındaki faktör skorları ve GNS açısından, farklılaştığı görülmektedir. 6 Bu sonuç da bize başlangıçta yaptığımız temel hipotezin reddi için, yani alternatif hipotezin kabulü için, yeterli sebebi vermektedir. Araştırmanın istatistik analizinde gelinen bu nokta bize yapılan araştırmadan başlangıçta sorgulayacağımızı belirttiğimiz olgular hakkında bir sonuca varmamızı sağlayacak aşamadadır. 6 Örneklemlerin birinin normal olmaması hasebiyle aslında Levene testinin ön-şartı sağlanmamıştır. Bu sebeple Levene testi p-değeri (significance value) yüksek çıksa da, merkezi eğilimlerinin farklılığı testi varyansların eşit olmadığı varsayılan ikinci testin sonuçlarına bakılarak değerlendirme yapılmalıdır. Ayrıca örneklemlerin homomorf (eş-yapılı: ikisinin de aynı anda normal ya da çarpık) olmaması sebebiyle dağılımı normalleştiren işlemler (transformasyon) yapılması doğru gözükmemektedir. 10

11 Engelleyici Faktörler İş Önhazırlığı Girişimcilik Eğitimi İşi Algılama İçsel Motivasyon Güçlü Yönler Hayata Bakış Girişimcilik Skoru not not not not not not not not Levene's Test for Equality of Variances F Sig. Independent Samples Test t df Sig. (2-tailed) t-test for Equality of Means Mean Difference 95% Confidence Interval Std. Error of the Difference Difference Lower Upper 3,011,089 1,166 50,249,24100, ,17403, ,098 34,057,280,24100, ,20491, ,293,133-1, ,239 -,17540, ,46909, , ,286,219 -,17540, ,45662, ,160,000-4, ,000 -,81459, , , , ,075,000 -,81459, , , ,884,000-5, ,000 -,94299, , , , ,792,000 -,94299, , , ,164,000-7, ,000-1,26346, , , , ,254,000-1,26346, , , ,202,000-6, ,000-1,00595, , , ,564 99,000,000-1,00595, , , ,439,003-7, ,000 -,87992, , , , ,969,000 -,87992, , , ,059,000-5, ,000 -,74334, , , , ,075,000 -,74334, , ,51748 Tablo 7. Elde edilen skorların t-testi sonuçları 4. Sonuçlar ve tartışma Çalışmanın giriş bölümünde hatırlanacağı gibi analizimizdeki odak noktamız, henüz mesleki kariyerlerinin başlangıcında olan gençlerin mezuniyet sonrası yapmak istedikleri şeyler ve özellikle de kendi işlerini kurma niyetleri ile içsel ve dışsal motivasyondu. Her bir kişinin bireysel olarak kendi öznel değerleri açısından kendi niyetlerini karşılayacak bir araç olarak girişimcilik olgusunu ve yine kendi öznel değerleri açısından motive oldukları inanç yapılarını ve çevreyi nasıl algıladıklarını incelediğimizde, özellikle de bu inceleme Kırgız-Türk Manas Üniversitesi ve Bişkek Sloven Üniversitesi İİB Fakültelerindeki Türkî ve Rus öğrenciler arasında yapılan istatistik çalışmayla birleştirildiğinde, aşağıdaki sonuçlar gözlemlenmektedir. Sentetik girişimcilik niyet ölçüm modelleri 7 ve yerel kültür Çalışmanın teorik çerçevesinde de değinildiği gibi, algılanan sosyal değerler ve kültür, bu konuda yapılan tüm modelleme çalışmalarında girişimcilik niyetini etkilediği kabul edilmekte ve modellerde bu kavram bir faktör olarak zikredilmektedir. Bu sebeple girişimcilik niyetlerinin bireylerin sadece kişiliklerine göre değil aynı zamanda bu kişilerin yaşam koşullarına, kültürel kimliklerine bağlı olarak öncelikle tercihlerini belirledikleri konusu genel bir kanı olmakla birlikte, araştırmalarda bireyin aile/etnik kültürü ile kamusal alanda var olan ve daha çok iş görme/iş yapma ve işyeri-içi ilişki biçimlerini tanılayan iş kültürü birbirleriyle iç içe düşünülmektedir. Oysa kişinin içsel dünyasında daha çok olmak üzere yalnız iş ilişkilerini algılamada değil kişinin riski algılamasında da belirleyici rol alan etnik kültür, bu bütünlük sebebiyle sentez sırasında etkisi minimize 7 Burada kastedilen birkaç farklı kültürde uygulanabilmesi amacıyla geliştirilen girişimcilik niyet ölçüm modelleri kastedilmekte, sentetikle yapılmaya çalışılan senteze vurgu yapılmaktadır. 11

12 edilmeye çalışılan sistem faktörleri arasında yer almakta. Oysa çalışmamızdaki nüfus, aynı ülke veya aynı iş kültürüne sahip (eski SSCB federasyonları kökenli ve aynı iş kültürü dönüşümünden geçmiş) bireylerdir. Bu sebeple, çalışmada vardığımız ilk sonuç, etnik kimlik/kültür, iş kültüründen ayıklandığı takdirde, kişinin girişimcilik niyetlerini belirlemede etkin bir faktör olduğu ve girişimcilik niyetinin ölçümü için yapılacak bir modelde bu faktörün ayrı ve bağımsız bir değişken olarak incelenmesi gerekli olduğudur. Etnik kimlik/kültürün girişimcilik niyeti üzerine etki büyüklüğü Bu araştırma sırasında düzenlenen anket çalışmasının bu etkinin varlığı ve iş kültüründen bağımsız olarak girişimcilik niyetinde etkili olduğu tezini desteklemeye yönelik olmakla birlikte bu etkinin ağırlığı, örneklemlerin homomorf çıkmaması nedeniyle, ölçümü için yetersiz kalmaktadır. Bu sebeple daha geniş ölçekli bir çalışmanın daha derinlemesine ölçümlerle yapılması bahsi geçen etkinin ağırlığının ölçümü açısından elzemdir. Ayrıca, etnik/aile kültür olarak isimlendirdiğimiz bu faktörün alt faktörleri (etnik kimlik, bu kimliğe yönelik stereotipik yaklaşım [Yahudiler, Kayserililer gibi,] aile içi girişimcilik deneyimlerinin varlığı ve/veya başarısı vb.) daha ayrıntılı incelenmesi gereken başka bir husustur. Farkın varlığını ölçme odaklı bir araştırma bu konu için kapsam açısından eksiktir. Etnik kimlik/kültür etkisinin bağımlı olduğu olası diğer faktörler Kanımızca bu noktada, her ne kadar minimal düzeyde olduğuna inansak da, etnik kimliğin etkisini ölçerken sistematik hata olarak algılanabilecek bir faktör riskinin varlığına değinmekte yarar var. Bilindiği gibi araştırmanın yapıldığı ortamın sosyo-politik ve sosyo-ekonomik durumu, her ne kadar aradan normalleşme yaşanacak bir süre geçse de, bir dönüşüm süreci yaşamış ve bu süreç sırasında ve öncesinde demokrasi ve eşitlik konuları açısından farklı kültürel kimlikler için farklı düzeyde etkiler oluşturmuştur. Bu sebeple bu konu her ne kadar örneklemlerin dış dünya algılamasında farklılık olduğuna ilişkin bir bilgi bulunmamasına karşın 8 bu noktadaki sistematik hata riskinin tamamıyla sıfırlanması amacıyla bir sonraki aşamada araştırmanın demokrasi ve piyasası daha oturmuş ve benzer ön-şartlara sahip bir nüfusta gerçekleşmesi düşünülebilir. İşsizlik Kişisel Çekicilik ve Özellikler Algılanan Yapılabilirlik Girişimci Tutumun Dışsal Etki Değerlendirmesi Güven Kaynak Destek Uygun iklim Algılanan Sosyal Değerler ve İş Kültürü Girişimcilik Niyetine Dönük Norm- Değer NİYET Aile Sorumluluğ u Şekil 4. Algılanan Öz çıkar ve Kontrol alanı Algılanan Arzu edilebilirlik Etnik/kültürel kimlik Etnik/Kültürel kimlik ve önerilen girişimcilik modeli Etkinin yönünü değiştiren faktör olarak kültür 8 Daha çok dış dünyayı algılamaya ilişkin olduğu düşünülen 9(a), 9(b) ve 9(c) değerleri için uygulanan t-testi sonuçları gruplar arası bir farklılığın olduğuna ilişkin bir belirti içermemektedir. (p-değerleri sırasıyla 0,394; 0,270; 0,841) 12

13 Bu araştırmada amacımız, daha önce kurgulanan girişimcilik niyeti modellerinde kültür ve etnik kimlik faktörü daha çok Hofstede nin (G. Hofstede 2003) de üzerinde duruğu şekliyle iş kültürü içinde modellenen etnik/kültürel kimlik olgusunun aslında iş kültüründen bağımsız olarak girişimcilik niyetini etkileyip etkilemediği sorusu tartışılmış ve etkilediğine ilişkin bulgulara ulaşılmıştır. Bu sebeple, aslında bu tür farklılıkların realist modelde olduğu gibi ulus-altı düzeyde gözlenmeyeceğini varsayan bir yaklaşım sergileyen girişimcilik niyeti modellerinin iş, statü ve risk gibi konuları algılamada bir çeşit (bazen büyütüp bazen küçülten ya da şeklini bozan) mercek gibi işlev gören etnik/kültürel kimliğin bu modellere uygun bir şekilde yerleştirilmesi gerekmekte olduğu sonucuna varılmıştır. Şekil 4 te Etnik/kültürel kimliğin etkisini Şekil 2 de verilen modele uyarlanması yapılmıştır. Kaynaklar: Ajzen Icek Nature and Operation of Attitudes Annual Review Psychologial Vol:52. (27-58) Armitage, C.J. and Conner, M Efficacy of The Theory of Planned Behavior: A Meta- Analytic Review, British Journal of Social Psychology. 2001, Vol:40 No: 4, ( ). Bandura A. Self-Efficacy:The Exercise of Control W.H Freeman and Company, 1997, New York. Bandura, A. (1977a). Self-efficacy: Toward a Unifying Theory of Behavioral Change. Psychological Review, 1977a. Vol: 84, ( ). Baron, R. A. Cognitive Mechanism in Entrepreneurship: Why and When Entrepreneurs Think Differently Than Other People, Journal of business Venturing, 1998 Vol:13 No: 4 ( ). Bird, B. "Implementing Entrepreneurial Ideas: The case for intention.", Academy of Management Review 1988 Vol: 13 No: 3: ( ). Boyd Nancy G. And George S. Vozikis. The Influence of Self-Efficacy on The Development of Entrepreneurial Intentions and Actions ( ) Bygrave, W. D. (1989). The Entrepreneurship Paradigm (I): A Philosophical Look at its Research Methodologies. Entrepreneurship Theory and Practice, Vol:14 No: 1, (7-26). Bygrave, W.D. The Entrepreneurship Paradigm (I) A Philosophical Look at Its Research Metodologies, Entrepreneurship Theory and Practice, 1989 Fall Vol.14 (7-26). Bygrave, W.D. The Entrepreneurship Paradigm(II) Chaos and Catostrophes Among Quantum Jumps Entrepreneurship Theory and Practice, 1989 Winter Vol.14 (7-26). Chell, E. The Entrepreneurial Personality: A Few Ghosts Laid to Rest? International Small Business Journal 1985 Vol:3 No: 3 ( 43 54). Conover, W.J. Practical Nonparametric Statistics, 3 rd ed., JWS Yay. 1999, New York. Davidson Per Continiued Entrepreneurship and Small Firm Growth Stockholm School of Economics, The Economic Research Institute 1989 Stockholm. Davidsson, P. Determinants of Entrepreneurial Intentions. Rent IX Workshop, 1995, Piacenza, Italy Duchenaut. B and M. ORHAN, Les Femmes Entrepreneurs En France Perceé Des Femmes Un Monde Consttruit Au Masculin Ericson T Entrepreneurial Capital: The Emerging Ventures Most Important Asset and Competitive Advantage Journal of Business Venturing 2002 Vol: I ( ). Fishbein, M. And Ajzen, I. Belief, Attitude, Intention and Behavior: An Introduction to Theory and Research. Reading, MA: Addison-Wesley George, D. & Mallery, P. SPSS for Windows step by step, (4. Baskı,) Boston, Allyn & Bacon, 2003 Gist M. E. and T.R Mitchell Self-Efficacy: A Theoretical Analysis of Its Determinants and Malleabebility Academy of Management Review 1992, Vol:17 No:2. Godfre Joline Ours Wildest Dreams: Women Entrepreneurship Making Money, Having Fun, Doing Good Harper Business Publishers 1993 New York. Hindle, K. And S. Rushworth Global Entrepreneurship Monitor: 2000 Hawthorne, Victoria, Swinburne University of Technology, 2000, Australia Hisrich, R. D. and C. G. Brush "The Woman Entepreneur: Management Skills and Business Problems.", Journal of Small Business Management 1984 Vol: 22 No: 1 (30-38). Hofstede, G. Culture's Consequences, Comparing Values, Behaviors, Institutions, and Organizations Across Nations, Newbury Park, CA, Sage Publications; 2. Baskı; Şubat Inglehart, R. ve Welzel, C. Modernization, Cultural Change, and Democracy: The Human Development Sequence, Cambridge University Pres, Ağustos

14 Kennedy Jessica, v.d. Situational Factors and Entrepreneurıal Intentıons Small Enterprise Association of Australia and New Zealand 16th Annual Conference, Ballarat, 28 Sept-1 Ocober, Ballarat, Australia. Kent, D.L.Sexton and K.H. Vesper (eds.), Encyclopedia of Entrepreneurship, Englewood Cliffs, NJ: Prentice-Hall Inc, (72-90.). Kilby P. Hunting The Heffalump In Entrepreneurship and Economic Development Edited P. Kilby Free Pres, New York. Krueger N.F The Cognitive Infrastracture of Opportunity Emergence Entrepreneurship Theory and Practice 2000, Vol: 24 No: 3 (5-23). Krueger, N. And A. Carsrud Entrepreneurial Intentions: Applying the Theory of Planned Behavior, Entrepreneurship and Regional Development, 1993 Vol: 5, ( ). Levander Anna and Isabella Raccuia, Entrepreneurial Profiling: A Cognitive Approach to Entrepreneurship, Tutor, Seven Hamefors Seminar, January, 2001 s.5 Liñán and Yi-Wen Chen Testing The Entrepreneurial Intention Model on A Two- Country Sample, Universita Autonoma De Barcelona July 2006, Spain, Low, M. B. And Macmillan, I. C. Entrepreneurship: Past Research and Future Challenges. Journal of Management, 1988 Vol: 14 No: 2, ( ). Noorderhaven Niels G., Wennekers A.(Sander) R.M., Hofstede G., Thurik Roy, Wildeman Ralph E. Self- Employment Out of Dissatisfaction: an Internatıonal Study Institute for Research on Intercultural Cooperation (IRIC) Tilburg University, the Netherlands // ( ) Shapero, A and L. Sokol, The social dimensions of entrepreneurship. C.A. Storey, D.. "The Birth Rate of New Firms - Does Unemployment Matter? A Review of The Evidence." Small Business Economics 1991 Vol: 3 ( ). Venkataraman S, The Distinctive Domain of Entrerpreneurial Research Advances in Entrepreneurship. Firm Emergence and Growth 1997 Vol:3 ( ). 14