Transkript

1 TÜRK BANKACILIK SEKTÖRÜNÜN PİYASA YAPISININ ANALİZİ-3

2 3.7. BANKA BİRLEŞMELERİ VE YABANCI SERMAYE Ülkemizde son dönemde gündem oluşturan konulardan biri de bankacılık sektörüne olan yabancı sermaye ilgisi ve bu konuda yaşanan gelişmelerdir. Tablo:29 Türk Bankacılık Sektörü Yabancıların Payı * Yabancı Bankalar * Aşağıdaki açıklamalar çerçevesinde yapılan hesaplamadır. Kaynak: TBB, BDDK. KoçBank-UniCredito Ortaklığından dolayı %50, TEB in BNP Paribas tarafından alımı dolayısıyla %50, Yapı Kredi Bankasının Koç-UniCredito tarafından alımı dolayısıyla yüzde %57,4 ün %50 si, DışBank ın Fortis Grubu tarafından satın alınmasıyla %89,3, ve Şekerbank ın %36,5 ine Rabobank ın talip olmasıyla, ilgili bankaların aktif büyüklüklerinin de söz konusu oranlarda yabancılara geçtiği varsayımları neticesinde yapılan hesaplamaya göre Türk bankacılık sektöründe yabancı sermaye payı % 10,6 ya yükselmiştir. Dünya ekonomisinin geneline bakıldığında bankacılık sektörünün özellikle gelişmiş ülkelerde tam olarak entegre olmasından söz etmek mümkün değildir. Bu durum AB için de geçerlidir. Nitekim, AB de bir çok ülkede bankacılık sektöründe yabancı bankaların payı yüzde 10 veya daha düşük orandadır. Bankacılık sektöründe konsolidasyon yaygın bir şekilde gerçekleşmesine karşılık, sınır ötesi birleşme ve devralmalar sınırlı düzeyde kalmıştır. Sınır ötesi birleşme ve devralmaların finansal sektörün entegrasyonunda büyük önem taşıdığı görüşü hakimse de, piyasa payını artırmak suretiyle rekabet gücü elde etmek için ulusal sınırlar içinde gerçekleştirilen birleşme ve devralmalar daha çok teşvik edilmiştir. (Erdönmez, 2004:73) Banka birleşme ve devralmaları banka sahipliği yapısında önemli değişikliklere yol açmıştır. Sınır ötesi birleşme ve devralmalar, iştiraklerin ve diğer euro bölgesi ülkelerde faaliyet gösteren Avrupa bankalarının artmasına yol açmıştır. AB ülkeleri arasında Lüksemburg yüzde 94,6 ile yabancıların en fazla paya sahip olduğu ülkedir. Bu ülkedeki bankaların büyük çoğunluğu Alman bankaları tarafından devralınmıştır. Finlandiya ve İrlanda bankacılık sisteminin yüzde 40'ı, Belçika bankacılık sisteminin ise yüzde 36'sı yabancılar tarafından kontrol edilmektedir. Almanya, Hollanda ve Yunanistan'da ise yabancıların sistemdeki payı yüzde 6'dan fazla değildir. (Erdönmez, 2004:74) Almanya da bu oran % 6,2, Polonya da % 67,6, Brezilya da % 33,1, Macaristan da % 91 (68,1 i çoğunluk hisse, % 22,9 azınlık hisse) dir. (Bundesbank, Brezilya ve Macaristan Merkez Bankaları) Yabancılaşmanın sonuçları hakkında farklı görüşler mevcut olmakla birlikte olası faydalar; Yeni teknolojilerin ve bankacılık ürünlerinin sektöre girmesi, Güçlü bir sermaye yapısına ve güvene sahip bankaların girişiyle sektörün güçlenmesi, Sektörde rekabetin ve etkinliğin artması, 1

3 Uluslararası finans çevrelerinden fon bulma imkanlarının genişlemesi, İleri uzmanlık birikimlerinden yararlanılması, Yabancı sermaye girişi. Muhtemel sakıncalar; Yabancı bankaların finansal kriz dönemlerinde işlerini bırakıp gitmeleri (cut and run), Ölçek avantajlarını kullanarak daha kaliteli müşterilere yönelmeleri (cherry pick), Ulusal ekonominin küçük ölçekli işletmelerine kredi açmakta isteksiz davranmaları, Kriz dönemlerinde kredi arzını sınırlamaları. (BDDK, Basın Toplantısı, ) 3.8. ÖZKAYNAK YETERSİZLİĞİ Aralık 2004 tarihi itibarıyla sektörün ödenmiş sermayesi 2003 yılı sonuna göre milyon YTL artarak milyon YTL ye yükselmekle birlikte, reel olarak azaldığı görülmektedir. Banka grupları açısından değerlendirildiğinde ise özel bankalar ile kalkınma ve yatırım bankaları grubunun ödenmiş sermayelerinde reel bazda arttığı, diğer banka gruplarının ödenmiş sermayelerinin ise reel olarak azaldığı anlaşılmaktadır. Rekabetin giderek arttığı sektörde güçlü özkaynak yapısı kaçınılmaz bir önkoşuldur BASEL II Risk Yönetimine ilişkin yapılan uluslararası düzenlemelere uyum kapsamında Türk Bankacılık Sektöründe faaliyette bulunan bankalar çeşitli uygulamalar gerçekleştirmektedir. Bu konuda yapılan son düzenleme niteliğinde olan BASEL II ye Türk Bankalarının uyum seviyesi konusunda BBDK tarafından yapılan bir araştırmaya göre: Bankaların aktif büyüklüğü açısından % 50,5 ini oluşturan grup bu konuda başlangıç düzeyinde iken, % 1 i hiç başlamamış, % 45,7 si orta düzeyde bulunmakta olup, geriye kalan % 2,8 lik bölümü ise ileri düzeydedir. BDDK nın bu konuda hazırlamış olduğu yol haritasına göre Ocak 2008 den itibaren standart yöntem, Ocak 2009 dan itibaren ise ileri yöntem uygulaması gündeme gelecektir. Bu noktada bankalarda sermaye açığının gündeme gelmesi sözkonusu olabilecektir. Birincisi kredi riski hesaplamaya ilişkin yapı değişikliği aynı müşterinin geçmişte farklı risk grubunda iken, yeni düzenleme çerçevesinde kredinin özellikleri çerçevesinde daha riskli grupta yer alması dolayısıyla aynı kredi için ayrılan sermaye miktarının değişmesi gündeme gelebilecektir. Bu da kredi riskine dayalı sermaye ihtiyacını artırıcı yönde etkileyecektir. Bir diğer husus, portföyünün önemli bölümü alım satım amaçlı menkul kıymetlerden oluşan bankalarda, aynı portföy için farklı risk hesaplaması ve dolayısıyla farklı sermaye ihtiyacı doğacaktır. Halen Türk Bankalarının BASEL II konusunda farklı açılardan sorunları bulunmaktadır. BDDK nın bankalardan elde etmiş olduğu veriler çerçevesinde her ne kadar bütçe sorunu düşük seviyede görünse de, Belçika nın en büyük bankalarından Fortis Bank ın, Basel II ye uyum sürecine 90 eleman ve 32 milyon ayırdığı, Dünyadaki en büyük üç bin bankanın harcamalarının yaklaşık 23 milyar olacağının 2

4 (Raveot,2002,Londra) tahmin edildiği bir ortamda, bu sürecin maliyetinin Türk Bankalarına tahmin edilenden daha fazla olacağı söylenebilir. Nitekim, kredi riski hesaplamasında banka altyapılarının uygun olduğu yöntemlere ilişkin BDDK tarafından yapılan çalışmanın sonuçlarından anlaşılacağı üzere, teknoloji açısından Türk Bankalarının önemli yatırımlar yapmaya ihtiyacı olduğu ortaya çıkmaktadır. Yine sözkonusu araştırmaya göre, piyasa riski hesaplama açısından bankaların altyapılarının önemli ölçüde yetersiz olduğu görülmektedir. Aynı amanda piyasa riski hesaplama açısından 2007 sonrasında halen kullanılan standart yöntem yerine içsel yöntemin zorunlu olduğu bir döneme geçileceği göz önüne alındığında, bankaların hem IT, hem de insan kaynaklarına bu alanda önemli yatırım yapması gerekliliği kendini açıkça göstermektedir. Diğer risklerde olduğu gibi, operasyonel riskin ileri ölçüm hesaplamasında bankaların tamamen yetersiz olduğu görülmektedir YASAL DÜZENLEMELERİN NİTELİĞİ VE DEĞİŞME SIKLIĞI Bankacılık sektöründe yasal düzenlemelerin yeterliliği, hem piyasanın işleyişi, hem de faaliyette bulunan bankalar açısından büyük önem taşımaktadır. Banka hukukunun temel yasalarından biri kuşkusuz Bankalar Kanunu dur. Ülkemizde 1933 yılında kabul edilen ve üç yıl yürürlükte kalan 2243 sayılı Mevduatı Koruma Kanunu ilk Bankalar Kanunu olarak nitelendirilebilir. İkincisi, 1936 yılında kabul edilen ve 22 yıl yürürlükte kalan 2999 sayılı Bankalar Kanunu dur. Türk bankacılığında yeni bir devir açtığından şüphe edilmeyen 7129 sayılı Bankalar Kanunu nda 28 ve 70 sayılı Kanun Hükmünde Kararnameler ile önemli değişiklikler yapılmıştır sayılı Bankalar Kanunu 1985 yılında yerini 3182 sayılı Bankalar Kanunu na bırakmıştır yılında yürürlüğe giren 3182 sayılı bankalar kanununa ilişkin geçerli olduğu 14 yıllık süre içinde 18 adet ilgili kanun, 12 BKK, 4 Yönetmelik, 26 tebliğ çıkarılmıştır yılında yürürlüğe giren ve halen yürürlükte olan 4389 sayılı Bankalar Kanununa ilişkin olarak ise 7 adet Kanun çıkarılmış olup, 6 yıllık süreç sonunda yenisinin hazırlanması ve onaylanması son aşamaya gelmiş bulunmaktadır. Görüldüğü üzere çok sık değişen Bankalar Kanunu ve bu kanuna ilişkin diğer düzenlemeler sektörün hem zaman hem de maliyet kaybına uğramasına yol açmaktadır. Diğer taraftan, bankaların Sermaye Piyasalarında işlem yapabilmelerine ilişkin yetkileri önce verilmiş, sonra kaldırılmış, daha sonra tekrar serbest bırakılmıştır. Yetkinin kaldırıldığı dönemde çoğu banka bu tür işlemlerinin gerçekleştirebilmek için kısa sürede bu faaliyet alanına ilişkin iştirak kurma veya edinme çabası içine girmişler ve edinmişlerdir. Bu ise bankalara ek bir maliyet getirmiştir. 3

5 Diğer bir örnek leasing ile ilgilidir. Bilindiği üzere bankalar kanununa tabi olan özel finans kurumlarının leasing faaliyetinde bulunabilme serbestisi varken, bu olanak bankalara verilmemiştir. Bu ise haksız rekabete yol açmaktadır. Tüm bunların yanısıra finans piyasalarının gelişmesi, rekabetin yoğunlaşması, banka ve banka dışı finansal kurumların benzer alanlarda rekabet ortamında faaliyete bulunmaları ve en önemlisi tüm finansal kurumların ülke kaynaklarını etkin ve verimli alanlara aktarması gerekliliğinin temel ilke olduğundan hareketle, bu kurumların tümünü kapsayacak yasal düzenleme yapılması artık bir zorunluluk olarak kendini göstermektedir. Bankalar, özel finans kurumları, leasing, faktoring, sigorta şirketleri, aracı kurumlar, yatırım ortaklıkları vb. finansal kurumların tamamını kapsayan bir düzenleme, hem adil bir rekabet ortamı, hem standardizasyon, hem de kaynakların etkin ve verimli yönlendirilmesi açısından büyük önem taşımaktadır ÜRÜN ÇEŞİTLİLİĞİ Bankacılık sektörü ürün çeşitlendirmesinin maksimum seviyede ihtiyaç duyulduğu sektörlerden biridir. Bu anlamda uluslararası piyasalarda finans kurumları Ar-Ge faaliyetlerine çok önem vermekte ve bu alanda ciddi yatırımlar yapmaktadırlar. Türk Bankacılık Sektöründe rekabet avantajı taşıyan bankalara bakıldığında yoğun teknoloji kullanan ve ürün çeşitlendirmesine önem verip, bu konuda proaktif davrananların büyük kazanımlar sağladığı açıkça görülmektedir. Ancak genel olarak sektördeki ürünler gözden geçirildiğinde bazı alanlardaki eksiklikler hemen göze çarpmaktadır. Menkul kıymetleştirme bunların başında gelmektedir li yılların önemli bir gelişmesi olan menkul kıymetleştirme, ekonomik birimler arasındaki ilişkilerde fon akımları sağlar. Menkul kıymetleştirme, işletmelerin doğrudan mali piyasalara başvurmaları, banka kredilerinin veya farklı türden başka alacaklarının mali piyasalarda işlem gören menkul kıymetlere (assed backed on loan backed securities) dönüştürülmesidir. Bu konuda uluslararası piyasalardan çeşitli örnekler verilebilir: Note Issuance Facilities, Floating Rate Notes veya ABD deki Commercial Paper lar. Menkul kıymetleştirme ile birlikte kredi verme, yani ödünç faaliyetleri, piyasa faaliyetine dönüşmektedir. Dahası kredi işleminin çeşitli aşamaları (risk değerleme, dağıtım) artık birbirinden ayrılmakta ve farklı uzman kuruluşlarca (rating ajansları, dealers, kredi sigortası gibi) ayrı ayrı yürütülmektedir. (Erdem, 1993:37) Menkul kıymetleştirmenin başka avantajları da bulunmaktadır. Kısa vadeli alacakların uzun vadeye dönüştürülmesi, faiz oranı riskini devretme, alacaklara pazarlanabilir kabiliyet kazandırma, bankaların özvarlık ve likidite oranlarının iyileştirilmesi gibi avantajlar sayılabilir lı yılların başında bankaların ilgi göstermeye başladığı bu ürün daha sonra yeterince kullanılmamaya başlanılmıştır. Bir diğer ürün olan özel sektör borçlanmaları (bono, tahvil) hemen hemen yok denecek düzeydedir. Bunda ise kamunun borçlanma etkisi kendini göstermektedir. Menkul kıymet ihracının hala devlet tekelinde olduğunu söylemek mümkündür. 4

6 Risk Yönetimi Açısından Türev Finansal Araçlar Türk Bankacılık sektöründe türev finansal araçlar geçmiş yıllarda çok düşük seviyelerde kullanılmakta idi. Son yıllarda türev araçlar kullanılmakla birlikte bu kullanımların önemli bölümü türev araçların riski devretme amacına yönelik olmayıp, spekülatif kazanç sağlamaya yöneliktir. Son yıllara ait türev finansal araçların kullanımına ilişkin rakamlar incelendiğinde kriz yılına kadar yükselen trend sonrasında düşüşe geçtiği görülmektedir. Mart 2005 sonu itibariyle bakiye 40 milyon YTL dir. Türk Bankacılık Sektörünün temel büyüklüklerine göre oldukça düşük seviyededir. Tablo:30 Türk Bankacılık Sektöründe Gayrinakdi Krediler, (Milyon YTL) Garanti Ve Kefaletler Taahhütler Türev Finansal Araçlar Toplam Kaynak: TBB, BDDK Özellikle risk devretme anlamında avantaj sağlayan türev finansal araçların piyasa riskinin devrinin yanı sıra kredi riskini de hedge etmek anlamında kullanımı uluslararası piyasalarda oldukça yaygındır. Ancak ülkemizde kredi riskini hedge amaçlı ne düzenleme ne de ürün bulunmamaktadır. Bu durumda kullanım olanağı da mevcut değildir PENETRASYON Nüfusa oranla banka, şube ve personel sayıları karşılaştırıldığında Türkiye de bu göstergelerin de AB ülkelerinin çok gerisinde olduğu görülmektedir. Tablo:31 Gelişmiş Ülkeler Banka, Şube ve Personel Sayısı (2001) Banka sayısı Şube sayısı Personel sayısı Almanya Avusturya Fransa İspanya İtalya Hollanda(*) Belçika Finlandiya Yunanistan (**) Türkiye Türkiye(***) (*) Şube ve personel sayısı 2000 yılı verileridir. (**) Sadece ticari bankalar dahil edilmiştir. (***) Aralık 2004 itibariyledir. Kaynak: OECD, Bank Profitability Türkiye de banka başına düşen kişi sayısı 2001 yılı sonunda iken, 2004 yıl sonu itibariyle milyon kişidir. AB ülkeleri arasında göreceli olarak küçük bankacılık sistemine sahip Yunanistan da banka başına düşen kişi sayısı , AB üyesi ülkeler ortalamasında ise kişidir. Kişi başına düşen ortalama aktif miktarı Türkiye de euro civarında iken, Yunanistan da euro, AB üyesi ülkeler ortalamasında ise eurodur. (TBB, 2004:32) 5

7 Tablo:32 Gelişmiş Ülkeler Banka, Şube, Personel Başına Düşen Kişi Sayısı ve Kişi Başına Aktif Büyüklüğü (2001) (Kişi) (Euro) Banka Şube Personel Aktif Almanya Avusturya Fransa İspanya İtalya Hollanda(*) Belçika Finlandiya Yunanistan (**) Türkiye (*) Şube ve personel sayısı 2000 yılı verileridir. (**) Sadece ticari bankalar dahil edilmiştir. Kaynak: OECD, Bank Profitability sonunda Türkiye de banka başına düşen ortalama kişi sayısı , şube başına düşen ortalama kişi sayısı , banka çalışanı başına düşen kişi sayısı ise 570 civarındadır. Kişi başına düşen ortalama aktif miktarı ise Euro dur. (TBB, 2005:13) BANKACILIK SİSTEMİNE GİRİŞ VE ÇIKIŞLAR Türk bankacılık sektöründe yıllar itibariyle izlenen genel politika, hem sektöre girişlerin hem de sektörden çıkışların çok gerçekleşmesidir. Bazı dönemlere giriş konusunda bir miktar esneklik sağlanmış olsa da genel tutum bu konuda çok katı olunması yönündedir. Bu durumda, mevcut bankalar potansiyel rakip kaygısı taşımadan mevcut piyasayı paylaşmak adına faaliyetlerini sürdürmektedirler. Bu ise rekabet anlayışının boyutunu değiştirmektedir. Bu konuda asıl olan, hem sektöre giriş hem de çıkış için gerekli koşulları sağlayan kişi yada kurumlarda başka bir gerekçe aranmaksızın gereğinin yerine getirilmesi gerekmektedir. Böylece, piyasadaki mevcut bankaların potansiyel giriş riskine göre daha rekabetçi davranmaları sağlanarak sistemde optimal bir sayıya ulaşılması mümkün kılınabilecektir. Sektörde, büyük banka gruplarının oluşmasına yol açabilecek girişlerin (veya birleşme ya da satın alımların) nesnel bir kritere göre sınıflandırılmasının gerekliliğini vurgulamakta yarar vardır. Piyasadan çıkış konusunda da daha esnek davranılması gerekmektedir. Her ne kadar bir bankanın sistemden çıkmasının yaratacağı ikincil etkiler ve türev sonuçları büyük olabilecekse de, mali bünyenin güçlendirilmesi şansı olmayan bankaların sistemde kalması, genel refah açısından daha sakıncalıdır. Bu bağlamda, tasarruf mevduatı sigorta sisteminin yeniden düzenlenerek mudilerin tamamen değil aldıkları riske paralel olarak korunmalarını sağlamak ve böylece sistemdeki etkin olmayan bankaların sistem dışına itilmesini olağan hale getirmek gereklidir. (Aydınlı, 1996:61) DIŞ DENETİM VE RATING SİSTEMİ Bankacılık sisteminde piyasa şeffaflığının sağlanamamış olmasının temelinde yatan eksikliklerden en önemlisi, finansal kurumların mali ve kurumsal yapılarını objektif ve uluslararası kabul görmüş ilkeler çerçevesinde 6

8 değerlendirerek, sonuçlarının periyodik olarak kamuoyuna duyurulması uygulamasının gerçekleştirilememiş olmasıdır. Türkiye de 1930 lu yıllarda beri bankaların bilançoları ve kar-zarar cetvelleri yayınlanmaktadır. Yayınlanan bu mali tablolara 1987 yılından itibaren de denetlenme zorunluluğu getirilmiştir. Ancak, dış denetim şirketlerince onaylanan mali tabloların güvenilir olmadıkları, dünyadaki birçok banka iflasında olduğu gibi ülkemizdeki krizlerde de ortaya çıkmıştır. Bu nedenle dış denetim firmalarının işlevselliğinden söz etmek mümkün değildir. Bundan dolayı bağımsız dış denetime ilişkin çeşitli önlemler alınarak dış denetim mekanizmasına güvenilirlik kazandırılması zorunu gözükmektedir. Bu bağlamda sözkonusu denetimi gerçekleştirecek olan kurumların kurulması aşamasından başlanıp, her tür faaliyetlerini kapsayacak şekilde sıkı düzenlemeler getirilmesi ve bu kurumlarca düzenlenen raporların gerçeği yansıtıp yansıtmadığının saptanarak olumsuz sonuç halinde sert yaptırımların hükme bağlanması gibi önlemler alınabilir. Dış denetim kurumlarına bu ve benzeri şekilde düzenlemeler ile dış denetim mekanizmasına işlevsellik kazandırılabilir. Dış denetim yanında ayrıca, banka ratingi yaptırılması suretiyle kamunun aydınlatılarak sisteme yönelik tam bilgi akışının sağlanması ve böylece şeffaflığa katkıda bulunulması da mümkün görülmektedir. Bu kapsamda, her banka için rating yaptırma gibi bir zorunluluk getirilmese de, en azından uluslararası rating kuruluşları gibi veya benzeri yerli kuruluşların değerlendirmelerinin kamuya duyurulması sağlanabilir. 7

9 SONUÇ VE GENEL DEĞERLENDİRME Sermaye piyasası henüz gelişme aşamasında olan ülkemizde, finans sektörünün temelini geleneksel olarak bankacılık sistemi oluşturmaktadır. Mali kaynakların çok büyük bir bölümü bankalar tarafından toplanmakta ve kullandırılmaktadır. Yurtdışı kaynakların da önemli bir bölümü bankalar aracılığıyla temin edilmektedir. Yakın dönemde finansal sektöre, özellikle de bankacılık sistemine olan güven ciddi olarak zedelenmiştir. Finansal sisteme ve kurumlarına olan güvenin korunması veya yeniden tesis edilmesi, faaliyette bulunulan piyasada sürdürülebilir dengelerin oluşturulması, bankaların tek başlarına ya da birlikte gösterecekleri çaba ile sağlanamayacak kadar önemli bir konudur. Piyasa mekanizmasına dayalı bir ekonomide mantıklı politikaların uygulanabilirliğinin finans piyasalarının güvenilir olmasına ve sağlıklı işlemesine bağlı olduğu da gözardı edilmemelidir. Küreselleşmenin bugün ulaştığı noktada, yurt içinden ve/veya dışından kaynaklanan olumsuzlukların finansal sektörden başlayıp tüm sektörleri etkilediği bir ortamda, finansal piyasaların istikrarının bozulmaması, finansal sektörün ekonominin ihtiyaçlarına uygun olarak büyümesi daha da önemlidir. Büyüme çabası içinde ve gelişmekte olan ülkemiz önümüzdeki yıllarda da çok ciddi kaynak talebi içinde olacaktır. Finansal kurumlar tasarruflar ve yatırımlar arasında temel aracılardır. Bu ilişkinin etkin çalışması ekonomik büyümenin kritik bir belirleyicisidir. İstikrar içinde sürdürülebilir bir büyüme, düşük enflasyon ve uluslararası alanda rekabet edilebilir bir ekonomik ortamın yaratılması, ekonomik sorunların aşılması için gerekli olan tasarruf artışının sağlanması ve ekonomik olarak kullanılmasında hayati bir önem taşımaktadır. Tasarrufların ekonomik olarak kullanılmasında ise güven ve verimlilik ilkesine dayalı olarak, finansal sistemin etkin ve sağlıklı bir biçimde çalışması büyük önem arz etmektedir. Sağlıklı bir finans sektörü tüm ülkelerin hedefidir. Bu kapsamda ülkemizde çok sıkıntılı dönemler geçiren Türk Bankacılık Sektörünün rehabilitasyonuna ilişkin çalışmalar son dönemde oldukça yoğun şekilde gerçekleştirilmeye başlanılmıştır. Ekonomik yeniden yapılandırmanın temel aşamalarından biri bankacılık sektörünün güçlendirilmesi, finansal sisteme derinlik kazandırılmasıdır. Ancak bu çalışmaların başarısının kuşkusuz, ilk aşamada sektörün içinde bulunduğu piyasa yapısının koşulları, eksiklikleri ve ihtiyaçlarının tam ve doğru olarak belirlenerek geleceğe yönelik muhtemel gelişmelerinde etkisi de dikkate alınarak tespiti, ikinci aşamada ise gerekli düzenleme ve önlemlerin piyasa oyuncuları tarafından yerine getirilmesi zorunludur. Türk Bankacılık Sektörünün piyasa yapısı tipik gelişmekte olan ülkelerin özelliklerini yansıtmaktadır. Bu kapsamda sektörün yapısına ilişkin mevcut durum ve yapılması gerekenler konusunda ana saptamalar aşağıda yer almaktadır. Finansal sektörün sığ olduğu rakamlardan açıkça görülmektedir. Bununla beraber büyüme potansiyeli 8

10 bulunmaktadır. Ancak bu potansiyelin harekete geçirilmesinin temelinde siyasi ve ekonomik istikrarın olduğu açıkça bilinmektedir. Son dönemde yaşanan istikrarın kalıcı olması finans sektörünün derinleşmesini sağlayacaktır. Aynı zamanda banka dışı finans kurumlarının gelişmesi için gerekli ortamın yaratılması finans sektörünün büyümesine katkı sağlayacaktır. Finansal piyasalarda kamunun dışlama etkisi hala büyüktür. Kamu borçlanma etkisinin büyüklüğü nedeniyle uzun yıllardır riski düşük ve hazır müşteri olarak bankalar tarafından değerlendirilen ve bu nedenle reel sektörün kaynak ihtiyacının giderilmesi konusunda dışlama etkisi olan kamu açıklarının küçültülmesi yönünde başlatılan reformların sürdürülerek, finans sektörünün dengesini bozan etkisini gidermek amacıyla piyasadan çekilmesi sağlanmalıdır. Mevcut koşullar devam ettiği sürece özel sektörün tahvil ve bono ihracı yoluyla sermaye piyasasından kaynak sağlaması neredeyse imkansızdır. Yasal düzenlemeler konusunda uzun vadeli düşünülmeli ve çalışmalar bu doğrultuda gerçekleştirilmelidir. Bankacılık sektörüne ilişkin yasal düzenlemeler çok sık aralıklarla değiştirmekte veya yeni çıkan bir yasa sonrası bu yasayı değişikliğe uğratan ek yasalar çıkarılmakta, bazen de yapılan değişiklikler bir önceki düzenleme ile çelişkili olabilmektedir. Bu ise hem denetim ve düzenleyici otoriteler hem de bankalar açısından zaman kaybına yol açarken, ek maliyet getiren düzenlemeler de bankaları olumsuz etkilemektedir. Ülkemizde riskler hala çok yüksektir. Bankacılık sektörünün yapılan düzenlemelere hemen uymasının istenmesi ekonomideki kırılganlıkları artırıcı etkide bulunmaktadır. Bu nedenle mevzuat değişikliğine ihtiyaç duyulması durumunda ise kuralları önceden belirlenmiş makul sürelerin verilmesi ve geçiş dönemlerinde ara çözümlerin devreye sokulması büyük önem taşımaktadır. Bankacılık Sektörünün gözetim ve denetimi gerçekleştiren BDDK nın siyasi otoriteden tam bağımsız olması sağlanmalıdır. Gözetim ve denetim otoritesi taşıdığı sorumlulukları yerine getirmek ve görevlerini etkin olarak sürdürebilmek için faaliyetlerinde bağımsız olmalı, bankalardan gerekli bilgilerin temin edilmesi ve aldığı kararların uygulanması konusunda gerekli yasal yetki ve araçlar ile donanmalıdır. Denetim otoritesinin bağımsızlığı ilgili tüm taraflara adil tutarlı, açık, şeffaf olması, tarafların hak ve sorumluluklarının eksiksiz olarak karşılandığının izlenmesi, hem ulusal hem de uluslararası boyutta yoğun bir rekabetin yaşandığı bankacılık sisteminde eşit rekabet şartlarının sağlanması açısından özel bir önem taşımaktadır. Otoritenin bağımsızlığı, aldığı kararlara ve uygulamalara ilgili tüm taraflar tarafından güven duyulmasını sağlayacaktır. Bankaların düzenlenmesi ve denetiminden sorumlu bir otoriteye duyulan güven, banka sistemine, ekonomiye ve ulusal paraya olan güvenin artırılmasının temel koşullarından bir tanesidir. Bankacılık sektörüne hem giriş hem de çıkışların önünde ciddi engeller bulunmaktadır. Bankacılık sektöründe faaliyette bulunmak amacıyla giriş ne kadar zor ise, çıkış da o ölçüde zordur. Yeni banka kuruluşlarına izin verilmemesi, sistemin mevcut tam rekabetten uzak oligopol yapısının korunmasına ve devamına katkı sağlamaktadır.sistemde istikrarı ve güveni sağlamak adına yeni banka kurulmasına izin verilmemesi etkinsizlik sorununu beraberinde getirmektedir. Bu nedenle sisteme girişlerin objektif yaklaşıma göre belirlenecek kriterlere bağlanması ve bu koşulları yerine getiren kişi yada kuruluşlara banka kurma izninin başka herhangi bir gerekçe üretilmeksizin verilmesi gerekmektedir. Rekabet koşullarının sınırlandırıldığı bu ortam, aynı zamanda banka birleşmelerinin engelleyici niteliktedir. Diğer taraftan mali 9

11 durumu bozulan bankaların sistem içinde kamu desteği ile faaliyetlerinin sürdürmelerine olanak tanınması, hem kamuya zarar vermekte hem de haksız rekabeti artırmaktadır. Yüksek enflasyon ortamının getirdiği alışkanlıkları bankalar bir an önce bırakmalıdır. Enflasyonun yüksek olması nedeni ile yüksek faiz oranları ve geniş kar marjları ile çalışmaya uzun süredir alışan bankacılık sektöründe artık yeni piyasa kuralları geçerlidir. Daralan kar marjlarının mali yapıya etkisini belirli bir süre sonra hissetmeye başlayacak olan bankaların, vakit geçirmeden değişen piyasa koşullarına uyum sağlayacak faaliyetlerde bulunmaları zorunludur. Özellikle işletme giderlerinin öneminin daha da öne çıkacak olması nedeniyle, operasyonel giderleri azaltıcı uygulamalar gündeme gelmelidir. Bu konuda önemli noktalardan biri bankalar tarafından ortak projelerin hayata geçirilmesidir. Özellikle grup nakli, ortak POS ve ATM kullanımı vb. konularda bankaların operasyonel giderleri azaltıcı işbirliğine gitmeleri gerekmektedir. Banka bilançolarında vade uyumsuzluğu giderek artmaktadır. Kaynak tarafında en büyük ağırlığı oluşturan mevduatta müşterilerin hala kısa vade tercihi devam ederken, kullanım tarafında giderek uzayan vadeli kredilerin artış görülmektedir. Risk yönetimi konusunda bankalarca yapılması gereken çok faaliyet bulunmaktadır. Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu tarafından risk yönetimine ilişkin sektörde yapılan anket sonuçları, bankaların bu konuda altyapı çalışmalarına başladıkları ancak katedilmesi ve yüklü miktarda kaynak tahsisi gerektiren bir sürecin de önümüzde olduğu ortaya çıkmaktadır. Bu konuda hem denetim otoritesinin hem de bankaların sorumluluk bilinci ile çalışmalarını sürdürmeleri zorunluluktur. Aynı zamanda, 2007 sonrasında BASEL II nin uygulanmaya başlayacak olmasının hem banka bilançolarına hem de müşterilere etkilerinin tam ve net olarak anlaşılması zorunludur. Bu çerçevede yapılması gerekenler ve alınması gereken önlemlerin bugünden gerçekleştirilmesi gerekmektedir. Özellikle mevcut bilanço yapısını koruyan bankalara için dahi ek sermaye ihtiyacı doğurabilecek bu düzenleme konusunun gerçek anlamda ciddiye alınması gerekir. Aksi taktirde piyasa dengelerini bozucu sonuçlar kaçınılmaz olabilir. Kamu bankalarının sistem içindeki payı ve ayrıcalığı hala devam etmektedir Kasım ve Şubat krizleri sonrasında Nisan 2001 den itibaren ciddi bir yeniden yapılanma ve özelleştirmeye hazırlık planını uygulamaya koyan kamu bankalarının bu alandaki faaliyetlerinde bazı sapmalar görülmektedir. Örneğin: özelleştirme konusunda ilk planda aksiyon alınması düşünülen Halk Bankası nın bu süreç içinde Pamukbank ile birleştirilmesi, Halk Bankası nın bu süreçteki faaliyetlerini olumsuz etkilemesi kaçınılmazdır. Çünkü, iki farklı kurum kültürünün entegrasyonu hem zaman alan hem de ciddi maliyet getiren bir süreçtir. Bu sürecin henüz başında olan bir bankanın satış aşamasında değerinin olumsuz etkilenmesi kaçınılmazdır. Diğer taraftan, bir işletmeyi ne kadar büyütürseniz satış aşamasında alıcı olacak müşteri sayısının azalması sözkonusu olacaktır. Netice olarak halen sektörün % 34 ünü kontrol eden 3 kamu bankası hem çalışma şekilleri hem de kendilerine kamu tarafından tanınan ayrıcalıklar nedeni ile haksız rekabete yol açmakta, piyasanın dengelerini olumsuz etkilemektedir. Düzenlemelerin uygulanmasında farklılıklar finansal kurumlar arasında çok ciddi boyutta haksız rekabet yaratmaktadır. Finans sektörüne ilişkin yapılan düzenlemelerin sıklığı kadar farklı finansal kurumlarda farklı uygulamalar piyasa yapısındaki dengeleri bozucu etkide bulunmaktadır. Özellikle bankalar ile özel finans 10

12 kurumlarının aynı yasal düzenlemelere tabi iken, faaliyet alanları konusunda farklı uygulamalar bu dengesizliği ortaya koymaktadır. Örneğin leasing faaliyetleri konusunda özel finans kurumları hizmet verirken, bankaların bu alanda faaliyette bulunamaması bu uygulamanın en açık örneklerinden birdir. Piyasaların sağlıklı işlemesinde en önemli etkenlerden biri olan şeffaflığa önem verilmelidir. Bu kapsamda, yerli rating firmalarının kuruluşu özendirilmeli, yerli ya da yabancı rating firmaları tarafından yapılan değerlendirmelerin periyodik olarak kamuya açıklanması sağlanarak, kamuoyunun sağlıklı ve doğru bilgilendirilmesi sağlanmalıdır. Mali sektörün tamamını kapsayacak bir düzenleme yapılması gerekmektedir. Küreselleşen dünya ile birlikte, artık ülke ekonomileri bazı konularda uyum sağlama yönünde istekleri ve iradeleri dışında da bazı düzenlemeler yapmak zorunda kalmaktadır. Çünkü, piyasalar arasında sınırların hemen hemen ortadan kalktığı finans sektöründe gerektiği gibi rekabet edebilmek ve sağlıklı bir piyasa yapısı oluşturabilmek için bu kurala uymak önkoşul olmaktadır. Bu kapsamda, gelişmiş ülkelerin finans sektörünü düzenleyen yasal düzenlemelere bakıldığında, düzenlemelerin kurumlara yönelik değil daha geniş kapsamda faaliyet ve piyasa içerikli olduğu görülmektedir. Nitekim AB de bankaların tabi olduğu yasal düzenleme kredi kuruluşları kanunu, bankalar dışında kredi kullandırılan tüm finans kurumları bu düzenleme kapsamında faaliyetlerini sürdürmekte ve piyasa yapısı bu düzenleme ile belirlenmektedir. Bu kapsamda, bankalar ya da bankacılık kanunu yerine mali sektörün tamamını kapsayan tek bir düzenleme yapılması, uluslararası piyasalara hem uyum hem de rekabet açısından gereklilik arz etmektedir. Sonuç olarak, Güçlü bir ekonominin varlığı büyüyen ve sağlıklı çalışan bir finansal sektör ile mümkündür. Finansal kaynakların toplanması ve kullanıcılara aktarılmasında önemli bir işlevi üstlenmiş olan finans sektörü, piyasa mekanizmasının merkezi durumundadır. Ülkemiz gibi, kaynak ihtiyacı olan bir ülkede, tasarrufların ekonomik açıdan en verimli biçimde kullanılmasında finans sektörünün etkin ve sağlıklı olarak çalışması büyük önem taşımaktadır. Bu anlamda bankacılık sektörünün piyasa yapısını bozan, gelişmesini engelleyen unsurların ortadan kaldırılması, önce sektörü, sonra ülke ekonomisini olumlu etkileyecektir. Ancak, zaman önemli bir kısıttır. Planlı ve takvime bağlı olarak bu yöndeki çalışmaların yapılması büyük önem arz etmektedir. 11

13 KAYNAKLAR AKSOY Dr. Tamer, Çağdaş Bankacılıktaki Son Eğilimler ve Türkiye'de Uluslarüstü Bankacılık (Sistematik ve Analitik Bir Yaklaşım), Sermaye Piyasası Kurulu Yayını, No:109, Ankara AKTAN Prof.Dr.Coşkun Can, UTKULU Yrd.Doç.Dr.Utku ve TOGAY Yrd.Doç.Dr.Selahattin, PARASALLAŞMA VE SENYORAJ adlı eserden alıntı, İstanbul: İMKB Yayını, ALKİN Prof. Dr. Erdoğan, BÜYÜME-İSTİKRAR-YABANCI SERMAYE İLİŞKİSİ, TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI İNSAN KAYNAKLARI GENEL MÜDÜRLÜĞÜ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ, ANKARA, Şubat ALTAY Yard. Doç. Dr. N. Oğuzhan, Avrupa Birliği Katılım Sürecinde Türk Bankacılık Sektörü, Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı: 2, AYDEMİR Dr. Namık, Dünden Bugüne Türkiye de Bankacılık, Türkiye Tekstil Sanayi İşverenleri Sendikası, Ankara, AYDINLI İbrahim, Türk Bankacılık Sistemi Piyasa Yapısı ( ), Sermaye Piyasası Kurulu Yayını, No:40, Ankara BALCEROWITZ Eva, BRATKOWSKI Andrzej, Restructuring ande Development of the Banking Sector in Poland. Lessons to be learnt by Less Advenced Transition Countries Report Case, Warsaw Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu, Bankacılık Sektörü Yıllık Rapor Bankalarımız, Türkiye Bankalar Birliği, Bankalarımız, Türkiye Bankalar Birliği, Bankalarımız, Türkiye Bankalar Birliği, Bankalarımız, Türkiye Bankalar Birliği, Bankalarımız, Türkiye Bankalar Birliği, Bankalarımız, Türkiye Bankalar Birliği, BDDK, Türk Bankacılık Sistemi 2005 İlk Yarı Basın Toplantısı, İstanbul (sunu). BİNAY Şükrü- Kunter Kürşat, Türkiye de Mali Liberalleşme Çabalarında Merkez Bankasının Rolü, TCMB Yayını, Ankara, 1998 Brazilian Banks after the Resolution 1524, C M N National Monetary Council, Central Bank of Brazil, Bulgaristan Merkez Bankası, Bulgaristan'daki Ticari Bankalar Üç Aylık Bülten (çeşitli sayılar) ÇAKAR Vesile, Yabancı Sermayeli Banka Girişleri ve Ulusal Bankacılık Sektörleri Üzerine etkileri, TC Merkez Bankası Bankacılık ve Finansal Kuruluşlar Genel Müdürlüğü Uzmanlık Yeterlilik Tezi, Ankara, Aralık

14 ÇEKİNMEZ Mehmet, Kredi Kuruluşları Kanun Tasarısı olumlu düzenlemeler içeriyor, ÇÖLOĞLU, Dr. Halit, Oligopol Piyasasında Rekabet Sorunu ve Uygulamalı Bir Örnek, AİTİA Yayını, Yayın No: 148, Ankara, DELİCE Yrd. Doç. Dr. Güven- DOĞAN Dr. Adem - UZUN Dr. A. Meral, FİNANSAL REGÜLASYON VE PİYASA DİSİPLİNİ, C.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cilt 5, Sayı edergi. DEUTSCHE BUNDESBANK, Monthly Report - February 2005 (Vol.57-No:2) DEUTSCHE BUNDESBANK, Monthly Report - June 2005 (Vol.57-No:6) EMİRDAĞ Orhan-ARTUN Tuncay-KARACAN Ali İhsan, Türk Bankacılık Sisteminde Gelir-Gider Analizi, Sermaye Piyasası Kurulu Yayını, No:48, Ankara ERDEM Mehmet Şükrü, Avrupa İç Pazarı ve Türk Bankacılık Sistemi: Sorunlar ve Öneriler, Türkiye Bankalar Birliği Yayın No:174, Ankara,1993 ERDİNÇ Yaşar, Büyüme ve Mali Sistem, http: // /arsiv/aksam/2003/04/01/ yazarlar /yazarlar207.html ERDOĞAN Dr. Niyazi, Dünya ve Türkiye de Finansal Krizler Türk Bankacılık Sektöründe Yeniden Yapılandırma Uygulamaları Kamu Bankaları Deneyimi, Yaklaşım Yayınları, Ankara, ERDÖNMEZ Pelin Ataman, Bankacılar Dergisi, Sayı:, T. Bankalar Birliği Etkin Bankacılık Denetiminde Temel Prensipler, http: // ekutup.dpt.gov.tr /banka/gonula /denetim4.html Financial Regulation Report, July-August, Finans Yıllığı, , İstanbul. GENÇAY Mehmet, Dünyada Finansal Sektör Konsolidasyonu ve Türkiye Örneği, TC Merkez Bankası Bankacılık ve Finansal Kuruluşlar Genel Müdürlüğü Uzmanlık Yeterlilik Tezi, Ankara, Ocak GÜRLESEL Can Fuat, Avrupa İç Pazarı 1992 ve Türk Bankacılık Sistemi Sorunlar ve Çözüm Önerileri, Türkiye Bankalar Birliği Yayın No:176, Ankara,1993 IMF, International Financial Statistics. KINNON Mc, Money and Capital In Economic Development, Washington,1973 LAGRO Dr. Esra, Avrupa Birliği ve Türkiye Rekabet Politikası Açısından Bankacılık Sektörüne Genel Bir Bakış, Türkiye Bnkalar Birliği Bankacılar Dergisi, Sayı: 36, LIPSEY R. G., P. N. COURANT, D. D. PURVIS ve P. O. STEINER, Economics, New York: Harper Collins College Publishers Inc., OKSAY Doç. Dr. Suna, Finansal Piyasalarda Yeni Yasal Düzenlemeler (Reregulatıon) İhtiyacı ve Türk Finans Sistemi, Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Öneri Dergisi, Haziran

15 OKSAY Suna, Uluslararası Kalıkınma Yardımı ve Kalkınma Yardım Kuruluşları, Ankara, ÖÇAL Prof. Dr. Tezer, ÇOLAK Doç. Dr. Ö. Faruk, Finansal Sistem ve Bankalar, Nobel Yayın Dağıtım Ltd. Şti., Ankara ÖZBİLEN Yrd.Doç.Dr. Şevki, Türkiye de İktisadi Krizin Temel Nedenleri ve Bir Mali Sistem Reformu Önerisi, ÖZİNCE Ersin, Türkiye Bankalar Birliği 48. Genel Kurul Toplantısı Açılış Konuşması, Bankacılar Dergisi Sayı: 53,Haziran PARASIZ İlker, Makro Ekonomi Teori ve Politika, Bursa, PARASIZ İlker, Türkiye Ekonomisi 1923 den Günümüze İktisat ve İstikrar Politikaları, Bursa, ERDÖNMEZ Pelin Ataman, Avrupa Birliği Finansal Entegrasyon Sürecinde Bankacılık Sektörü, TBB Bankacılar Dergisi, Sayı:50, RAVEOT Guido - Belçika Bankalar Birliği Genel Yönetmeni, Basel II nin Finansal Kurumlar Üzerindeki Etkileri Toplantısı, , Londra. SEYİDOGLU Halil, Uluslararası Mali Krizler, IMF Politikaları, Az Gelismis Ülkeler, Türkiye ve Dönüsüm Ekonomileri- International Financial Crises, IMF-Crise Policies, Developing Countries, Turkey And The Transition Economies, Doğuş Üniversitesi Dergisi, 4 (2) SÖZER İnanç A., Bankacılık AB'ye Uyum Sağlayınca Yaşanan Sorunlar Çözülebilecek Mi?, makalem.com. SPK Kılavuzu Genel Ekonomi, TSPAKB, SUMMARY EVALUATION OF THE FINANCIAL SITUATION OF POLISH BANKS 2004 (Quarterly Report), National Bank of Poland. Sürdürülebilir Büyüme Stratejileri, TC Başbakanlık Devlet Planlama Müsteşarlığı, 17 Haziran 2005 (sunum). TC Merkez Bankası 2004 Yıllık Raporu. TRZECIÄSKA Anna - OSIÄSKI Jacek - AWIÄSKI Andrzej S Financial Market in Poland, , Warsaw, August TÜRKİYE BANKALAR BİRLİĞİ Mali Piyasalar Çalışma Grubu, Türk Finans Sektörü Raporu nun eki olan rapor, 2004 Türkiye İktisat Kongresi, İzmir 5-9 Mayıs TÜRKİYE BANKALAR BİRLİĞİ Türkiye de Finansal Sektör ve Bankacılık Sistemi Raporu, TÜRKİYE BANKALAR BİRLİĞİ, Banka Birleşmeleri ve Devralmaları Sorunlar, Önlemler ve Öneriler, Araştırma Raporları, TÜRKİYE BANKALAR BİRLİĞİ, Üç Aylık Banka Bilgileri, İstatistiki Raporlar Mali Tablolar MUY Kapsamında

16 VÁRHEGYI Éva, Hungary s Banking Sector: Achievements and challenges, YAKICI Yrd. Doç. Dr. Tuba Ayan - ÇANKAYA Yrd. Doç. Dr. Fikret, Türk Bankacılık Sisteminin Ölçek Ekonomileri Açısından Değerlendirilmesi, Türkiye Bankalar Birliği Bankacılar Dergisi, Sayı: 43, YILDIRIM Dr. Oğuz, TÜRK BANKACILIK SEKTÖRÜNÜN TEMEL SORUNLARI ve SEKTÖRDE YAŞANAN MALİ RİSKLER, http: // org /Turkiye ekonomisi /oguzbanka.doc