Hastane Verimliliği Konusunda Hemşirelerin Algıları: Bingöl Devlet Hastanesinde Bir Uygulama E.Muhsin DOĞAN (*) Halim TATLI (**)

Transkript

1 Doç. Dr. E. Muhsin DOĞAN 461 / Halim TATLI EKEV AKADEMĠ DERGĠSĠ Hastane Verimliliği Konusunda Hemşirelerin Algıları: Bingöl Devlet Hastanesinde Bir Uygulama E.Muhsin DOĞAN (*) Halim TATLI (**) Özet: Bu araştırma, hemşirelerin hastane verimliliği konusundaki tutumlarını değerlendirmek amacıyla yapılmıştır. Kesitsel nitelikte ve tanımlayıcı olan araştırma Bingöl il merkezinde bulunan Devlet Hastanesinde görev yapmakta olan 94 hemşire üzerinde gerçekleştirilmiştir. Veri toplama aracı olarak kişisel bilgi formu, verimlilik anketi ve hastanelerde verimlilik artışının sağlanmasında etkili faktörlerin belirlenmesine yönelik Özgener ve Küçük (2008) tarafından geliştirilen anket kullanılmıştır. Araştırma kapsamındaki hemşirelerin hastane verimliliğinin artırılmasında en etkili gördükleri faktörler; ekip çalışması (%96.8), ödüller (%92.5), yönetimin tutumu (%80.8), ileri teknoloji kullanımı (%93.5), yüksek motivasyona sahip olunması (%95.8), üst yöneticilerle uyumlu çalışma (%94.6), döner sermaye uygulamaları (%88.3) ve toplam yönetim uygulamaları (%72.4) olduğu tespit edilmiştir. Hemşireler, hastanelerde haberleşme sisteminin etkin şekilde işlememesi (%52.1), ambulans hizmetlerinin etkili şekilde sunulmaması (%57.4), vizite sisteminin uygun şekilde işlememesi (%54.4) ve sorunların zamanında çözülmemesinin (%83) hastanelerdeki verimliliğin düşmesine neden olan hususlar olduğunu ifade etmişlerdir. Sonuç olarak; toplam kalite yönetimi uygulamalarının etkin bir şekilde sürdürülmesi, hastanelerde ekip çalışmasının etkin bir şekilde uygulanması, dış kaynaklardan daha fazla yararlanılması, etkin bir tıbbi atık sisteminin oluşturulması ile hasta kayıt ve rapor sistemi için teknolojiden daha fazla yararlanılması gerektiği kanaatine varılmıştır. Anahtar Kelimeler: Verimlilik, Hemşire, Hastane. Nurse s Perception about Productivity of Hospitals: An Application at Bingol State Hospital Abstract: This study investigates nurses attitudes about hospital efficiency. The research was conducted on 94 nurses who are working in the state hospital of Bingol. Personal information form and efficiency surveys are used for data collection. In the study; hospital nurses in improving productivity on the most influential factors, their team work (96.8%), awards (92.5%), management's attitude (80.8%), advanced technology use (93.5%), high motivation to have (95.8%), with top managers coordination (% 94.6), revolving fund applications (88.3%) and overall management practices (% 72.4) that have been identified. Nurses in hospitals are expressed that the reason of the decreasing the productivity are following reasons; the communication systems not operate effectively (52.1%), ambulance services not effectively offered (57.4%), the call system functioning not properly work (54.4%), and issues not resolved in time (83%). In conclusion, improving technology in hospital productivity, total quality management practices effectively maintain, effective teamwork implementation in hospitals, get more benefit from outside sources, the creation of patient records and reporting system in order to utilize technology have been discussed. * ** Doç. Dr., Atatürk Üniversitesi İİBF İktisat Bölümü Öğretim Üyesi e-posta: emdogan@atauni.edu.tr Atatürk Üniversitesi SBE İktisat Anabilim Dalı, Doktora Öğrencisi (e-posta: halimtatli@hotmail.com)

2 Doç. Dr. E. Muhsin DOĞAN 462 / Halim TATLI EKEV AKADEMĠ DERGĠSĠ Key Words: Productivity, Nurses, Hospital. Giriş Günümüzde sağlık hizmetleri, ülke ekonomilerinin önemli bir parçası olup, büyük bir hizmet endüstrisi olarak karşımıza çıkmaktadır. Ülke ekonomilerinde önemli bir yere sahip ve dinamik bir sektör olan sağlık sektöründe, kullanılan tüm kaynakların ne ölçüde verimli kullanıldıklarının saptanması ve performansının artırılması arayışları, sağlık kurumları yönetiminin temel sorunları arasında yer almaktadır (Sağlık Bakanlığı Proje Genel Koordinatörlüğü, 1993). Sağlık hizmetleri sektöründe son yıllarda gerçekleşen teknolojik gelişmeler, hastalık dokularındaki değişimler, nüfusun yaşlanması ile toplumsal algı ve beklentilere paralel olarak ortaya çıkan maliyet, eşitlik, kalite gibi problemler ülkelerin sağlık harcamalarının çok büyük miktarlarda artmasına neden olmuştur (Yıldırım & Hüseyin 1999). Gelişmiş ülkelerde sağlık harcamaları, GSMH içindeki artan trendi nedeniyle en çok kaynak tüketen sektör haline gelmiştir. Nitekim Türkiye nin yılları arasındaki ulusal sağlık hesaplamalarına göre sağlık harcaması ile GSYİH sı birbirine paralel olarak değişmektedir. Türkiye de toplam sağlık harcamasının GSYİH içindeki payı 1999 yılında %6,4 iken, 2006 yılında %7,7 ye çıkmıştır. Sağlık harcamaları için tüketilen kaynakların etkin ve verimli bir şekilde kullanılması büyük önem taşımaktadır (Sağlık Bakanlığı, 2007). Günümüz hastaneleri hizmet ettikleri toplumlara temel ve gelişmiş sağlık hizmetlerini sundukları ve aynı zamanda hem gelişmiş hem de gelişmekte olan ülkelerde sağlık harcamalarının en büyük kısmını oluşturdukları için büyük bir öneme sahiptirler (İbicioğlu, 1993:5,6). Bu nedenle verimlilik, eşitlik ve kalite gibi hedefleri yakalamayı amaçlayan sağlık sektörü ile sağlık sektörünün en önemli ayağını oluşturan ve birer hizmet işletmesi olan hastaneler reform çalışmalarının önemli bir ayağını oluşturmaktadırlar. Verim ile verimlilik birbirinden farklı kavramlardır. Verimlilik konusunda farklı disiplinlerden araştırmacıların yaptığı pek çok araştırma bulunmaktadır. Bu nedenle verimliliğin bir çok tanımı bulunmaktadır yılı verimlilik raporuna göre verimlilik; kaynakların ne kadar etken ve etkili kullanıldığını tanımlamaktadır. Verimlilik dar anlamıyla belirli bir dönemde elde edilen ürün/hizmetin (çıktı), bu üretimi gerçekleştirmek amacıyla kullanılan mal ve/veya hizmetten oluşan kaynaklara (girdi) bölünmesi ile belirlenir (Akal, 2003; Harding ve Preker, 2003:23,78). En genel anlamıyla ise, tabiatta sınırlı olarak bulunan ve insan ihtiyaçlarının tatmini için üretimde kullanılan kaynakların etkin bir şekilde kullanılmasıdır (Anonim, 2003). Verim ise kaynaklardan yararlanma düzeyinin ya da bu kaynakların nasıl kullanıldığını ölçen bir kavramdır. Üretim kaynaklarının gücü ve bunların yanı sıra bu kaynakların üretime sokulmasındaki organizasyon (yöntemler-çalışma koşulları-yönetim)

3 Hastane Verimliliği Konusunda Hemşirelerin Algıları: Bingöl Devlet Hastanesinde Bir Uygulama 463 üretim siteminin potansiyelidir. Mevcut olan bu potansiyelden ne kadarının kullanılabildiğinin ölçüsü de verimdir. İş organizasyonunun, girdiler üzerindeki etkisini gösterir. Burada kaynakların optimum kombinasyonu ve kullanılması söz konusudur. Yani verim, eldeki olanakları en uygun yöntem ve teknikleri uygulayarak kullanmak ve en yüksek sonucu (çıktıyı) elde etmek olarak tanımlanır. Verim amaçlarla değil araçlarla/süreçlerle ilgilenir. Verim oranları özellikle üretim işlerinde kullanılır. Amaçları gözetmeden bir işin ne kadar iyi yapıldığını yani en az kaynakla, en doğru biçimde ve en düşük maliyetle yapılıp yapılmadığının bir göstergesidir. Verim aşağıdaki oran ile belirlenir (Akal, 2003). Verim ve verimlilik ile ilgili diğer bazı kaynaklarda verilen tanımlar ise aşağıda verilmiştir. Peter Drucker verimliliği en az çaba ile tüm üretim faktörlerinin ortaya koyduğu üretim miktarı, kaynakların en iyi şekilde kullanılması olarak tanımlanmıştır (İbicioğlu, 1993:5,6). Vindovsky e göre belirli bir amacın en düşük maliyetle gerçekleştirilmesidir (İbicioğlu, 1993:5,6). Lawlar a göre verimlilik, çıktının girdiye oranı olup, kaynakların ne ölçüde etken ve etkili kullanıldığına ilişkin bir ölçümdür (Baş ve Artar, 1991). Sadler e göre, bir üretim sürecinde her ikisi de fiziksel büyüklükler ile ölçülen kullanılan kaynaklar başına mal ve hizmet çıktılarıdır (Baş ve Artar, 1991). Sahney ve Warden, girdi-çıktı oranı veya ilişkisi şeklinde yapılan verimlilik tanımının dar olduğunu ileri sürerek verimliliği, örgütsel amaçların gerçekleştirilmesinde kalite, zamanlama ve maliyet-etkililik olarak tanımlamaktadırlar. Bu anlamda verimlilik yalnızca sistemin fiziksel anlamda çıktılarına bağlı kalmamaktadır. Başka bir ifade ile üretilen çıktı miktarı değişmese de çıktı kalitesinin yükseltilmesinin verimliliği artıracağı söylenebilir (Kavuncubaşı, 1996:82). En geniş ve güncel tanımıyla verimlilik; kısıtlı kaynakların akılcı, topluma ve insana yararlı, doğayı saygılı bir biçimde kullanılarak en etkili sonuçları alabilmek, yaşam kalitesinin yükseltilmesini sağlamak yönündeki çabaların tümüdür (Van Looy vd. 1998: 359, 376). Tüm işletmelerin verimlilik uygulamalarını bu tanımdaki bakış açısıyla sürdürmeleri toplum ve doğa için daha iyi sonuçlar vermesini sağlayabilir. Verimlilik, kaynakları en uygun şekilde kullanarak en az maliyetle yeterli ve doğru hizmet üretmektir. Arz talep dengesizliğinin kısa vadede ortadan kaldırılması ancak verimlilikle mümkün olabilir. Uzun vadeli çözümler için arzı artıracak insan gücü ve kurumsal yatırımların teşvik edilmesi ile talep artışının makul düzeyde tutulabilmesi için politikalar geliştirilmesi sonuç verse de bu sonuçlar verimlilikten bağımsız olarak elde edilemeyecektir (Güler, 1990).

4 Doç. Dr. E. Muhsin DOĞAN 464 / Halim TATLI EKEV AKADEMĠ DERGĠSĠ Ekonomik bir kavram olarak en dar anlamıyla verimlilik; üretim sürecinde boşluk olmadan, verilen bir takım girdilerle en yüksek üretimin sağlanmasıdır. Daha geniş anlamda verimlilik, çıktının en az maliyetle üretilmesidir. Bu anlamda verimlilik, girdilerin en az toplam maliyeti gerçekleştirecek oranlarda bir araya getirilmesi gerektiğini de ifade eder (Alpugan, Demir, Oktav ve Üner, 1993: 15). Sağlık hizmetlerinde verimlilik söz konusu olduğunda ölçüt karlılık değil elde edilen toplumsal fayda olmalıdır. Bununla birlikte, verimlilik her sektörde olduğu gibi hastaneler için de en önemli rekabet stratejilerinden biridir (Güler, 1990). Gerçekte, verimlilik sağlık sisteminin performansının artırılmasının ön şartlarından biridir. Başarılı bir sağlık sistemi, hizmet verenlerde motivasyonu yüksek tutmanın yollarını içinde barındırmalı, verimli ve kaliteli bir sağlık hizmeti ortamını sağlayacak araçları kullanma yeteneğine sahip olmalıdır (Aydın ve Demir 2003). Bu nedenle sağlık sektöründe verimliliğin artırılması için sağlık hizmetinin kaynak kullanımını en üst düzeye çıkartılması, israfın önlenmesi ve insan kaynakları politikalarının etkili bir şekilde uygulanması gerekmektedir. Hastanelerde verimliliği iyileştirmek için aynı kaynaklarla, daha fazlasını yapmak; aynı çıktıyı, daha az kaynakla elde etmek ve çıktıyı kaynak artışından daha yüksek düzeyde artırmak gerekmektedir. Verimlilik ve kalite, herhangi bir faaliyet veya dönüşüm fonksiyonunda kaynakların en iyi şekilde nasıl kullanılacağına dair değerlendirmelerdir (Özgener ve Küçük, 2008). Bir hizmet işletmesi olarak hastanelerdeki temel verimlilik göstergelerinden bazıları Tablo.1 de verilmiştir (Özgener ve Küçük, 2008). Tablo 1. Hastanelerdeki Temel Verimlilik Göstergeleri FALİYETLER GÖSTERGELER Randevular Danışmalar ve muayenelere ilişkin randevu sayısı Hasta Kabul Raporlama Satınalma Ameliyat Planlaması Yatak Doluluk Oranı Ziyaret eden hastaların sayısı veya hasta tipi (eski veya yeni) Sayfa sayısı Sipariş formu sayısı Ameliyat sayısı Faaliyet Bir girişim olarak hastanelerde verimliliği artırmak için modern yönetim tekniklerinin uygulanması, etkin bir yönetim bilgi sistemi, etkin atık yönetimi, etkin zaman yönetimi, ileri teknolojiden yararlanma, nitelikli personel istihdamı, hasta tatmini ve hizmet kalitesi, rekabetçi ve farklı hizmet anlayışı, etkin finansman modeli ve satın alma sisteminin benimsenmesi stratejileri uygulanmalıdır (Ergin ve Şahin, 2005). Kurumların rekabet avantajı sağlamak ve verimliliği iyileştirmek için sadece kendi öz yeteneklerini esas alan işleri yapmak istemeleri veya öz yetenekleri ile ilgili olmayan işleri, organizasyon dışındaki başka tedarikçilere yaptırma eğilimine outsorcing (dış kaynaklardan

5 Hastane Verimliliği Konusunda Hemşirelerin Algıları: Bingöl Devlet Hastanesinde Bir Uygulama 465 yararlanma) denir (Karahan, 2009: 60, 79). Dış kaynaklardan yararlanma, işletmenin kendisine rekabet avantajı sağlayan en iyi yaptığı işe, temel yeteneklere odaklanmasına, kendi uzmanlık alanına girmeyen faaliyetleri ise bu konuda uzmanlaşmış organizasyon dışındaki işletmeler aracılığı ile sağlanmasına imkan veren bir yönetim stratejisidir (Arslantaş, 1999). Son yıllarda gerek kamu sektöründe gerekse özel sektörde hizmet veren hastaneler daha iyi hizmet sunmak ve verimliliklerini artırmak için temizlik, yiyecek-içecek, güvenlik ve bilgi-işlem hizmetlerini dış kaynaklardan yararlanma (outsorcing) yöntemini kullanarak sağlamaktadırlar. Toplam Kalite Yönetimi bir mükemmellik anlayışı olup, verimliliği ve etkinliği artırarak müşteri memnuniyetinde en üst düzeye ulaşmak, sorunları önlemeye dönük olarak doğru davranış ve doğru kontrol mekanizmaları geliştirmektir. Aynı zamanda dışsal olarak doğru şeyler yapmayı, içsel olarak ise her şeyi ilk seferde ve her zaman doğru yapmayı dikkate alan sosyo-teknik süreçlerin bileşimidir (Lakhe & Mohanty, 1994). Toplam Kalite Yönetimi uygulamaları ile hastanenin verimliliği arasında sıkı bir bağ vardır. Kamu hastaneleri verimliliklerini artırmak için toplam kalite yönetimi uygulamalarına geçmek için çalışmalar yapmaktadırlar. Hastane hizmetleri içerisinde önemli bir yere sahip olan hasta bakım hizmetlerini yürüten hemşirelerin hastane verimliliği konusunda bilgi ve düşünceleri önemli olduğu düşünülmektedir. Bu nedenle hastane verimliliği hakkında hemşireler üzerinde bu araştırmanın yapılmasına karar verilmiştir. Bu araştırmanın temel amacı; Bingöl Devlet Hastanesinde görev yapan hemşirelerin hastanelerde verimliliğinin artırılmasında etkili olan faktörler hakkındaki düşünceleri ile hastane verimliliği konusundaki algılarının incelenmesidir. 1. Gereç ve Yöntem Bu araştırma, mevcut durumun değerlendirmesine yönelik kesitsel nitelikte ve tanımlayıcı bir çalışmadır. Karşılaştırma amacıyla herhangi bir kontrol grubu kullanılmamıştır. Araştırmanın Bingöl Devlet Hastanesinde yapılmasının nedeni; Bingöl ilindeki hastaneler arasında toplam kalite belgesine sahip tek ve ilin en büyük hastanesi olması bakımından araştırmanın en etkin bir şekilde yapılabileceği ve daha iyi sonuçlar alınabileceği düşüncesidir. Araştırmanın evreni; Bingöl kent merkezindeki Devlet Hastanesinde çalışan toplam 95 hemşireden oluşmaktadır. Araştırma grubu Bingöl Sağlık Müdürlüğü Personel Şube Müdürlüğünden Mart 2009 da alınan sayılarla belirlenmiştir. Araştırmanın en önemli kısıtı araştırma yapılan hastane çalışanları ile sınırlı olmasıdır. Araştırmada anket sorularının tüm katılımcılar tarafından aynı şekilde algılandığı ve verilen cevapların samimi yani kendilerinin gerçek kişisel görüşlerini yansıttığı varsayılmıştır.

6 Doç. Dr. E. Muhsin DOĞAN 466 / Halim TATLI EKEV AKADEMĠ DERGĠSĠ Araştırmada herhangi bir örneklem seçilmemiş, evrenin tümü araştırmanın kapsamına alınmıştır (n=95). Bir hemşirenin ücretsiz izinli olması nedeniyle 94 kişiye anket uygulanmıştır. Araştırmanın verilerinin derleme yöntemi olarak anket tekniği kullanılmıştır. Anket formu; sosyodemografik özellikler, verimlilik ölçeği ve hastanelerde verimlilik artışının sağlanmasında etkili faktörlerin belirlenmesine yönelik oluşturulan ve 26 sorudan oluşmaktadır. Sosyodemografik veri toplama formunda hemşirelerin cinsiyeti, yaşı, medeni durumu, öğrenim durumu, unvanı ve çalışma süresi ile ilgili çoktan seçmeli ve açık uçlu sorulardan oluşmaktadır. Araştırmada, Şevki Özgener ve Fatma Küçük (2008), tarafından hastanelerde verimlilik konusunda oluşturulan anket kullanılmıştır. Geçerliliği ve güvenirliği test edilmiş olan ölçme aracının bu çalışmada elde edilen Cronbach Alpha katsayısı 0.77 dir. Araştırma sonunda elde edilen veriler bilgisayar ortamında SPSS 15.0 for Windows programı ile bilgisayara girişi yapıldıktan sonra; hata kontrolleri, tablolar, analizler de bu program aracılığı ile yapılmıştır. Analizlerde; betimsel istatistiksel teknikler kullanılmıştır. Ortalamalar ( X ) standart sapma (S) ile birlikte verilmiştir. Hemşirelerin iş yoğunluğu, anket formların geri toplanmasında zaman kaybına neden olmuş, ayrıca araştırma kapsamındaki hemşirelerin bir bölümünün araştırmaya katılımda istekli olmamaları, bir bölümünün de formun bazı bölümlerini içten yanıtlamaktan çekinmeleri güçlük meydana getirmiş olmasına rağmen hemşirelere gerekli güven verilerek doğru veriler elde edilmiştir. 2. Bulgular Araştırmaya katılan hemşirelerin %51.1 u yaş arasında, %62.8 si evli, %73.4 ü kadın, %26.6 sı erkektir (Tablo 2). Tablo 2. Hemşirelerin Bazı Sosyo-Demografik Özeliklerine Göre Dağılımları (n=94). Sosyo-Demografik Özelik Sayı Yüzde Cinsiyeti Erkek Kadın Yaş grupları 29 ve altı ve üzeri Medeni durumu Evli

7 Hastane Verimliliği Konusunda Hemşirelerin Algıları: Bingöl Devlet Hastanesinde Bir Uygulama 467 Bekar Araştırma kapsamına alınan 94 hemşirenin çalışma yaşamına ilişkin özelikleri incelendiğinde; %63,8 inin kadrolu olarak çalıştığı, %62.8 inin önlisans veya lisans mezunu olduğu ve %39.4 ünün 11 yıl ve üzeri toplam hizmet süresine sahip oldukları saptanmıştır (Tablo 3). Tablo 3. Hemşirelerin Çalışma Yaşamına İlişkin Özelikleri (n=94) Özellik Sayı Yüzde Kadrolu Hemşire Ünvanı Eğitim durumu 4/b li Hemşire (Genel Bütçe) /b li Hemşire (Döner Sermaye) Sağlık Meslek Lisesi Önlisans Lisans Yüksek Lisans yıldan az Hizmet süresi 1 5 yıl yıl yıl ve üstü Tablo 4. Hemşirelerin, Hastanelerde Verimliliğin Artırılmasında Dış Kaynaklardan Yararlanma Yönteminin Kullanılması Hakkındaki, Düşünceleri. (n=94). Hangi Hizmetin Alımında Dış Kaynaktan Evet Hayır Yararlanılmalı Sayı % Sayı % Temizlik hizmetleri Yiyecek-İçecek hizmetleri Güvenlik hizmetleri Bilgi-işlem hizmetleri

8 Doç. Dr. E. Muhsin DOĞAN 468 / Halim TATLI EKEV AKADEMĠ DERGĠSĠ Araştırmaya katılan hemşirelerin %80.9 u bilgi işlem hizmetleri alımında, %79.8 i temizlik hizmetleri alımında, %78.7 si yiyecek içecek hizmetleri alımında ve %71.3 ü güvenlik hizmetleri alımında dış kaynaklardan yararlanılması halinde verimliliğin artacağını ifade etmişlerdir (Tablo 4). Tablo 5. Hastanelerde Verimlilik Artışının Sağlanmasında Etkili Faktörler. Faktörler X S 1.İleri Teknolojiden Yararlanma Etkin Zaman Yönetimi Nitelikli Personel İstihdamı Katılımcı Yönetim Felsefesi Tıbbi Atık ve Temizlik Yönetimi Hasta Tatmini ve Hizmet Kalitesi Rekabetçi ve Farklı Hizmet Anlayışı Etkin Finansman Modeli ve Satın Alma Sistemi X Ortalama, S Standart Sapma, Ölçek: 1=Hiç Etkili Değil, 5=Çok Etkili Araştırmaya katılan hemşirelerin hastanelerde verimlilik artışı sağlamasında etkili olarak gördükleri faktörlerin puan ortalamaları Tablo 5 te verilmiştir. Tıbbi attık ve temizlik yönteminin hastanelerde verimlilik artışı sağlamasında etkili olarak gören katılımcıların puan ortalaması 4,04±1.3, etkin zaman yönetimi ve nitelikli personel istihdamını hastanelerde verimlilik artışı sağlamasında etkili olarak gören katılımcıların puan ortalaması 3,73±1.16 ve katılımcı yönetim felsefesini hastanelerde verimlilik artışı sağlamasında etkili olarak gören katılımcıların puan ortalaması 3,55±1.34 tür (Tablo 5).

9 Hiç Katılmıyoru m Katılmıyoru m Kararsızım Katılıyorum Tamamen Katılıyorum Hastane Verimliliği Konusunda Hemşirelerin Algıları: Bingöl Devlet Hastanesinde Bir Uygulama 469 Tablo 6. Hemşirelerin Hastanelerde Verimlilik Konusunda Tutumları X S 1.Verimliliğin ekip çalışmasıyla artırılabileceğini 2. Verimliliğin artırılmasında biçimsel ödüllerin (terfi, ücret, döner sermayeden pay alma vs.) etkin olduğunu düşünürüm 3.Hastanelerde yönetimin tutumunun verimliliğin düşmesinde etkili olduğunu 4.Verimliliğin artırılmasında biçimsel olmayan ödüllerin (takdir etme, övgü vs) etkin olduğunu düşünürüm. 5.İleri teknolojileri kullanırsam verimliliğimin artacağını düşünürüm. 6. Hastanelerde hemşirelerin yüksek motivasyona sahip olması durumunda verimliliğin artacağını düşünürüm. 7.Kendi kararlarımı verdiğimde daha verimli sonuçlara ulaşırım. 8. Üst yöneticilerimle uyumlu çalıştığımda verimliliğimi yükseltirim. 9.Hastanelerde malzemelerin kullanımında israfın önlenmesiyle verimliliğin sağlanacağını 10. Verimlilik düzeyimdeki artışın becerilerimi geliştirmekle olacağını düşünürüm. 11. Hastanelerde döner sermaye uygulamalarının verimliliğe katkı sağladığını 12. Hastanelerde verimliliğin artırılması için görevini aksatan personelin cezalandırılması gerektiğini 13. Hastanelerde malzeme satın alma sistemlerinin en az maliyet ilkesini uygulayarak çalıştığını

10 Hiç Katılmıyorum Katılmıyorum Kararsızım Katılıyorum Tamamen Katılıyorum Doç. Dr. E. Muhsin DOĞAN 470 / Halim TATLI EKEV AKADEMĠ DERGĠSĠ Tablo 6 devam. Hemşirelerin Hastanelerde Verimlilik Konusunda Tutumları X S 14. Hastanelerde hasta kayıt sisteminin etkin işlediğini 15. Hastanelerde haberleşme sisteminin etkin işlediğini 16. Hastanelerde düşük müşteri memnuniyetinin kaynağının hasta ve yakınlarının davranışı olduğunu 17.Hastanelerde çalışan personelin zamanı etkin şekilde kullandığını 18. Hastanelerde rapor ve kayıt sistemlerinin hızlı ve zamanında tutulduğunu 19. Verimliliğin bireysel çabayla artırılabileceği inancını taşırım. 20. Hastanelerde verimliliğin hastaların isteklerine cevap vermekle sağlanacağını 21. Verimli çalışmak için üst yöneticiyle uyumlu çalışma şartı aramam. 22.Hastanelerde verimliliğin hekimlerin talimatlarına uymakla iyileştirilebileceğini 23. Hastanelerde ambulans hizmetlerinin en etkin şekilde sunulduğunu düşünürüm

11 Hastane Verimliliği Konusunda Hemşirelerin Algıları: Bingöl Devlet Hastanesinde Bir Uygulama Hastanelerde vizite sisteminin en uygun şekilde işlediğini Hastanelerde sorunların zamanında çözüldüğünü düşünürüm. 26.Toplam Kalite Yönetimi uygulamalarının hastanenin verimliliğini artıracağını X Ortalama, S Standart Sapma, Ölçek: 1=Katılmıyorum, 5=Tamamen Katılıyorum Araştırmaya katılan hemşirelerin %96.8 i ekip çalışmasının, %92.5 biçimsel ödüllerin, %80,8 yönetimin tutumunun, %92.5 biçimsel olmayan ödüllerin, %95.3 ü ileri teknoloji kullanımının, %95.8 i kendisinin yüksek motivasyona sahip olunmasının, %88.3 ü döner sermaye uygulamalarının hastane verimliliğini artırmada etkili olduklarını belirtmişlerdir (Tablo 6). Hemşirelerin %40.5 i hastanelerde haberleşme sisteminin etkin işlediğini düşünmediklerini, %51 i hastanelerde çalışan personelin zamanı etkin şekilde kullandığını düşündüklerini, %42,5 hastanelerde rapor ve kayıt sistemlerinin hızlı ve zamanında tutulduğunu düşündüklerini, %47,9 verimliliğin bireysel çaba ile artırabileceği inancını taşımadıklarını, %54.3 ü hastanelerde vizite sistemi etkili bir şekilde işlediğini düşünmediğini, %83 ü hastanelerde sorunların zamanında çözüldüğünü düşünmediğini, %72.4 ü toplam kalite yönetimi uygulamalarının hastane verimliliğini artıracağını düşündüğünü beyan etmektedir (Tablo 6). Tartışma ve Sonuç Dış kaynaklardan yararlanma uygulamalarından beklenen, kurumda verilen mevcut hizmetten, daha verimli, daha etkili ve daha kaliteli hizmet sağlamaktır. Bugün bu sistem Türkiye de Sağlık Bakanlığı ve üniversite hastanelerinde çok sık uygulanmaktadır. Araştırmaya katılan hemşirelerin %80.9 u bilgi işlem hizmetlerini %79.8 i temizlik hizmetlerini, %78.7 si yiyecek içecek hizmetlerini ve %71.3 ü ise güvenlik hizmetlerin dış kaynaklardan yararlanma (outsorcing) yöntemin kullanılmasının hastane verimliliğini artıracağını ifade etmişlerdir (Tablo 4). Ergin ve Şahin in hastane yöneticileri üzerine yaptıkları bir araştırmada katılımcıların %70.8 i dış kaynaklardan yararlanma uygulamaları ile hizmet sunumlarını gerçekleştirdikleri bulgusunu elde etmişlerdir (2005). Özgener ve Küçük ün yaptıkları araştırmada ise hemşirelerin %82 si temizlik hizmetlerinin, %77.5 i yiyecek içecek hizmetlerinin, %63 ü güvenlik hizmetlerinin, %56.2 si bilgi işlem hizmetlerinin dış kaynaklardan yararlanma uygulamaları ile karşılanmasının hastanelerde verimliliğin iyileştirilmesinde etkili olduğu bulgusunu elde etmişlerdir (2008). Bu iki bulgu

12 Doç. Dr. E. Muhsin DOĞAN 472 / Halim TATLI EKEV AKADEMĠ DERGĠSĠ araştırmamızı destekler niteliktedir. Bu üç araştırma, hastanelerin dış kaynaklardan yararlanma uygulamaları ile ihtiyaçlarını karşılaması hastane verimliliği üzerinde etkili olduğunu ortaya koymaktadır. Araştırmaya katılan hemşirelerin hastane verimliliği üzerinde en çok etkili olarak gördükleri faktörler sırasıyla; tıbbi atık ve temizlik yönetimi, nitelikli personel istihdamı, hasta tatmini ve hizmet kalitesi, katılımcı yönetim felsefesi, ileri teknolojiden yararlanma ve etkin zaman yönetimidir (Tablo 5). Araştırmada hemşireler özelikle tıbbi atık ve temizlik yönetiminin hastane verimliliği üzerinde etkili bir faktör olarak gördüklerini ifade etmişlerdir (Tablo 5). Özgener ve Küçük ün hemşireler üzerine yaptıkları araştırmada ise hastanelerde verimliliğin iyileştirilmesinde ileri teknolojiden yararlanma, zaman yönetimi, nitelikli personel istihdamı, katılımcı yönetim felsefesi ve ekin maliyet yönetiminin en önemli faktörler olduğu sonucuna ulaşılmıştır (2008). Bu sonuç da araştırmayı destekler niteliktedir ve hastanelerin verimliliği artırmak için etkili bir tıbbi atık ve temizlik sitemi geliştirmeleri gerektiği söylenebilir. Birer hizmet işletmesi olan hastaneler verimlilikleri artırırken kaynaklarını doğaya ve çevreye saygılı bir biçimde kullanması ve toplumun yaşam kalitesinin yükseltilmesini sağlamak için çaba sarf etmesi gerekmektedir. Araştırmaya katılan hemşirelerin hastane verimliliğinin artırılmasında en etkili gördükleri faktörler şöyle sıralanabilir: Ekip çalışması (%96.8), yüksek motivasyona sahip olunması (%95.8), üst yöneticilerle uyumlu çalışma (%94.6), ileri teknoloji kullanımı (%93.5), ödüller (%92.5), yönetimin tutumu (%80.8), malzemelerin kullanımında israfın önlenmesi (%84.1), etkin döner sermaye uygulamaları (%88.3) ve toplam yönetim uygulamaları (%72.4) (Tablo 6). Topuksak ve Kublay ın sağlık çalışanları üzerine yaptıkları araştırmada (2009) sağlık çalışanlarının %70.7 si takım çalışması sonucu oluşan motivasyon, iletişim, liderlik, uyum ve heterojenlik faktörleri ile personel performansı arasında ilişki olduğunu ve aynı araştırmada katılımcıların %88 i takım çalışmasının motivasyonların artıracağını ifade etmişlerdir. Tezcan ın bir kamu hastanesinde sağlık çalışanları üzerine yaptığı araştırmada (2000) katılıcıların %95 i hastanede takım çalışmasının önemli olduğu sonucu elde edilmiştir. Bu nedenle, birer hizmet işletmesi olan hastanelerin ekip çalışmasına önem vermeleri verimlilik artışına katkıda bulunabilir. Verimlilik için yararlanılan en önemli parametre teknolojidir. Yazılım, donanım, üretim ve internet teknolojileri, yapılan işte öne geçmek ve rekabetçi olmak için sürekli bir değişim geçirmektedir. Bu değişime ayak uyduran işletmeler ise başarıyı yakalamaktadır (Karahan, 2009: 60, 79). Çalışanların teknoloji kullanımı kişisel projelerin daha hızlı bitirilmesinde fayda sağlar ve verimliliğe olumlu etki yapar (Özgen ve Öztürk, 1992: 27, 37). Yukarıdaki iki çalışma ile benzer sonuçlar bu araştırmada da elde edilmiş ve hemşirelerin %93.5 inin ileri teknoloji kullanımının hastane verimliliğini artırdığını söyledikleri anlaşılmıştır (Tablo 6). Hastanelerde tıp alanında ileri teknolojiden

13 Hastane Verimliliği Konusunda Hemşirelerin Algıları: Bingöl Devlet Hastanesinde Bir Uygulama 473 yararlanmaları kendi amaçlarını iyileştirecek büyük fırsatlarını sunacağını düşünülmektedir. Sağlıkta karar vericiler etkili bir sağlık hizmeti sunumu ve sağlık kurumlarını verimliliği, kaliteyi ve rekabet güçlerini artırmak için teknolojiye daha çok yatırım yapabilirler. Tezcan ın bir hastanede sağlık çalışanları üzerine yaptığı araştırmada (2000) katılımcılar hastanelerde etkili sağlık hizmeti sunumu için motivasyonu en önemli faktör olduğunu, katılımcıların %53 ü hastane yönetiminin motivasyonu sağlamak için çaba sarf etmediklerini bulgusunu elde etmiştir. Yine aynı araştırmada sağlık çalışanları içerisinde hemşirelerin büyük çoğunluğunu hastane düzeni ve personel motivasyonu hakkında olumsuz görüşe sahip oldukları sonucu elde edilmiştir. Bu sonuçlar araştırma sonucu ile uyumludur. Buradan hareketle hastane yöneticilerinin hastane verimliliği için personellerin motivasyonunu yüksek tutmaları gerektiği sonucuna ulaşılmıştır. Tezcan ın araştırmasında (2000) sağlık çalışanlarının %71 i olumlu bir çalışma yaptığında takdir edilmedikleri sonucu bulunmuştur. İncir in kamu çalışanları üzerine yaptığı araştırmada (1993) kamu çalışanları takdir edildiklerinde doyum sağladıklarını, iş başarılarını artığını dile getirmiş ve ücret adaletsizliğinin örgütte huzursuzluk yaratacağını belirtikleri bulgusuna ulaşmıştır. Araştırmamızda Tezcan ve İncir in bulgularını destekleyen sonuçlar elde edilmiştir. Hemşireler verimliliğin artırılmasında ödüller (%92.5) ve döner sermaye uygulamalarının (%88.3) hastane verimliliği için önemli olduğunu belirtmişlerdir (Tablo 6). Hastanelerde etkili personel ödüllendirmesi ve etkili ücret politikalarının çalışanları teşvik edeceğini bunun da hastane verimliliğini artıracağı değerlendirilmektedir. Hâlihazırda devlet hastanelerinde çalışanlara döner sermaye gelirlerinde farklı oranlarda ödeme yapılmaktadır. Bu da hastane çalışanları arasında huzursuzluk meydana getirdiği ve hastanelerin verimliliğini olumsuz etkilediği düşünülmektedir. Toplam kalite yönetimi, tüm organizasyon süreçlerinin sürekli olarak iyileştirilmesi ve çalışan ile müşteri memnuniyetinin sağlanmasına yönelik katılımcı bir yönetim anlayışıdır (Uçmuş, 2004). Toplam kalite yönetimi uygulamalarının bir amacı da hastanede performansını artırmaktır. Performans; yetenek, güdülenme ve çevresel koşulların bir fonksiyonu olup, verimlilik bu üç faktörün etkileşiminden ortaya çıkmaktadır. Yapılan bazı araştırmalarda, personel performansının artmasının hastane verimliliğini artırıcı bir faktör olduğu tespit edilmiştir (Bartol Kathryn & David C, 1991). Araştırmamıza katılan hemşirelerin %72.4 ü toplam kalite yönetimi uygulamalarının hastane verimliliğinin artmasında etkili olduğunu ifade ettikleri anlaşılmıştır (Tablo 6). Özgener ve Küçük ün hemşireler üzerine yaptıkları araştırmada da (2008) katılımcıların %48.3 ü toplam kalite yönetimi uygulamalarının hastane verimliliğini artıracağı düşüncesinde olduklarını belirtmişlerdir. Hemşireler yukarıda belirtilenlere ilave olarak, hastanelerdeki verimliliğin düşme nedenleri arasında şunları da saymışlardır: Sorunların zamanında çözülmemesi (%83), ambulans hizmetlerinin etkili şekilde sunulmaması (%57.4), vizite siteminin uygun şekilde işlememesi (%54.4) ve dahili haberleşme sisteminin etkin bir şekilde işlememesi (%52.1)

14 Doç. Dr. E. Muhsin DOĞAN 474 / Halim TATLI EKEV AKADEMĠ DERGĠSĠ (Tablo 6). Özgener ve Küçük ün hemşireler üzerine yaptıkları araştırmada da (2008) benzer sonuçlar elde edilmiştir. Bu nedenle hastanelerin verimliliklerini artırmak için; etkili bir kurum içi iletişimi sağlanması, ambulans hizmetlerinden daha çok kişinin yararlanması için ambulans sayısının artırılması, vizite sisteminin etkin bir şekilde işlemesi için gerekli idari prosedürlerin yerine getirilmesi ve döner sermayeden daha fazla kaynak ayırmaları gerektiği sonucuna ulaşılmıştır. Bu uygulamalar hastanedeki karmaşıklığı ve zaman kaybını önleyerek yöneticilere sorunların zamanında çözüme imkânı verebilir. Sonuç olarak; hastanelerde verimliliğin iyileştirilmesinde, teknolojiden daha fazla yararlanılması, toplam kalite yönetimi uygulamalarının etkin bir şekilde sürdürülmesi, hastanelerde ekip çalışmasının etkin bir şekilde uygulanması, dış kaynaklardan daha fazla yararlanması, etkin bir atık sisteminin oluşturulması ve hasta kayıt ile rapor sistemi için teknolojiden daha fazla yararlanılması önerilebilir. Araştırmacılara hastanelerde bilgi liderliği ve bilginin yönetilmesi kavramlarının verimlilik üzerindeki etkileri tespit edilmesine yönelik bir araştırma yapmaları önerilebilir. Kaynakça Akal, Z. (2003). Performans Kavramları ve Performans Yönetimi. Ankara: Başbakanlık Yüksek Denetleme Kurulu, Milli Prodüktivite Merkezi. Alpugan, O., Demir, H., Oktav, M., & Üner N. (1993). İşletme Ekonomisi ve Yönetimi (2. Baskı). İstanbul: Beta Basım ve Yayınevi. Anonim. (2003). Verimlilik. internet adresinden 09/04/2008 tarihinde edinilmiştir. Arslantaş, C. (1999). Yeni Bir Yönetim Stratejisi Olarak Dış Kaynaklardan Yararlanma (Outsourcing) ve İlaç Sanayinde Faaliyet Gösteren Firmaların Dış Kaynaklardan Yararlanma Uygulamaları. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İşletme Yönetimi ve Organizasyon Anabilim Dalı. Aydın, S., & Demir, M. (2003). Sağlıkta Performans Yönetimi, Performansa Dayalı Ek Ödeme Sistemi. Sağlıkta Dönüşüm Serisi -2, Ankara: Sağlık Bakanlığı. Bartol, Kathryn M., & David C., Martin. (1991). Management. New York: McGraw-Hill Inc. Baş, İ.M., & Artar, A. (1991). İşletmelerde Verimlilik Denetimi: Ölçme ve Değerlendirme Modelleri. Ankara: MPM Yayın No: 435.

15 Hastane Verimliliği Konusunda Hemşirelerin Algıları: Bingöl Devlet Hastanesinde Bir Uygulama 475 Ergin, G., & Şahin, İ. (2005). Dış Kaynaklardan Yararlanma Aracı Olarak Hizmet İhaleleri: T.C. Sağlık Bakanlığı Hastane Yöneticilerinin Değerlendirmeleri Üzerine Bir Çalışma. Hacettepe Sağlık İdaresi Dergisi, Cilt:8, Sayı:1. Güler, Ç. (1990). İnsan, Ekonomi ve Sağlık. Sağlık ve Toplum, 1(4), 35-8 Harding, A., & Preker A. S. (2003). A Conceptual Framework for the Organizational Reforms of Hospitals. In: Preker, Alexander S and Harding, April (eds.) Innovations in Health Services Delivery: The Corporatization of Public Hospitals. pp: Health, Nutrition and Population Series The World Bank, New York: Human Development Network, İbicioğlu, H. (1993). İşletmelerde İnsangücü Verimliliğinin Arttırılması ve Teknolojik Değişim. (Doktora Tezi). İ.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü. İncir, G. (1990). Çalışanların İş Doyumu Üzerine Bir İnceleme. Ankara: Milli Prodüktivite Yayınları: 401. Kavuncubaşı, Ş. (1996). Hastanelerde Örgütsel Performans Ölçümü: Hastaneler Arası Kalite ve Verimlilik Karşılaştırılması. Çoruh M. (Ed) Sağlık Hizmetlerinde Toplam Kalite Yönetimi ve Performans Ölçümü, Ankara: Haberal Eğitim Vakfı. Karahan, A. (2009). Bilgi Liderliğinin Verimlilik Üzerine Etkisi: Sağlık Sektöründe Bir Araştırma. Bilgi Dünyası, 10(1), Koçel, T. (2003). İşletme yöneticiliği (9. Baskı). İstanbul: Beta Basım-Yayım A.Ş. Lakhe, R. R., & Mohanty, R. (1994). Understandig TQM. Production Planning&Control. Vol:5, No:5. Özgen, H., & Öztürk, A. (1992). Türkiye'deki Devlet Hastanelerinin Yönetim ve Organizasyon Yapısını Verimlilik Açısından İnceleyen Bir Araştırma. Sosyal Siyaset Dergisi. 1(8), Özgener, Ş., & Küçük, F. (2008). Hastanelerde Modern Yönetim Felsefesinin Verimliliğe Etkisi: Gevher Nesibe Hastanesinde Bir Uygulama, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı: 19. Konya. Sağlık Bakanlığı. Türkiye de Sağlığa Bakış Sağlık Bakanlığı Refik Saydam Hıfzıssıhha Merkezi Başkanlığı, Hıfzıssıhha Mektebi Müdürlüğü. (http//: tabi2007web.pdf. Erişim Tarihi: 06/01/2009. Sağlık Bakanlığı Proje Genel Koordinatörlüğü. (1993). 2001, Üçüncü Bin Yıla Hazırlıyoruz: Ulusal Sağlık Politikası. Ankara.

16 Doç. Dr. E. Muhsin DOĞAN 476 / Halim TATLI EKEV AKADEMĠ DERGĠSĠ Tezcan, N. (2000). Sağlık Kurumlarında Toplam Kalite Yönetimi ve Etimesgut Hava Hastanesinde Personel Motivasyonunun Ölçümüne İlişkin Bir Uygulama. (Yüksek Lisans Tezi). Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İşletme Anabilim Dalı Hastane İşletmesi Bilim Dalı. Tokat, M., & Kısaer, H. (1991). Hastanelerde Maliyet, Etkinlik ve Performans Analizi. Ankara: MPM Yayınları: 455. Topuksak, B., & Kublay, G. (2009). Sağlık Çalışanlarında ve Hastane Yönetiminde Takım Çalışması. internet adresinden 15/09/2009 tarihinde edinilmiştir. Uçmuş, E. (2004). Sürdürebilir Verimlilik ve Bir Uygulamam Çalışması. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Balıkesir: Balıkesir Üniversitesi Fen Bilimler Enstitülüsü Endüstri Mühendisliği Anabilim Dalı. Van Looy, B., Gemmel, P., Desmet, S., Van Dierdonck, R. & Serneels, S. (1998). Dealing with Productivity and Quality Indicators in a Service Environment: Some Field Experiences, International Journal of Service Industry Management, 9 (4), Verimlilik Raporu. (2003). Mili Prodüktivite Merkezi. Ankara. Yıldırım, H., & Hüseyin, M. (1999). Piyasa, Sağlık Bakımı ve Piyasa Başarısızlıkları. Amme İdaresi Dergisi. Cilt: 32, Sayı: 1.