İçindekiler. Mülakat TEORİ, SÜREÇ VE İLKELER

Transkript

1 İçindekiler Mülakat TEORİ, SÜREÇ VE İLKELER Prof. Dr. Canan Çetin Yrd. Doç. Dr. Mehmet Lütfi Arslan İstanbul-2014 i

2 Mülakat Yayın No : 3161 İşletme-Ekonomi Dizisi : Baskı Ekim 2014 İSTANBUL ISBN Copyright Bu kitabın bu basısının Türkiye deki yayın hakları BETA Basım Yayım Dağıtım A.Ş. ye aittir. Her hakkı saklıdır. Hiçbir bölümü ve paragrafı kısmen veya tamamen ya da özet halinde, fotokopi, faksimile veya başka herhangi bir şekilde çoğaltılamaz, dağıtılamaz. Normal ölçüyü aşan iktibaslar yapılamaz. Normal ve kanunî iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur. Dizgi Baskı - Cilt : Beta Basım A.Ş. : Pasifik Ofset Cihangir Mah. Güvercin Cad. No: 3 Baha İş Merkezi A Blok Avcılar / İst. Tel: (0212) (Sertifika No ) Kapak Tasarım : Gökhan Ayrancı Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş. (Sertifika No ) Narlıbahçe Sokak Damga Binası No: 11 Cağaloğlu - İSTANBUL Tel : (0-212) Fax: (0-212) ii

3 İçindekiler ÖNSÖZ Mülakat, hayatımızın her alanında yer alan bir bilgi edinme ve iletme yöntemidir. Kendimizi fark etmeye başladığımız andan itibaren hep birileri ile görüşür, bir şekilde bilgi alışverişinde bulunuruz. Sürekli içinde olduğumuz ve kullandığımız bu yöntemin neden bir kitabın konusu olduğu şaşırtıcı gelebilir. Bunu soruyorsanız aslında bu kitabın konusu içerisine doğrudan girmiş bulunuyorsunuz. Doğru soruyu, doğru sözcüklerle, doğru insana, doğru ortamda, doğru zamanda ve doğru psikoloji ile sormak nasıl mümkün olabilir? İşte elinizdeki kitap bu soruları cevaplamak amacıyla kaleme alındı. Mülakat, yaygınlığına rağmen bilimsel anlamda geçerliliği ve güvenirliliği tartışılmakta olan bir yöntemdir. Nitekim son yüzyılda bu konu ile ilgili yapılan araştırmaların çoğu gerek yöntemin yönlendirmeye açık oluşu, gerek görüşmecilerin tarafsızlığı ve gerekse soru yapısı açısından ortaya olumsuz genellemeler koymaktadır. Ancak bütün bu olumsuz genellemelere rağmen mülakat hala en sık kullanılan işe alma yöntemi olarak yaygınlık ve popülaritesini korumaya devam etmektedir. Bunun neden böyle olduğu da ilginç araştırmalara konu olabilir ancak mülakatta insan unsurunun ya da insani boyutun hep önde olmasının yöntemin hem yumuşak karnını hem de güçlü tarafını oluşturduğunu düşünüyoruz. Bu anlamda mülakat acı tatlı ya da iyi kötü tarafları ile insan gerçeğinden ayrı değil, tam tersi insandan insana doğru, insanla ortaya çıkan veya insani olanı önde tutan bir yöntemdir. Mülakat süreci, mekanik bir bilgi alışverişinden daha çok, insani iletişimle istenilen bilginin nasıl elde edileceğine dair bir araçtır. Bu yönte- iii

4 Mülakat min öğrenilebilir ve öğretilebilir boyutları Mülakat kitabının konusunu oluşturmaktadır. Kitapta mülakat kavramını tarihçesinden başlayarak, belli başlı mülakat yöntemleri, mülakat sürecinde dikkat edilmesi gereken özellikler, mülakatın değerlendirilmesi, iş mülakatları, etik ve mülakat gibi konular ele alınmıştır. Konu ile ilgili popüler yayın ve kitaplarla ortaya konanlardan daha çok bilimsel araştırmalar dikkate alınmış, ancak bilimsellik düzeyinin pratik gereksinim ve gündemlerin önüne geçmemesine de dikkat edilmiştir. Bu boyutuyla kitabımızın hem profesyonellerin hem de konuya yeni giriş yapanların yararlanabileceği ortalama bir düzey tutturduğuna inanıyoruz. Her çalışma şüphesiz birçok insanın emek ve katkısı ile ortaya çıkar. Başta yazarlara emek veren insanlar olmak üzere, sayısı hesap edilemeyecek derecede çok insan kitabın ortaya çıkmasına çeşitli şekillerde yardımcı olurlar. Bunların hepsini saymak mümkün olmayabilir. Hepsine bir şükran ifadesi olarak, ortaya çıkmış bir katma değer ya da güzellik varsa bunun o insanlara ait olduğunu söylemeliyiz. Eksiklik ve hatalar ise yazarlara aittir. Kitabın ortaya çıkmasında özel emeği olan birkaç ismi ise anmadan geçmemeliyiz. Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş. nin değerli yöneticisi Seyhan SATAR a, kitabın basıma hazırlanmasında yaratıcılığı ve nezaketiyle büyük emeği geçen Gökhan AYRANCI ya ve hiçbir zaman yardımlarını esirgemeyen Gülgonca ÇARPIK a ve Cenker TANIRCAN a teşekkür ediyoruz. Prof. Dr. Canan Çetin canancetineylul@gmail.com Yrd. Doç. Dr. Mehmet Lütfi Arslan mehmetlutfi@gmail.com iv

5 İçindekiler İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ...iii TABLO VE ŞEKİLLER... x BİRİNCİ KISIM MÜLAKATA GİRİŞ 1. Mülakatın Tanımı ve Önemi Mülakatın Tarihi Gelişimi Mülakat Kavramının Unsurları Ciddi Bir Amaç Planlanmış İlişki Yüzyüze İlişki Sözlü İlişki Soru Cevap Nesnel ve Öznel Bilgi Rol Ayrımı Değişken Roller...15 İKİNCİ KISIM MÜLAKAT ÇEŞİTLERİ 1. Yapılandırılma Derecelerine Göre Mülakatlar Yapılandırılmış Mülakatlar...24 v

6 Mülakat 1.2. Yapılandırılmamış Mülakatlar İçeriklerine Göre Mülakatlar Yetkinlik Temelli Mülakatlar Durumsal Mülakatlar Davranış Temelli Mülakatlar Stres Mülakatları Şekline Göre Mülakatlar Amaçlarına Göre Mülakatlar ÜÇÜNCÜ KISIM MÜLAKATA HAZIRLIK 1. Görüşmecinin Yapması Gereken Hazırlıklar Görüşülen Hakkında Bilgi Toplamak İş ve Pozisyon Hakkında Bilgi Toplamak Mülakat Yerini Hazırlamak Mülakat Zamanını Belirlemek Adayları Davet Etmek Mülakat Planı Yapmak Açış Konuşmasını Hazırlamak Mülakat Yapısını Belirlemek Mülakatın Amacını Belirlemek Görüşülenin Yapması Gereken Hazırlıklar Kendini ve İşi Tanımak Özgeçmiş Hazırlamak Strateji Belirlemek...52 DÖRDÜNCÜ KISIM MÜLAKAT REHBERİ GELİŞTİRMEK 1. Mülakat Konuları Sorular vi

7 İçindekiler 2.1. Amaçlarına Göre Sorular Yapılarına Göre Sorular Türlerine Göre Sorular Bilişsel Alan Soruları Duyuşsal Alan Soruları Devinimsel (Psikomotor) Alan Soruları Sıralamalarına Göre Sorular Huni Biçiminde Sıralama Piramit Biçimi Sıralama Beşli Tasarım Sıralaması Tünel Biçimi Sıralama...82 BEŞİNCİ KISIM MÜLAKAT SÜRECİ 1. Mülakatı Başlatmak Mülakat Ortamını Hazırlamak İlişkiyi Başlatmak Mülakatı Yürütmek Soru Sormak Üslup ve Dil Uygun Cevap Almak Sondajlama Konuyu Açma ve Genişletme Açıklama Yöntemi Yüzleşme Yöntemi Dinlemek Mülakatı Kaydetmek Hatırda Tutma Not Alma Elektronik Aletlerle Kaydetme vii

8 Mülakat 2.7. Beden Dili Mülakatı Sonlandırmak ALTINCI KISIM MÜLAKATIN DEĞERLENDİRİLMESİ 1. Mülakat Değerlendirme Yöntemleri Yedi Adım Planı Beş Katlı Dereceleme Holland Kişilik Tipleri Yetkinlik Temelli Yaklaşım Diğer Yöntemler Mülakat Değerlendirme Ölçütleri Mülakat Değerlendirme Hataları Mülakatçıdan Kaynaklanan Hatalar Adaydan Kaynaklanan Hatalar YEDİNCİ KISIM İŞLETMELERDE MÜLAKAT ÇEŞİTLERİ 1. Bilgi Mülakatları Seçme Mülakatları Performans Mülakatları Disiplin Mülakatları İşten Ayırma Mülakatları SEKİZİNCİ KISIM MÜLAKAT VE ETİK 1. Etik ve Mülakat İlişkisi Mülakata Hazırlık Süreci Açıklık, Tarafsızlık ve Özel Hayatın Korunması Dürüstlük ve İzlenim Yönetimi viii

9 İçindekiler 1.4. Güç İlişkileri Mülakat Bilgisinin Kullanımı Etik ve Yasal Düzenlemeler DOKUZUNCU KISIM MÜLAKATTA YENİ EĞİLİMLER 1. Kişi-Örgüt Uyumu İnternet ve Sosyal Medya Yeni Eğilimler ONUNCU KISIM İYİ BİR MÜLAKAT İÇİN ÖNERİLER 1. Mülakat Öncesi Mülakat Sırasında Mülakat Sonunda ONBİRİNCİ KISIM ÖRNEK MÜLAKAT SORULARI 1. Giriş Soruları Kişisel Sorular Davranış Soruları Nitelik Soruları Kapanış Soruları KAYNAKLAR ix

10 Mülakat TABLO VE ŞEKİLLER TABLOLAR: TABLO 1: Mülakat Araştırmasının Tarihi Gelişimi...11 TABLO 2: Yapılandırılmış ve Yapılandırılmamış Mülakat Arasındaki Farklar...28 TABLO 3: Özgeçmiş Çeşitleri, İşlevleri, Olumlu ve Olumsuz Yanları...51 TABLO 4: Bir Mülakat Rehberi Örneği...63 TABLO 5: Bloom un Klasik Sınıflandırması...70 TABLO 6: Bloom un Yeni Sınıflandırması...71 TABLO 7: Bloom un Bilgi Boyutu-İnsan Kaynakları Uzmanına Yönelik Örnek Sorular...72 TABLO 8: Bilişsel Alan İçin Kullanılan Anahtar Fiiller...73 TABLO 9: Bilişsel Süreç Düzeyleri-Örnek Sorular...75 TABLO 10: Bir İletişim Süreci Olarak Mülakat...88 ŞEKİLLER: ŞEKİL 1: ŞEKİL 2: ŞEKİL 3: Mülakata Çağrılacak Adaya Yönelik Davet Mektubu...45 Mülakata Çağrılmayacak Adaya Yönelik Ret Mektubu...45 Mülakatta Farklı Oturuş Şekillerinin Değerlendirilmesi... x