İSTANBUL TEKNİK ÜNİVERSİTESİ. Sel Risk Yönetimi. Prof. Dr. Mikdat KADIOĞLU ĠTÜ Meteoroloji Mühendisliği Bölümü

Transkript

1 İSTANBUL TEKNİK ÜNİVERSİTESİ Sel Risk Yönetimi Prof. Dr. Mikdat KADIOĞLU ĠTÜ Meteoroloji Mühendisliği Bölümü 1

2 Fil Tarifi!.. Tehlikeler baģka bir Ģey; Afet Yönetimi ise bambaģka bir Ģeydir! Her biri uzmanına sorulmalı. mızrak hortum pervane duvar direk ip

3 Tanımlar Sel: Suların bulunduğu yerde yükselerek veya baģka bir yerden gelip genellikle kuru olan yüzeyleri kaplamasına denir. Sel Afeti: Sel sularının fiziksel, ekonomik ve sosyal kayıplara neden olup, normal yaģamı ve insan faaliyetlerini durdurarak veya kesintiye uğratarak, olumsuz bir Ģekilde etkileyen ve yerel imkanlar ile baģ edilemeyen durumlardır. 3

4 Sel ÇeĢitleri OluĢma süreleri bakımından seller: 1. YavaĢ GeliĢen Seller (Slow-Onset Floods), bir hafta veya daha uzun bir süre içinde oluşabilir 2. Hızlı GeliĢen Seller (Rapid-Onset Floods), bir-iki günde içinde oluşabilir 3. Ani Seller (Flash Floods), 6 saat içinde oluşabilir. Ani seller, çöller dahil, dünyanın her yerinde görülür 4

5 Sel ÇeĢitleri OluĢma yerleri bakımından seller: 1. Dere ve Nehir Selleri (taģkınlar) 2. Dağlık Alan (Kuru Vadi) Selleri 3. ġehir Selleri 4. Kıyı Selleri 5. Baraj Selleri 5

6 Kriz Yönetimine Hayır! Tek baģına Kriz Yönetiminin panik ve vurdum duymazlık gibi iki aģaması vardır: Kriz yönetimi Tek başına uygulanan kriz yönetimi: Tepkiseldir, Eşgüdüm yoktur, Hedef kitle yanlıştır, Etkisizdir, Zamansızdır, Güven vermez ve Afetin felakete dönüşmesine yardımcı olur...

7 Modern Afet Yönetim Sistemi Risk yönetimi 1 2 Zarar Azaltma Hazırlık Koruma Düzeltme Tahmin ve Erken Uyarı Afet Yeniden yapılanma Etki Analizi Kriz yönetimi ĠyileĢtirme 4 Müdahale 3 7

8 Kapsam 1. GiriĢ 2. Zarar Azaltma 3. Hazırlık 4. Tahmin ve Erken Uyarı 5. Özet 8

9 2. Selleri Önleme ve Zararlarını Azaltma 9

10 Tehlike ve Risk Kavramları Bu durumda: Köpek balığı; Tehlike midir? Risk midir? 10

11 Sıkışma Diyagramı Savunmasızlık (maruziyet) S Afet T Tehlikeler (tetikleyici olaylar) A = T x S Bournemouth Univ., 2005

12 Yönetimlerin Sel Zararlarını Azaltma Önlemleri I. Yapısal ve Mühendislik YaklaĢımı akarsu yatağını düzeltme ve düzenleme sel kontrol setleri,ve barajları, duvarları ve derivasyon kanalları,yağmur suyu drenaj sistemi binaların taģınması, yükseltilmesi,... II. Yapısal Olmayan YaklaĢım sel yatağı zonları/kamulaģtırma/yasalar rölekasyon, özel kullanım ve yapı izinleri nehirlere ait sulak alanların geri verilmesi Afet Yönetimi ve Sigorta kuralları

13 Maddi Zarar ve ölüm sayısı Sel olma sayısı ve toprak kaybı (x Da) Sel olma sayısı ve ihtimali DSĠ XI nolu Edirne Havzasındaki periyodu için Akarsu Selleri ve Kayıplar Havza 11'de periyodu için aylara göre sel olma sayıları ve olasılıkları % 25% 25% Aylara göre sel olma sayıları ve olasılıkları. 0 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% Aylar 10 Havza 11'de onar yıllık periyodlara göre Sel olma sayıları ve toprak kayıpları (x Da) ( ) ,7 4 1, ,0 0, Sel sayısı Toprak Kaybı (üstte) Ortalama sel sayısı Yıllar Onar yıllık periyodlara göre Sel olma sayıları ve toprak kayıpları (x da) 2 1,5 1 0,5 0 Havza 11'de yılları arası onar yıllık periyodlar içinde oluģan toplam maddi kayıplar (xmilyon $), ölüm sayıları ve ortalama can kaybı Maddi zarar Ölüm Sayısı (üstte) Ortalama can kaybı Yıllar Onar yıllık periyodlar içinde oluģan toplam maddi kayıplar (xmilyon $), ölüm sayıları ve ortalama can kaybı. 13 Kaynak: DSI Taşkın Yıllıkları

14 MERĠÇ NEHRĠ YATAĞINDAKĠ ADALAR

15 Sel ile "savaģ da: Set OluĢturma Set Kanalı Normal Nehir Kanalı Doğal Sel Yatağı Setler yerinde inģa edilmeli. Malzemeler rastgele ve olduğu gibi ortalığa dökülmemeli. Set oluģunca sel sularının nereye gideceği de mutlaka ayrıntılı bir Ģekilde düģünülmeli!.. 15

16 Yapay Set OluĢturma Toprak Setler Çamur Kutusu Kum Torbaları Jersey Bariyerleri 16

17

18 Sel kontrol yapıları: Barajlar Akarsu havzalarında su developmanına yönelik kapsamlı projeler ve nehir sellerinden koruma projeleri hizmete girdikçe taşkınların sıklığı ve oluşturduğu can kayıplarında önemli azalmalar olduğu görülmektedir. Hikmet ÖZGÖBEK, 2004: TÜRKİYE DE METEOROLOJİK KAYNAKLI DOĞAL AFETLER VE TAŞKIN KORUMA FAALİYETLERİ, DSİ Etüd ve Plan Dairesi Başkanı, 22 Mart 2004 Dünya Su Günü Paneli, Ankara 18

19 Maddi Zarar (x1 Milyon $) Ölü Sayısı Sel Sayısı TÜRKİYE genelinde yılları arası onar yıllık periyotlara göre nehirlere bağlı olan Türkiye genelinde Yılları arası onar yıllık periyotlara göre oluģan toplam ve ortalama sel sayıları Toplam Sel sayısı Ortalama Sel Sayısı Yıllar Türkiye genelinde Yılları arası onar yıllık periyotlara göre seller nedeniyle oluģan toplam ve ortalama ölü sayıları Sel sayısı azalıyor Ölüm sayısı artıyor Toplam Ölü sayısı Ortalama Ölü Sayısı Yıllar Ateş ile su hatıra bakmaz Türk Atasözü Türkiye genelinde Yılları arası onar yıllık periyotlara göre seller nedeniyle oluşan toplam ve ortalama maddi zararlar (x Milyon $) Maddi Zarar (x1 Milyon $) Ortalama Maddi Zarar Yıllar Maddi zarar artıyor 19

20 II. BEYAZIT KÜLLĠYESĠ ( )

21 TARĠHĠ SARAYĠÇĠ

22 Zemine tamamen oturan binaların altlarında, etraflarındaki tahribatı engellemek ve hidrostatik kuvvetleri dengelemek için, açılan boģluklar. 22

23 Yükseltme Dağ başında harman yapma savurursun yel içinde. Sel önünde değirmen yapma öğütürsün sel içinde. Türk Atasözü Dışarıdaki hayvanlar için sel sığınakları 23

24 Yükseltme 24

25 Yer değiştirme (Binaların taşınması, relökasyon) TaĢındık!.. 25

26 EDĠRNE FEN LĠSESĠ-PAZARKULE GÜMRÜK YOLU

27 ısıtıcı klima ve sayaçlar Yükseltme (Tesisatı temel sel seviyesi üzerine yükseltme) Yükseltme elektrik tesisatı su tesisatı 27

28 Kanalizasyonun geri basmasına karşı check-valve check-valve 28

29 EDĠRNE KARAAĞAÇ MAHALLESĠ

30 Sel Tehlikesi Bölgesi dere yatağı Sel ile mücadele için bilinmesi gereken sınırlar sel yatağı sel yatağı (1oo yıllık sel) sel tehlike sınırı (5oo yıllık sel) 30

31 "100-yıllık sel", bir yılda sel oluģma ihtimali %1 veya daha büyük olan sel demektir Sel yatakları belirlenmesi ve mevcut tesisler için sel risk haritalarının hazırlanması... 31

32 Sel yataklarında yaģam alanları temel sel seviyesi üzerine yükseltilmiģ binalar Su basman seviyesi 32

33 Eski Sel Yatağı Eski sel yatakları, sel yatağına müdahale edilince değiģir Yeni Sel Yatağı Eski Sel Yatağı Yeni Sel Yatağı 33

34 ARTIK SEL YATAKLARINA MÜDAHALE EDİLMESİN!

35 Mümkünse sel yatakları imara hiç açılmamalı, yeģil alan olarak kullanılmalıdır. Sürekli sel riski yaģayan yerler de güvenli yerlere taģınmalı. Sel yatakları da park ve bahçelere dönüģtürülmeli... 35

36 Satın alacağım Ev ya da arsa Sel Yatağında mı? VatandaĢın bunu sizden öğrenebilmesi mümkün mü? Kime baģvurmalı?.. 36

37 Sigorta primleri, alçak kat kotu ve temel tipini belirmek için Sel Bölgeleri 37

38 NFIP Sel Sigortasının Maliyeti Nedir? Sel yatağında, Sel Yataklarını Yönetimi Yönetmeliklerinin istediğinden 30 cm alçak inģa edilmiģ: $200,000'lık ev: $ 2,300 (+1,690) $100,000 'lık ev : $ 1,440 $50,000 'lık ev : $ 1,010 $10,000'lık ev eģyası : $ 96 $250,000'lık iģyeri binası: $ 6,347 38

39 3. Sellere Hazırlık 39

40 Tüm bireyler/birimler Uluslararası kaynaklar Afet Yönetimi Vilayet

41 İlk 72 Saat: Altın Saatler Herkes ve her kurum her tehlikede ne yapacağını bilmeli!.. 41

42 Kampanya Zamanı ve Türü Afet ve Eğitim Takvimine Göre Belirlenmeli Oca ġub Mar Nis May Haz Tem Ağu Eyl Eki Kas Ara Doğal Çığ Deprem Sel Teknolojik Toplumsal Olaylar Boru hatları Şehir Yangınları

43 Halk can güvenliği için sel sularından uzak durmalı; yaya veya araç ile suya girmemeli ve sel suları ile temas etmemeli. Bu konuda sürekli çağrılar ve eğitimler yapılmalı. 43

44 Kkk Türk Atasözü Dibi görünmeyen sudan geçme

45 Halkın riski doğru algılayabilmesi için afet öncesi sel risk haritalama vb. çalıģmalara katılmalarında büyük faydalar var Tehlikeli mi?.. Burayı asla su basmaz 45

46 SELE HAZIRLIK VE MÜDAHALE PLANLARI Plansızlığı planlayanlar, başarısızlığa planlanmıştır 46

47 İl, İlçe ve Büyük Kurum ve Kuruluşların Afet Acil Yardım Planı Ekleri 47

48 Sel risk haritalarına göre sel tahliye ve barınma, vb planları hazırlanmalı 48

49 Selde Tahliye: Ġnsanlar önceden gideceği yerleri bilmeli... Sel vb afetlerde geçici barınak olarak kullanılabilmeleri için okullar, mutlaka güvenli yerlere çok sağlam inģa edilmelidir... 49

50 Marriott Waterside Downtown Tampa Dikey tahliye de düģünülmeli 50

51 AFETLERE HAZIRLIKTA TATBĠKAT VE EGZERSĠZLER En Basit 2 Alıştırma En Karmaşık Tatbikatların Tanımlanmasında T E M E L F E L S E F E 1 Yönlendirm e Semineri Gerçek Boyutta Tatbikat 5 Masabaşı Egzersizi İşlevsel Tatbikat 4 3 Gerçekçi Ölçülebilir Basit Elde edilebilir Katkıya yönelik

52 4. Seller için Tahmin ve Erken Uyarı AteĢ ile sel dilsiz düģmandır haber vermeden gelir. Atasözü 52

53 Edirne Yağışları ( )

54 Power Power Power Power Power Power Edirne Yağışlarında Periyodiklik 5 x e yıl 5 x e60 15 yıl Period(Years/Cycle) 5 x 106 e yıl Period(Years/Cycle) 5 x 106 e yıl Period(Years/Cycle) 5 x 106 e yıl Period(Years/Cycle) Period(Years/Cycle) 5 x 106 E yıl Period(Years/Cycle)

55 Z a m a n Üç Adımda Erken Uyarı... TAHMİN Kaynak Yer Zaman Miktar Olasılık saat önce şehir ölçeğinde UYARI Kaynak Tehlike Yer Zaman Büyüklük Olasılık Koruyucu Önlemler 2-6 saat önce kasaba ölçeğinde ALARM/ TAVSİYELER Bu bilgilerin tamamının verilmediği yağışlar yer yer etkili olacak" gibi ifadelere, "tahmin" veya "ihbar" denilemez... bir kaç dakika önce dakika için mahalle veya köy ölçeğinde Kesinlik 55

56 Tahmin Uyarı Alarm

57 Sel tahmini: Havza bazında su-hava-toprak durumu... 57

58 Meteoroloji radarları ile kasaba bazında yağıģ, sel ve buzlanma takibi

59 Meteorolojik İhbarlara Örnek kaynak tehlike/ yer zaman büyüklük/ olasılık yer koruyucu önlemler! Türkiye'de verilen tahmin ve ihbarlar gerçek anlamda tahmin ve ihbar tanımına uymuyor. 59

60 Erken uyarı araçları Türkiye'de henüz, gerçek anlamda erken uyarı ile afetlerle mücadele edilmemektedir!.. 60

61 Kapalı olsa bile kendiliğinden açılıp meteorolojik ihbarları veren özel meteoroloji radyosu. Meteoroloji Radyosu ile Erken Uyarı 61

62 Özet: 1.Sel öncesinde sel risk yönetimine önem vermezsek, sel oluştuğunda uygulamak zorunda kalacağımız kriz yönetiminde başarılı olamayız. 2.Seller ile sadece yapısal önlemler ile mücadele edemeyiz. Yapısal olmayan önlemleri de artık gerektiği gibi devreye koymalıyız. 3.Bütün çalışmalar bugünkü değil; gelecekteki hidro-meteorolojik koşullar dikkate alarak yapılmalıdır 62