Transkript

1 TÜRKİYE KALKINMA BANKASI A.Ş. Gelişmekte Olan Ülkelerde KOBİ lerin Rekabet Edebilme Gücünün İyileştirilmesi Girişimin Gelişmesini Artırmada Finansmanın Rolü ARAŞTIRMA MÜDÜRLÜĞÜ Aralık 2003 Ankara

2 Gelişmekte Olan Ülkelerde KOBİ lerin Rekabet Edebilme Gücünün İyileştirilmesi Girişimin Gelişmesini Artırmada Finansmanın Rolü GA Çeviren Ahmet KANDEMİR Türkiye Kalkınma Bankası Araştırma Müdürü

3 ISBN UNCTAD UNITED NATIONS CONFERENCE ON TRADE AND DEVELOPMENT IMPROVING THE COMPETITVENESS OF SMEs IN DEVELOPING COUNTRIES The Role of Finance To Enchance Enterprise Development UNCTAD/ITE/TEB/Misc.3 UN New York and Geneva,2001

4 Önsöz Gelişmekte olan ülkelerde KOBİ lerin üretken kapasite yaratmada, rekabet etmede, yeni iş alanları açmada ve fakirliğin hafifletilmesinde başarılı olması için finansmandan faydalanma imkanı en önemli unsur olarak belirlenmiştir. Finansman olmadan, KOBİ ler yeni Teknolojileri edinemez veya özümseyemez ne de global pazarlarda rekabet etmek için genişleyebilir veya hatta daha büyük firmalarla iş bağlantıları aklına gelebilir. Bu seçme makaleler UNCTAD ın (Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Örgütü) Ekim 2001 de Cenevre de yapılan Gelişmekte Olan Ülkelerde KOBİ lerin Rekabet Edebilme Gücünün İyileştirilmesi: E-finansman dahil, Girişimin Gelişiminin Artırılması için Finansmanın Rolü konusundaki devletler arası Uzman Toplantısında sunulmuştur. Bu yayın KOBİ lerin finansmandan faydalanma imkanı üzerinde yoğunlaşıyor. Uzman Toplantısının temel amaçları aşağıdaki noktalarda yoğunlaştı: KOBİ lerin finansman imkanından faydalanmasını iyileştirmek amacıyla KOBİ müşterilerine dönük finansal yenilikteki en son eğilimleri yeniden gözden geçirmek; KOBİ lere dönük bu yeniliklerin önemi ve gelişmekte olan ülkelerde nasıl uygulanabileceği konusunda politika hazırlayıcıların haberdar olmasını sağlamak; Uluslararası ve ulusal ticari bankalarda, risk sermayesi fonlarında ve sigorta şirketlerinde en iyi uygulamaları belirlemek; Gelişmekte olan ülkelerde en iyi uygulamaların tekrar kullanılmasında hükümetlerin ve uluslararası kuruluşların rolünün dikkate alınması; İşlem maliyetlerini ve riskleri azaltmanın bir aracı olarak, finansal ile finansal-olmayan desteğin birleştirilmesine dönük yöntemlerin analizi; ve KOBİ lerin finansman imkanından faydalanmasını iyileştirmek için Hükümetler, kamu ve özel sektör kalkınma ajansları, uluslararası finansal kurumlar ve UNCTAD tarafından alınacak gelecekteki eylemlerin belirlenmesi. Uzman Toplantısı hem gelişmiş hem de gelişmekte olan ülkelerdeki kamu ve özel bankalardan; bölgesel kalkınma bankalarından; uluslararası kuruluşlardan; meslek odalarından; Hükümet temsilcilerinden; ve akademisyenlerden oluşan katılımcılardan meydana geldi. i

5 Açık oturuma katılan panelistler ve uzmanlar tarafından Uzman Toplantısında sunulan değerli makaleler KOBİ nin finansmandan faydalanma imkanı problemini gelişmiş ülkelerde ortadan kaldırılmış olduğunu belirtmesine rağmen, bu problemlerin hâlâ gelişmekte olan ülkelerde ne yazık ki çözülmediğini kanıtlıyor. Gelişmiş ülkelerde önemli birkaç banka KOBİ müşterilerine ulaşmak için enformasyon teknolojisindeki yenilikleri kullanıyor. Gelişmekte olan ülkelerdeki bankalarda ve finansal kuruluşlarda ise, başarılı uygulamaların bazı ilginç örnekleri mevcut olmakla beraber, sorun bu uygulamaların daha yaygın olarak nasıl kullanılabileceği noktasında düğümleniyor. Bu yayının I inci Bölümü, KOBİ leri kredilendirmenin kârlılığını arttırmak için önde gelen bankalar tarafından kullanılan birtakım yenilikleri tanımlayan meselenin anlaşılmasına temel teşkil eden bir çalışmayı içeriyor. Bölüm II de KOBİ nin rekabet edebilme gücünde finansmanın rolü müzakere ediliyor. Bölüm III de yer alan makaleler KOBİ finansmanında yenilikçi yaklaşımları ve başarılı programları irdeleniyor. Bölüm IV de KOBİ nin finansman imkanlarından daha fazla faydalanması için katılımcıların Hükümetlere ve uluslararası kurumlara tavsiyelerini kapsayan Uzman Toplantısının sonuçları sunuluyor. Toplantıda tartışılan konuların sonuçları gösterdiği gibi KOBİ lerin kredilendirilmesi konusunda finansal kuruluşların cesaretlendirilmesinde gelişmekte olan ülkelerde hâlâ yapılacak çok iş vardır. Özellikle, Hükümetler ve iş geliştirme hizmet sağlayıcıları uygun bir düzenleyici çerçevenin ve destek hizmetlerinin yerli yerine konması talebiyle karşılaşıyor. Ümidimiz odur ki bu yayın talebin karşılanmasına katkı yapacaktır. Rubens Ricupero UNCTAD Genel Sekreteri Cenevre, Eylül 2002 ii

6 İçindekiler Sayfa i Önsöz... BÖLÜM I: KONUNUN ANLAŞILMASINA YARDIMCI OLABİLECEK MAKALE... 1 KOBİ ler için Finansal Yeniliklerde En İyi Uygulamalar... 1 UNCTAD Genel Sekreterliği Giriş Ticari bankalar vasıtasıyla finansman son zamanlardaki gelişmeler Ulusal ve uluslar arası seviyelerde KOBİ ler için uzmanlaşmış kurumlar ve programlar: Finansmanı tamamlayıcılar Özsermaye finansmanı risk sermayesi fonları Kadın girişimcilerin/müteşebbislerin finansmanı Uluslararası toplumun rolü Sonuçlar 63 Ek I 71 BÖLÜM II: KOBİ NİN REKABET EDEBİLME GÜCÜNDE FİNANSMANIN ROLÜ. Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeler ve Ekonomik Yaratıcılık Andrew Warner, Harvard Üniversitesi nde Uluslararası Kalkınma 76 Merkezi... Giriş Ekonomik yaratıcılık indeksinin oluşturulması Yenilik, teknoloji transferi ve yeni girişimlere başlama Uluslararası patent ve ihracat istatistikleri ile doğrulama Sonuç BÖLÜM III: KOBİ FİNANSMANINDA YENİLİKÇİ YAKLAŞIMLAR VE BAŞARILI PROGRAMLAR 94 A. ULUSAL İNİSİYATİFLER Hindistan da KOBİ lerin desteklenmesi için Kalkınma Finansman Kurumları ve Ticari Bankaların Yenilikçi Projeleri Sailendra Narain, KOBİ Büyüme ve Kalkınma Finansmanı Merkezi Giriş Küçük ölçekli sanayiler sektörüne genel bir bakış Yenilikler Tekrar edilebilirlik Gelişmekte Olan Ülkelerde KOBİ lerin Rekabet Edebilme Gücünün İyileştirilmesi Cuno Güttler, Rheinish (Ren) Tasarruf Bankaları ve Talimatla Yapılan Virman Hizmeti (Giro) Birliği. Giriş Sorunlar/Talepler Çözümler Tavsiyeler Önde Gelen Avrupalı İki KOBİ Bankasının durum analizleri 106 Örnek I: Rheinish (Ren) Tasarruf Bankaları Grubu beş çekirdek/esas yeterlilik 106 Örnek II: Swedbank: Şube/Perakende bankacılık yapan önemli bir İsveç bankası. 108 KOBİ lerin Finansmanı/Finase Edilmesi: Uganda Deneyimi iii

7 Louis Kasekende, Uganda Bankası (Bank of Uganda) Giriş KOBİ lerin özellikleri ve onların finansal kaynaklardan faydalanmasını engelleyen faktörler Uganda da işletme gelişmesinde finansmanın rolü Finansman imkânlarından yararlanmada KOBİ lere destek programları KOBİ lerin kredi itibarını iyileştirmedeki sorunlar Tunus ta Sigorta ve Finansman Moncef Zouari, COTUNACE Giriş Tunus İhracat kredi sigortası İhracatın finansmanında kredi sigortası ürünlerinin rolü Sonuç. 126 B. ULUSLARARASI İNİSİYATİFLER 127 Küçük Ölçekli İşletme Finansmanının Kârlı Kılınması Uluslararası Finansman Kurumu nun (IFC) Yaklaşımı Renate Kloeppinger-Todd, Uluslararası Finansman Kurumu 1. Neden mikro ve küçük ölçekli işletme finansmanı? Mikro ve küçük ölçekli işletme finansmanı: yeni gelişen bir fırsat Hedefler ve sorunlar Çözümler Malî teknolojiler ve altyapı Kapasite yaratma Geçiş Ekonomilerinde KOBİ lerin Finansmanı için Ticari Bankacılıkta Yenilikçi Yaklaşımlar ve Başarılı Programlar Radhakrishna Narasimham, Asya Kalkınma Bankası 1. Geçiş ekonomilerinde bankacılık sektörünün rolü Geçiş ekonomilerinde KOBİ sektörü için banka kredilendirmesi Sonuç KOBİ Özsermaye Finansmanı: Küçük İşletme Yardım Fonları nın (SEAF) Deneyimi.... John Bays, Küçük İşletme Yardım Fonları 1. SEAF ın misyonu SEAF s faaliyetleri Başarılı KOBİ risk sermayesi fonları için kriterler KOBİ risk sermayesinin avantaj ve dezavantajları Eğilimler C. TAMAMLAYICI İŞLETME HİZMETLERİ İşletme Danışmanlığı(Mentoring) KOBİ lerin Gelişmesi için Rehberlik... Brian Dunsby, İşletme Danışmanları Enstitüsü Giriş Küçük işletme nedir? KOBİ ler yardıma muhtaçtır İşletme danışmanlık uygulamaları İşletme Danışmanları Kurumu nun (IBA) Rolü Gelişmekte Olan ülkeler Sonuç İşletme ve Malî Hizmetlerin Bir Araya Getirilmesi... UNCTAD Genel Sekreterliği Giriş iv

8 2. EMPRETEC programı KOBİ lerin finansman imkanından faydalanmasını iyileştirmede BDS nin rolü BÖLÜM IV: UZMAN TOPLANTISININ SONUÇLARI Tablolar Tablo 1: Özel özsermaye/risk sermayesi için artırılan yeni fonlar (USD milyar) Tablo 2: Anket sorularındaki ülkeler arasındaki ile GSYİH'daki( ) değişmeler arasındaki korelasyon katsayıları Tablo 3: Sektörler itibariyle ticari bankaların özel sektöre verdiği krediler, Tablo 4: EMPRETEC yerleştirmeleri ve ağa bağlama Tablo 5: Kredi onaylarının özeti Kutular Kutu 1: ITC nin KOBİ lerin finansmanı konusunda faaliyetleri Kutu 2: Afrika da risk sermayesi fonlarında Hassas Hava Hizmetleri Ltd. Şirketi Kutu 3: Bolivya da SEAF vakası Kutu 4: Empretec Gana Vakfı finansal ve finansal olmayan hizmetlerin birleştirilmesi Çizelgeler Çizelge 1: 1990 larda ekonomik büyüme ile ekonomik yaratıcılık arasındaki ilişki Çizelge 2: 1990 larda teknoloji transfer indeksi ve yenilik indeksi Çizelge 3: Ekonomik yaratıcılık indeksinin açıklaması/izahı Çizelge 4: Yenilik indeksi ve yeni bir işe başlamanın kolaylığı Çizelge 5: Yenilik indeksi ile yerleşik olmayanların aldığı kişi başına patentler arasındaki ilişki Çizelge 6: Teknoloji transfer indeksi ile yerleşik olmayanların aldığı kişi başına patentler arasındaki ilişki Çizelge 7: Yenilik indeksi ile kişi başına patentler arasındaki ilişki Çizelge 8: Yüksek teknoloji ihracatları ile teknoloji transfer indeksi arasındaki ilişki Çizelge 9: İşe yeni iş girişimine başlayanların finansmanında etkin şube bankasının beş temel yeterlilik göstergesi v

9 BÖLÜM I Konunun Anlaşılmasına Yardımcı Olabilecek Makale KOBİ ler için Finansal Yeniliklerde Örnek Uygulamalar UNCTAD Genel Sekreterliği GİRİŞ KOBİ lerin finansmanına özgü problemler erişim eksikliği Birçok işyeri araştırmasında finansman hem gelişmekte olan, hem de gelişmiş ülkelerde küçük ve orta ölçekli işletmelerin hayatta kalmasını ve büyümesini belirleyen en önemli faktör olarak tespit edilmiştir. Finansman imkanlarından faydalanmak KOBİ lere işlerini genişletmek için üretken yatırımlara girişmelerine ve en son teknolojileri edinmelerine imkân verir ve böylece bir bütün olarak onların ve ülkelerinin rekabet edebilme gücü temin edilir. Kötü bir şekilde işleyen finansal sistemler gelir ve istihdamda daha düşük büyümeye yol açarak, bir ülkenin mikroekonomik temellerine ciddi şekilde yavaş yavaş zarar verebilir. İş yaratmada sayılarına ve önemlerine rağmen, KOBİ ler geleneksel olarak resmi kredi veya özsermaye elde etmede güçlükle karşı karşıya kalmıştır. Örneğin, KOBİ lere verilen ticari banka kredilerinin vadeleri oldukça büyük herhangi bir yatırımın borcunu tamamıyla ödemek için çoğunlukla çok kısa bir süre ile sınırlıdır. Bu arada, KOBİ lere önerilen kredi faiz oranları yüksek kaldığı halde, rekabetçi faiz oranlarından faydalanma imkânı sadece birkaç seçilmiş firmaya (blue-chip companies: iyi tanınan, güvenilir ve başarılı firmalar) ayrılır. Ayrıca, gelişmekte olan birçok ülkede bankalar geleneksel olarak karşı konulmaz bir şekilde az risk ve daha yüksek getiriler veren devlete borç veriyor. Bu tür uygulamalar (kamunun bankalardan borçlanarak kamu yatırımları ve harcamalarını yapması) pek çok özel sektör borçlularına yer bırakmamış ve onlar için sermayenin maliyetini artırmıştır. Hükümetler özel tasarrufların çoğunluğunu alıp harcadıkları sürece dinamik bir özel sektöre sahip olmayı bekleyemez. Risk sermayesi fonları ileri teknoloji sektörlerinde yoğunlaşmıştır. Aynı şekilde, uluslararası malî kurumlar KOBİ lerin kötü durumunu bilmezlikten gelmiştir. Örneğin, Basel sermaye uyum standartların * ticari bankaların KOBİ sektörüne hizmet verme * ÇEVİRENİN NOTU: Uluslararası Ödemeler Bankası (Bank for International Settlements - BIS) bünyesindeki Basel Bankacılık Gözetim ve Denetim Komitesi 1988 de yayımladığı "Capital Accord" (Sermaye Uyumu) adlı kararla, ülkeler arasındaki farklılıkları önlemek üzere sermaye yeterliliğinde uluslararası düzeyde standartları 1

10 kapasitesi üzerinde etkisi göz önüne alarak, söz konusu standartlar analiz edilmemiş ve düzenlenmemiştir. Bu tercihler ve yaklaşımlar KOBİ lerin finanse edilmesini daha kötü bir duruma sokmuştur. Olayın en önemli nedenleri Geleneksel ticari bankalar ve yatırımcılar pek çok UNCTAD uzman toplantısında ortaya konmuş olan bilinen birtakım nedenler yüzünden KOBİ lere hizmet verme konusunda gönülsüz olmuştur. 41 Sözü edilen nedenler şunlardır: Yetersiz varlık toplamı ve düşük piyasa değeri, konjonktür dalgalanmalarına karşı zayıf olmaları ve yüksek kapanma oranlarından dolayı, KOBİ ler, kredi açan kuruluşlar ve yatırımcılar tarafından yüksek riskli borç alanlar olarak görülüyor; KOBİ lerin muhasebe kayıtlarının eksikliği, yetersiz malî tablolar veya işletme planlarından kaynaklanan bilgi dengesizliği (bilgi asimetrisi) kredi açan kuruluşların ve yatırımcıların potansiyel KOBİ önerilerinin kredi liyakatını değerlendirmesini zorlaştırıyor; Küçük miktarda kredi açmanın veya yatırım yapmanın yüksek idari/ticari işlem giderleri KOBİ lerin finanse edilmesini kârlı bir iş yapmıyor. Sonuç olarak, ticari bankalar genellikle daha iyi işletme planları sunan, daha iyi kredi liyakat derecelerine, daha güvenilir malî bilgiye, daha iyi başarı şansına ve daha yüksek kârlılığa sahip, büyük şirketler lehinde yanlı davranır. Bankalar KOBİ lere kredi açmak istediği zaman, risk üstlendikleri düşüncesiyle onlara bir komisyon yükler ve daha katı eleme kriterleri uygular, bu durum her yönden maliyetleri yukarı çeker. Gelişmekte olan ülkelerde ve geçiş ekonomisi olan ülkelerde ticari bankalar çoğu kez devlet yönetimine kredi açmayı tercih ediyor ve bu yüzden kamu sektörünün yatırım ve harcamaları özel sektör yatırımlarına azaltıcı etki yapıyor, yani özel sektöre yer bırakmıyor. Bu tür tercihler Nijerya da batılı bir banker tarafından yerinde bir sözle ifade edildi: biz bir hayır derneği değiliz. Başka bir yerde iyi para kazanabileceğime göre, KOBİ ler yüzünden niye risk alayım? 42 Son olarak, finansmanı KOBİ lerden uzaklaştıran bir de yakın dostları kayırmacılık (cronyism) veya içerden bilgi sızdırıp kredilendirme problemi vardır. belirlemiştir. Karar, banka sermayesine tanımlar getirmiş, banka aktiflerini risk ağırlıklarına göre dört grupta toplamış, sermayenin risk ağırlıklı toplam aktiflere oranına yüzde 8 alt sınırını getirmiştir. 41 Bakınız örneğin Issues concerning SMEs access to finance in Development Strategies and Support Services for SMEs: Proceedings of Four Intergovernmental Expert Meetings, UNCTAD The SME-financing Gap and New Financial Products for SMEs in Developing Countries and Eastern Europe Committee of Donor Agencies for Small Enterprise Development, Vienna, October The Financial Times

11 Birçok hükümet ve uluslararası malî kuruluşlar sübvansiyonlu kredi programları hazırlayarak ve/veya kredi garantileri (teminatları) vererek yüksek ticari işlem maliyetleri ve risklerle ilgili problemlerin üstesinden gelmeye çalışmıştır. Bu tür projeler çoğunlukla geri ödememe kültürünün gelişmesine yardım etmiştir veya hedef gruba ulaşmamış veya malî açıdan kendi kendine sürdürülebilirliği sağlamamıştır. Bu tür başarısız müdahalelerin örnekleri 1980 li yılların başlarında hedefli kredi projeleri Sahra-Altı Afrika da kalkınma finansman kurumları (DFI) tarafından başlatıldı. Bu projelerin amacı kırsal alanlardaki öncelikli sektörlere ya uzun-vadeli kredi ya da özel hizmetler vermek idi. Sübvansiyonlar, faiz tavanları, iktisadi politikaya dayalı kredi tahsisleri, vb. teşviklerinden oluşan bir sistem vasıtasıyla kredi akımlarını hükümetlerin (devlet yönetimlerinin) etkilemesi yüzünden izlenen malî politikalar müdahaleci idi. Bankalar risk değerlendirme ve kredileri izlemeye dönük imkanlarını geliştirmek veya etkinliklerini (hızlı ve verimli çalışma) artırmak maksadıyla teşvikten yoksundu, bu durum bankaların portföy kalitesinde genel bir kötüleşmeye katkıda bulunmuştur. Bazı ülkelerde donuk kredi değerlerinin payı bankaların portföylerinin %90 ına yükselmiştir (Nissanke, 2001). Bu makale gelişmekte olan ülkelerde kayıtlı sektördeki küçük ve orta ölçekli işletmeler (KOBİ ler) ve yenilikçi mekanizmalar sayesinde onların finansman imkanından faydalanmaları konusunda yoğunlaşıyor. Bu makalenin amacı malî istikrarın ve istihdamın artmasına yardım etmek için ihtiyaç duyulan makroekonomik veya malî düzenlemeleri ayrıntılarıyla müzakere etmek değildir. Genel olarak malî sistemde makroekonomik istikrar ve güven, basiretli denetleyici yetki kullanabilen güçlü kurumlar gerektiriyor. Bu koşullar, şüphesiz, KOBİ lerin uzun-vadeli finansmandan faydalanma imkanı verecek, eğer hazırlandıysa, iyi işleyen bir bankacılık sistemi için bir önkoşuldur. Birçok ülkede malî reforma ivedilikle ihtiyaç duyuluyor. Bununla birlikte, böyle bir reformun kendisi KOBİ lerin uzun-vadeli finansman imkanından faydalanmasını garanti etmek için yeterli değildir. Yapısal reformların eksikliği, KOBİ sektörüne kredi vermenin kârlılığını ve imkânını artırabilecek mikro düzeyde çok ihtiyaç duyulan işin ertelenmesi için bir mazeret olarak kullanılmamalıdır. Daha doğrusu makro düzeyde reformlar ve mikro düzeyde yeniliğe eş zamanlı olarak girişmek gerekiyor. 3

12 1. TİCARİ BANKALAR VASITASIYLA FİNANSMAN SON ZAMANLARDAKİ GELİŞMELER KOBİ finansmanı için iyi işleyen ve sürdürülebilir mekanizmalar bununla ilgili kurum kurulmasını ve bir piyasa yaklaşımını gerektiriyor. Kredi veren kurumlar mutlaka maliyetleri düşüren ve üstlenilecek riski asgariye indiren ticari mekanizmalar vasıtasıyla KOBİ lere malî hizmetler vermek için imkânlarını iyileştirmelidir. Sadece bu şekilde malî kurumlar KOBİ ye kredi vermeyi daha kârlı bulacak, ve bu yüzden onlar KOBİ leri hedefleyen kredi programları düzenlemeleri konusunda özendirilmelidir. Ayrıca, bankaları KOBİ piyasalarına daha yakından bakmaya zorlayan malî hizmetler endüstrisinde birtakım eğilimler de vardır. Küreselleşme eğilimleri özellikle büyük şirketlere kredi verilmesi ve marjların ve hizmet bedellerinin aşağı çekilmesi konularında rekabeti artırıyor. Birçok ülkede menkul kıymet piyasalarının iyileşen likiditesi (ödeme yükümlülüklerini zamanında yerine getirebilme kabiliyeti) büyük şirketlerin doğrudan sermaye piyasalarının imkânlarından faydalanmasını gittikçe daha çok sağlıyor ve onların malî aracıları atlamasına izin veriyor. Bu nedenle, işlerini KOBİ müşterilerine doğru genişletmeleri ve KOBİ lere kredi açmanın kârlılığını iyileştirecek mekanizmalar geliştirmeleri konusunda, bankalar artan baskı altındadır. Son yıllarda gelişmiş ülkelerde bankalar birtakım girişimleri başlatmış olup, bu girişimler hem KOBİ lere kredi açmanın kârlılığını iyileştiriyor ve hem de KOBİ lerin finansman imkânından ve onların ihtiyaçlarına uygun hale getirilmiş malî ürünlerden daha iyi faydalanmasını sağlıyor. Önde gelen birtakım bankalar KOBİ lere malî hizmetler vermenin son derece kârlı bir işe dönüştürülebileceğini kanıtlamıştır. Gelişmekte olan ülkelerde ve gelişmiş ülkelerde birçok yönden birbirinden farklı olmakla beraber, KOBİ grubundan müşterilere hizmet vermenin problemleri benzerdir, şöyle ki, algılanan riskin yüksekliği, bilgi asimetrisi (bilgi dengesizliği) ve yüksek idari maliyetlerle ilgili problemler. Bu nedenle, KOBİ lerin kredi imkânından faydalanmasını iyileştirmek için gelişmiş ülkelerde son zamanlardaki yenilikler gelişmekte olan ülke bankalarının daha fazla KOBİ ye dönük hale gelmeleri ve bu sektöre verecekleri hizmetlerin hacmini ve kalitesini artırmaları için değerli görüşler/anlayışlar sağlayabilir. Avrupa Birliğinde ve ABD de bankaların üstlendiği girişimler KOBİ finansman sektöründe etkin biçimde rekabet etmek için, yüksek risklerle ve KOBİ lere hizmet vermenin maliyetlerinin üstesinden gelirken, bankalar KOBİ lerin özel 4

13 ihtiyaçlarını karşılayan malî hizmetleri vermek zorundadır. Bunu başarmak için, çok sayıda banka KOBİ müşterilerine hizmet vermek için ayrı stratejiler benimsemiştir. Güncel trend/eğilim ürüne dayalı bir bakıştan onların ihtiyaçlarına göre düzenlenmiş malî hizmetler paketleri sunan daha fazla müşteriye yönelik bir bakışa kaymaktır. Bu bakış açısı bankaların KOBİ sektörü ile olan ilişkilerini oldukça iyileştirme potansiyeline sahip olduğu kadar, KOBİ sektörüne malî hizmetler vermenin kârlılığını artırma potansiyeline de sahiptir. Biz bu bölümde KOBİ sektörüne daha iyi hizmet vermek için bankaların üstlendiği birtakım girişimleri yeniden inceliyoruz. Bu girişimler şunları kapsıyor: Kredi puanlama (scoring) sistemleri kullanılarak KOBİ lerin bilgi dengesizliğinin ve yüksek algılanan risklerin azaltılması; dışardan bilgi sağlayıcıların kullanılması; KOBİ müteşebbisler için riskin kendisi veya birisi vasıtasıyla değerlendirilmesi; risk seviyesine göre fiyat konulması; üçüncü şahıslarla riskin paylaşılması; kredi garantilerine (teminatlarına) bir alternatif olarak sözleşmelerin (covenants) kullanılması; ve işe yeni başlayanlar gibi yüksek riskli müşteriler için özel destek birimleri kurulması; En son bilgi teknolojilerini uygulayarak kredi verme maliyetlerinin azaltılması; kurumun modernize edilmesi, en verimli hale getirilmesi ve kredilendirme işlemlerinin basitleştirilmesi; KOBİ lerin ihtiyaçlarına daha iyi uyarlanan ürünlerin geliştirilmesi; Banka personelinin eğitimi ve KOBİ müşterilerinin gruplara ayrılması vasıtasıyla KOBİ ler için malî hizmetlerin iyileştirilmesi; Riskleri ve maliyetleri azaltmak, malî ve malî olmayan hizmetleri birleştirmek için KOBİ kuruluşları ve diğer iş gelişimi sağlayıcıları ile birlikte çalışılması, işbirliği yapılması. KOBİ lerin bilgi dengesizliğinin azaltılması ve risk yönetiminin iyileştirilmesi Bankaların KOBİ portföyünün risk yönetimini iyileştirmenin çözüm yolu daha iyi bilgiye sahip olmaktır, daha doğrusu, KOBİ müşterileriyle ilgilendikleri zaman onların karşılaştığı bilgi dengesizliğini azaltmaktır. Bunu başarmak için iki altyapı kümesinin yerli yerinde olması gerekir. Kendi karar alma işlemlerini desteklemek için çok büyük miktardaki verileri işlemlerden geçirmek ve analiz etmek amacıyla, malî kurumların yerli yerince etkin mekanizmalara sahip olmaları gerekir. Ayrıca KOBİ lerle ilgili güvenilir ve belirtilen zaman içinde teslim edilebilen malî bilgi üretimini mümkün kılmak için malî piyasaların yerli 5

14 yerinde uygun altyapıya sahip olmasına ihtiyaç vardır. Bankaların bilgi dengesizliğini azaltmak amacıyla giriştiği yenilikçi yaklaşımları incelemeye başlamadan önce, KOBİ lerle ilgili güvenilir malî bilgiye ilişkin bazı konulara dikkati çekiyoruz. (a) KOBİ lere ilişkin malî bilgi Bankaların KOBİ lere kredi vermede gönülsüz davranmalarının bir nedeni, güvenilir malî bilginin eksikliğinden dolayı risk değerlendirmede yetersiz kalmalarından kaynaklanıyor. Hayli gelişmiş ve istikrarlı malî piyasalarda kredi açan kuruluşlar ve yatırımcılar genellikle şeffaf, güvenilir ve karşılaştırılabilir malî bilgi istiyor ve alıyorlar. Daha iyi bilgi, daha yüksek yatırımcı güveni ve daha düşük sermaye maliyeti demektir. Böyle bir malî bilgi ulusal veya hatta uluslararası muhasebe standartlarını takip eden malî tablolarda veriliyor. Bankalar ve düzenleyici makamlar halk tarafından alenen elde edilebilir veya talep edilen bilgilerden daha fazlasını bile talep edebilir. İlâve olarak, malî analistler, derecelendirme kuruluşları veya işyeri istihbarat büroları kredi açan kuruluşların ve yatırımcıların elde edebileceği bilgiyi üretir. Bununla birlikte, gelişmiş ülkelerde bile, Avrupa Birliği nde olduğu gibi, eğer KOBİ ler aktif toplamında, iş hacminde ve/veya çalışan işçi sayısında kayda değer bir eşiğe ulaşmıyorsa, onların standartlaştırılmış bir tarzda malî performansları konusunda rapor yayınlaması zorunlu değildir. Bu, gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde, KOBİ ler kredi açan kuruluşların veya yatırımcıların kullanabileceği güvenilir malî bilgiyi üretmiyor anlamına gelir. Onun yerine, bu kullanıcılar KOBİ lerin farklı raporlama biçimlerine uymaları yüzünden onlara çok pahalı yük getiren malî bilgiyi kendileri için belirlemekten vazgeçiyorlar. Daha da önemlisi, KOBİ lerin büyük çoğunluğu etkin yönetim için müteşebbislerin ihtiyaç duyduğu temel malî bilgiyi üretmiyor. Güvenilir malî bilgi üretilmesinde KOBİ lerin karşılaştığı birçok engeli tekrar gözden geçirdikten sonra, Uluslararası Muhasebe ve Raporlama Standartları (ISAR) konusunda Hükümetlerarası Uzmanlar Çalışma Grubu (Intergovernmental Working Group of Experts) KOBİ ler için bir muhasebe sisteminde olması gereken arzu edilen birçok özelliği belirledi. Bu özellikler KOBİ yi büyüme koşullarına uydurmada, standartlaştırılmış formatlara ve genellikle kabul görmüş muhasebe uygulamalarına bağlılıkta kullanım kolaylığını ve esnekliği kapsıyor. Böyle bir sistem kredi açan kuruluşlar ve yatırımcıların karşılaştığı bilgi dengesizliğini azaltabilmesine ilâve olarak müteşebbislere faydalı idari bilgi sağlayabilir. Kredi değerlendirme ve derecelendirme için malî kurumlar tarafından kullanılan yenilikçi mekanizmalar bazen böyle güvenilir malî bilginin mevcut olduğunu varsayıyor. Hem ticari 6

15 işlem maliyetlerini ve hem de riskleri azaltmak için bu tür mekanizmaları kullanmanın temel ön koşulu güvenilir muhasebe bilgisidir. Eğer muhasebe ve raporlama koşulları KOBİ lerin çoğunlukla sahip olduğu her iki işlem tipi ile beraber onların bilinen iş becerilerini açıklama yeteneğini gerçekten dikkate aldıysa, bu tür güvenilir malî bilgi KOBİ lerden elde edilebilir. (b) Kredi puanlama sistemleri KOBİ risklerinin yönetiminde bankaların karşılaştığı mesele, başvuru başına yüksek maliyetler yaratmadan, çok sayıda KOBİ kredi başvurularının doğru bir risk değerlendirmesini yapmaktır. Bu nedenle, çok sayıda KOBİ ile çalışan bankalar her bir kredilendirme kararının maliyetlerini aşağıya çekmek için kendi kredilendirme kararlarının verilmesinde otomatik hale getirilmiş yöntemleri kullanmak zorundadır. Bu durum Bilgi Teknolojisi sistemlerine ve küçük işletmelerin kredilendirilmesiyle görevli personelin eğitiminde bir hayli masraflı yatırım yapmayı gerektiriyor. Bununla birlikte, bankanın kâfi derecede büyük KOBİ portföyünü elinde bulundurması koşuluyla, genellikle bu yatırımlar verimli çalışma kazançları ve iyileştirilen risk değerlendirme sayesinde tamamıyla ödenecektir. Son yıllarda bankalar, küçük işletme kredilendirilmesinde puanlama adı verilen yeni bir teknolojiyi giderek daha çok benimsemiştir. Kredi puanlama 1990 ların başlarında özellikle ABD deki büyük bankalar tarafından başlatıldı. Kredi puanlama sistemi ilk başta tüketici kredileri için geliştirildi, ve bankaların tüketici kredisi portföylerinin yönetimini yaptığı bu sistem zaman içinde büyük ölçüde değiştirilmiştir. Dünyanın her tarafında tüketici kredisi kararlarının büyük çoğunluğu şimdi otomatik hale getirilmiş ve kredi puanlamayı kullanıyor (Jennings, 2001). Bu teknoloji şimdi giderek daha çok küçük işletme kredilendirilmesine taşınıyor. Küçük işletme puanlama daha şimdiden ABD de ve Batı Avrupa da iyi tanınıyor. Ayrıca, Asya da da daha yaygın hale gelmeye başlıyor. Kredi puanlama, bir krediye başvuran kimsenin yükümlülüğünü yerine getirmeme riskini değerlendirmek için kullanılan otomatik hale getirilmiş istatistiksel bir yöntemdir. Bu yöntem borçluların gelecekte bir gün kredisiyle ilgili yükümlülüğü yerine getirmeme (krediyi ödememe) olasılığını önceden kestiren belirli özellikleri belirlemek için borçlularla ilgili çok miktarda tarihsel verinin analiz edilmesini kapsar. Bu veriler, örneğin, ekonomik sektörü, işletmenin geçirdiği yılları ve toplam aktif büyüklüğünü içerebilir. Bu analizden elde edilen sonuçları kullanarak, banka her bir kredi başvurusuna ilişkin riski değerlendirmek için bir puan kartı hazırlayabilir. Ağırlıklı ortalamayı veya başka bir metodolojiyi kullanarak, banka, kredi başvurusunu değerlendirmek için puan kartından tek bir sayısal ölçü veya kredi puanı 7

16 elde edebilir. Bu aşamalar ayrıca kolayca otomatik hale getirilebilir. Kredi puanlamanın birkaç tanımı vardır. Örneğin: Yöntem, kendine özgü belirli özellikleri olan kredi başvurusu yapan bir kimsenin krediyi ödememe olasılığını hesaplamak için, eski müşterilerle (borçlular) ilgili geniş bir analiz yapar. Sistem, krediye başvuran bir kimsenin gelecekte borç ödeme performansını önceden tahmin etmek için geçmiş borçluların geniş bir istatistiksel örneklemesinden tek bir sayısal ölçü puan/skor elde eder/türetir (Milken Institute, 2000). Puanlama, krediye başvuran kimse (aday) veya bir müşteri ile ilgili verilerin bir müşterinin veya bir küçük işletmenin davranışının bir yönünün objektif tahminine dönüştürmenin matematiksel (istatistiksel) bir olasılık yöntemidir. Bütün puanlama kavramı/düşüncesi, tarihsel performansın gelecekteki performansın öngörülmesinde kullanılabileceği gerçeğine bağlıdır (Coffman, 2001). Tüketici kredilerinde, farklı tiplerde borçlular için güvenilir kredi puanları üretmek için tüketici kredilerinin performansı ve borçluların özellikleriyle ilgili bol miktarda veri bankalarca genellikle kolayca elde edilebilir. Küçük işletme kredilendirmesi için, bu durum muhakkak söz konusu değildir. Özellikle daha küçük bankalar genellikle istatistiksel bir temele dayalı olarak kredileri yönetmek için yeterince büyük bir KOBİ kredisi hacmine sahip değildir. Böyle durumlarda bankalar verileri bir araya getirmeyi veya paylaşmayı oldukça istifadeli bulmuştur. Bu olay tarihsel analize girişmek ve kredi puanlamanın ve başka türlü elde edilemeyecek diğer teferruatlı kredi araçlarının kullanılmasını mümkün kılmak için büyük veri kaynaklarının yaratılmasına imkân veriyor. Bir örnek bir araya getirilmiş risk puanlarını ortaya koymak için kredi bürosu verilerinin kullanılmasıdır. Ayrıca bu verilerden yararlanan ve doğrudan doğruya bankalar için kredi puanlama sistemleri sağlayan kredi referans büroları da vardır. Örneğin, ABD de Küçük İşletme Puanlama Sistemleri (Small Business Scoring Systems (SBSS) ) kredi veren yaklaşık 350 kuruluş tarafından kullanılan kredi puanlama risk modellerini hazırlıyor. Benzer sistemler dünyanın diğer bölgelerinde de mevcuttur. Örneğin, İngiltere de dört kredi referans şirketi, kendi tarihsel veri tabanını kendi oluşturmak isteyen veya yüzeysel veri tabanına ihtiyacı olan bankalara geniş kapsamı olan puanlama sistemleri hazırlıyor (Cade 1997). KOBİ daha küçük olursa, büyük olasılıkla malî veriler başta olmak üzere, firmaya ait veriler, az, güvenilmez veya eksik bile olacaktır. Bu durumlarda bankalar firma sahiplerinin kişisel verilerine daha fazla önem verdi. Bu bilgi kredi geri ödemesinin önceden tahmin edicisi çıktı. Bu yüzden, firmaya ait bilgilerle eksiklikleri giderilen işletme müteşebbisinin 8

17 kredi puanlaması (örneğin, malî durum, önceki ödeme geçmişi, halka açık dosyalar, endüstri mukayeseli verileri, işletmenin geçirdiği yıllar, endüstri ve satışların hacmi) küçük işletme kredisinin gelecekteki performansının iyi bir göstergesidir ve bankaların KOBİ lere kredi açmasına katkıda bulunmuştur. Kredi puanlama sistemlerinin küçük işletme kredilendirmesine yayılmasını yavaşlatan bir özellik birçok bankada küçük işletme kredi portföyleri ile yan yana ve benzer şekillerde kredi müracaatlarının madde-madde değerlendirmelerini içeren daha büyük şirket müşterilerinin yönetimi konusundaki gelenektir. Bu yöntemleri değiştirmek için, bankaların yönetim kültürünün de geleneksel karar verme yaklaşımı ndan daha az bir madde-madde içeren karar yönetim yaklaşımı na doğru değiştirmeye ihtiyaç vardır. Başka bir ifade ile, yönetim bakış açısını bireysel kredi kararlarından kredi puanlama sistemleri gibi karar alma araçlarının yönetimine kaydırması gerekiyor (Coffman 2001). Kredi puanlama sistemleri Wells Fargo, Bank of America, Chase Manhattan, NatWest Bank, Banc One ve Citibank gibi büyük malî kuruluşlar tarafından küçük işletme işlemlerinde aktif olarak kullanılıyor de Wells Fargo küçük işletmelerin kredilendirilmesinde kredi puanlama sistemini kullanan ilk banka oldu ve 1995 e kadar banka bu sektördeki kredilerini %61 oranında artırabildi (Moore, 1997) da Consumers Bankers Association (CBA) tarafından yapılan bir anket çalışmasına göre, ABD de otomatik hale getirilmiş (otomatikleştirilmiş) kredi analizi ve kredi puanlaması yaygın uygulamalardır: ankete cevap verenlerin %92 si otomatikleştirilmiş sistemleri kullanıyor. Ayrıca, bankerler kendi kredi puanlama sitemlerini rafine etmeye devam ediyor: ankete cevap verenlerin %52 si kredi puanlama sistemlerini geçen yıl geliştirdiklerini ve %80 i de puanlama sistemlerini gelecek 18 ay içinde rafine etmeyi planladıklarını söylemiştir. Kredi puanlama sistemi aşağıdaki gibi birçok fayda sağlıyor: Yönetim, bütün kredi portföyüne ilişkin risk seviyesinin oluştuğu zaman kesitinin hemen hemen gerçek görüntüsüne sahip olacağından dolayı, iyileştirilmiş yönetim kontrolü sağlar. Bu bilgi bankanın kabul edeceği risk seviyesinin kontrolü ve bireysel kredi görevlilerinin subjektif yorumlarından bağımsız uygun bir kredi politikasının tespit edilmesi için çok önemlidir (Dickens & Keppler, 2001); İhtiyaç duyulan insan müdahalesini azalttığı için, satış garantili kredilerin (underwriting loans) maliyetlerini azaltır, onaylama hızını artırır ve yeni kredi personelinin eğitim süresini azaltır; 9

18 Kredi kararlarının artan hızına ilâve olarak kredilerin sayısının artması ile, kredi verenler gelirlerini artırmak için, kayıp oranını sabit tutarken masrafını üstlenebilir, Sistem zaman içinde geliştiği ve iyileştiği için, kararların iyileştirilmiş doğruluğunu, tutarlılığını ve objektifliğini sağlıyor; ve İşlemlerin otomasyonunu sağlıyor. Yine de, kredi puanlama bazı potansiyel dezavantajlara sahiptir: Kredi puanlama tarihsel verilerin analizine dayanıyor. Birçok durumda, örneğin, iktisadi durgunluktan önce, geçmiş performansa dayalı tahminler yanıltıcı olabilir. Kredi puanlama sistemi haksız kredilendirme uygulamalarına yol açabilir ve tespit edilen risk profiline uygun olmayan azınlık teşkil eden küçük gruplar ve/veya kadınlar gibi bazı gruplar üzerinde kötü bir etkiye sahiptir; ve Kredi verenler ile küçük işletmeler arasındaki ilişkiyi esas itibariyle azaltabilen kişisel olmayan (impersonal) bir araçtır; bankalar ile KOBİ ler arasındaki daha az etkileşim her iki taraf için zararlı olabilir. Sınırlı geçmişi olan veya yeterli malî bilgiye sahip olmayan ancak sağlam/güvenilir işletmeler, katı kredi puanlama modellerine göre krediye hak kazanamayabilir. Tek bir kredi puanına güvenen bankalar işletme ile ilgili önemli bir bilgi kaybına yol açabilir. Potansiyel problemin üstesinden gelmenin bir yolu, puanlarına göre müşterileri üç grup içinde kesimlere ayırmaktır: doğrudan kabul, doğrudan ret ve daha fazla incele (Jennings,2001). İncelemelerin gösterdiği gibi, küçük işletme sahipleri yerel bir bankeri (bankacıyı) bilmek ve kişiselleştirilmiş bir servise (hizmete) değer biçmeyi bilme ihtiyacı hissediyor. Bu nedenle, KOBİ sektörüne yönelen bankalar için sorun iki yaklaşımın karışımı olabilir, yani servis maliyetlerinin azaltılması için teknolojinin kullanılması ve aynı zamanda kişiselleştirilmiş servislerin (hizmetlerin) geliştirilmesi. Böyle bir dengeyi korumanın çözüm yolu en kârlı müşteriler için en önemli detay hizmeti ayırarak, bunun yanında marjinal olarak kârlı müşterileri otomatikleştirilmiş dağıtım kanallarını kullanmaya özendirerek küçük işletme müşterilerini gruplara ayırmaktır (Stoneman, 1998). Otomatikleştirilmiş kredi puanlama sistemlerinin kurulması ayrıca banka için birtakım yan ürünlere (türev ürünlere) yol açabilir. Sistem tarafından üretilen bilgi müşterilerin gruplara ayrılmasında bir araç olarak ve malî ürünleri potansiyel müşterilere pazarlamanın etkinliğinin iyileştirilmesinde (örneğin, ön işlemden geçirilmiş banka kredileri (pre-processed 10

19 bank loans) kullanılabilir. Ayrıca, kredi puanlama risk seviyesine göre kredilerin fiyatlandırılmasında kullanılabilir. Kredi puanlamanın diğer hizmetler için potansiyel müşterilerin belirlenmesinde faydası olur ve muhtemel ödünç alanları hedeflemeye katkıda bulunur. Örneğin, ABD de büyük bankalar küçük işletmelere 50,000 US$ a kadar teminatsız krediler için ön onay aldıklarını işaret ederek, doğrudan posta ile kabul edilebilir puanları olan küçük işletmelere yaklaşıyor. (Moore, 1997). (c) Dışardan bilgi sağlayıcılar Dışardan (dış) derecelendirme üst dilimde yer alan KOBİ lerin kredi itibarının değerlendirilmesinde faydalı bir araç olarak kullanılabilir ve bankalar ile küçük işletmeler arasında daha fazla şeffaflık yaratabilir. Ayrıca Pazar yerinde bir KOBİ nin konumunun tayin edilmesinde kesin sonuca ulaştıran bir yardım sağlar. Bir banka kendi değerlendirmesini derecelendirme veya puanlama biçiminde yapsa bile, yetkili (ehil) bir kurum tarafından yapılan bir dış derecelendirme aşağıda verilen faydaları sağlar: kredi değerliliğinin kanıtlarını; bankalarla yapılan kredi müzakerelerini güçlendirir; ve KOBİ lerin rakipleri ve iş ortaklarının karşısındaki konumunu kuvvetlendirir. Ayrıca, derecelendirme analizi sürdürülen iyileşmeler veya gerekli olduğu zaman iyileştirici bir harekette bulunmaları için KOBİ lere fırsat verir. Onların açısından, bankalar onların kredi değerliliğine daha yoğun bakarak işletmelerin hazır olmalarını ödüllendirecektir. KOBİ ler için dış derecelendirme değerlendirmesi genellikle üç aşamayı kapsar. Birinci aşama yıllık malî tabloların değerlendirilmesinden meydana gelir (örneğin, 3-5 yıllık geçmişe ait). Tipik göstergeler aktif toplamını, sermaye ve kârlılığı kapsar. İkinci aşama firmanın iş koşullarını değerlendirir ve üçüncü aşama bir yönetim görüşmesi olup, risk potansiyelinin dikkatle gözden geçirilmesi için faydalıdır. Bu analiz başlıca mal sağlayıcıların ve müşterilerin krediyi geri ödeme gücü ve ödemeye niyeti olup olmadığını belirleyen özelliklere ilişkin bilgi, işletmenin kendi ödeme kayıtlarına ilâve olarak işletmenin kendi yöntemleri ve IT (Bilgi Teknolojisi) sistemleri ile ilgili bilgilerle tamamlanabilir. Bu işlemlerden sonra derecelendirme kuruluşu herhangi bir gizli kalması gereken bilgiyi dışarıya ifşa etmeden üçüncü şahısların işletmenin malî durumundan haberdar olmasına imkân veren bir derecelendirme sertifikası yayımlayacaktır. Bundan başka, derecelendirme derecesi ölçümleri 11

20 dünya çapında kabul görmüş olup, ulusal ve uluslararası tanınma 43 ve hızlı bir değer biçme imkânı sağlar. Şüphesiz, KOBİ güvenilir/sağlam malî hesaplarını hazırlayabildiği sürece, dış derecelendirme mümkündür, bu yüzden çok büyük çoğunluk henüz bu tür hizmetlere uygun değildir. Özellikle ileri teknoloji şirketleri ve yenilikçi KOBİ ler gibi son derece uzmanlaşmış becerilere ihtiyaç duyulan yerlerde, bankalara risk değerlendirmeleri sağlama amacıyla çeşitli işletme değerlendirme ve derecelendirme hizmetleri Avrupa da başlamıştır. Çoğunlukla ileri teknoloji sektöründe, yenilikçi ve hızla büyüyen işe yeni başlamış işletmeler bankalarca çok çekici olarak görülüyor. Ancak, banka kredi birimi görevlileri içerdiği riskleri ve başarı şanslarını değerlendirmek için, yeni ve karmaşık teknolojik konular hakkında hüküm veremez. Bu nedenle, banka personeli yenilikçi ve ileri teknoloji şirketleri gibi uzmanlaşmış alanlar konusunda tavsiye için uzmanların desteğine ihtiyaç duyarlar. Bilimsel grup Fraunhofer Enstitüsü ile Alman Tasarruf Bankaları (DSGV) işbirliği yaparak NTG (Teknoloji Uzmanlık Ağı) diye adlandırılan bir proje başlattı, kalifiye uzmanlardan oluşan ağ KOBİ lerin risklerini ve yenilikçi fırsatlarını değerlendirebiliyor. Projenin hedefleri şunlardır: teknik ve piyasaya ilişkin tavsiye vermek için bir uzmanlar ağı sağlıyor; banka ve uzman bulunması ve uygun uzmanın tespit edilmesi ve yapılan işin kalitesinin kontrol edilmesi arasında bir bağlantı kurulmasını sağlıyor; fazla yüksek olmayan sabit ücretlerle aşama aşama uzman görüşü sistemini sağlıyor; ve tüm prosesin başından sonuna kadar hızlı ilerlemesini sağlıyor. Ağ vasıtasıyla, Alman Tasarruf Bankaları yenilikçi iş önerilerine ilişkin mükemmel bilgiye ve temellere dayalı hızlı kararlar alabiliyor ve ayrıca KOBİ için özel olarak hazırlanmış malî çözümü bulabiliyor (European Commission, 1997). Avrupa Birliği (AB) malî operatörlerin özellikle küçük ölçekli işetme finansmanını amaçlayan teknolojiye dayalı derecelendirme metodolojileri geliştirmelerine imkân veren birçok deneme (pilot) projesini destekliyor. Bu tür proje örnekleri arasında Avrupa Teknoloji Derecelendirmesi ve ENTAS (Avrupa Yeni Teknolojileri Değerlendirme Servisi) sayılabilir. Avrupa Teknoloji Değerlendirme Servisi yenilikçi KOBİ leri değerlendirmek için teknik/ekonomik bir derecelendirmeyi planlamayı amaçlıyor. Söz konusu proje, teknolojik projeleri olan küçük ölçekli firmaları risklerine göre derecelendirmek için Avrupa düzeyinde 43 Bir derecelendirme ölçeği kredi değerliliğinin (liyakatının) en üst seviyesini temsil eden üçlü A ile başlıyor; Ayrıca ikili A da malî istikrarın yüksek bir derecesini ve borç geri ödememe yükümlülüklerinin düşük bir riskini ifade ediyor. Üçlü B normal bir riski temsil ediyor. Sadece bir C zar zor yeterli bir kredi değerliliğini ifade ediyor ve D harfi tasfiyeye gidebilir bir firmayı temsil ediyor. 12