TMS VE KOBĠ/TFRS STOK ALIM MALĠYETLERĠ VE DÖNÜġTÜRME MALĠYETLERĠ YARD.DOÇ.DR. ALĠ ILDIR ULUDAĞ ÜNĠVERSĠTESĠ

Transkript

1 TMS VE KOBĠ/TFRS STOK ALIM MALĠYETLERĠ VE DÖNÜġTÜRME MALĠYETLERĠ YARD.DOÇ.DR. ALĠ ILDIR ULUDAĞ ÜNĠVERSĠTESĠ

2 STANDARDIN AMACI Stokların maliyetinin nasıl saptanacağı, Nasıl gidere dönüģeceği, Stok maliyetlerinin oluģumunda uygulanacak olan değerleme yöntemlerinin neler olacağı hakkında bilgi vermektir. 2

3 STOK TANIMI TMS KOBĠ/TFRS ĠĢin normal akıģı içinde ( olağan iģletme faaliyetleri kapsamında ) satılmak için elde tutulan; Satılmak üzere üretilmekte olan; ya da Üretim sürecinde ya da hizmet sunumunda kullanılacak ilk madde ve malzemeler Ģeklinde bulunan varlıklardır. ĠĢin olağan akıģı içinde satılmak için elde tutulan; bu tür satıģa konu olmak üzere üretilmekte olan veya üretim sürecinde ya da hizmet sunumunda kullanılacak ilk madde ve malzemeler Ģeklinde bulunan varlıklardır. 3

4 STANDARDIN UYGULANMAYACAĞI STOKLAR TMS KOBĠ/TFRS ĠnĢaat sözleģmeleri ve bu sözleģmelerle iliģkilendirilen hizmet sözleģmeleri Finansal araçlar Tarımsal faaliyetler ile ilgili canlı varlıklar ve hasat zamanındaki tarımsal ürünler Doğrudan iliģkilendirilebilen hizmet sözleģmeleri de dâhil olmak üzere, inģaat sözleģmeleri kapsamında ortaya çıkan yapılmakta olan iģler. Finansal araçlar. Tarımsal faaliyetlerle ilgili canlı varlıklar ve hasat zamanındaki tarımsal ürünler 4

5 STANDARDIN STOKLARIN ÖLÇÜMÜNDE KULLANILMADIĞI DURUMLAR TMS KOBĠ/TFRS Belirli Sektörlerde en iyi uygulamalar çerçevesinde net gerçekleģebilir değeri ile ölçüldükleri dikkatle alınarak; tarım ve orman ürünleri, hasat dönemi sonrası tarımsal ürün, mineral ve mineral ürünler üreticilerinin elinde bulundurdukları stoklar. Stoklarını rayiç (gerçeğe uygun) değerlerinden satıģ giderlerini düģerek saptayan aracıların elinde bulundurdukları stoklar. Gerçeğe uygun değerlerinden satıģ maliyetleri düģülerek ölçülen ve söz konusu ölçüme iliģkin değer değiģikliklerinin kâr veya zarara yansıtıldığı, tarım ve ormancılık ürünlerinin, hasat dönemi sonrası tarımsal ürünlerin, madenlerin ve madeni ürünlerin üreticileri veya Stoklarını, gerçeğe uygun değerlerinden satıģ maliyetlerini düģerek ölçen ve söz konusu ölçüme iliģkin değer değiģikliklerini kâr veya zarara yansıtan aracılar 5

6 GERÇEĞE UYGUN DEĞER KarĢılıklı pazarlık ortamında, bilgili ve istekli gruplar arasında bir varlığın el değiģtirmesi yada bir borcun ödenmesi durumunda ortaya çıkması gereken tutardır. Bir baģka ifade ile, ilgili varlığın değiģ tokuģ edilebileceği tutarı ifade etmektedir. Ancak bu değer iģletmeye özgü olmayan bir değerdir. 6

7 ARACILAR Aracılar (bazen komisyoncu da denilmektedir), kendi hesaplarına ve baģkaları adına ticari mal (örneğin kahve, tahıl, Ģeker, ham petrol ve altın) alıp satarak fiyattaki dalgalanmalardan veya maliyet ile satıģ fiyatı arasındaki farktan kâr elde etmek amacıyla, stok edinen kiģilerdir. 7

8 STOKLARIN DEĞERLEMESĠ TMS KOBĠ/TFRS Stoklar, maliyet ve net gerçekleģebilir değerin düģük olanı ile değerlenir. Stoklar, maliyet değeri ile tahmini satıģ fiyatından, tamamlanma maliyetleri ve satıģa iliģkin maliyetler düģüldükten sonraki değerin düģük olanı üzerinden değerlenir. 8

9 NET GERÇEKLEġEBĠLĠR DEĞER ĠĢin normal akıģı içinde, tahmini satıģ fiyatından, tahmini tamamlanma maliyeti ve satıģ giderlerinin düģülmesi suretiyle elde edilen tutarı ifade etmektir. Bir baģka ifade ile, iģin normal akıģı içinde iģletmenin stoklarının satılmasından beklediği net tutarı ifade eder. Dolayısıyla bu değer iģletmeye özgü bir değerdir. 9

10 STOKLARIN MALĠYETĠ TMS KOBĠ/TFRS Stokların maliyeti; tüm satın alma maliyetlerini, dönüģtürme maliyetlerini ve stokların mevcut durumuna ve konumuna getirilmesi için katlanılan diğer maliyetleri içerir. Stokların maliyeti, tüm satın alma maliyetlerini, dönüģtürme maliyetlerini ve stokların mevcut konumuna ve durumuna getirilmesi için katlanılan diğer maliyetleri içerir. 10

11 SATIN ALMA MALĠYETLERĠ TMS KOBĠ/TFRS Stokların satın alma maliyeti; satın alma fiyatı, ithalat vergileri ve diğer vergiler (firma tarafından vergi idaresinden iade alınabilecekler hariç) ve nakliye, yükleme boģaltma maliyetleri ile mamul, malzeme ve hizmetlerin elde edilmesiyle doğrudan bağlantısı kurulabilen diğer maliyetleri içerir. Ticari ıskontolar ve benzeri diğer indirimler, satın alma maliyetinin belirlenmesinde indirim konusu yapılır. Stokların satın alma maliyetleri; satın alma fiyatı, ithalat vergileri ve diğer vergiler (iģletme tarafından vergi idaresinden iade alınabilecekler hariç) ve nakliye, yükleme/ boģaltma maliyetleri ile mamul, malzeme ve hizmetlerin elde edilmesiyle doğrudan iliģkilendirilebilen diğer maliyetleri içerir. Ticari iskontolar, indirimler ve diğer benzeri kalemler, satın alma maliyetinin belirlenmesinde indirim konusu yapılır. 11

12 ÖNEMLĠ Stoklar vadeli ödeme koģuluyla alınmıģ olabilir. Bazı durumlarda, anlaģma, örneğin, peģin alım fiyatı ile vadeli ödeme tutarı arasında bir fark Ģeklinde, belirtilmemiģ bir finansman unsuru içerir. Bu tür durumlarda, fark, finansmanın söz konusu olduğu dönem boyunca faiz gideri olarak muhasebeleģtirilir ve stokların maliyetine dâhil edilmez. 12

13 SATIN ALMA MALĠYETĠ ÖRNEK ÇÖZÜM Bir perakendeci, 20 TL iade alınamayan ihracat vergisi ve 10 TL iade alınabilir satın alma vergisi dahil olmak üzere 130 TL karģılığı mal ithal etmiģtir. Ġthal edilen malın sahiplikten kaynaklanan risk ve faydaları, malların liman depolarından çekilmesi ile perakendeciye geçmiģtir. Perakendeci malları çektiği zaman ödemeyi yapması gerekmiģtir. Perakendeci mallarını mağazasına nakletmek için 5 TL; daha sonra da malları müģterilere teslim etmek için 2 TL masraf yapmıģtır. malların satıģında 3 TL ilave satıģ maliyeti oluģmuģtur. Satın alma maliyeti 125 TL dir. Bu maliyet, malların satıģ noktasına getirilmesinde ortaya çıkan maliyetleri, yani 100 TL satın alma maliyetini (130 TL eksi 20 TL ihracat vergisi eksi 10 TL satın alma vergisi), 20TL iade alınamayan ithalat vergisini ve 5 TL malları mağazaya nakletme maliyetini içermektedir. Not: Malları edinirken ödenen 10 TL satın alma vergisi perakendeciye iade edileceği için satın alma maliyetine dahil edilmez. Satın alma maliyetine satıģ giderleri (yani 2 TL teslim etme maliyeti ve 3 TL diğer satıģ maliyeti) dahil edilmez. 13

14 DÖNÜġTÜRME MALĠYETLERĠ TMS KOBĠ/TFRS Stokların dönüģtürme maliyetleri; direkt iģçilik giderleri gibi, üretimle doğrudan iliģkili maliyetleri kapsar. Bu maliyetler ayrıca ilk madde ve malzemenin mamule dönüģtürülmesinde katlanılan sabit ve değiģken genel üretim giderlerinden sistematik bir Ģekilde dağıtılan tutarları da içerir. Stokların dönüģtürme maliyetleri; direkt iģçilik giderleri gibi, üretim birimleri ile doğrudan iliģkilendirilebilen maliyetleri içerir. Bu maliyetler ayrıca hammaddelerin mamule dönüģtürülmesinde katlanılan sabit ve değiģken genel üretim giderlerinden sistematik bir Ģekilde dağıtılan tutarları da içerir. 14

15 DÖNÜġTÜRME MALĠYETLERĠ TMS KOBĠ/TFRS Sabit genel üretim giderleri, amortisman, fabrika binası ve teçhizatının bakım onarım giderleri gibi, üretim miktarından bağımsız olarak nispeten sabit kalan dolaylı üretim maliyetleri ile fabrikanın yönetim ve idaresi ile ilgili maliyetlerdir. Sabit genel üretim giderleri; amortisman, fabrika binası ve teçhizatının bakım onarım giderleri ile fabrikanın yönetim ve idaresi ile ilgili maliyetler gibi, üretim miktarından bağımsız olarak nispeten sabit kalan dolaylı üretim maliyetleridir. 15

16 DÖNÜġTÜRME MALĠYETLERĠ TMS KOBĠ/TFRS DeğiĢken genel üretim giderleri, endirekt (dolaylı) malzeme ve endirekt (dolaylı) iģçilik gibi, üretim miktarı ile birlikte doğru orantılı olarak değiģen dolaylı üretim maliyetleridir. DeğiĢken genel üretim giderleri dolaylı malzeme ve dolaylı iģçilik gibi, üretim miktarı ile doğru orantılı veya yaklaģık olarak doğru orantılı bir biçimde değiģen dolaylı üretim maliyetleridir. 16

17 GENEL ÜRETĠM GĠDERLERĠNĠN DAĞITIMI TMS KOBĠ/TFRS ¹Sabit genel üretim maliyetlerinin dönüştürme maliyetlerine dağıtımı, üretim faaliyetlerinin normal kapasitede olacağı varsayımına dayanır. Normal kapasite, planlanan bakım-onarım çalıģmalarından kaynaklanacak kapasite düģüklüğü de dikkate alınarak, normal koģullarda bir veya birkaç dönem veya sezonda elde edilmesi beklenen ortalama üretim miktarıdır. Sabit genel üretim maliyetleri dönüģtürme maliyetlerine, üretim faaliyetlerinin normal kapasitesi esas alınarak dağıtılmalıdır. Normal kapasite, planlanan bakımonarım çalıģmalarından kaynaklanacak kapasite düģüklüğü de dikkate alınarak, normal koģullarda bir veya birkaç dönem veya sezonda elde edilmesi beklenen ortalama üretim miktarıdır. 17

18 GENEL ÜRETĠM GĠDERLERĠNĠN DAĞITIMI TMS KOBĠ/TFRS ²Gerçek üretim düzeyi normal kapasiteye yakınsa, bu kapasite normal kapasite olarak kabul edilebilir. ³Her bir üretim birimine dağıtılan sabit genel üretim gider tutarı, düşük kapasite ya da atıl kapasite nedeniyle arttırılmaz. Dağıtılmayan genel üretim giderleri, gerçekleģtiği dönemde gider olarak kaydedilerek sonuç hesaplarına alınır. Gerçek üretim düzeyi normal kapasiteye yakınsa, söz konusu üretim düzeyi normal kapasite olarak düģünülebilir. Her bir üretim birimine dağıtılan sabit genel üretim gider tutarı, düģük kapasite ya da atıl kapasite nedeniyle arttırılmaz. Dağıtılmayan genel üretim giderleri, gerçekleģtiği dönemde gider olarak muhasebeleģtirilir. 18

19 GENEL ÜRETĠM GĠDERLERĠNĠN DAĞITIMI TMS KOBĠ/TFRS Çok yüksek üretim olan dönemlerde, her bir üretim birimine dağıtılmış sabit genel üretim gideri payı düşer, böylece stoklar yüksek maliyetten değerlenmemiş olur. ¹Değişken genel üretim giderleri, üretim tesislerinin gerçek kullanıma bağlı olarak her bir üretim birimine dağıtılır. Normalin üstünde üretim gerçekleģen dönemlerde, her bir üretim birimine dağıtılmıģ sabit genel üretim gideri payı düģer; böylece stoklar maliyetin üzerinde değerlenmemiģ olur. DeğiĢken genel üretim giderleri, üretim tesislerinin gerçek kullanımına bağlı olarak her bir üretim birimine dağıtılır. 19

20 YAPILAN SAPTAMALAR-1 Standart, kural olarak normal maliyet yöntemini benimsemektedir. Çünkü değiģken genel üretim giderleri fiili üretime göre maliyetlerine yüklenirken, sabit genel üretim giderleri kapasiteye dağıtılmaktadır. 20

21 YAPILAN SAPTAMALAR-2 Fiili üretimin kapasiteye yakın olması halinde, sabit GÜG lerinin de değiģken GÜG gibi fiili üretim esas alınarak maliyetlere yüklenmesine, yani tam maliyet yönteminin uygulanmasına izin verilmiģtir. Burada amaç, sabit ve değiģken GÜG sabit değiģken ayrımına gidilmeden tek bir ölçüye göre dağıtımını sağlanmasıdır. Ancak bu normal maliyet yöntemin terk edildiği anlamına gelmemektedir. 21

22 YAPILAN SAPTAMALAR-3 Üretim miktarının düģüklüğü nedeniyle birim sabit maliyetinin arttırılamayacağı vurgulanarak, çok düģük miktarlarda gerçekleģen üretim dönemlerinde de normal maliyet uygulamasına devam edilmesi gerektiği öngörülmüģtür. 22

23 YAPILAN SAPTAMALAR-4 Standart, çok yüksek derecede gerçekleģen üretim hacimlerinde sabit maliyetin azalmasını, yani normal maliyet yerine tam maliyetin uygulanmasını öngörmektedir. 23

24 TAM MALİYET YÖNTEMİ TOPLAM GİDER YÜKLENEN MİKTAR BİRİM MALİYET DİMM GİDERİ Ton D.İ. GİDERİ Ton GÜG Değiş Kısım Ton GÜG Sabit Kısım Ton TOPLAM ÜRETİM MALİYETİ : ( x 15 Ton ) SATILAN MAMUL MALİYETİ : ( x 8 Ton ) DÖNEM SONU STOK : ( x 7 Ton )

25 NORMAL MALİYET YÖNTEMİ TOPLAM GİDER YÜKLENEN MİKTAR BİRİM MALİYET DİMM GİDERİ Ton D.İ. GİDERİ Ton GÜG Değiş Kısım Ton GÜG Sabit Kısım Ton TOPLAM ÜRETİM MALİYETİ : ( x 15 Ton ) BOŞ KAPASİTE : ( x 5 Ton ) SATILAN MAMUL MALİYETİ : ( x 8 Ton ) DÖNEM SONU STOK : ( x 7 Ton )