CATHERINE BAKER ZORUNLU EĞİTİME HAYIR!

Transkript

1 CATHERINE BAKER ZORUNLU EĞİTİME HAYIR!

2 Ayrıntı: 36 İnceleme Dizisi: 21 Zorunlu Eğitime Hayır Catherine Baker Kitabın Özgün Adı Insoumission à I école Obligatoire Fransızca dan Çeviren Ayşegül Sönmezay Düzelti A. Tansel Mumcu Catherine Baker Bernard Barroult/1985 basımından çevrilmiştir. Bu kitabın Türkçe yayım hakları Ayrıntı Yayınları na aittir. Kapak İllüstrasyonu Asuman Ercan Kapak Tasarımı Arslan Kahraman Kapak Düzeni Gökçe Alper Dizgi Esin Tapan Yetiş Baskı Kayhan Matbaacılık San. ve Tic. Ltd. Şti. Davutpaşa Cad. Güven San. Sit. C Blok No.:244 Topkapı/İstanbul Tel.: (0212) Birinci Basım 1991 İkinci Basım 1995 Üçüncü Basım 2006 Dördüncü Basım 2013 Baskı Adedi 2000 ISBN Sertifika No.: AYRINTI YAYINLARI Hobyar Mah. Cemal Nadir Sok. No.: 3 Cağaloğlu İstanbul Tel.: (0212) Faks: (0212) & info@ayrintiyayinlari.com.tr

3 Catherine Baker Zorunlu Eğitime Hayır!

4 İNCELEME DİZİSİ YEŞİL POLİTİKA/J. Porritt Ë MARKS, FREUD VE GÜNLÜK HAYATIN ELEŞTİRİSİ/B. Brown Ë KADINLIK TAHAKKÜM VE DİRENİŞ SANATLARI/J.C. Scott Ë SAĞLIĞIN GASPI/I. Illich Ë SEVGİNİN BİLGELİĞİ/A. Finkielkraut Ë KİMLİK VE FARKLILIK/W. Connolly Ë ANTİPOLİTİK ÇAĞDA POLİTİKA/G. Mulgan Ë YENİ BİR SOL ÜZERİNE TARTIŞMALAR/H. Wainwright Ë DEMOKRASİ VE KAPİTALİZM/S. Bowles-H. Gintis Ë OLUMSALLIK, İRONİ VE DAYANIŞMA/R. Rorty Ë OTOMOBİLİN EKOLOJİSİ/P. Freund-G. Martin Ë ÖPÜŞME, GIDIKLANMA VE SIKILMA ÜZERİNE/A. Phillips Ë İMKÂNSIZIN POLİTİKASI/J.M. Besnier Ë GENÇLER İÇİN HAYAT BİLGİSİ EL KİTABI/R. Vaneigem Ë EKOLOJİK BİR TOPLUMA DOĞRU/M. Bookchin Ë İDEOLOJİ/T. Eagleton Ë DÜZEN VE KALKINMA KISKACINDA TÜRKİYE/A. İnsel Ë AMERİKA/J. Baudrillard Ë POSTMODERNİZM VE TÜKETİM KÜLTÜRÜ/M. Featherstone Ë ERKEK AKIL/G. Lloyd Ë BARBARLIK/M. Henry Ë KAMUSAL İNSANIN ÇÖKÜŞÜ/R. Sennett Ë POPÜLER KÜLTÜRLER/D. Rowe Ë BELLEĞİNİ YİTİREN TOPLUM/R.Jacoby Ë GÜLME/H. Bergson Ë ÖLÜME KARŞI HAYAT/N. O. Brown Ë SİVİL İTAATSİZLİK/Der.: Y. Coflar Ë Ahlak ÜZERİNE TARTIŞMALAR/J. Nuttall Ë TÜKETİM TOPLUMU/J. Baudrillard Ë EDEBİYAT VE KÖTÜLÜK/G. Bataille Ë ÖLÜMCÜL HASTALIK UMUTSUZLUK/S. Kierkegaard Ë ORTAK BİR ŞEYLERİ OLMAYANLARIN ORTAKLIĞI/A. Lingis Ë VAKİT ÖLDÜRMEK/P. Feyerabend Ë VATAN AŞKI/M. Viroli Ë KİMLİK MEKÂNLARI/D. Morley-K. Robins Ë DOSTLUK ÜZERİNE/S. Lynch Ë KİŞİSEL İLİŞKİLER/H. LaFollette Ë KADINLAR NEDEN YAZDIKLARI HER MEKTUBU GÖNDERMEZLER?/D. Leader Ë DOKUNMA/G. Josipovici Ë İTİRAF EDİLEMEYEN CEMAAT/M. Blanchot Ë FLÖRT ÜZERİNE/A. Phillips Ë FELSEFEYİ YAŞAMAK/R. Billington Ë POLİTİK KAMERA/M. Ryan-D. Kellner Ë CUMHURİYETÇİLİK/P. Pettit Ë POSTMODERN TEORİ/S. Best-D. Kellner Ë MARKSİZM VE Ahlak/S. Lukes Ë VAHŞETİ KAVRAMAK/J.P. Reemtsma Ë SOSYOLOJİK DÜŞÜNMEK/Z. Bauman Ë POST- MODERN ETİK/Z. Bauman Ë TOPLUMSAL CİNSİYET VE İKTİDAR/R.W. Connell Ë ÇOKKÜLTÜRLÜ YURTTAŞLIK/W. Kymlicka Ë KARŞIDEVRİM VE İSYAN/H. Marcuse Ë KUSURSUZ CİNAYET/J. Baudrillard Ë TOPLUMUN McDONALDLAŞTIRILMASI/G. Ritzer Ë KUSURSUZ NİHİLİST/K.A. Pearson Ë HOŞ- GÖRÜ ÜZERİNE/M. Walzer Ë 21. YÜZYIL ANARŞİZMİ/Der.: J. Purkis & J. Bowen Ë MARX IN ÖZGÜRLÜK ETİĞİ/G. G. Brenkert Ë MEDYA VE GAZETECİLİKTE ETİK SORUNLAR/Der.: A. Belsey & R. Chadwick Ë HAYATIN DEĞERİ/J. Harris Ë POSTMODERNİZMİN YANILSAMALARI/T. Eagleton Ë DÜNYAYI DEĞİŞ- TİRMEK ÜZERİNE/M. Löwy Ë ÖKÜZÜN A SI/B. Sanders Ë TAHAYYÜL GÜCÜNÜ YENİDEN DÜŞÜN- MEK/Der.: G. Robinson & J. Rundell Ë TUTKULU SOSYOLOJİ/A. Game & A. Netcalfe Ë EDEPSİZLİK, ANARŞİ VE GERÇEKLİK/G. Sartwell Ë KENTSİZ KENTLEŞME/M. Bookchin Ë YÖNTEME KARŞI/P. Feyerabend Ë HAKİKAT OYUNLARI/J. Forrester Ë TOPLUMLAR NASIL ANIMSAR?/P. Connerton Ë ÖLME HAKKI/S. İnceoğlu Ë ANARŞİZMİN BUGÜNÜ/Der.: Hans-Jürgen Degen Ë MELANKOLİ KADINDIR/D. Binkert Ë Sİ- YAH AN LAR I-II/J. Baudrillard Ë MODERNİZM, EVRENSELLİK VE BİREY/Ş. Benhabib Ë KÜLTÜREL EMPERYALİZM/J. Tomlinson Ë GÖZÜN VİCDANI/R. Sennett Ë KÜRESELLEŞME/Z. Bauman Ë ETİĞE GİRİŞ/A. Pieper Ë DUYGUÖTESİ TOPLUM/S. Mestroviç Ë EDEBİYAT OLARAK HAYAT/A. Nehamas Ë İMAJ/K. Robins Ë MEKÂNLARI TÜKETMEK/J. Urry Ë YAŞAMA SANATI/G. Sartwell Ë ARZU ÇAĞI/J. Kovel Ë KOLONYALİZM POSTKOLONYALİZM/A. Loomba Ë KREŞTEKİ YABANİ/A. Phillips Ë ZAMAN ÜZERİNE/N. Elias Ë TARİHİN YAPISÖKÜMÜ/A. Munslow Ë FREUD SAVAŞLARI/J. Forrester Ë ÖTEYE ADIM/M. Blanchot Ë POSTYAPISALCI ANARŞİZMİN SİYASET FELSEFESİ/T. May Ë ATEİZM/R. Le Poidevin ËAŞK İLİŞKİLERİ/O.F. Kernberg Ë POSTMODERNLİK VE HOŞNUTSUZLUKLARI/Z. Bauman Ë ÖLÜM- LÜLÜK, ÖLÜMSÜZLÜK VE DİĞER HAYAT STRATEJİLERİ/Z. Bauman Ë TOPLUM VE BİLİNÇDIŞI/K. Leledakis Ë BÜYÜSÜ BOZULMUŞ DÜNYAYI BÜYÜLEMEK/G. Ritzer Ë KAHKAHANIN ZAFERİ/B. Sanders ËEDEBİYATIN YARATILIŞI/F. Dupont Ë PARÇALANMIŞ HAYAT/Z. Bauman Ë KÜLTÜREL BELLEK/J. Assmann Ë MARKSİZM VE DİL FELSEFESİ/V. N. Voloflinov Ë MARX IN HAYALETLERİ/J. Derrida Ë ER- DEM PEŞİNDE/A.MacIntyre Ë DEVLETİN YENİDEN ÜRETİMİ/J. Stevens Ë ÇAĞDAŞ SOSYAL BİLİMLER FELSEFESİ/B. Fay Ë KARNAVALDAN ROMANA/M. Bakhtin Ë PİYASA/J. O Neill Ë ANNE: MELEK Mİ, YOSMA MI?/E.V. Welldon Ë KUTSAL İNSAN/G. Agamben Ë BİLİNÇALTINDA DEVLET/R. LourauË YAŞA- DIĞIMIZ SEFALET/A. Gorz Ë YAŞAMA SANATI FELSEFESİ/A. Nehamas Ë KORKU KÜLTÜRÜ/F. Furedi Ë EĞİTİMDE ETİK/F. Haynes Ë DUYGUSAL YAŞANTI/D. Lupton Ë ELEŞTİREL TEORİ/R. Geuss Ë AK- TİVİSTİN EL KİTABI/R. Shaw Ë KARAKTER AŞINMASI/R. Sennett Ë MODERNLİK VE MÜPHEMLİK/Z. Bauman Ë NIETZSCHE: BİR Ahlak KARŞITININ ETİĞİ/P. Berkowitz Ë KÜLTÜR, KİMLİK VE SİYASET/ Nafiz Tok Ë AYDINLANMIŞ ANARŞİ/M. Kaufmann Ë MODA VE GÜNDEMLERİ/D. Crane Ë BİLİM ETİĞİ/D. Resnik Ë CEHENNEMİN TARİHİ/A.K. Turner Ë ÖZGÜRLÜKLE KALKINMA/A. Sen Ë KÜ- RESELLEŞME VE KÜLTÜR/J. Tomlinson Ë SİYASAL İKTİSADIN ABC si/r. Hahnel Ë ERKEN ÇÖKEN KARANLIK/K.R. Jamison Ë MARX VE MAHDUMLARI/J. Derrida Ë ADALET TUTKUSU/R.C. Solomon Ë HACKER ETİĞİ/P. Himanen Ë KÜLTÜR YORUMLARI/Terry Eagleton Ë HAYVAN ÖZGÜRLEŞMESİ/P. Singer Ë MODERNLİĞİN SOSYOLOJİSİ/P. Wagner Ë DOĞRUYU SÖYLEMEK/M. Foucault Ë SAYGI/R. Sennett Ë KURBANSAL SUNU/M. Baflaran Ë FOUCAULT NUN ÖZGÜRLÜK SERÜVENİ/J. W. Bernauer Ë DELEUZE & GUATTARI/P. Goodchild Ë İKTİDARIN PSİŞİK YAŞAMI/J. Butler Ë ÇİKOLATANIN GERÇEK TARİHİ/S.D. Coe & M.D. Coe Ë DEVRİMİN ZAMANI/A. Negri Ë GEZEGENGESEL ÜTOP- YA TARİHİ/A. Mattelart Ë GÖÇ, KÜLTÜR, KİMLİK/I. Chambers Ë ATEŞ VE SÖZ/G.M. Ramírez Ë MİL- LETLER VE MİLLİYETÇİLİK/E.J. Hobsbawm Ë HOMO LUDENS/J. Huizinga Ë MODERN DÜŞÜNCEDE KÖTÜLÜK/S. Neiman Ë ÖLÜM VE ZAMAN/E. Lévinas Ë GÖRÜNÜR DÜNYANIN EŞİĞİ/K. Silverman Ë BAKUNIN DEN LACAN A/S. Newman Ë ORTAÇAĞDA ENTELEKTÜELLER/J. Le Goff Ë HAYAL KIRIK- LIĞI/Ian Craib Ë HAKİKAT VE HAKİKATLİLİK/B. Williams Ë RUHUN YENİ HASTALIKLARI/J. Kristeva Ë ŞİRKET/J. Bakan Ë ALTKÜLTÜR/C. Jenks Ë BİR AİLE CİNAYETİ/M. Foucault Ë YENİ KAPİTALİZMİN KÜLTÜRÜ/Richard Sennett Ë DİNİN GELECEĞİ/Santiago Zabala Ë ZANAATKÂR/Richard Sennett Ë ME- LEZLİĞE ÖVGÜ/Michel Bourse Ë SERMAYE VE DİL/Christian Marazzi Ë SAVAŞ OYUNLARI/Roger Stahl

5 Kızım Marie ye; Ben ona tek bir dünya verdim O ise bana yüzlercesini.

6

7 İçindekiler Biyografim mi?... 9 Türkçe Basıma Önsöz Giriş Zorunlu Olan Her Şeye Hayır! Düşünce Modellerine Hayır! Adaletsizliğe Hayır! Korkuya Hayır! Yetişkinlerin Çocuklar Üstünde Kurdukları Baskıya Hayır! Öğretmenlere Hayır!...136

8 7. Öğrenmek, Bilmek, Tanımak Arasındaki Kargaşaya Hayır! Çocuklara Uygulanan Cinsel Baskılara Hayır! Yaşama Sevincini Çalanlara Hayır! Standartlaşmaya Hayır! Çünkü Seni Seviyorum ve Yitirecek Bir Şeyimiz Yok!...260

9 Biyografim mi?.. Hayatın bilançosunun çıkarıldığı yaşlara ulaşmış olsam da, kendi biyografimde nelere yer vermem gerektiğini hâlâ bilmiyorum. En önemli olan şeyler neler? Otuz yıldan beri, beni seven birini seviyor olmam mı? Marie nin annesi, Lola ve Lili nin büyükanneleri olmam mı? Her ay on beş gün boyunca yazmak için kapanmam ve diğer iki haftayı da okumalarla, buluşmalarla, araştırmalarla geçirmem mi? Benim hayatım son derece düz, mutlu ve sakin nin Temmuz unda doğdum, klasik öğrenim gördüm (Latince, Yunanca). Fransızca öğretmeni olma düşüncesiyle dehşete kapıldığım için yüzümü gazeteciliğe döndüm. 68 Mayısı nda 20 yaşında, Gazetecilik Yüksekokulu nun ikinci sınıfındaydım. Bir yıl sonra Combat gazetesine girdim ve orada 9

10 aç kalmanın ne demek olduğunu öğrendim! Sonra başka gazetelerde çalıştım fakat hiçbirinde uzun süre barınamadım: Ya kovuluyordum ya da kapıyı çarpıp çıkıyordum (Le Nouvel Observateur, Politique Hebdo, Libération, Autrement). Hiç kuşkusuz yeterince esnek değildim o günlerde. Sözün özü, gazetecilik mesleğinden vazgeçtiğimde büyük bir tiksinti duyuyordum bu işten. Kendi kişisel çalışmalarıma yönelme kararını o günlerde aldım: Les Contemplatives, 1979, Stock Yayınları; Balade dans les solitudes ordinaires, 1982, Stock Yayınları; Insoumission à l école obligatoire, 1985, Bernard Barrault Yayınları; Les cahiers au feu. 1988, Bernard Barrault Yayınları; Bir senaryo (Jalousie, 1994), iki roman (L Amoureuse, 1997, La Collection, 2004), bir deneme (Des gens très humains..., 1999); bunlarla ilgilenen yayıncı çıkmadı. Aradığım mutluluğu birazcık tiyatroda buldum; yazdığım üç oyundan biri sahnelendi (Inès de Castro ya da Votre Souveraine Présence). Kısacası yıllardır, kitaplarımın yayımlanmış halini göreceğim düşüncesinden vazgeçerek yazıp duruyorum; en sonunda, 2003 te, sevimli ve coşkulu küçük bir yayınevi, hiç kimsenin ilgisini çekmeyen bir denemeyi yayımlamak istediğini söyledi: Ceza Hukuku nun kaldırılmasını savunan Pourquoi faudrait-il punir? (Tahin Party Yayınları). Başka ne söyleyebilirim? Belki, France-Culture için yaptığım birkaç diziyi (zihin özürlüler, Fransa nın akıldışı yazım kurallarıyla köşeye sıkışmışlığı, psikiyatri hastanelerinin giderek dış dünyaya kapatılması, hapishaneler, vb.) Soru sormayı çok seviyorum; kendi düşüncelerini toparlamak isteyenlere, çekinerek de olsa yardım etmeyi de. Şu sıralar üçüncü romana başladım. Diğerleri gibi bunu da yayıncıların masasına koymayacağım. Yazıyorum çünkü yalnızlık kadar sözü paylaşmayı da seviyorum. Ancak yazmamın asıl sebebi, zekâmın çok yavaş çalışması: Düşünmek için zamana ihtiyacım oluyor, zamanım ne kadar az olsa da... 10

11 Türkçe Basıma Önsöz Z orunlu Eğitime Hayır!, Fransa da gayet ağırbaşlı büyük bir sessizlikle karşılandı. Okul başlıklı sayfalardan sorumlu gazeteciler, kendilerini... hedef aldığımı düşündüler. Ne sağdan, ne soldan, ne de aşırı soldan (eğitim alanında uzmanlaşmış pek çok derginin başında Troçkistler vardı) tek bir gazeteci çıkmadı kitabın yayımlandığını duyuran. Sonrasını tahmin etmeniz zor olmayacak; kitapçılar yayınevine sipariş vermediler. Kulaktan kulağa oyunu nasıl sürdürüldü peki? Hâlâ esrarını koruyan bir soru. Birkaç Anarşist gruba davet edildim. Zorunlu eğitim gibi halkın en asil kazanımlarından birini suçlamaya cüret ettiğim için, özgürlükçü militanların öfkesinden nasibimi aldım. 11

12 Zorunlu Eğitime Hayır! Kitap az satıyordu. Örtmeceyle söylemek gerekirse... Beş yıl sonra doğum günüm olduğu için tarihi bile hatırlıyorum; 16 Temmuz da- küçük bir paket aldım. Doğum günü hediyesi olabilir mi? Bir kitap, yabancı dilde?! Adımı gördüğümde donup kaldım. Herhalde kitabı çıkaran Fransız yayınevi Türkiye ile bağlantı kurmuş ama beni bu konuda hiç haberdar etmemişti. Hepsinden ötesi, kitabımı çeviren kişiye karşı büyük bir minnet duydum. İnsan, her zaman ideal okuyucu için yazar: En önemsiz gibi görünen cümleyi bile anlayacak okuyucu için. Ve gördüm ki, her deyimin, her noktalama işaretinin, her sözcük oyunun üstünde durulmuş. Düşünceleri, sorgulamaları bir dilden ötekine aktarmak için verilen onca emeği hayal etmeye çalıştım... Allak bullak olmuştum. Kitabın Türkçe olduğunu, duyduklarımın çok ötesinde bir dile çevirildiğini çok sonra anlayabildim. Türkiye nin güzelliğiyle ilgili pek çok şey duyduğum için oraya gitmeyi hayal ettiğim olmuştu; ancak yazı yazmayı seçmekle büyük bir yoksulluk içinde yaşamayı seçmiştim. Hiç kuşkusuz ben de pek çok kez otostop yaptım ama albayların Yunanistan ı ndan geçmek istememiştim; o dönemde Bulgaristan dan geçmek de yasaktı. Türkiye hakkında tek bildiğim iki üç şairden, son derece duyarlı birkaç filmden ibaretti. Yakınlık duysam da, benim için uzak, bilinmez bir yer olarak kaldı. Yıllar geçti, yayınevlerinin yönetmenlerine sunduğum metinler, giderek daha seyrek yayımlanmaya başladı. En sonunda elyazmalarımı yayın yönetmenlerine göndermemeye karar verdim; Biri hariç; Pourquoi faudrait-il punir?, arkadaşlarım sayesinde kuralı bozdum ve 2003 te yayımlandı. Kendimi yazının sessizliğine kaptırmış, oldukça münzevi bir hayat sürdürüyordum; en azından, yayınevlerinin epeyce uzağında olduğumu söyleyebilirim Kasım ında, on beş gün içinde, aynı kitapla ilgili şaşırtıcı iki haber aldım: Yayımlanmasından yirmi yıl sonra, bir yayınevi Insoumission à l école obligatoire ı burada yeniden basmak istediğini söylüyordu; çevir- 12

13 13 Catherine Baker meni de bana telefon edip aynı çalışmanın Türkiye de de yapıldığını söylüyordu. Her zaman olduğu gibi, karşılıklı görüşmek gene mümkün değil. Yazdığım kitaplar içinde, tarihsel bakımdan modası geçmiş sayılanlardan ikisi, hiç kuşkusuz Zorunlu Eğitime Hayır! ve Les cahiers au feu (okula gönderilmemiş çocuklar üstünde yapılan sosyolojik bir araştırmayı ve kuramsal bir bölümü kapsıyor). Bu kitapları yazarken çok özel bir dönemden geçtiğimizin bilincindeydim. 68 Mayısı Fransa da on yıl sürdü; iktidarlara yönelik itirazlara öncelik veriyorduk de sol iktidara geldi ve farklı bir toplum yaratmakla ilgili bütün hayallerimizi silip süpürdü: En nihayet, her şey düzene giriyordu. Korkunç uzun sürdü düzene girmek. Özgür ve dayanışma içerisinde bireyler olarak yaşantımızı sürdürmek istiyorduk ve sayımız çok azdı; okuldan uzaklaşma ya da okulsuzlaşma tehlikesini göze alan ailelerin sayısı kırkı geçmiyordu. Bizler... tarihin aktığı yönde değildik. Hiçbir parti, hiçbir hareket bize destek olma tehlikesine girmiyordu! Tam tersine, sol un iktidarda olması hemen hemen bütün öğretmenler için intikam alma anlamı taşıyordu. Ümidimizi kaybetmemeliydik; Les cahiers au feu yayımlandıktan hemen sonra iyi niyetli pek çok öğretmen bağırıp çağırmaya başladı: Şu dönemde hiçbir gerekçeyle, çocukları okula göndermemezlik edilemezdi. Bunun için izin alınabilen ender durumlarda da, kendi yaşındaki çocukların takip ettiği programlara ayak uydurmak zorunda olmalıydılar. Kabul ettirdikleri bu yeni düzenlemeyle, okulun yerine, en az onun kadar dayanılmaz ev-okulları koyuyorlardı. Kısa bir süre sonra, okulsuzlaşmayı hayata geçirmek imkânsız hale geldi. Sayıları pek az da olsa, direnişi sürdürenler yeraltına çekildi. Böylelikle, bir sayfa daha kapanmıştı ve aynı nedenle Zorunlu Eğitime Hayır! ın sayfaları da. Yirmi yıl sonra, bütün bu olup bitenlerin bilançosunu çıkarmak oldukça zor. Çocuk yetiştirmeyi bilmek, ötekini merhametle dinlemek ya da çömlekçi olmak gibi bana başarı olarak

14 Zorunlu Eğitime Hayır! görünen şeyler, sinemacı olarak tanınmaya değer verenlerin gözünde hiç de ilginç değil. Okula gönderilmemiş çocuklar içinde hasbelkader karşılaşmış olduklarımın, şimdi mutlu olup olmadıklarını da bilemeyeceğim. Les cahiers au feu de, okulsuzlaştırılmış çocukların o günkü durumu üstüne bir araştırma yapmıştım. Üçte ikisi lise bitirme sınavlarında başarılı olmuştu (çoğu, sınava açıktan girmişti); ESSEU (üniversiteye giriş sınavı) için başarı oranı aynıydı. Anne babalar, okul programının içeriğini öğrenmek için iki ya da üç yıl çalışmaları gerektiğini söylemişti çocuklara. Tek bir çocuk iki yıl sonra sınavı verdi, geri kalanların tümü bir yıl sonra başarı kazandılar. Buradan yola çıkılarak, üniversiteye girmek üzere gerekli düzeyi yakalamak için görece az bilginin gerekli olduğu sonucuna varılabilir! Geriye kalan üçte bir ise, başta müzik ve tiyatro olmak üzere sanatla ilgili meslekleri seçtiler; çömlekçiliği ve grafik sanatları seçenler de var. Bazılarıyla ilişkim hâlâ sürüyor. Belirtmem gerekir ki, ortak noktaları. Toplum karşısında eleştirel olmak. Kültür bakımından, kendi yaşlarındaki insanlardan üstün durumdalar; herhalde, bazıları çok kitap okuduğu, bazıları da çok yolculuk ettiği için. Yine de... Yine de, bu tablodaki kara delikle yüzleşmekten alıkoyamam kendimi. Pek çoğu otuzlu yaşlarında; pek çoğu tuhaf bir aşağılık duygusunun acısını çekiyor: Kendini yetiştirmiş olan bütün insanlar, başka vesilelerle tanıdığım bütün kendini yetiştirmiş insanlar gibi eksiklikler inden korkuyorlar. Bu korkunun bana her zaman tuhaf geldiğini itiraf etmeliyim; örneğin benim, oldukça uzun süren klasik öğrenimim sırasında Shakespeare den ya da Schiller den tek bir satır okumam gerekmedi. Utanç duyarak itiraf etmeliyim ki, Türk, Çinli ya da Brezilyalı birkaç yazarın adını saymaktan acizim. Kendime o kadar da haksızlık etmeyeyim: Daha sonraları bu ülkelerin yazarlarından epey kitap okudum ancak erken yaşta onlarla ilgilenmediğim için adlarını aklımda tutmakta zorlanıyorum. 14

15 15 Catherine Baker Bütün bu inanılmaz eksiklerden okul sisteminin sorumlu olduğunu bildiğim için, okula gönderilmemiş insanların, eksik olduğunu varsaydıkları bu kültür diliminden bahsederken hayal kırıklığı hissetmelerini pek anlayamıyorum. Liseye gitmiş olanlar ve olmayanlar gibi iki farklı kastı sürdürmek isteyen, son derece güçlü, bir o kadar da zararlı bir toplumsal söylemi benimsemelerini yadırgıyorum. Okula hiç gitmemiş olanlar, lise bitirme sınavında başarılı olduktan sonra bile, kendilerini diğerlerinden biraz ayırıyorlar. Günümüzde, hiç kuşkusuz bütün ülkelerde, şu korkunç rolü hâlâ oynuyor okul: Bazılarını iyi bazılarını kötü bazılarını zeki, bazılarını ahmak olarak sınıflandıran o; daha da önemlisi, zengin olmayı hak edenler ile fakir olmayı hak edenler arasındaki ayıklamayı o yapıyor. Hiç kuşkusuz, gezegenimizin zenginler ve yoksullar olarak ikiye bölünmüş olması büyük rezalet; ama bundan daha büyük rezalet, bu iğrenç adaletsizliğin hak ediş temelinde kurulmuş olması değil mi? İtiraf etmeliyim ki, eğitimini okul dışında almış olanlardan çoğunun, okulun dışında kalanların güneşten payını almayı hak etmedikleri gibi sabit bir düşünceye kapıldıklarını görmek beni hem sarsıyor, hem de hayal kırıklığına uğratıyor. Bereket versin, okulsuzlaştırılmış olanlar arasında özgünlüğünü korumuş bir azınlık var; daha sonra üniversite öğrenimi görmüş olsun olmasınlar, herkesten farklı yaşamış olma nın ne büyük bir ayrıcalık olduğunun bilincindeler hâlâ. Tam da globalleşirken, tektipleşmeye direnen dayanıklı bireylerin hâlâ varolduğunu bilmek insanı rahatlatıyor. Yirmi yıl boyunca gözlemlediğim başka bir şey de, çocukların okula karşı duydukları nefretin giderek büyümesi ve öğretmenlerin, mesleklerinin dayanılmazlığı ve öğrenciler karşısında duydukları tiksintiyi, kısmen de olsa itiraf etmeleri. Fransa da, okuma yazma yüzdesi hiç bu kadar gerilememişti. Ve bu akşam, bu satırları yazarken, en yoksul banliyölerde yaşayan gençler okullara ve karakollara molotofkokteyli atıyorlar. Bütün bunların bedeli pahalıya ödettirilecek onlara. Tek bir solcu, onları

16 Zorunlu Eğitime Hayır! destekleyecek tek bir söz söylemeyecek... Onlar da, art arda gelen başarısızlıklarının ve zorunlu eğitim aracılığıyla beyinlerine nüfuz eden kültür sefaletinin acısını çekiyorlar kuşkusuz. Daha da önemlisi şunu biliyorlar ki, onları küçük gören öğretmenleri iktidara saygı göstermeyi beyinlerine çakmaya çalıştı. Kız ya da erkek, düşünmeleri gereken, öğretmenlerinden nefret etmeyi her zaman başarabilecekler mi? Kız ya da erkek hepsi. Daha da önemlisi, duydukları öfke hedefini bulabilecek mi her zaman? Aralık