MIKE FEATHERSTONE Halen Teesside Polytechnic Üniversitesi nde öğretim görevlisi olan Featherstone Anglosakson akademi dünyasında son dönemlerin en

Transkript

1 MIKE FEATHERSTONE Halen Teesside Polytechnic Üniversitesi nde öğretim görevlisi olan Featherstone Anglosakson akademi dünyasında son dönemlerin en ünlü, en çalışkan sosyologlarından biridir. Theory, Culture and Society dergisinin editörü olan Featherstone birçok kitabın editörlüğünü yapmıştır: Global Culture: Nationalism, Glabolization and Modernity (1990; Küresel Kültür: Milliyetçilik, Küreselleşme ve Modernlik), The Body: Social Process and Cultural Theory, M. Nepworth ve B.S. Turner la birlikte (1990; Beden: Toplumsal Süreç ve Kültür Teorisi), Simmel on Culture: Selected Writings, David Frisby yle birlikte (1995; Simmel in Kültür Üzerine Seçme Yazıları), Cyberspace/Cyberbodies/Cyberpunk: Cultures of Technological Embodiment, R. Burrows la birlikte (1995; Siberuzay/Siberbedenler/Siberpunk: Teknolojik Cisimleşme Kültürleri) ve Global Modernities, S. Lash ve R. Robertson la birlikte (1995; Küresel Modernlikler) bunlardan bazılarıdır. Featherstone un iki kitabı vardır: Consumer Culture and Postmodernism (1991; Postmodernizm ve Tüketim Kültürü) ve Undoing Culture: Globalization, Postmodernism and Identity (1995; Kültürü Çözmek: Globalleşme, Postmodernizm ve Kimlik).

2 Ayrıntı: 157 İnceleme Dizisi: 82 Postmodernizm ve Tüketim Kültürü Mike Featherstone Kitabın Özgün Adı Consumer Culture and Postmodernism İngilizce den Çeviren Mehmet Küçük Yayıma Hazırlayanlar Nedim Çatlı & Barış Yıldırım Düzelti Mehmet Celep Sage Publications/1991 basımından çevrilmiştir. Sage Publications Bu kitabın Türkçe yayım hakları Ayrıntı Yayınları na aittir. Kapak İllüstrasyonu Sevinç Altan Kapak Düzeni Gökçe Alper Dizgi Esin Tapan Yetiş Baskı Kayhan Matbaacılık San. ve Tic. Ltd. Şti. Davutpaşa Cad. Güven San. Sit. C Blok No.:244 Topkapı/İstanbul Tel.: (0212) Sertifika No.: Birinci Basım 1996 İkinci Basım 2005 Üçüncü Basım 2013 Baskı Adedi 2000 ISBN Sertifika No.: AYRINTI YAYINLARI Hobyar Mah. Cemal Nadir Sok. No.: 3 Cağaloğlu İstanbul Tel.: (0212) Faks: (0212) & info@ayrintiyayinlari.com.tr

3 Mike Featherstone Postmodernizm ve Tüketim Kültürü

4 İNCELEME DİZİSİ YEŞİL POLİTİKA/J. Porritt Ë MARKS, FREUD VE GÜNLÜK HAYATIN ELEŞTİRİSİ/B. Brown Ë KADINLIK TAHAKKÜM VE DİRENİŞ SANATLARI/J.C. Scott Ë SAĞLIĞIN GASPI/I. Illich Ë SEVGİNİN BİLGELİĞİ/A. Finkielkraut Ë KİMLİK VE FARKLILIK/W. Connolly Ë ANTİPOLİTİK ÇAĞDA POLİTİKA/G. Mulgan Ë YENİ BİR SOL ÜZERİNE TARTIŞMALAR/H. Wainwright Ë DEMOKRASİ VE KAPİTALİZM/S. Bowles-H. Gintis Ë OLUMSALLIK, İRONİ VE DAYANIŞMA/R. Rorty Ë OTOMOBİLİN EKOLOJİSİ/P. Freund-G. Martin Ë ÖPÜŞME, GIDIKLANMA VE SIKILMA ÜZERİNE/A. Phillips Ë İMKÂNSIZIN POLİTİKASI/ J.M. Besnier Ë GENÇLER İÇİN HAYAT BİLGİSİ EL KİTABI/R. Vaneigem Ë EKOLOJİK BİR TOPLUMA DOĞRU/M. Bookchin Ë İDEOLOJİ/T. Eagleton Ë DÜZEN VE KALKINMA KISKACINDA TÜRKİYE/A. İnsel Ë AMERİKA/J. Baudrillard Ë POSTMODERNİZM VE TÜKETİM KÜLTÜRÜ/M. Featherstone Ë ER- KEK AKIL/G. Lloyd Ë BARBARLIK/M. Henry Ë KAMUSAL İNSANIN ÇÖKÜŞÜ/R. Sennett Ë POPÜ- LER KÜLTÜRLER/D. Rowe Ë BELLEĞİNİ YİTİREN TOPLUM/R.Jacoby Ë GÜLME/H. Bergson Ë ÖLÜME KARŞI HAYAT/N. O. Brown Ë SİVİL İTAATSİZLİK/Der.: Y. Coşar Ë AHLÂK ÜZERİNE TARTIŞMALAR/J. Nuttall Ë TÜKETİM TOPLUMU/J. Baudrillard Ë EDEBİYAT VE KÖTÜLÜK/G. Bataille Ë ÖLÜMCÜL HAS- TALIK UMUTSUZLUK/S. Kierkegaard Ë ORTAK BİR ŞEYLERİ OLMAYANLARIN ORTAKLIĞI/A. Lingis Ë VAKİT ÖLDÜRMEK/P. Feyerabend Ë VATAN AŞKI/M. Viroli Ë KİMLİK MEKÂNLARI/D. Morley-K. Robins Ë DOSTLUK ÜZERİNE/S. Lynch Ë KİŞİSEL İLİŞKİLER/H. LaFollette Ë KADINLAR NEDEN YAZ- DIKLARI HER MEKTUBU GÖNDERMEZLER?/D. Leader Ë DOKUNMA/G. Josipovici Ë İTİRAF EDİLE- MEYEN CEMAAT/M. Blanchot Ë FLÖRT ÜZERİNE/A. Phillips Ë FELSEFEYİ YAŞAMAK/R. Billington Ë POLİTİK KAMERA/M. Ryan-D. Kellner Ë CUMHURİYETÇİLİK/P. Pettit Ë POSTMODERN TEORİ/S. Best-D. Kellner Ë MARKSİZM VE AHLÂK/S. Lukes Ë VAHŞETİ KAVRAMAK/J.P. Reemtsma Ë SOSYOLOJİK DÜŞÜNMEK/Z. Bauman Ë POSTMODERN ETİK/Z. Bauman Ë TOPLUMSAL CİNSİYET VE İKTİDAR/ R.W. Connell Ë ÇOKKÜLTÜRLÜ YURTTAŞLIK/W. Kymlicka Ë KARŞIDEVRİM VE İSYAN/H. Marcuse Ë KUSURSUZ CİNAYET/J. Baudrillard Ë TOPLUMUN McDONALDLAŞTIRILMASI/G. Ritzer Ë KUSURSUZ NİHİLİST/K.A. Pearson Ë HOŞGÖRÜ ÜZERİNE/M. Walzer Ë 21. YÜZYIL ANARŞİZMİ/Der.: J. Purkis & J. Bowen Ë MARX IN ÖZGÜRLÜK ETİĞİ/G. G. Brenkert Ë MEDYA VE GAZETECİLİKTE ETİK SORUNLAR/ Der.: A. Belsey & R. Chadwick Ë HAYATIN DEĞERİ/J. Harris Ë POSTMODERNİZMİN YANILSAMALARI/T. Eagleton Ë DÜNYAYI DEĞİŞTİRMEK ÜZERİNE/M. Löwy Ë ÖKÜZÜN A SI/B. Sanders Ë TAHAYYÜL GÜCÜNÜ YENİDEN DÜŞÜNMEK/Der.: G. Robinson & J. Rundell Ë TUTKULU SOSYOLOJİ/A. Game & A. Netcalfe Ë EDEPSİZLİK, ANARŞİ VE GERÇEKLİK/G. Sartwell Ë KENTSİZ KENTLEŞME/M. Bookchin Ë YÖNTEME KARŞI/P. Feyerabend Ë HAKİKAT OYUNLARI/J. Forrester Ë TOPLUMLAR NASIL ANIMSAR?/P. Connerton Ë ÖLME HAKKI/S. İnceoğlu Ë ANARŞİZMİN BUGÜNÜ/Der.: Hans-Jürgen Degen Ë MELANKOLİ KADINDIR/D. Binkert Ë SİYAH AN LAR I-II/J. Baudrillard Ë MODERNİZM, EV- RENSELLİK VE BİREY/Ş. Benhabib Ë KÜLTÜREL EMPERYALİZM/J. Tomlinson Ë GÖZÜN VİCDANI/R. Sennett Ë KÜRESELLEŞME/Z. Bauman Ë ETİĞE GİRİŞ/A. Pieper Ë DUYGUÖTESİ TOPLUM/S. Mestroviç Ë EDEBİYAT OLARAK HAYAT/A. Nehamas Ë İMAJ/K. Robins Ë MEKÂNLARI TÜKETMEK/J. Urry Ë YAŞAMA SANATI/G. Sartwell Ë ARZU ÇAĞI/J. Kovel Ë KOLONYALİZM POSTKOLONYALİZM/A. Loomba Ë KREŞTEKİ YABANİ/A. Phillips Ë ZAMAN ÜZERİNE/N. Elias Ë TARİHİN YAPISÖKÜMÜ/A. Munslow Ë FREUD SAVAŞLARI/J. Forrester Ë ÖTEYE ADIM/M. Blanchot Ë POSTYAPISALCI ANARŞİZ- MİN SİYASET FELSEFESİ/T. May Ë ATEİZM/R. Le Poidevin ËAŞK İLİŞKİLERİ/O.F. Kernberg Ë POST- MODERNLİK VE HOŞNUTSUZLUKLARI/Z. Bauman Ë ÖLÜMLÜLÜK, ÖLÜMSÜZLÜK VE DİĞER HAYAT STRATEJİLERİ/Z. Bauman Ë TOPLUM VE BİLİNÇDIŞI/K. Leledakis Ë BÜYÜSÜ BOZULMUŞ DÜNYAYI BÜYÜLEMEK/G. Ritzer Ë KAHKAHANIN ZAFERİ/B. Sanders ËEDEBİYATIN YARATILIŞI/F. Dupont Ë PARÇALANMIŞ HAYAT/Z. Bauman Ë KÜLTÜREL BELLEK/J. Assmann Ë MARKSİZM VE DİL FELSEFESİ/V. N. Voloşinov Ë MARX IN HAYALETLERİ/J. Derrida Ë ERDEM PEŞİNDE/A.MacIntyre Ë DEVLETİN YENİDEN ÜRETİMİ/J. Stevens Ë ÇAĞDAŞ SOSYAL BİLİMLER FELSEFESİ/B. Fay Ë KAR- NAVALDAN ROMANA/M. Bakhtin Ë PİYASA/J. O Neill Ë ANNE: MELEK Mİ, YOSMA MI?/E.V. Welldon Ë KUTSAL İNSAN/G. Agamben Ë BİLİNÇALTINDA DEVLET/R. LourauË YAŞADIĞIMIZ SEFALET/A. Gorz Ë YAŞAMA SANATI FELSEFESİ/A. Nehamas Ë KORKU KÜLTÜRÜ/F. Furedi Ë EĞİTİMDE ETİK/F. Haynes Ë DUYGUSAL YAŞANTI/D. Lupton Ë ELEŞTİREL TEORİ/R. Geuss Ë AKTİVİSTİN EL KİTABI/R. Shaw Ë KARAKTER AŞINMASI/R. Sennett Ë MODERNLİK VE MÜPHEMLİK/Z. Bauman Ë NIETZSCHE: BİR AHLÂK KARŞITININ ETİĞİ/P. Berkowitz Ë KÜLTÜR, KİMLİK VE SİYASET/Nafiz Tok Ë AYDINLANMIŞ ANARŞİ/M. Kaufmann Ë MODA VE GÜNDEMLERİ/D. Crane Ë BİLİM ETİĞİ/D. Resnik Ë CEHENNE- MİN TARİHİ/A.K. Turner Ë ÖZGÜRLÜKLE KALKINMA/A. Sen Ë KÜRESELLEŞME VE KÜLTÜR/J. Tomlinson Ë SİYASAL İKTİSADIN ABC si/r. Hahnel Ë ERKEN ÇÖKEN KARANLIK/K.R. Jamison Ë MARX VE MAHDUMLARI/J. Derrida Ë ADALET TUTKUSU/R.C. Solomon Ë HACKER ETİĞİ/P. Himanen Ë KÜLTÜR YORUMLARI/Terry Eagleton Ë HAYVAN ÖZGÜRLEŞMESİ/P. Singer Ë MODERNLİĞİN SOSYOLOJİSİ/P. Wagner Ë DOĞRUYU SÖYLEMEK/M. Foucault Ë SAYGI/R. Sennett Ë KURBANSAL SUNU/M. Başaran Ë FOUCAULT NUN ÖZGÜRLÜK SERÜVENİ/J. W. Bernauer Ë DELEUZE & GUATTARI/P. Goodchild Ë İKTİDARIN PSİŞİK YAŞAMI/J. Butler Ë ÇİKOLATANIN GERÇEK TARİHİ/S.D. Coe & M.D. Coe Ë DEVRİ- MİN ZAMANI/A. Negri Ë GEZEGENGESEL ÜTOPYA TARİHİ/A. Mattelart Ë GÖÇ, KÜLTÜR, KİMLİK/I. Chambers Ë ATEŞ VE SÖZ/G.M. Ramírez Ë MİLLETLER VE MİLLİYETÇİLİK/E.J. Hobsbawm Ë HOMO LUDENS/J. Huizinga Ë MODERN DÜŞÜNCEDE KÖTÜLÜK/S. Neiman Ë ÖLÜM VE ZAMAN/E. Lévinas Ë GÖRÜNÜR DÜNYANIN EŞİĞİ/K. Silverman Ë BAKUNIN DEN LACAN A/S. Newman Ë ORTAÇAĞ- DA ENTELEKTÜELLER/J. Le Goff Ë HAYAL KIRIKLIĞI/Ian Craib Ë HAKİKAT VE HAKİKATLİLİK/B. Williams Ë RUHUN YENİ HASTALIKLARI/J. Kristeva Ë ŞİRKET/J. Bakan Ë ALTKÜLTÜR/C. Jenks Ë BİR AİLE CİNAYETİ/M. Foucault Ë YENİ KAPİTALİZMİN KÜLTÜRÜ/Richard Sennett Ë DİNİN GELECEĞİ/ Santiago Zabala Ë ZANAATKÂR/Richard Sennett Ë MELEZLİĞE ÖVGÜ/Michel Bourse Ë SERMAYE VE DİL/ Christian Marazzi Ë SAVAŞ OYUNLARI/Roger Stahl

5 İçindekiler ÖNSÖZ... 9 I. MODERN VE POSTMODERN: TANIMLAR VE YORUMLAR...18 A. Modernlik-Postmodernlik...21 B. Modernleşme-Postmodernleşme...26 C. Modernizm-Postmodernizm...27 II. TÜKETİM KÜLTÜRÜ TEORİLERİ...36 A. Tüketimin üretilmesi...37 B. Tüketim tarzları...41 C. Hayallerin, imajların ve hazların tüketilmesi...49 D. Sonuç...58 III. POSTMODERN KÜLTÜRÜN BİR SOSYOLOJİSİNE DO RU...60 A. Sosyolojide Postmodernizm

6 B. Kültürel ve entelektüel alanlar içerisinde postmodernizmin gelişmesi...74 C. Yeni kültür aracıları ve postmodernizmin merkezleri...85 D. Postmodernizm ve hayatın estetikleştirilmesi...91 IV. KÜLTÜREL DE İŞME VE TOPLUMSAL PRATİK...94 A. Geç kapitalizm ve toplumsal pratik...96 B. Tecrübeye karşı pratik C. Otorite ve kültürel pratik V. GÜNDELİK HAYATIN ESTETİKLEŞTİRİLMESİ A. Gündelik hayatın estetikleştirilmesi B. Modernité C. Orta sınıflar ve karnavaleskin denetlenmesi D. Sonuç VI. HAYAT TARZI VE TÜKETİM KÜLTÜRÜ A. Tüketim kültürü B. Kültürel malların iktisadı ve hayat tarzlarının toplumsal uzamı VII. KENT KÜLTÜRLERİ VE POSTMODERN HAYAT TARZLARI A. Postmodern kent kültürleri B. Kültürel sermaye, gentrification ve hayatın üsluplaştırılması C. Sonuç VIII. TÜKETİM KÜLTÜRÜ VE KÜRESEL BAŞIBOŞLUK.187 A. Tüketim kültürü ve kutsallık B. Postmodernizm ve kültürel başıboşluk IX. GENEL KÜLTÜR MÜ YOKSA MÜSTESNA KÜLTÜRLER Mİ? A. Genel kültür tezi B. Bir genel kültürün oluşturulması C. Popüler kültür ve postmodernizme geçiş D. Sonuç X. SONUÇ: ÇEŞİTLİLİ İN KÜRESELLEŞMESİ BİBLİYOGRAFYA DİZİN...257

7 Edna, Claire ve John için

8 Postmodernizm ve Tüketim Kültürü 8

9 Mike Featherstone Önsöz T üketim kültürüyle ilk olarak 1970 li yılların sonlarında ilgilenmeye başladım. Bu ilginin berisinde yatan dürtü, Telos ve New German Critique gibi dergilerde özellikleri gayet iyi sunulan ve tartışılan Frankfurt Okulu üyelerinin ve Eleştirel Teori nin öbür yandaşlarının yazılarından kaynaklanıyordu. Kültür endüstrisi, şeyleşme, meta fetişizmi ve dünyanın araçsal rasyonelleşmesi teorileri, dikkatimi üretim düzeyinden uzaklaştırarak tüketim düzeyi ve kültürel değişme süreçlerine yöneltti. Bu çeşitli kavramsallaştırmalar, uzun süredir yeterince teorileştirilmemiş olan en azından toplum ve kültür teorisyenlerinin dikkatlerine mazhar olma çerçevesinde bir alanı, yaşlanma incelemesini [study of ageing] kavramamda bana özellikle 9

10 Postmodernizm ve Tüketim Kültürü yardımcı oldu. Bu alanın yaşanan zaman, tarihsel zaman, kuşak tecrübesi, beden ile benliğin ilişkisi gibi konuların kesişimi çerçevesinde doğurduğu önemli teorik sorunlara rağmen, bu sorunları somut kültürel değişme süreçleriyle bağlantılı olarak araştırmaya yönelik pek az girişimin yapıldığı açıkça görülebiliyordu. Eleştirel teorisyenlerin ve başkalarının (özellikle Ewen, 1976) yazılarının dikkatleri medya, reklam, imajlar, Hollywood ideali ve benzerlerine yöneltmesi, bana bu sorunlar arasında kullanışlı bir köprü kuruyormuş gibi göründü ve bunların kimlik oluşumu ve gündelik pratikler üzerindeki etkileri sorusunu sormamı sağladı. O tarihte, Mike Hepworth ile birlikte orta yaşın orta gençlik in daha aktif bir evresi olarak yeniden tanımlanması üzerine ve yeni piyasaların gelişmesine ve gençlik, zindelik ve güzelliği vurgulayan aktif tüketim kültürü hayat tarzlarının bu grubu kapsayacak şekilde genişlemesinin makul göründüğüne ilişkin bir kitap yazıyordum (Hepworth ve Featherstone, 1982). Bu sorun, İngiliz Sosyoloji Derneği nin 1981 yılındaki konferansında sunulan Yaşlanma ve Eşitsizlik: Tüketim Kültürü ve Orta Yaşın Yeniden Tanımlanması başlıklı bir makalede açıkça formülleştirildi (Featherstone ve Hepworth, 1982). Bunu daha teorik bir yazı olan Tüketim Kültüründe Beden (Featherstone, 1982) izledi ve daha sonra Theory, Culture & Society nin 1983 yılında Tüketim Kültürü özel sayısı geldi. Tüketim kültürü terimine duyulan ilginin ve bu terimin kullanımının sürekli artmış olmasına karşın bugün artık Adorno, Horkheimer, Marcuse ve öbür eleştirel teorisyenlerin teorilerine büyük bir önem atfedilmiyor. Bu teorisyenlerin yaklaşımları sıklıkla kitle kültürünün, şimdilerde kuşkuyla bakılan gerçek ve sözde bireysellik ile hakiki ve sahte ihtiyaçlar arasında çizilen ayrımlara yaslanan bir seçkinci eleştirisi olarak sunulmaktadır. Bu teorisyenlerin genelde değersiz kitle kültürünü hakir gördükleri ve popüler sınıfların beğenilerinin doğruluğuna pek az sempatileri olduğu düşünülür. Postmodernizme kayılmasıyla birlikte bu düşünce daha da fazla destek topladı. Oysa tüketim kültürü analizlerindeki popülist dönüm noktasına rağmen, eleş- 10

11 11 Mike Featherstone tirel teorisyenlerin sordukları Kültürel değerler arasında nasıl ayrım yapılmalı?, Estetik yargılar nasıl yapılmalı? gibi sorular ve bu soruların Nasıl yaşamalıyız? şeklindeki pratik sorularla ilişkisinin gerçekte aşılmış olmayıp, yalnızca bir köşeye bırakıldıklarını savunmak olanaklı. Özellikle önem taşıyan konu, en güçlü haliyle postmodernizm üzerine olan bölümlerde ortaya çıkan düşünümsel noktadır: Burada şu soru karşımıza çıkar: Belli bir gönderi çerçevesini ve değerlendirici perspektifi nasıl ve niçin seçeriz? Tüketim incelemesi ve tüketim kültürü gibi kavramların, ana akım toplum bilimin ve kültürel çalışmaların kavramsal aygıtına dahil olmayı becermesi, ne anlam ifade eder? Toplumsal ilişkilerin ve kültürel temsillerin analizinde nasıl olup tüketim ve kültür incelemesine (bu her iki konu da, daha eril olan üretim ve iktisat alanlarına atfedilen merkeziliğin karşıtı olarak, daha önceleri son zamanlara dek türevsel, marjinal ve dişil olarak tasvir edilmişti) giderek artan bir yer ayrılıyor? Bu, hem kültürün hem de tüketimin daha hayati bir rol oynadığı, yeni bir toplumsal ya da toplumlararası örgütlenme aşamasına girdiğimiz anlamına mı gelir? Bu soruya olumlu yanıt veren tezin varyantları elinizdeki kitapta tartışılan Daniel Bell, Jean Baudrillard ve Fredric Jameson ın yazılarında bulunuyor. Oysa, dikkatlerimizi yeniden yönlendirme işlevi görecek yeni bir kavramın kullanılmasını gerektirecek denli yeni ve ayırt edici bir kapitalizm (tüketim kapitalizmi), endüstrileşme (postendüstriyel toplum ya da enformasyon toplumu) ya da modernlik (yüksek modernlik ya da postmodernlik) aşamasına girmiş olduğumuz şeklindeki bu makul varsayımın yanında, değişmiş olanın belki de gerçeklik değil, bizim gerçeklik algımız olma ihtimaliyle de yüzleşmemiz gerekir. Bu görüş, kitabın son bölümünün açılışını yapan, Max Weber in Herkes kendi kalbinde olanı görür şeklindeki vecizesinde ifadesini bulur. Bundan dolayı, kültür uzmanları (sanatçılar, entelektüeller, akademisyenler ve aracılar) arasında cereyan eden kavram oluşturma ve kavram bozma süreçlerini araştırmamız gerekli. Bu saptama dikkatlerimizi uzman kültürü

12 Postmodernizm ve Tüketim Kültürü alanında ve onun çeşitli alt alanlarında cereyan eden tikel süreçlere yöneltir: Simgesel hiyerarşileri tekeline alma ve istikrarlaştırma uğruna, yerleşik ve dışarlıklı gruplar arasında yaşanan mücadeleler. Yalnızca kültürel modeller, yorumlar, kavramsal aygıtlar, pedagojiler ve eleştiriler anlamında uzman kültürünün üretimini etkileyen, kültür uzmanları arasındaki değişen pratikleri, karşılıklı bağımlılıkları ve iktidar dengelerini anlamaya giriştiğimiz zaman orada dışarıda duran kültüre ilişkin algılama tarzlarımızı ve değerlendirmelerimizi daha iyi kavrayabiliriz. Bu sorun, yani kültüre ilişkin çeşitli uzman formüllerinin değişen mahiyeti ile gündelik olarak yaşanan kültürü oluşturan çeşitli anlamlandırma [signification] rejimleri ve pratikleri arasındaki karşılıklı ilişki sorunu, bana göre yalnızca kitle kültürü, popüler kültür ve tüketim kültürü konusundaki olumlu ve olumsuz değerlendirmeler arasındaki salınımları kavramamız açısından önemli olmakla kalmayıp, aynı zamanda postmodernizmi kavramamız açısından da merkezi bir yer işgal eder. Kendi payıma, postmodernizme duyduğum ilgi, tüketim kültürünü anlama girişimimde karşılaştığım sorunların ve Bell, Jameson, Baudrillard, Zygmunt Bauman ve diğerlerinin tüketim kültürü ve postmodernizm arasında kurduğu dolaysız bağlantıları açıklığa kavuşturma ihtiyacının doğal bir sonucuydu. Bundan dolayı, elinizdeki kitabın birçok bölümü postmodernin yükselişinin önümüze koyduğu kafa karıştırıcı sorunları anlamaya duyduğum ilgiyi gösteriyor. Bu bölümlerde postmoderni yalnızca sanatçılar, entelektüeller ve öbür kültür uzmanları tarafından üretilen bir kültürel hareket (postmodernizm) olarak araştırmaya girişmekle kalmıyor, aynı zamanda bu kısıtlı anlamıyla postmodernizmin, postmodern addedilebilecek gündelik tecrübeler ve pratiklerde ortaya çıktığı iddia edilen daha kapsamlı kültürel değişikliklerle nasıl ilişkiye geçtiğini soruşturuyorum. Bu ilişkinin kültür uzmanlarının yalnızca kültürel değişmenin işaretlerine ve izlerine özellikle duyarlı alıcılar, sözcüler ve yorumcular olarak pasif rol oynadıkları bir ilişki olduğu varsayılamaz. Bu kültür uzmanlarının, belli tecrübeler 12

13 13 Mike Featherstone ve yapıntılardan oluşan dizileri postmodern yaftası aracılığıyla yorumlama duyarlılığı edinmiş izlerkitlelerin eğitilmesi ve oluşturulmasında oynadıkları aktif rolün ve buna duydukları ilginin de araştırılması gerekir. Bu aynı zamanda, kültür uzmanları ve diğer uzman grupları (iktisadi, politik, yönetsel ve kültürel aracılar) arasındaki, söz konusu kültür uzmanlarının bilgiyi, yönelim araçlarını ve kültürel malları tekelleştirme ve tekeli kırma kapasitelerini etkilemekte olan değişken karşılıklı bağımlılıkların ve iktidar mücadelelerinin dikkate değer olduğuna işaret eder. Kısacası, yalnızca Postmodern nedir sorusunu değil, aynı zamanda bu tikel soruyla niçin ve nasıl ilgilendiğimizi de sormamız gerekir. Bundan dolayı, kimilerinin postmodernin, yani modernin ötesi doğrultusunda cereyan ettiği iddia edilen değişikliğin kanıtı olarak ön plana çıkarmayı isteyeceği gerçek kültürel değişmeler ve toplumsal süreçler ne olursa olsun, postmodern kavramının olumlu tarzda alımlanmasına ve güçlü bir kültürel imge olarak ortaya çıkmasına elveren koşulları soruşturmaya ihtiyacımız var. Yüksek bir soyutlama düzeyinde çalışmak ve Batı tarihinin özellikle geniş bir dilimini bir dizi özgül karakteristik çerçevesinde tanımlanan modernlik olarak yaftalamak ve sonra da bu noktadan, henüz tam tanımlanmamış başka bir noktaya hamle ettiğimizi varsaymak epeyce meşru olsa da, başlangıçta modernliğin yadsınması olarak formülleştirilmiş bulunan karşıt görünümler dizisine ne kadar çok eğilinirse, bu boyutlar o ölçüde kendi başına düş kırıcı bir hayat sürdürmeye başlar ve gerçek kılınmış görünür. Bakışları daha önceleri düzen, tutarlılık ve sistematik birlik imgeleri ve betilerince yönlendirilmiş olanlar, şimdilerde başıboşluk, muğlaklık ve farklılığı vurgulayan yeni bilişsel çerçevelerin merceğinden bakmayı öğreniyor. Şu halde postmodernlik e, yani en az bir o kadar spekülatif olan ve onu tahkim etmek için sıralanan post endüstriyel toplum ya da enformasyon toplumu gibi terminolojiden yapılan bir dizi çıkarsama sayesinde itibar atfedilen esaslı bir çağ değişikliğinin ağırlığını taşıyan bir terime varmak için büyük bir adım atmak

14 Postmodernizm ve Tüketim Kültürü gerekmiyor. Ampirik araştırma ihtiyacının aşılması ya da itibarsız kılınması olarak sunulmadığı ve meşrulaştırılmadığı sürece, yüksek düzeyde spekülatif teorinin karşısına dikilebilecek bir itiraz olamaz. Yazık ki, postmodern terimi ve bu terim ailesinin üyeleri açısından zaman zaman böyle bir durum ortaya çıkmış gibi. Hatta öyle ki, aslında kimileri postmodernizmin eski metodolojileri güvenilmez kıldığını, bunları ortadan kaldırmaya çalışmamız gerektiğini, postmoderni açıklamaya kalkışmaktan ziyade postmodernizmi uygulamamız ve bir postmodern sosyolojiyi formülleştirmemiz gerektiğini savunuyor. Şu halde, elinizdeki kitabın temel bir kaygısı postmodernizmin nasıl yükselişe geçtiğini ve nasıl olup da böyle güçlü ve tesirli bir kültürel imaj haline geldiğini anlamaya çalışmaktır. Bu, postmodernizmin yalnızca kendi iktidar potansiyelini artırmaya bakan soğuk entelektüellerin yapay bir icadı olduğu anlamına gelmez. Hiç ilgisi yok. Bu, daha ziyade bilgi ve kültürün üretim, aktarım ve yayılımı konusunda birtakım sorular ortaya atmak anlamına gelir. Ayrıca, kitaptaki çeşitli bölümler postmodernizm olarak tarif edilen tecrübeler ve pratiklere ciddiyetle eğiliyor ve bu kategoriyle ilintilendirilen fenomenler silsilesini araştırmaya ve kavramaya çalışıyor. Ama, bir kez gerçek tecrübeler ve pratikler üzerinde odaklanıldığında bu sözde postmodern tecrübeler ve pratikler ile moderne (modernité anlamında) ve hatta modern öncesine ait olduğu düşünülenler arasında benzerliklerin olduğu açıkça görülebiliyor. Bu durumun bizi gelenek, modern ve postmodern terimlerinin önerdiği basit ikili ve üçlü dogmatik bölünmelerin kimilerinden uzaklaştırması ve etkin bir şekilde modernaşırı (ve onunla ilintili kategori: transmodernité) olarak görülebilecek tecrübe ve pratiklerdeki benzerlik ve sürekliliklere eğilmemize yol açması gerekir. Postmodern sorusunu bu denli merak konusu kılan işte bu tipten, çağdaş toplum içerisinde kültürün rolünün varsayılan büyümesini ya da genişlemesini kavramak için zorunlu teorik konularla, kavramlaştırma ve tanımlama sorunlarıdır. 14

15 15 Mike Featherstone Gereğinden uzun bir süredir toplumsal yapılara ilişkin açıkça toplumsal olan bir anlayış benimsediğimizi ima eden ve kültür anlayışımızın köklü bir revizyona ihtiyaç duyduğunu savunan, kültür ve toplum ilişkisi hakkındaki bu tip sorular 1980 li yıllarda ortaya çıktı. Postmodern meselesiyle, kültür teorileştirmesini marjinal bir statüden uzaklaştırarak çeşitli akademik alanların merkezine taşıyan olumlu ilgi artışını birbirinden ayırmak epey zor. Bu durum Theory, Culture & Society (TCS) dergisinin birkaç özel sayısında postmodernizme yönelttiğimiz dikkatte yansımasını buldu. Dikkatlerimiz ilkin Habermas ve Foucault arasındaki tartışmalar a yöneldi. Bu tartışmalar beni, Modernliğin Kaderi sorunu etrafında TCS için özel bir sayı (1985, 2 (3)) yapmaya teşvik etti. Bu sayının planlanması esnasında ve sonra gelen tepkilerde, postmodernizm sorununun daha kapsamlı ve dolgun ele alınmaya ihtiyaç duyduğunu açıkça gördüm. Bunu Postmodernizm üzerine hazırladığımız iki sayıyı bir arada yayınladığımız bir özel sayıda gerçekleştirdik (1988, 5, (2-3)). O tarihte postmodernizmin yalnızca geçici bir heves ya da kısa ömürlü bir moda olduğundan büyük ölçüde kuşkulanıldığını anımsıyorum. Şimdiyse postmodernizmin bir hevesten daha fazla yaşamış olduğuna ve bir süre daha güçlü bir kültürel imge olarak kalacağının işaretlerini verdiğine kuşku yok. Bu da sosyal bilimcilerin ve başkalarının onunla ilgilenmesi için geçerli bir sebeptir. Ama bu itkiden hareketle postmoderne ilişkin halihazırdaki kavramsal cephaneliğe katılabilecek ya da hatta onu aşıp yeni kavramlaştırma tarzlarının ve bilişsel çerçevelerin ortaya çıkışını ve buna ihtiyaç olduğunu işaret edecek kullanışlı sosyal bilimsel kavramlaştırmalara ulaşılıp ulaşılmayacağını bekleyip görmek gerekiyor. Şimdiki haliyle, toplum ve kültüre ilişkin ortaya attığı teorik sorunlardan ötürü, postmodernin ortaya çıkışını olumlu karşılamalıyız TCS dergisinin yayınlanmasına katkıda bulunan tüm meslektaşlarıma ve dostlarıma bu kitaptaki yazıların bir araya toplanmasındaki yardım ve teşviklerinden ötürü teşekkür etmek istiyorum. Buradaki düşüncelerin çoğunu özellikle Mike Hep-

16 Postmodernizm ve Tüketim Kültürü worth, Roland Robertson ve Bryan S. Turner la uzun uzadıya tartıştım; verdikleri desteğe müteşekkirim. Bu kitapta ortaya attığım sorunların birçoğunu daha önce tartıştığım Stephen Barr, Zygmunt Bauman, Steve Best, Josef Bleicher, Roy Boyne, David Chaney, Norman Denzin, merhum Norbert Elias, Jonathan Friedman, merhum Hans Haferkamp, Doug Kellner, Richard Kilminster, Arthur Kroker, Scott Lash, Hans Mommaas, Stephen Mennell, Carlo Mongardini, Georg Stauth, Friedrich Tenbruck, Willem van Reijen, Andy Wernick, Cas Wouters ve Derek Wynne ye de çok şey borçluyum. Ayrıca, Teesside Polytechnic in Yönetsel ve Toplumsal Araştırmalar Bölümü ndeki meslektaşlarımın verdikleri cömert desteği ve Theory, Culture & Society nin ayakta tutulabilir bir dergi haline gelmesine yardım eden kurumsal destek ve teşviki sağlayan ve postmoderne duyduğum ilginin beslenmesi ve desteklenmesinde hayati rol oynayan Laurence Tasker ile Oliver Coulhard ı özellikle anmam gerekiyor. Son olarak, kitaptaki bölümlerin birçok versiyonunu sabırla bir araya getiren Jean Connell, Marlene Melber ve Veri Hazırlama Kısmı na teşekkür etmek istiyorum. Kitaptaki bölümler daha önce şu versiyonlarla yayınlandı: 1. Modern ve Postmodern: Tanımlar ve Yorumlar, 1988 yılının şubat ayında Londra Üniversitesi Goldsmiths College daki seminerlerde; Mart 1988 de Trent Üniversitesi, Peterborough, Ontario da; ve Mayıs 1988 de İtalya, Amalfi de düzenlenen Amalfi Avrupa Sosyoloji Ödülü Konferansı nda sunuldu. Yazının başka bir versiyonu Haziran 1989 da Lizbon da Centro de Investigacao y Estudos de Sociologia da sunuldu. Bunun bir versiyonu da, Postmodernin Peşinde başlığıyla, Theory, Culture & Society, 5(2-3), 1988 de yayınlandı. 2. Tüketim Kültürü Teorileri, ilkin Sociology, 24 (1), 1990 da yayınlanan Tüketim Kültürü Üzerine Perspektifler başlıklı yazının gözden geçirilmiş bir versiyonudur. 3. Postmodern Kültürün Bir Sosyolojisine Doğru, Mayıs 1987 de Leeds Üniversitesi ndeki bir seminerde ve Avrupa Sos- 16