1866 yılında Polonya da doğdu. Gençlik yıllarında Polonya milliyetçiliği siyasi ve entelektüel görüşlerini

Transkript

1 JAN WACLAW MAKHAYSKI 1866 yılında Polonya da doğdu. Gençlik yıllarında Polonya milliyetçiliği siyasi ve entelektüel görüşlerini önemli ölçüde etkilese de, daha sonra enternasyonalizmi ve sosyalizmi benimsedi. Varşova Üniversitesi nde tıp alanında öğrenim gördü. Dönemin Rusya sında Çarlık karşıtı görüşleri nedeniyle 3 sene Krakov da hapis cezası aldıktan sonra Sibirya ya sürüldü. Sibirya ya sürgün sosyalizm anlayışını belirlemede önemli bir rol oynadı. 19 Şubat 1926 da hayatını kaybeden yazar, Sovyet Rusya sına yönelik eleştirileriyle döneminde büyük yankılar uyandırmıştır. Makhayski nin yazılarında Bakunin in etkileri görülse de, bu görüşleri bir üst noktaya taşımıştır. George Orwell i derinden etkilemiş düşünürün bir çok makalesi Marksist literatürde temel referans olarak kabul edilmektedir.

2 Ayrıntı: 979 İnceleme Dizisi: 272 Aydınlar Sosyalizmi Jan Waclaw Makhayski Kitabın Özgün Adı Le socialisme des intellectuels Fransızca dan Çeviren İhya Kahraman Yayıma Hazırlayan Zeynep Gençosmanoğlu Son Okuma Nihat Ateş Bu kitabın Türkçe yayım hakları Ayrıntı Yayınları na aittir. Kapak Fotoğrafı Fine Art Images/Heritage Images/Getty Images Turkey Kapak Tasarımı Arslan Kahraman Dizgi Kâni Kumanovalı Baskı ve Cilt Kayhan Matbaacılık San. ve Tic. Ltd. Şti. Merkez Efendi Mah. Fazılpaşa Cad. No: 8/2 Topkapı/İstanbul Tel.: (0212) Sertifika No.: Birinci Basım: İstanbul, Mart 2016 Baskı Adedi 2000 ISBN Sertifika No.: AYRINTI YAYINLARI Basım Dağıtım San. ve Tic. A.Ş. Hobyar Mah. Cemal Nadir Sok. No.: 3 Cağaloğlu İstanbul Tel.: (0212) Faks: (0212) & info@ayrintiyayinlari.com.tr twitter.com/ayrintiyayinevi facebook.com/ayrintiyayinevi instagram.com/ayrintiyayinlari

3 Jan Waclaw Makhayski Aydınlar Sosyalizmi

4 İNCELEME DİZİSİ SON ÇIKAN KİTAPLAR ÇALIŞMAK SAĞLIĞA ZARARLIDIR Annie Thébaud-Mony BERABER Richard Sennett HAYATIN ANLAMI Terry Eagleton DUYURU Michael Hardt-Antonio Negri KÜRESELLEŞMENİN SONU MU? Arif Dirlik İSYAN PAZARLANIYOR Joseph Heath & Andrew Potter VAMPİRİN KÜLTÜR TARİHİ Gülay Er Pasin TUHAF ALAN Burcu Canar ÜTOPYA Nilnur Tandaçgüneş AKIL HASTALIĞI VE PSİKOLOJİ Michel Foucault İŞLETME HASTALIĞINA TUTULMUŞ TOPLUM Vincent de Gaulejac ETİN CİNSEL POLİTİKASI Carol J. Adams TOPLUMLA YÜZLEŞME Zülküf Kara ikomünizm Colin Cremin KÜRESEL ÇARKIN DIŞINDA KALANLAR Kathrin Hartmann AZINLIĞIN ZENGİNLİĞİ HEPİMİZİN ÇIKARINA MIDIR? Zygmunt Bauman PSİKOLOJİDE SÖZ VE ANLAM ANALİZİ Sibel A. Arkonaç ÇALIŞMA SORUNU Kathi Weeks BENLİK YANILSAMASI Bruce Hood VAHŞİ HUKUK Cormac Cullinan TÜRKİYE KENTLEŞMESİNİN TOPLUMSAL ARKEOLOJİSİ Erbatur Çavuşoğlu MARKSİZMDEN SONRA MARX Tom Rockmore OYUN, OYUNBAZLIK, YARATICILIK VE İNOVASYON Patrick Bateson & Paul Martin İLAHİ GAZAP: DEHA NEDİR? DÂHİ KİMDİR? Darrin M. McMahon HARCIYORUM ÖYLEYSE VARIM Ekonominin Gerçek Maliyeti Philip Roscoe KREDİOKRASİ ve Borç Reddi Davası Andrew Ross ZİHİN VE DOĞA ARASINDA Bir Psikoloji Tarihi Roger Smith ÖZGÜRLÜK Zygmunt Bauman ZAMANI YAŞAMAK Jean Chesneaux CAN ÇEKİŞEN İMPARATORLUK Francis Shor SÜREKLİ DEVRİM TEORİSİ Eşitsiz ve Bileşik Gelişim Siyaseti Michael Löwy ŞİDDETSİZ DİRENİŞ Felsefi Bir Giriş Todd May

5 (Yazdığı Sunuş un eşliğinde Fransızca ya Alexandre Skirda tarafından çevrilmiş metinler)* * Bu kitap Les Editions de Paris tarafından yayımlanmış Le Socialisme des Intellectuels (2001) adlı kitaptan Türkçe ye çevrildi. Aksi belirtilmedikçe bütün köşeli ayraçlar ve yıldız işaretli dipnotlar çeviriye aittir. (ç.n.)

6

7 İçindekiler Sunuş...9 Bilgi Kapitalistleri ni Küçümseyen Adam: Jan Waclav Makhayski...9 Yaşamından Çizgiler...11 Düşünceleri ve Yapıtları...13 Eleştirileri ve Düşünceleri...16 Sibirya Sonrası...24 Cenevre Günleri...28 La Conspiration Ouvrière ve Sonrası...32 Yeni Dönem...33 Ölümü ve Yankıları...36 DöneminKoşulları...38 Bakunin in Eleştirileri...45 Makhayski nin Soruna Katkısı...54

8 Jan Waclav Makhayski Metinler Rusça dan Fransızca ya Çevirenin Uyarısı Sosyal Demokrasinin Evrimi (1898)...67 Sonuç (1905) Bilimsel Sosyalizm (1900) Marx ın İktisadi Öğretisinin İşçilerden İstediği Marksist Toplumsal Değişmeyen Sermaye Kavramı Devlet Sosyalizmi Rusya da Marksizm Aydınların Yeni Dini: Sosyalist Bilim (1905) Yüzyıl Sosyalizminin İflası (1905) Burjuva Devrimi ve İşçi Davası (1905) Temmuz Kasım İşçisel Elbirliği...(1908) Nedir Sosyalizm ve Kimin İhtiyacı Var? Sosyalist Cennetin Hazırlanması ya da Yasal Sendikalar İşçi Devrimi (Haziran-Temmuz 1918) Ekim 1917 Hükümet Darbesi İşçi Sınıfının Egemenliği Marksist Diktatörlük Aydınsal Karşıdevrim, İşçisel Denetim ve Burjuvazinin Mülksüzleştirilmesi Burjuvazinin Mülksüzleştirilmesi Dizin...302

9 Sunuş Bilgi Kapitalistleri ni Küçümseyen Adam: Jan Waclav Makhayski 19. yüzyılın sonlarına doğru ve 20. yüzyılın başlarında o dönemde Polonya ve Finlandiya yı da kapsayan Rusya nın sınai gelişmesi, hızlı gelişimi içindeki bir işçi sınıfının çıkarlarını temsil etmeye can atan sosyalist partilerin ve örgütlerin kurulmasına yol açar. Uzun ve karmaşık polemikler, farklı ideolojik akımları ve Rus devriminin önüne koyması gereken amaçları bu yolda karşı karşıya getirir. Bu dönemde * Sunuş un bu ilki hariç tüm diğer ara başlıkları çeviriye aittir. (ç.n.) 9

10 Aydınlar Sosyalizmi Alman sosyal demokrasisi, Alman işçileri üzerindeki etkisi ve seçim başarıları sayesinde bir model hizmeti görmektedir. Öğretisel Rus tartışmalarının sonuca bağlanması, Marx tan, Engels ten veya onların mirasçısı olan Kautski den yapılan aktarmalar yardımıyla olur. 1 Jan Waclav Makhayski nin yazılarının ortaya çıkışları da bu bağlamdadır. Bu metinlerde yazar, Alman sosyal demokrasisini devrimci-marksist bir açıdan hareketle keskin bir eleştiriye tabi tutar; ardından Marksist eleştirisini Rus Marksistlerine ve Marksizmine ve nihayet Marx ın kendisine ve genel olarak sosyalizme karşı çevirir. Sonuçta genel anlayışa aykırı ve aşırı bir yargıya ulaşmıştı: Sosyalizm, kapitalist toplum içinde üretimin denetlenmesi ve ekonominin yönetimi yoluyla tuttukları geçit konumlarından, aynı şekilde bilgi tekellerinden yeni bir egemen sınıf olarak ortaya çıkmak gayesiyle yararlanan aydınların ideolojisi olabilirdi ancak. Bilgi kapitalistleri nin bu yükselen sınıfı, amaçlarında geleneksel kapitalizmin çerçevesiyle sınırlanmış olacak, dolayısıyla kendi çıkarlarını gerçekleştirmek maksadıyla işçi davasından yararlanacaktı. Bu ilginç çözümleme, o dönemde belli bir yankı uyandırmış ve yıllarının Rusya sında kurucusunun adına ithafen Makhayevçina (ya da yaklaşık bir karşılıkla Makhayevski cilik) söylemi altında ihmal edilemez devrimci bir mücadele hazırlamıştı. Sosyalizmin doğası ve rolü konusunda olduğu gibi kapitalist ya da sosyalist endüstriyel bir toplumda aydınların yeri ve işlevi konularında da Makhayski tarafından ortaya koyulan sorular, zaten güncelliklerini koruyorlar ve bu yüzden yazarı ve eseriyle daha içli dışlı olmayı gerektiriyorlar Marx, Engels ve Kautski nin çok sayıda kitabı, 1900 e doğru Rusçaya çevrilmiş bulunuyordu; ayrıca Almanca Rusya da rahatlıkla kullanılıyor ve Rus aydınları Marksizmi özgün baskılardan hareketle öğrenebilmişti. Bu konuda bkz: Claudie Weill, Marxistes Russes et Social-Démocratie Allemande ( ), Maspero Yayınları, Paris, Konunun uzmanı İngilizce dergilerde onunla ilgili pek çok makale ya- 10

11 Yaşamından Çizgiler Jan Waclaw Makhayski J. W. Makhayski 15 Aralık 1866 da Rusya Polonya sında, 3 Kiel vilayetinin küçük bir kasabası olan Pintzov da doğdu. Küçük bir memur olan babası, Konstantin Makhayski, onun doğumundan kısa bir süre sonra ailesini yoksunluk içinde bırakarak ölmüştü. O dönemde annesi Kielce Lisesi öğrencileri için bir pansiyon işletmekteydi; Jan Waclav da genellikle sınıf arkadaşları olan bu genç öğrencilere ödevlerini tekrar ettirerek çok erken yaşta annesine yardım etmeye başlamıştı. Geleceğin Polonyalı romancısı Stefan Zeromski yle tanışması bu dönemde olmuştu. Orta öğrenimini başarıyla bitirdikten sonra Varşova Üniversitesi ne yazılır; önce doğa bilimleri ardından tıp derslerini izler. Ne var ki çarlığa karşı mücadele onu derslerinden daha fazla meşgul ediyordu. Kısa bir süre sonra sosyalizme bağlayacağı Leh ulusal amaçlarıyla ilgilenir. yımlandı: Paul Avrich, What is Makhaevism, Soviet Studies, Haziran 1965; Marshall Shatz, J. W. Makhajski: The Conspiracy of the Intellectuals, Survey, sayı 62, Ocak 1967; ve International Rewiev of Social History de çıkan The Makhaevists and the Russian Revolutionary Movement başlıklı makale, XV. cilt, 2. kısım, Amsterdam Uluslararası Toplumsal Tarih Enstitüsü tarafından basılmış bu sonuncu dergide bkz. Anthony d Agustio nun Intelligentsia, Socialism and the Worker s Revolution: the Views of J. W. Makhajski başlıklı yazısı. Eski bir Makhayskicinin yazılarını da belirtmek gerek: Max Nomad, Aspects of Revolt, s , Waldon Press, New York, 1959; Dreamers, Dynamiters and Demagogues, s. 103 ve s , Waldon Press, New York, M. Nomad, Révolution Prolétarienne de (Sayı 163, 10 Kasım 1933) Makhayski nin adını zikretmeksizin Le Socialisme des Intellectuels başlığı altında bu konuda bir tanıtma yazısı yayımlamıştı. Fransızca ya çevrilmiş makalelerinden bir diğeri de Le Contrat Social ın Eylül 1958 sayısında yayımlanmıştı: Un Méconnu: W. Makhaïski? Makhayski nin önemli metinlerinin Rusça yeni bir baskısı Albert Perry nin İngilizce önsözü ve R. N. Redlikh in sunuşuyla birlikte çıktı: A. Volsky (Makhayski nin yazılarında kullandığı takma ad), Aydın Emekçi, New York, Baltimore, Dipnotlarımız, daha fazla uyum amacıyla bu sonuncu baskıya göndermelerde bulunur. 3. Bugünkü Polonya, o zamanlar Almanya, Avusturya ve Rusya arasında bölüşülmüştü. 11

12 Aydınlar Sosyalizmi Ülkeye gizlice devrimci yayınlar sokması nedeniyle ilk kez 1891 de Galiç te tutuklanmıştı. Krakov da dört ay hapiste tutulduktan sonra Zürih e gitmesine izin verilir. Polonyalı sosyalistlerin güdüleri konusundaki yanılgılarından kurtulması burada olur: Gerçekte çarlığa karşı mücadelelerinin işçi sınıfını kurtarmak için değil, mevcut sömürüyü hiç değiştirmeksizin sadece bağımsız bir Polonya devleti kurmak maksadıyla yapıldığını fark eder. Bu ilk toplumsal dersin ardından enternasyonalist bir görüş edinir, Marksist olur ve üniversiteyi giderek daha fazla bir yana bırakır. Polonyanın endüstri merkezi Lodz da 1892 de yapılan büyük bir grev sertçe bastırılır; Makhayski, Lodz işçilerinin çara ve kapitalistler e karşı dostlarımız Rus işçileriyle birlikte haftanın yedi günü aralıksız mücadele etmeleri için bir çağrı kaleme alır ve bastırır. Bu çağrıyı bizzat oraya götürmek için yola düşer ama Rus-Alman sınırında yakalanır. Önce Krakov da ardından Saint-Petersburg da üç yıl boyunca hapsedilir; daha sonra Sibirya da, Yakutistan ın kuş uçmaz kervan geçmez ücra bir köyünde, Vilyuysk ta beş yıl sürgün cezasına çarptırılır. O dönemde sürgünler, yerel polisin gözetimi altında yalıtık bölgelerde yaşıyordu. Devlet onlara cüzi bir yardım yapıyor ve sürgünler topluluklar halinde örgütleniyordu. Bu sürgünler için belirli bir yerde ikamet mecburiyetinin dolaylı yararı, sürekli biçimde görüşlerini karşılaştırabilme olanağından ibaretti. Makhayski 1895 te Vilyuysk a geldiğinde; orada sosyalizme giden Rus yolu, bir başka ifadeyle, Avrupai bir gelişmeyle kırsal topluluk ve işçi artelleri üzerinde temellenen bir sosyalizme burjuva devrimi aşaması olmaksızın doğrudan geçiş arasındaki seçenek konusunda sürekli tartışan sosyal demokratlar ve narodniklerle (halkçılarla) karşılaşmış ve böylelikle bir sürgün arkadaşında birçok dilde çok zengin bir kitaplık bulma şansına sahip olmuştu. Hapishanede okuma olanağından mahrum olduğundan, ele geçirdiği bu olanaktan alabildiğine yararlanır ve öteki 12

13 Jan Waclaw Makhayski sürgünlerle tartışarak sosyalizmin ve Marksizmin önemli metinleri konusunda bilgisini de böylece mükemmelleştirir. Düşünceleri ve Yapıtları 1898 de düşüncelerinin sonucunu, Alman sosyal demokrasisinin reformculuğunu ve fırsatçılığını sertçe eleştirdiği ve hektografi* yöntemiyle bizzat çoğalttığı bir kitapçığı, Sosyal Demokrasinin Evrimi ni yayımlar. Marksist kuramın iki ana direği olan amaç olarak üretim araçlarının toplumsallaştırılması ve araç olarak sınıf mücadelesi, sığ yasalcılığı içindeki Alman sosyal demokrasisi tarafından seçme ve seçilme hakkının kullanılması ile mevcut burjuva kurumlarda görevine sadık bir katılıma indirgenmişlerdi. Böylelikle Liebknecht, 1895 te Viyanalı işçilerin bir toplantısında şunları söyleyebiliyordu: Sosyal demokrasi devrimci ırasını hiçbir zaman inkâr edemediğimiz ve bunu yapmaya da çalışmadığımız için şunu iddia edebilir: genel oy hakkı sağlamca kazanılmış olduğundan Almanya da düzenin tek partisiyiz. 4 Makhayski, sosyal demokrasi için iktidarın ele geçirilmesi temel amacının devlet çarkıyla durmadan bütünleşen ve bu nedenle mevcut sistemi benimseyen bir mücadeleden başka bir şey ifade etmediğini saptar. O halde proletarya diktatörlüğü de, devlet iktidarına bu katılmada ve proletarya tarafından demokratik şekilde seçilmiş sosyal demokrat temsilcilerin aracılığıyla burjuvazinin işlerinin gidişatı yönünde yürütülen bir işbirliğinde özetlenir. Bu tespit, şu izleyen görüngüyle doğrulanır: Her başarıdan sonra sosyal demokrasi beklenen sonucu elde etmez... Önüne koyduğu amaca yaklaştığı ölçüde amaç bilinçten * Elle yazılmış ya da daktilo edilmiş bir sayfayı alkolle hafifçe nemlendirilmiş pelür kâğıtlara aktararak çoğaltmak: pelürün temas yüzünde ters çıkan yazı, öteki yüzde rahatça okunabilir. 4. Neue Zeit, sayı 36-37, Makhayski tarafından aktarılmış: Bkz. A. Volsky, Aydın Emekçi, a.g.e., s

14 Aydınlar Sosyalizmi uzaklaşır. Sosyal demokrasi amaçlarını gerçekleştirmeye hazırlandığı ölçüde, amaçları da ilk anlayışlarına o ölçüde daha az uygun hale gelir. Ne kadar çok güç elde ederse o ölçüde diğer toplumsal gruplara bağlanma ve onlarla işbirliği yapma ihtiyacını hisseder. 5 Sonuçta Makhayski yi, sosyal demokrasi başlangıçtaki devrimci çabalarını, bir ihtiyarın yeni yetme döneminin atılımlarını düşündüğü kuşkuculukla düşünmeye başlar 6 demeye götüren de bu. Makhayski, sosyal demokrasinin reformizmini inançlı bir Marksist olarak köşeye sıkıştırır. Bu girişimi, henüz Marksist Ortodoksluk la bir kopuş anlamına gelmez ve o dönemde Ortodoksluğun savunucuları tarafından yeniden ele alınacak olan eleştirilerinin yerindeliğini doğrulayacak olayın, Bernstein revizyonizminin ortaya çıkışından öncedir. Ama yine de tahlillerinin gelişimi boyunca öğretiyi kimi hatalar dan temizleme, onu devrimin gerçek yoluna oturtmak amacıyla Marksizmi yanılgılarından kurtarma kaygısının her hâlü kârda tamamen ütopik bir çabadan başka bir şey olamayacağını fark eder yavaş yavaş. 7 Makhayski, sosyal demokrat oportünizmin kaynağını bulmak için kurucu pirler in metinlerine, Engels in 1890 lı yıllara ait geç dönem yazılarına değil sadece, üstelik bizzat Marx ın başlangıç yazılarına da dönmek zorunda kalmış ve bunu, söz konusu hatalar ın tohumlarını oralarda bulmaktan korkmaksızın yapmıştı: Marksizmin yanılmazlığının ilanı, barındırdığı oportünist unsurların yanılmazlığını da kapsar. Reformculuk yok olma tehlikesiyle karşı karşıya değildi, tam tersine, tamamen önceden olduğu gibi eski devrimci cümleler maskesi altında gizliden gelişecekti A. Volsky nin zikredilen kitabında yer alan Sosyal Demokrasinin Evrimi başlıklı yazısından, s Aynı yerde. 7. A.g.e., s. 41. (1905 te daha sonra yazılan önsözden.) 8. A.g.e., s

15 Jan Waclaw Makhayski Makhayski, bu ilk yazısı sürgünler arasında iyi karşılandığından, düşüncelerini sürdürür ve hep hektografiyle çoğaltılmış bir ikinci ve bir üçüncü kitapçık daha yayımlar 1899 da: bu defterlerde genel olarak sosyalizmi ve Marx ı suçlar. Sibirya da sürgündeyken Makhayski den çok uzakta bulunmayan Troçki, ilk sürgün anılarında kendisine 1900 güzünde ulaşmış olan yazılarından söz eder ve kendisinde bıraktıkları izlenimleri belirtir: Sosyal demokrasinin oportünizmini eleştiriye tabi tutan ilk defter, olayların ve aktarmaların sıralanmasıyla herkes üzerinde büyük bir etki yaratmıştı. Hatırladığım kadarıyla ikinci defter de aynı türden ama daha zayıftı. Buna karşın yazarının olumlu programını açıkladığı ve kısmen devrimci sendikalizmden, kısmen işçi sendikacılığından yana belirginleşen üçüncüsüyse sosyal demokrat sürgünlerin çoğu gibi bana çok fazla yetersiz görünmüştü. Makhayski nin Vilyuysk dışında pek az yandaşı vardı; eski halkçılar, özellikle ulaştığı sonuçlarla ilgilenmeksizin eleştirilerini ayırt etmeden sosyal demokrasiye karşı bir silah olarak kullanıyordu. 9 Troçki, Makhayski yle 1902 de İrkutsk ta karşılaşır ve bütün bir gece boyunca Struve e bağlı bir Marksist olan K. K. Bauer le yürüttüğü tartışmada onu dinler. Makhayski bu tartışma sırasında habire aynı kanıtları yineler ki, bu da Bauer i öfkeden çıldırtır. Troçki bir moladan yararlanarak bu tartışmaya hafiften karışmaya yeltendiğinde iki hasım üzerine çullanıp onu susmaya zorlar. 10 Anılarının daha sonraki bir kaleme alınışında Troçki, tekrar bu konuya döner: Kuzeye doğru daha uzaktaki bir kolonide, Vilyuysk ta adı (Makhayski) kısa bir süre sonra epeyce ünlenecek bir sürgün vardı. Makhayski, sosyal demokrasi içindeki oportünizmin bir eleştirisiyle başlamış ve 9. L. Troçki, Katorga y Ssylka nın (Zindan ve Sürgün ün) 5. sayısında (Moskova, 1923) İlk Sürgünüm Üzerine Anılar başlıklı yazısından (s ). 10. Aynı yerde. 15

16 Aydınlar Sosyalizmi sürgün kolonilerimizde büyük bir başarı elde etmişti. İkinci defteri Marx ın iktisadi sisteminin eleştirisine girişir ve şu beklenmedik sonuca ulaşır: Sosyalizm, işçilerin profesyonel aydınlar tarafından sömürülmelerine dayanan bir yönetimdir. Üçüncü defteri, bir anarko-sendikalizm anlayışı içinde siyasi mücadelenin yadsınmasını getiriyordu. Makhayski nin bu çalışmaları, uzun aylar boyunca Lena Nehri civarındaki sürgünlerin büyük ilgisine mazhar olmuşlardı. Ve bu benim için, yadsımak söz konusu olduğunda pek bir atılgan olan ama canlılıktan yoksun ve kılgısal çıkarsamalarda pısırık bile olduğu görülen anarşizme karşı güçlü bir serum olmuştu. 11 Anılarının bu ikinci kaleme alınışında, ikinci ve üçüncü defterlerin içeriği hakkında daha açık olmasına rağmen, Troçki boş yere anarşizm e karşı aşılanır : Makhayski, genel olarak sosyalistlerle aynı çuvala soktuğu anarşistlere karşı da hoşgörülü değildir. Şu ünlü tartışma gecesinde Makhayski nin eleştirisinin gerçek niteliği konusunda tek laf olsun edememiş olmak, Troçki de biraz gücenmeyle birlikte muğlak bir izlenim bırakmış olmalı. Her ne halse... Troçki Sibirya dan kaçıp Londra ya varır varmaz Lenin i durumdan haberdar etmiş ve sosyal demokrat oportünizme karşı şiddetli eleştirisiyle sürgünlerin çoğu üzerinde yarattığı güçlü etkiyi, Marx a ve aydınlara karşı saldırısıyla yol açtığı kızgınlığı, aynı şekilde ekonomizm kalıntılarıyla karışık bir sendikalizm rüşeymi olduğunu söylediği olumlu programını ona bildirmişti. 12 Eleştirileri ve Düşünceleri Makhayski nin bu girişimi, Troçki nin söz konusu betimlemesinin düşünmemize izin verebileceğinden biraz daha karmaşıktı gerçekte. Makhayski, demokratik Fransız Cumhuriyeti nin Paris proletaryasının en ileri unsurlarını makineli tüfeklerle biçip katlettiğinde Marx ın Komünist Manifesto su- 11. L. Troçki, Ma Vie, s. 143, Gallimard, Paris, A.g.e., s. 156 ve L. Troçki, Lénine, s , PUF, Paris,