PROF. DR. YUNUS VEHBI YAVUZ ANLAMI ÖNEM HÜKÜMLER VE ORGAN ZASYONU

Transkript

1 PROF. DR. YUNUS VEHBI YAVUZ ANLAMI ÖNEM HÜKÜMLER VE ORGAN ZASYONU

2 Ç NDEK LER Ç NDEK LER ÖNSÖZ I A. ZEKÂTIN TAR F B. ZEKÂTIN ÖNEM II. ZEKÂTIN FARZ OLMASININ fiartlari A) MÜSLÜMAN OLMAK B) N SAB M KTARI MALA SAH P OLMAK C) MALIN ZARURÎ HARCAMALARDAN ARTMIfi OLMASI D) MALIN ÜZER NDEN B R YIL ZAMAN GEÇM fi OLMAK E) MALIN BÜYÜMEYE MÜSA T OLMASI F) MALA EL KONULMUfi OLMAMAK G) MALIN K fi LER N MÜLK YET VE TASARRUFUNDA BULUNMASI H) MAL TEMEL HT YAÇLARDAN ARTMIfi OLMAK I) BORÇLU BULUNMAMAK ) HARCAMA EHL YET NE SAH P OLMAYAN ÇOCUK, DEL VE MAHÇUP OLMAMAK J) HÜR OLMAK III. ZEKÂTA TÂB OLAN MALLAR A. T CARÎ EfiYANIN ZEKÂTI B. PARANIN ZEKÂTI C. KOYUNLARIN ZEKÂTI D. SI IRLARIN ZEKÂTI E. DEVELER N ZEKÂTI F. Z RAÎ ÜRÜNLER N ZEKÂTI G. DEF NE VE MADENLER N ZEKÂTI H. SU ÜRÜNLER N N ZEKÂTI I. fiirketlerin, BINA VE SANAYI TESISLERININ ZEKATI J. SERMAYE ORTAKLIKLARININ ZEKATI K. H SSE SENETLER N N ZEKÂTI L. TAHV LLER N ZEKÂTI M. KÂR ORTAKLI I fi RKETLER N N ZEKATI N. SA LAM VE BATIK ALACAKLARIN ZEKATI O. S GORTALARDAK PARALARIN ZEKATI P. ÜCRET VE SERBEST MESLEK KAZANÇLARININ ZEKATI R. PARA OLARAK NET N SAP M KTARI NASIL HESAPLANMALI? IV. ÖfiÜR ZEKÂTI ÖfiÜR MALLARINDA BORÇ VE MASRAFLAR V. ZEKÂTIN VER LECE YERLER VI. ZEKÂTIN ORGAN ZASYONU A. ZEKÂTIN DA ITILMA fiekl B. ZEKÂTIN M KTARI C. ZEKÂTIN DEVLETE VER LMES D. ZEKÂTIN VER LEMEYECE YERLER E. ÇA IMIZDA ZEKÂTIN KURUMLAfiTIRILMA ZARURET VII. PRAT K B LG LER A-ZEKATIN FARZ OLMASININ H KMET B-ZEKAT VERENLER N MÜKAFATI C-F TRE NED R? D-F TRE K MLERE VAC BD R? E-F TRE NE ZAMAN VER L R? F-N Ç N ZEKAT VE F TRE ORGAN ZES? G-ZEKAT-F TRE FONUNUN DA ILIMI H-ZEKAT VE F TRE NASIL VER LECEK? I-ZEKAT HESAPLAMA ÖRNEK TABLOSU J-ÜLKELERE GÖRE K fi BAfiINA DÜfiEN F TRE M KTARLARI K-ALTIN DAN ZEKÂT TESBIT CETVEL

3 4 5 ÖNSÖZ Zekat ibadeti, mal ile bir kulluk görevinin yerine getirilmesidir. slami ibadetlerin en büyüklerinden birisidir. Kur an- Kerim de 26 yerde Namaz ibadetiyle beraber, 6 yerde de müstakil olarak Zekat ibadetinden bahsolunmufltur. fiartlar kendisi üzerinde oluflmufl her müslüman üzerine farz oluflunda, Ümmet-i Muhammedin tam bir ittifak söz konusudur. slam n ilk döneminden bu tarafa hem devlet taraf ndan hem de zekat mükellefi olan müslümanlar taraf ndan bu farz eda edilerek zaman m za kadar gelmifltir. Zekatta, bir ibadetin yerine getirilmesi söz konusu olmas sebebiyle hem Allah hakk, hem de toplanan zekatlar n bizzat insanlara veya insanlara hizmet edilmesine vesile olacak müesseselere verilmesi itibariyle de insan hakk mevcuttur. Dolay s ile zekat n eda edilmemesi hem Allah hakk n n hem de kul haklar n n zayedilmesi neticesini do urur ki, çok büyük bir vebal alt nda kalmak demektir. Uzun as rlar sonras nda dinin emirlerinin insanlar n vicdanlar na terkedilmesi ile bir çok ibadetin ifas ndaki dejenerasyon, zekat ibadetinin de yerine getirilmesinde kendisini göstermifl ve bu çok önemli kurumdan müslümanlar mahrum kalm fllard r. Bunun neticesinde de sosyal denge iyiden iyiye bozulmufl, fakir-zengin aras ndaki mesafe uçurum halini alm fl, toplum en önemli sosyal güvenlik kurumunu kaybetmifltir. Geçmifl tarihlerde örnekleri yafland gibi, e er zekat kurumu ayakta tutulabilse, günümüzün kaynak zenginli i de göz önünde tutulursa, denilebilir ki, zekat n bihakk n yerine getirildi i ükelerde fakirli in beli k r l r ve yoksulluktan söz edilemez. Nitekim tarih tesbit etmifltir ki, Ömer b. Abdilaziz (rhm) n devlet baflkanl zaman nda böyle bir dönemi müslümanlar yaflam flt r. Bir ibadetin tatbik edilebilmesi için, onun zahiri ve bat ni bilgilerinin bilinmesine ihtiyaç vard r. Bilinmeyen bir ibadetin hakk yla yerine getirilmesi mümkün olmaz. Bir de insanlar art k öyle çok sayfal ilmihal kitaplar n okumay tercih etmiyorlar. Daha az sayfal ve pratik bilgiler içeren küçük el kitaplar daha çok ilgi uyand r yor. flte Teflkilat olarak her sene Ramazan ay arefesinde bilhassa sosyal hizmetler alan nda yapm fl oldu umuz çal flmalara ait çeflitli yaz l ve görsel broflür ve el kitapç klar haz rlayarak cemaat m za sunmaya çal fl yoruz. Bundan maksad m z evvela cemaat m z ad na yüklendi imiz vekalet borcunu yerine getirmifl olmam z n bir muhasebesini yapmak, di er taraftan da cemaat m z güvenilir ve sa lam kaynaklara dayal ilmihal bilgileriyle mücehhez k lmay amaçlam fl olmam zd r. Bilgi ve be enilerinize sundu umuz bu Zekat Broflürü, sahas nda otorite olan bir ilim adam m z n; Prof. Dr. Yunus Vehbi Yavuz beyin haz rlayarak, çeflitli mahfillerde seminer fleklinde anlatm fl oldu u Zekatla ilgili bilgilerle Teflkialt m z n Din stiflare Kurulunun üyelerinin yapm fl oldu u baz katk lar içermektedir. Klasik f k h kitaplar m z n bir ço unda bulam yaca m z ve ça n getirdi i kimi yeni konular da içermesi aç s ndan orijinal bir çal flma olmas hasebiyle faydal olaca na inanmaktay z. Bu broflürde, Zekat ibadetinin manas, hikmetleri, farz olma flartlar, zekata tabi olan mallar n zekat nisaplar ve verilecek miktarlar, zekat n sarf yerleri gibi konularda doyurucu, sa lam bilgi ve mütalealar bulacaks n z. Teflkilat olarak unutturulmufl ve at l hale getirilmifl son derece önemli bir ibadet ve sosyal müessese olan Zekat kurumunu yeniden diriltmek ve bu ibadeti mana ve hikmetlerine uygun olarak yaflatmak istiyoruz. Çünkü böyle bir kurumu oluflturmak, ayn zamanda bir farz ibadetin tatbikine imkan sa lad için o da farzd r ve Allah emridir diye inan yoruz. Kardefllerimizden de, bu broflürü hazmederek okumalar n ve elde edecekleri bilgiler do rultusunda, yapm fl oldu umuz bu hay rl hizmetlerde bizi yanl z b rakmamalar n bilhassa temenni ediyoruz. Gayret bizden baflar Allah tand r. Kerpen, Eylül 2005 IGMG RfiAD BAfiKANLI I

4 6 7 I. Sözlükte; büyümek, ço almak, bereketlenmek ve temizlenmek manalar n ifade eden Zekât, slam n sosyal ve ekonomik yap ya yönelik emirlerinden biri olup mal harcamak suretiyle Allah a kulluk yapmay temsil eder; sosyal güvenli i sa lar. Kiflinin, toplumu içinde, kazanamayan muhtaç kesimlerle baz sosyal hizmetlere harcamada bulunmak suretiyle mal varl n toplumu ile paylaflmas n n ilk basama d r. Bu basama a ç kan Müslüman di er basamaklar kolay t rman r. Zekât n fert ve topluma yönelik say s z hikmetleri vard r. A. Zekât n Tarifi Dini bir terim olarak zekât flöyle tarif edebiliriz: Zekât, belli miktarda bir mal varl n n belirli bir k sm n, belirli yerlere vermekten ibaret mali bir ibadettir. [1] B. Zekât n Önemi Bu vesile ile burada çok k sa bafll klar halinde zekât n önemine de indikten sonra, zekât n farz olma flartlar, verilece i yerleri, zekât organizasyonunu ve zekât n kurumlaflt r lmas hakk nda bilgi sunmaya çal flaca z. 1- Zekât, hem mal sahibini manevi kirlerden temizler, günahlar ndan ar nd r r, hem mal n fakirlerin haklar ndan temizler, hem de toplumdaki mal varl n temizler. 2- Zekât, her fleyden önce, slam n dünya hayat ile iç içe oldu unu temsil eder. Müslüman, toplumun yard m na koflarak Allah a kulluk görevi yapmas n sa lar. slam, dünya hayat m zla o kadar yak ndan ilgilidir ki, ekonomik ve sosyal bir faaliyeti, Müslüman say lman n flartlar ndan biri olacak derecede farz bir ibadet k lm flt r. 3- Zekât, Müslüman olarak yaflaman n flart, toplumda serbest ve rahat bir flekilde dolaflman n bir iflareti say lm flt r. Yani, bir Müslüman, e er zengin ise, malvarl n n belli bir bölümünü kendi toplumunun düflkün ve muhtaçlar na harcamazsa, kendi toplumunda huzurlu bir gönül ile dolaflamaz. Allah a ve topluma karfl mal n hesab n fukaran n mal ndaki hakk n n hesab n vermek zorundad r. slam n di er emirlerini yerine getirse de, bir Müslüman, e er kuruflu kurufluna malvarl n n hesab n yap p zekât n ödemezse, dünyada rahat yüzü göremez. 4- Kur an- Kerim in 26 yerinde namaz ile birlikte, 6 yerinde müstakil olarak zekâttan bahsedilmifltir. Zekât n farz oluflu alt yerde ayn ifadelerle tekrarlanan Namaz k l n, zekât verin ayeti ile sabittir. Bu ilahi emrin bu kadar çok tekrarlanmas, fert ve toplum aç s ndan çok büyük önem tafl d n göstermektedir. 5- slam da zekât müessesesi, son derece önemli bir güvenlik kurumu olup Müslüman toplumlar n n dayana, sosyal yap n n temel tafl d r. Hatta, Müslümanlar n her türlü öz güvenlerini, kaybetmeleri, dolay s yla baflkalar n n etki alan na girmelerinin nedeni, zekât müessesesini yaflatmamaktan kaynaklanmaktad r. 6- Zekât, toplumun hem siyasi-sosyal yap s n güçlendirir, hem de ekonomik yap s na önemli ölçüde katk sa lar, s n f farkl l klar n ortadan kald r r, zenginler ile fakirler aras ndaki uçurumlar yok ederek kuvvetli bir iletiflim sa lar, böylece toplumsal yap daki ba lar güçlendirmeyi amaçlar; Müslüman sadece kendisi için yaflayan de il, ayn zamanda toplumu için yaflayan bir kifli olma mutlulu una erifltirir; cimrilik duvarlar - n y kar, hay rseverlik kap lar n ard na kadar açar, sosyal bütünleflmeyi sa lar. Ça m z n bunal ml dünyas, e er zekât sistemindeki potansiyeli yeterince tan yacak olsa, bu sisteme e ilecek ve kendisine mutluluk kap s arayacakt r. slam dünyas n n, zekât sistemini yeterince tan yabildi ini ve önemini kavrayabildi ini söylememiz mümkün de ildir. Bu duruma her Müslüman üzülmelidir. Zekât, ruh ile beden yap - s aras nda bir denge sa lar. Dolay s yla, slam dininin hem dünya hem de ahireti kapsad n n ve bu iki dünyan n birbirinden ayr lmaz birer unsur olduklar n n simgesidir. Di er ibadetleri yerine getirdi i halde, zekât vermeyen bir kifli ve toplumlar kendilerini ayakta tutamazlar. Dua ve zikirsiz bir toplum kör, zekâts z bir toplum ise topald r. Yüce rabbimiz, Mu minun Suresinin ilk befl ayetinde bu ince noktaya iflaret olmak üzere flöyle buyuruyor: Namazlar nda huflu içinde bulunanlar, bofl sözlerle bofl davran fllardan kaç nanlar, zekât verenler ve namuslar n koruyanlar kurtulmufltur. [2] Asl nda, zekât müessesesini çeflitli yönlerden ele alan bilimsel araflt rmalar, sempozyumlar, paneller ve yar flmalar düzenlenerek bu kuruluflun kurumlaflt rma yollar n aramak Müs- [1] Yunus Vehbi Yavuz, slamda Zekât Müessesesi, s.33 [2] Mü minun Suresi 1

5 8 9 lümanlar n üzerine düflen bir görevdir. 7- Ekonomik kalk nmada da zekât n rolü büyüktür. Zekât, at l duran para, alt n, gümüfl ve benzeri malvarl klar n n toplumun hizmetine sunulmas n, yani yat r ma dönüfltürülmesini teflvik eder. Zekât emrinin bir manas da fludur: Müslüman zenginler, ihtiyaç fazlas malvarl klar n ya ifl alanlar na yat racaklar, böylece iflsiz kalan Müslümanlara ifl alanlar aç lm fl olacak, yahut bu malvarl klar, iflsizlik nedeni ile aç kta kalan ve muhtaç duruma düflen kimselere karfl l ks z olarak da t lacakt r. Ticari mallarla para, alt n ve gümüflte zekât miktar %2.5 nispetindedir. Dolay s yla yat r larak toplum hizmetine dönüfltürülmeyen malvarl klar, zekât emri sebebiyle her y l eksilecek, öz sermayenin küçülmesine, malvarl n n erimesine sebep olacakt r. Bu durum ekonomik büyümenin gerilemesi anlam na gelir. Mallar her y l artmaz, bilakis eksilir. Fakat e er bu malvarl klar, her y l art r l rsa, hem ekonomik büyüme katlanacak, hem fakirler ve muhtaçlar r zklar n al n terleri ile kazanacaklar, hem çal flma imkan bulamayanlar bu büyümeden nasiplerini alacaklar, hem de toplumsal hizmetler daha güçlü bir flekilde yürümüfl olacakt r. Dolay s yla zekât ekonomik varl klar her y l katlayarak art racakt r. 8- Zekât, ayn zamanda çok önemli bir sosyal güvenlik emridir. Toplumda korunmaya muhtaç kimselere yard m eli uzatarak onlar n sosyal seviyelerini güçlendirir, insanca yaflamalar - n sa lar. Bugünkü sosyal güvenlik kurumlar ndan çok farkl olan bir yan, bu kuruma prim ödeyenlerin fakirler de il sadece zenginlerin olmas d r. Zekât, müessesinin var oldu u bir toplumda Müslümanlar sosyal güvence alt ndad r. Zengin olanlar, bu müesseseye prim öderler, fakirler ise bir fley ödemeyip sadece yard m al rlar. Ancak ikinci y l fakirleflen zenginler bu müesseseden otomatik olarak yard m al r, zenginleflen fakirler bulunursa onlar da yard mda bulunurlar. Bu yönü ile düflünüldü ü zaman zekât, gerçek bir sosyal adalet örne i sergilemektedir. 9- slam, mal n s ms k bir flekilde elde tutulmas na karfl d r. Mal ya yat r ma aktar lacak, toplum hizmetine harcanacak, yahut zekât verilerek yaralar sar lacakt r. slam cimrili i kötülüyor, cömertli i teflvik ediyor, mal toplum hizmetinde harcamay, böylece topluma yararl olmay kulluk olarak kabul ediyor. Özet olarak flunu söylemeliyiz: Zekât, fert ve topluma huzur sa lar, Allah n r zas n kazand r r, Müslüman mali yönden Allah a kul yapar; dolay s yla ona, dünya hayat n n içinde bulundu unu, toplumu ile ilgilenmesi gerekti ini, toplumundan uzaklaflamayaca n hat rlat r; onu toplumu ile bütünlefltirir. Zekât böylece tam bir sosyal bütünleflme meydana getirir. Türkiye de yaflanan son krizden fazla etkilenmeyip toplumsal yap - n n ayakta kalmas zekât ve yard mlaflma sisteminin ürünüdür. II ZEKÂTIN FARZ OLMASININ fiartlari A) Müslüman olmak Zekât n farz olmas n n birinci flart Müslüman olmakt r. Müslüman olmayanlara zekât vermek farz de ildir. Çünkü Müslüman olmayanlar önce iman etmekle yükümlüdürler. man etmeyen bir kifli, slam n hiç bir emri ile yükümlü olmad gibi zekât emri ile de yükümlü de ildir. B) Nisab miktar mala sahip olmak Nisab, zenginli in asgari ölçüsü demektir. Hz. Peygamber (sav) dönemindeki iktisadî hayat n flartlar na uygun olarak nisab aç klanan mallar s n rl idi. Dört türlü mal n nisab gösterilmiflti: Ticarî eflya, para, hayvanc l k ve ziraat. Ticarî eflya ile parada zenginlik ölçüsü dirhem ve dinar cinsinden paralarla belirlenmifltir. O dönemde iki türlü para kullan l yordu. Biri gümüfl para olup ad Dirhem di. Di eri ise alt n para olup ad Dinar d. Her iki tür para Roma da darp edilerek tedavüle konuyordu. Hz. Peygamber (S.A.V.) gümüfl paralardan zenginli in ölçüsünü (200) dirhem olarak belirledi. Alt n paralardan da (20) dinarl k bir ölçü koydu. Gerek 200 dirhemlik gümüfl paralar, gerekse 20 dinarl k alt n paralar ayn derecede sat n alma gücüne sahipti. Daha baflka bir ifade ile iki ayr paran n nisablar bir birine denkti. Ticarî eflyan n zenginlik ölçüsü de bu iki tür nisaba göre tayin edilmiflti. Hayvan türlerinden; develerde zenginlik ölçüsü 5 deve, s - rlarda 30 s r, koyunlarda 40 koyundur. Bu miktardaki hayvanlardan her birine ayr olarak sahip olan kimse dini yönden zengin say l r. Gerekli olan zekât n ödemekle sorumludur. Ziraî ürünlerde ise zenginlik ölçüsü: bir ton olarak tayin edilmifltir. ster sebze, ister meyve ve ister tah l ürünleri olsun, zarurî harcamalar ve masraflar d fl nda bir Müslüman n bir

6 10 11 ton ürünü art yorsa, bunlar n onda biri nispetinde zekât n ödemesi gerekir, ki buna öflür denmektedir. C) Mal n zarurî harcamalardan artm fl olmas Yukar da belirlenen zenginlik ölçülerinin dinî aç dan muteber olmas için, kiflinin mal n n, zarurî ihtiyac olan harcamalar ndan sonra artm fl olmas gerekir. Elde edilen mal ve ürün e er ihtiyaçlara harcan rsa bunlardan zekât vermek gerekmez. Bu zarurî harcamalar flunlard r: a. Ev ve ev eflyas Bir kimsenin zarurî ihtiyac n karfl layacak olan normal bir ev ile ev eflyas ndan zekât vermek gerekmez. Bunlar için yap lan harcamalar zekâttan düflülür, artan k sm ndan zekât verilir. b. Bir y ll k yiyecek ihtiyac ile ilgili tüm masraflar Kiflinin hem kendisi hem de bakmakla yükümlü bulundu u aile fertlerinin yiyecek ihtiyac için yapt masraflar da zekâttan muaft r. c. Giyim eflyas Bir Müslüman n hem kendisi hem de bakmakla yükümlü oldu- u aile fertleri için yapaca normal giyim harcamalar da zekâttan muaft r. Ancak, bu muafiyet ihtiyaç ile s n rl d r. htiyaç fazlas olan giysiler ise zekâta tabidir. d. E itim-ö retim harcamalar Bir Müslüman n hem kendisi hem de çocuklar n n e itim-ö retimi için yapaca tüm harcamalar zekâttan muaft r. Bunun için konulmufl herhangi bir kay t yoktur. Normal flartlarda e itim ö retim için yap lan tüm harcamalar zarurî harcamalara dahildir. Okul formas, ka t, kalem, defter, bilgisayar, yol masraf, okul masraf, seyahat bu harcamalar n içindedir. e. Hastane ve ilaç masraflar Kiflinin hem kendisi hem de bakmakla yükümlü oldu u aile fertlerinin, ister özel ister resmi kurumlarda tedavi olmak için yapaca tüm harcamalar hesap edilerek zekâttan düflülür. f. Seyahat masraflar Seyahat lüks olmay p slâm da teflvik edilmifltir. Bu sebeple kiflinin yapt seyahat için harcad paralar da zekâttan düflülür. g. Kitaplar ster ilim adam olsun, ister olmas n, bir Müslüman n, kütüphanesinde bulundurdu u kitaplar; araç ve gereçler, ne kadar k ymetli olursa olsun, birer nüsha olmak flart ile zekâttan muaft r. h. Binek ster hayvan cinsinden olsun, ister otomobil cinsinden olsun, binek bir Müslüman n temel ihtiyac kabul edilmifltir. Ancak binek otomobil türünden ise, örfte kullan lan normal bir otomobil olmas gerekir. E er otomobil, lüks ise aradaki fark hesap edip zekât n ödemek gerekir. Çünkü lüks otomobil kullanmak as l ihtiyaç de ildir. Fukaran n ac kl durumunu göz önünde bulundurarak, bu fark n ödenmesi ile insan daha mutlu olur. Yap lan di er lüks harcamalar da bu flekilde mutalâa etmekte fayda vard r. Belki Hz. Peygamber ve ashab n n ekonomik ve sosyal yaflant lar n da örnek almak gerekir. D) Mal n üzerinden bir y l zaman geçmifl olmak Dinî yönden zengin say lacak kadar mala sahip olan kimsenin zekât vermekle sorumlu tutulabilmesi için, bu kadar mala sahip oldu u andan itibaren, üzerinden bir y l geçmifl olmas flartt r. Bir y l elde kalmayan ve ihtiyaç dolay s yla harcanan maldan zekât vermek farz de ildir. E) Mal n büyümeye müsait olmas Zekât n farz olmas n n flartlar ndan biri de mal n büyümeye müsait olmas d r. Hakikaten yada hükmen büyüme ve ço alma imkan bulunmayan mallar ölü hükmünde oldu u için, zekâta tâbi de ildir. Büyüme ve ço alma iki türlü olur. Biri ticaret, di- eri ise biyolojik geliflmedir. F) Mala el konulmufl olmamak Nisab miktar mal n zekâta tâbi olmas için, haciz ve benzeri yollarla mala el konulmufl olmamas flartt r. Kendisini zengin edecek kadar mal bulundu u halde, haczedilmifl yahut tasarruf yetkisi elinden al nm fl kimseler, mal üzerindeki engel kalk ncaya kadar zekât vermekle yükümlü de illerdir. Engel kalkt ktan sonra, e er elde kalan mal nisab miktar ise, geçmifl senelerle birlikte zekât n n ödenmesi gerekir, de ilse gerekmez. G) Mal n kiflilerin mülkiyet ve tasarrufunda bulunmas Zekât n flartlar ndan biri de, sahip olunan mal n, mülkiyet ve tasarrufunun elde bulunmas d r. Mülkiyet hakk kiflinin elinde bulunmayan mallar zekâta tâbi de ildir. Örnek vermek gerekirse; yabanc devletlerin s n rlar içinde mal bulundu u hal-

7 12 13 de bu mal istedi i gibi sat p harcama, bulundu u ülkeye aktarma imkan na sahip olmayan kifliler, o mallar üzerinde istedikleri gibi tasarruf etme hakk n elde edinceye kadar bu mallar n zekât ile sorumlu de illerdir. H) Mal temel ihtiyaçlardan artm fl olmak Mal n zekâta tâbi olmas için, temel ve zarurî ihtiyaçlardan fazla olmas gerekir. Yukar da da k smen temas edildi i üzere, bir kimsenin hem kendisi hem de aile fertlerinin geçimi için harcayaca paralar zekâttan muaf oldu u gibi, bir tacirin ticaret için kulland dükkan, tezgah, atölye, demirbafl eflya ve benzeri tesisler zekâta tâbi de ildir. Sanatkarlar n malzemesi, hayvanc l kla u raflan kimselerin kulland klar malzemeler ve yapt klar tüm harcamalar da zekâta tabi de ildir. I) Borçlu bulunmamak Zekât n farz olma flartlar ndan biri de borçlu bulunmamakt r. Bir Müslüman n elinde meselâ; üzerinden bir y l geçmifl Euro paras, buna karfl l k da bu kadar borcu bulunsa, önce borcunu ödemek zorunda oldu u için, elinde bir fley yok demektir. Dolay s yla bu kifli zekât vermeyecektir. Ticarî eflya, hayvan ve ziraî mahsulü bulanan kimselerde de durum ayn d r. Borç ve masraflar n hesap ettikten sonra, e er geride kalan mal nisab dolduruyorsa zekât verilecektir. De ilse zekât verilme zorunlulu u yoktur. aa. Maafl geliri olanlarda durum Memur ve iflçiler gibi maaflla geçinen kimselerde durum yukar daki flartlara göre de erlendirilmelidir. Örnek vermek gerekirse; ayda Euro geliri olup tamam n harcayan memur ve iflçiler de zekât vermeyecektir. Ancak, her ay maafl n n belli bir k sm n art r p yan gelirlerinin de ilavesiyle, varsayal m ki; Euro paras biriken bir Müslüman sene sonunda elinde kalan bu miktar paradan 250 Euro zekât verecektir. ) Harcama ehliyetine sahip olmayan çocuk, deli ve mahçup olmamak Zengin oldu u halde, çeflitli sebeplerle k s tlama alt na al - narak harcama yetkisi elinden al nan kimselerle çocuklar ve deliler, ehliyet sahibi olmad klar için, bizzat zekât vermekle yükümlü de illerdir. Böyle kimselerin zekât n, onlar ad na va- sileri durumundaki kimseler ödeyeceklerdir. Önceden zengin olduklar halde sonradan deli olanlar, yada vasiyet, hibe ve di- er yollarla zengin olan çocuklar da böyledir. J) Hür olmak Zekât, mülkiyetle ilgili oldu u için, slâm n ilk dönemlerinde yayg n olarak bulunan kölelere farz de ildi. Çünkü, kölenin tek bafl na bir mal varl na sahip olma yetkisi yoktu. Sahip oldu u fleylerin tamam efendisine aitti. Bu sebeple kendilerine ba fllanan mallardan zekât al nm yordu. Günümüzde ise art k köle bulunmamaktad r. III. ZEKÂTA TÂB OLAN MALLAR Bu mallar dört gurupta toplamak mümkündür: Ticarî eflya, para ve k ymetli madenler, ziraî ürünler, su ürünleri, defineler ve antika eflya. A. Ticarî eflyan n zekât Ticaret maksad ile elde bulundurulan her fley zekâta tabidir. Satmak için yap lan inflaatlar, satmak için al nan arsalar, ileride satma düflüncesiyle al n p b rak lan arsalar da ticarî eflya hükmünde oldu undan, bunlar n gerçek de erini hesap edip zekâtlar n ödemek gerekir. Mesela; eflit de erde k rk dairesi bulunan bir inflaatç bunlar n bir dairesini zekât olarak verecektir. Yine eflit de erde 40 tane arsas bulunan emlâkç da bu arsalar n birini yahut bedelini zekât olarak vermesi gerekir. Kuyumcular n ellerinde bulunan gümüfl ve alt n gibi k ymetli ticarî eflya e er nisab dolduruyorsa bunlar n zekât n ödemesi gerekir. K ymetli tafllar da böyledir. Hanefî mezhebine göre; eskiden ziynet için kullan lan k ymetli tafllar bugünkü kadar de erli kabul edilmedi inden, adi tafllara benzetilerek zekâta tabi olmad klar na hükmedilmiflti. Fakat, günümüzde kullan lan k ymetli tafllar n, alt n ve gümüfl madenlerinden çok daha fazla de er tafl d klar n görmekteyiz. Bu sebeple, Ebû Hanîfe nin prensibine dayanarak, bunlar n da zekâta tâbi oldu- unu ifade etmemiz gerekir. B. Paran n zekât F k h kitaplar nda, para denilince, alt n ve gümüfl paralar

8 14 15 akla gelir. Çünkü bu kitaplar n telif edildi i dönemlerde dinar ad n tafl yan alt n para ile dirhem ad n tafl yan gümüfl paralar vard. Bir dinar on dirhem de erinde olup, a rl klar farkl idi. Bir dirhem = 3.8 gr., bir dinar = 4.8 gram idi. Hz. Peygamber (S.A.V.), kendi döneminde nakit sahibi olanlar için, zenginlik ölçüsünü bu iki tür paradan belirledi. Gümüfl paradan 200 adet dirhem yahut alt n paradan 20 adet dinar, dinî yönden zenginli in ölçüsü olarak konmufltu. Bu iki çeflit paran n sat n alma gücü eflit idi. Zamanla gümüfl paran n sat n alma gücü, alt n paralara göre düfltü. Daha sonra nikel paralarla, kâ t paralar icat edildi. Günümüzde ise, kâ t para kullan m söz konusudur. O halde bugün kulland m z paralardan ne kadar elde bulunmal ki bir Müslüman bununla zengin say larak zekât vermekten sorumlu tutulsun? Hz. Peygamber döneminde yaflamad m za ve ayn de erdeki paralar kullanmad m za göre, bugün zengin say labilmek için, o günün 20 dinar yahut 200 dirheminin sat n alma gücünü bilmemiz gerekir. Kaynaklardan edindi imiz bilgilere göre, o zaman 200 dirheme 40 koyun al nabiliyordu. Nitekim koyundan zengin say lmak için 40 taneye sahip olmak gerekir. Yine kaynaklardan edindi imiz bilgilere göre, o zaman 20 dinar para ile 40 koyun al nabiliyordu. Dolay s yla, bir koyunun fiyat gümüfl para ile 5 dirhem, alt n para ile 0.5 dinar idi. An - lan para nisablar ile hayvanlar n nisablar n n her biri di erini sat n ald n biliyoruz. [3] Yine ayn paralar n bir ton Medine hurmas, bir ton kuru üzüm sat n ald n da biliyoruz. Arpay da buna ekleyebiliriz. O halde bu mallar n nisablar n n ortalamas al n rsa, zenginli- in gerçek ölçüsü para de eri üzerinden ortaya ç kacakt r. Bizim yapt m z hesaplamalara göre, genellikle koyun nisab, bu ortalamay tutmaktad r. C. Koyunlar n zekât Koyunlarda zenginlik ölçüsü 40 adettir. Bir y l elinde 40 koyun bulunduran kimse, dinen zengin oldu undan, 1 koyun zekât vermesi gerekir. Hayvanc l teflvik için, slâm koyunlar n 40 dan yukar s için daha az yükümlülük getirmifltir. 120 ye kadar bir koyun vermek gerekir. Koyunlar n say s 121 e ulafl nca iki koyun vermek gerekir. Ki, paraya göre %50 indirim söz konusu olmaktad r. Bu flekilde say ço ald kça, nispet de de ifl- mektedir. Bu nispetler için f k h kitaplar nda genifl bilgi vard r. Bunun sebebi hayvanc l n di er mallara göre, riskli bir ifl olmas ve çok hizmet istemesi tarz nda düflünülebilir. D. S rlar n zekât S rlarda zenginlik s n r 30 dur. Bir kimsenin 30 s r bulunursa bunlardan, iki yafl na basm fl bir danay zekât olarak vermesi gerekir. S rlar k rk olunca o zaman üç yafl nda difli bir s r verilir. K rktan fazla olan s rlardan verilecek zekât miktar hakk nda farkl görüfller vard r. Ebu Hanife den gelen bir rivâyete göre k rkta bir nispetinde k ymet olarak zekâta tabi olur. Ancak, Ebû Hanife den gelen baflka bir rivâyete göre ise elliye kadar ilave bir fley vermek gerekmez. Elli ve daha sonras için üç yafl nda difli bir s r yan nda de er olarak mevcut s rlar n 1/40 ödenir. [4] E. Develerin zekât Üretmek ve süt elde etmek için bulundurulan develer, e er bir y l elde kal rsa zekâta tabidirler. Develerde zenginlik ölçüsü ise 5 tir. Befl devede bir koyun, 10 devede iki koyun, 15 devede üç koyun, 20 devede dört koyun, 25 devede iki yafl nda bir deve vermek gerekir. F. Ziraî ürünlerin zekât Ebû Hanife nin, tercih edilen görüflüne göre; topraktan elde edilen ve sahibine gelir sa layan her türlü üründen öflür zekât ödemek gerekir. Tah l ürünleri, sebze ve meyveler, endüstriyel bitkiler, odun, ot, kam fl gibi ürünler onda bir nispetinde zekâta tâbidir. ncir, tütün, pamuk, çay, f nd k, f st k ve benzeri maddeler de ayn hükme tabidir. Ziraî ürünlerin zenginlik ölçüsü, ticarî eflya ve paradan farkl olarak, a rl k ölçüsü üzerinden belirlenmifltir. Bu ölçü de bir tondur. Bir çiftçinin y ll k temel ihtiyaç maddeleri ile ilgili olarak yapaca harcamalarla, traktör, sulama masraflar, iflçi masraflar vergi masraflar öflür zekât ndan ç kar l r. Geride bir ton ürün art yorsa, bunun onda biri zekât olarak niyet edilip gerekli yerlere verilir. Tütün, koza ve f st k gibi de eri yüksek olan zirâi ürünlerde ise zenginlik ölçüsü bir ton yerine, orta de erde bir ton ziraî ürünün de erine denk gelecek kadar olursa, ancak o takdirde bunlardan öflür vermek gerekir. [3] Bu konuda genifl bilgi için Bkz. slâm da Zekât Müessesesi adl kitab m z, 5. Bask, II. Bölüm, Nisab bahsi [4] Es-Serahsî, El-Mebsût, 2/187

9 16 17 G. Define ve madenlerin zekât Yer alt nda gömülü bulunan alt n, gümüfl, eski eser ve benzeri mallar da 1/5 oran nda zekâta tâbidir. Buna f k h kitaplar nda humus tâbir edilir. Yani, bir Müslüman gerek toprakta, gerekse eski binalarda define bulsa, e er bulunan mal sahipsiz ve köy d fl nda ss z bir yerde ise, buldu u bu mal n 1/5 ini zekât olarak verecektir. E er ifllek bir yol yahut flenlik bir köyde ise, onun bir y l ilan edilmesi, bundan sonra e er sahibi bulunmazsa sadaka olarak yoksullara verilmesi gerekir. Mâdenlerin hükmü de defineler gibidir. ster alt n, ister gümüfl, ister baflka türlü mâdenler olsun, bütün masraflar ç kar ld ktan sonra elde edilen madenin 1/5 inin zekât olarak verilmesi gereklidir. Maden iflleten Müslümanlar n bu önemli noktaya dikkat etmeleri gerekir. Gerek definelerde, gerekse madenlerde, zekât ve öflür mallar nda oldu u gibi, nisab flart yoktur. Ne ç karsa, yahut ne bulunursa, masraflardan sonra geride kalan n 1/5 i zekât olarak verilir. H. Su ürünlerinin zekât Su ürünleri de, k ymetli mallardan oldu u için zekâta tâbidir. Bunlar n zekât miktar da define ve madenlerde oldu u gibi 1/5 tir. Su ürünlerinde nisab flart da yoktur. Canl ve cans z ürünlerden ne elde ediliyorsa, ç kar lmas için yap lan masraflar d fl nda elde kalan zekâta tabidir. nci, amber, bal k, hamsi, bat k gemi, odun, kereste bunlardand r. Sular n tafl d deniz ve nehir kenarlar ndan elde edilen kum ve çak l da ayni hükme ba l d r. Su ürünleri ile madenlere ilaveten, tafl ocaklar iflletenler de ç kard klar tafllardan 1/5 nispetinde zekât ödeyeceklerdir. Örnek; befl kamyon taflta bir kamyon tafl, befl kamyon kumda bir kamyon kum zekât vermek gibi. I. fiirketlerin, Bina Ve Sanayi Tesislerinin Zekat Bu gün üzerinde az durulan ve zekatlar n n ödenmesi konusunda gevflek davran lan bir kaç konu da flirketlerin, holdinglerin, bina ve sanayi tesislerinin zekatlar konusudur. flte bu konularla alakal olarak k sa bir izahda bulunmak istiyoruz. fiirketlerde her ortak kendi hissesine düflen zekâtla yükümlü olur. fiirketin kendisi ortaklar ad na da zekât verebilir. Ancak zekât bir ibadet oldu u için ortaklar n zekât verilmesi için flirkete yetki vermeleri gerekir. fiirketlerin çeflitlerine göre zekâtlar flu flekilde ödenir: J. Sermaye Ortakl klar n n Zekat ki veya daha fazla flah slar n sermayelerini birlefltirerek kurulmufl olan flirketlerdir. Sermayeler eflit veya farkl olabilir. Kâr ve zarar oranlar da özel anlaflmalarla belirlenebilir. Ticaret flirketi veya üreten sanayi flirketi olabilir. Ticaret flirketinde zekât d fl tutulacak büro, dükkan, depo, servis arac gibi sabit sermaye giderleri fazla olmaz. Y l sonu itibariyle borçlar da - t ld ktan sonra geriye kalan nakit para ve ticareti yap lan mallar n dökümü yap l r. Alt n veya gümüfl üzerinden (fakire daha faydal olan n tercihi güzeldir) de eri tesbit edilir; k rkta bir nisbetinde zekât verilir. Sanayi flirketinde ise, art c olmayan sabit sermaye; örne in fabrikan n binas, makinalar, depolar, servis araçlar, lojmanlar ve ticaret mal niteli inde bulunmayan di er gayri menkulleri zekât d fl kal r. Borçlar düflüldükten sonra, geride kalan nakit para, döviz, hammadde, mamul veya yar mamul tüm ekonomik de erler y l sonu de erleri üzerinden k rkta bir nisbetinde zekâta tabi olur. K. Hisse Senetlerinin Zekât Bir flirkette ki, ortakl k pay n belirleyen belgeye hisse senedi denir. Bu senet bafllang çta flirketin gerçek mal varl n yans t rken, y llar sonra flirketin mal varl yüzlerce kat büyüdü ü halde hisse senetlerindeki miktar sabit kal r. Hisse senedinin nominal (itibari) de eri de gerçek de eri karfl lamaz. Hisse senedinin gerçek de eri, da t lmayan veya k smen da t - lan kârlar n, ya da flirketin enflasyonlar yüzünden sürekli de eri de iflen mal varl n n yeniden de erleme yoluyla k ymet biçilerek hisse senetlerine yans t lmas ve bu yeni de er üzerinden, zekât d fl sabit sermaye unsurlar düflüldükten sonra geriye kalan k s mdan yine k rkta bir nisbetinde zekât hesaplanarak verilir. Hisse senetleri, hangi çeflit flirkete ait olursa olsun, ticaret eflyas hükmündedir, senet piyasas ndaki de erleri ile kârlar n n toplam -aslî ihtiyaçlar veya asgarî geçim s n r d - fl nda- nisâba ulafl yorsa, 1/40 nisbetinde zekâta tâbidir. L. Tahvillerin Zekât Maktu gelirli tahviller k ymeti üzerinden, kâr-zarar tahvilleri ise, y l sonundaki anapara ve kâr toplam üzerinden, zekâta tabi olur. Günümüz iktisâdi ve ticârî flartlar n n yayg n hale getirdi i tahviller, menkul k ymetler borsas ndan al n p sat lan malî de erler haline gelmifltir. Gerçi tahviller fâiz karfl l al n-

10 18 19 m fl borç senetleridir ve fâiz haramd r. Ancak fâizin ve fâizli tahvil ihrâc n n haram olmas bunlar n zekâttan muaf olmas n gerektirmez. Erkeklerin alt n ve gümüfl zînet eflyas kullanmalar da haram olmakla beraber bunlar nisâb dolduruyorsa zekât verilecektir. fiu halde sa lam alacak vesikâs olan ve al n p sat lan tahviller, de erinin k rkta biri nisbetinde zekâta tâbi olacakt r. M. Kâr Ortakl fiirketlerinin Zekat Bir taraf sermayeyi, di er taraf da eme ini ortaya koyarak kurulan flirkete kâr ortakl flirketi denir. Bir baflka ad yla Mudarebe flirketi... slam bankac l n n da temelidir. Kâr paylafl m özel anlaflma ile olur. Zarar evvela kârdan sonra da sermayeden gider. Bu ortakl kta, ortakl n tasfiyesi beklenmeksizin, y l sonunda sermaye sahibi, sermaye ve kârdan pay na düflenin; iflletmeci ise yaln z kârdan pay na düflenin zekat ile yükümlü olur. Günümüzde sermaye toprak ve ticaret d fl nda daha düzenli gelir sa lamak amac yla baflka yerlere yönelmifltir. Kira geliri sa lamak için iflyeri, dükkan, han, apartman, depo ile üretim için tesis edilen fabrikalar, nakliye ifli için otobüs, tren, uçak, gemi, t r ve benzeri vas talar; s r ve tavuk çiftlikleri bunlar aras nda say labilir. Bunlar nefsinde büyüme ve geliflme olmaks z n geliri için yap lan yat r mlard r. Bunlar n gelirlerinden ve kârlar ndan zekât vermek gerekir. Baz hallerde ticaret mal ve kiral k olma özelli i bir malda bir araya gelebilir. O takdirde her iki halde de zekâta tabi mal olma özelli i devam eder. Mesela sat fla sunulan apartman dairelerinin geçici olarak kiraya verilmesi; tafl ma filosu bulunan bir flahs n, vas talar ndan bir k sm n sat fla arzetmesi; bu mallar n ticaret mal olmas n gündeme getirir ki, bu durumda hem kira gelirlerinden hem de de erleri üzerinden zekâtlar hesaplan r. Sanayi tesislerinin makinalar, fabrika binalar, lojmanlar, servis araçlar, depolar ve tesislerin üzerine konuldu u gayrimenkuller zekâta tabi olmazlar. Ama döner sermayesi, nakit paralar, sa lam alacaklar, ham ve mamul maddeler zekâta tabi olurlar. Sat fla sunulan arsa ve araziler de k ymetleri üzerinden hesaplanarak zekâta tabi olurlar. N. Sa lam Ve Bat k Alacaklar n Zekat Sahibi bulunmayan, sahibinin elinde ve tasarrufunda olmayan mal için zekât bahis mevzûu de ildir. Buradan hareketle, alacaklar n zekât tart fl lm fl, Baz alimler, ne alacakl ve ne de borçlu zekât öder derken, alimlerimizin ço unlu u genellikle sa lam alacaklar n zekât n n alacakl taraf ndan ödenece ini, bat k alacaklar n ise zekâta tâbî olmad görüflünü benimsemifllerdir. Hz. Ali ve bn Abbas (ra)'laraa göre, bu nevi alacaklar da tahsil edilince geçen her y l için, mam Mâlik'e göre yaln z bir y l için zekât ödenir. O. Sigortalardaki Paralar n Zekat Sigortalar n meflru ve gayrimeflru olufllar na bakmaks z n, her zaman kullan labilecek veya elde edilebilecek durumda olan bir birikim olmas itibariyle, burada toplanan mebla lar üzerinde di er zekata tabi mallarda geçerli olan flartlar olufltu- unda, zekatlar n n verilmesi gerekir. Biriken miktar para cinsinden olmas nedeniyle k rkta bir nisbetinde zekatlar n n verilmesi laz md r. P. Ücret Ve Serbest Meslek Kazançlar n n Zekat Ayl k, haftal k, üç ayl k gibi fas lalarla ücret ve maafl alan iflçi ve memurlar ile serbest çal flan doktor, mühendis, avukat, terzi, berber gibi meslek sahiplerine ait gelirlerin zekât mevzûunda birkaç görüfl vard r: Umûmiyetle fukahâ, bunlar n da üzerinden bir y l geçince nisab dolduran miktarlar ndan k rkta bir zekât ödenir demifllerdir. Ancak baz ça dafl âlimler bu gelirleri, baz müctehidlerin, y llanmas n flart koflmad klar "miras, ba fl, mükâfat" gibi gelirlere benzetmifl ve üzerlerinden y l geçmeden -herbirinin husûsiyetine göre- zekâtlar n n ödenmesi gerekti ini ileri sürmüfllerdir. Meselâ bir memurun maafl normal ihtiyaçlar n karfl lad ktan sonra art yor ve bu artanlar n y ll k toplam nakit nisâb n dolduruyorsa, y l sonu beklenmeden her ay maafl n zekât ödenecektir. R. Para Olarak Net Nisap Miktar Nas l Hesaplanmal? Ticari eflya veya resmi nakit paralar n zekata tabi nisap miktarlar n net olarak tesbit etmede de eri çok az de iflmeye u rayan alt n n esas al nmas uygun olur. Fakirin yarar na gibi görünen gümüflün esas al nmas, gümüflün günümüzde alt -

11 20 21 na ve di er zekata tabi mallar n nisap miktarlar na nisbetle çok de er kaybetmifl olmas nedeniyle, pek uygun olmaz. Çünkü bazan zekat almas gereken bir kifli zekat alamad gibi zekat ödemekle mükellef duruma düflebilir. Alt n n da ola anüstü de er kaybetmesi halinde, de eri çok daha az de iflen di er zekata tabi olan 40 koyun veya 5 deve nisab na göre hareket edilebilir. Bir baflka yol da 3-4 kiflilik bir ailenin asgarî geçim indeksinin nisab olarak de erlendirilmesidir. Ayr ca zekata tabi bütün mallar n nisap miktar n n genel ortalamas da esas kabul edilebilir. Ancak normal zamanlarda alt n nisab n n, nakit para ve ticari eflyadaki net nisap miktar olarak kabul edilmesi uygun olur. Buna göre 80 gram alt n ayn zamanda nakit para ve ticaret eflyalar n n da nisab d r. IV ÖfiÜR ZEKÂTI slam a göre di er mallardan zekât vermek laz m geldi i gibi, ziraî ürünlerden de zekât vermek laz m gelir. Bunlar n zekât öflür olarak adland r lm flt r. Öflür onda bir oran nda ki zekât demektir. slam dünyas nda ve ülkemizde öflür zekât en çok ihmale u rayan zekât türüdür. Yeniden yaflat lmas gerekir. Ziraî ürünlerle meyve ve sebzelerin zekât miktar 1/10 ile 1/20 aras nda de iflmektedir. Bu konuda rivâyet edilen bir hadis-i flerifi zikrederek konuya aç kl k getirmek istiyoruz. Ya mur, nehir ve göze sular ile (tabiî olarak) sulanan, veya kendili inden sulu bulunan topraklar n ürünlerinden 1/10, hayvanlar ve havuzlar yard m yla sulanan topraklar n ürünlerinden ise yirmide bir zekât vermek gerekir. [5] Ancak, bugünkü sulama sistemi ile sulanan arazilerde Saadet asr ndaki sulama zorlu u görülmemektedir. Devlet suyu ak tmakta, sadece sulama karfl l nda cüzi bir ücret almaktad r. O halde bu tür sulama sisteminden yararlanan çiftçilerin sulama masraflar n di er masraflara ilave ederek zekât ödemeleri gerekir, 1/2 oran ndaki muafiyet çok fazla olur. Öflür, zekât müessesesinin gelir kaynaklar n n en önemli bölümünü teflkil eder. Baz lar n zannettikleri gibi, ülkemizde Osmanl lara ait bir verginin ad ndan ibaret de ildir. Ödenmesi; belli bir rejimin, yada belli idarecilerin bulunmas ile de ilgili de ildir. O do rudan do ruya Allah n emri olan bir ibadettir. Ticarî mallarla paran n ve hayvanlar n zekât n nas l öde- mek farz ve bir ödev ise, öflür mallar ndan onda bir nispetinde zekât ödemek de öylece farzd r. Öflür mallar nda borç ve masraflar Zekâtta y ll k geçim masraflar ile borçlar mahsup edildi i gibi, öflür mallar nda da gerek ailevî ihtiyaçlar dolay s yla yap - lan harcamalar, gerekse çiftçilik ve meyvecilikle ilgili harcamalar n da hesap edilerek zekâttan düflürülmesi gerekir. Sulama masraf, ekme-biçme masraf, tohum masraf, iflçi masraf, traktör masraf, tafl ma masraf ile bir y l geçimini sa layacak kadar ziraî ürün öflürden muaft r. Tüccar nas l temel ve zarurî ihtiyaçlar n zekâttan ç kar yorsa, çiftçi de tüm ihtiyaçlar ile yapt masraflar ve borçlar öflürden istisna edebilir. Ürünü ile birlikte sat lan topra n öflrünü sat n alan verecektir. Emanet olarak verilen topraklar n öflrünü ise çal flt ran kimse ödeyecektir. Kiraya verilen topra n öflrünü de kiralayan ödeyecektir. V- ZEKÂTIN VER LECE YERLER Zekât n verilece i yerler Tevbe suresinin 60. ayetinde aç kland na göre, sekiz s n ftan ibarettir. Yüce Allah ad geçen ayette flöyle buyuruyor: Zekâtlar Allah kat ndan belirlenmifl olarak ancak fakirlerin, yoksullar n, zekât ifllerinde çal flanlar n, kalpleri slam a s nd r lmak istenenlerin, kölelerin, borçlular n, Allah yolundaki hizmetlerin ve yolcular nd r. Bu ayetten ve sevgili peygamberimizin uygulamalar ndan anlad m za göre, zekâtlar sadece toplumda fakir ve muhtaçlar n hakk de ildir. Zekât, fakirler ve miskinler d fl nda, toplumun de iflik kesimlerindeki hizmetlere de verilebilir. fiimdi s ras yla, zekât n harcanaca alanlar özet olarak afla da vermeye çal flal m. 1. Fakirler: Zekât n verilece i yerlerin birincisi fakirler s n f - d r. Fakirler s n f n n kimler oldu u hususunda alimler taraf ndan de iflik görüfller ileri sürülmüfltür. htiyaç sahibi olduklar halde dilenmekten çekinenler, ihtiyaçl ve hasta olan kimseler, nisab miktar ndan daha az malvarl na sahip olan kimseler, hiçbir fleyi bulunmayan yoksul kimselerdir, tarz nda tarifler yap lm flt r. [5] Nesaî, V/31- Müslim, II/675

12 Miskinler: Yukar da fakirler s n f n n tarifinde oldu u gibi, bu s n f n tarifinde de üzerinde ittifak edilen bir görüfl yoktur. Zillet içinde dilenen kimseler, çal flma gücüne sahip oldu u halde nisab miktar ndan az, fakat kendilerine yetmeyecek kadar malvarl olan kimseler, hiçbir fleyi bulunmayan kimseler, bir sanat olup elli dirhemden az paras olanlar, Kitap ehlinden fakir ve muhtaç duruma düflenler oldu unu ileri sürenler olmufltur. 3. Zekât ifllerinde çal flanlar: Zekât önceden tespit etme, toplama, hesab n yapma, da t lacak kesimleri belirleme, muhasebesini yapma ve k saca zekât organize etmekle görevli memurlar olup çal flmalar karfl l nda, bu kimselere de zekâttan pay ayr labilir. Zekât ifllerinde çal flanlara zekâttan pay ayr lmas, zekât n slam devletinde bir müessese oldu unu, zekât n büyük bir organize ile yürütülmesi gerekti ini göstermektedir. Zekât ifllerinde çal flanlar s n f baz kaynaklarda zekât toplay c lar olarak tarif edilmifltir. Bu tarif eksiktir. Çünkü zekât iflleri sadece toplamaktan ibaret de ildir. Bütün organizasyonu ele almaktad r. Bunun sebebi, tarihte zekât n bir kurum olarak yaflat lamamas d r. Tarif, uygulamaya göre yap lm flt r, yahut sadece Hz. peygamber döneminde zekât toplay c lar dikkate al narak de erlendirilmifltir. Tarifleri daha kapsaml ve ça n gereksinimlerini karfl layacak biçimde ele al rsak, slam n emirlerini kurumsal çerçevede yaflanmas n sa lam fl oluruz. Bu bak mdan biz tarifi daha genifl ve kapsaml tuttuk. Zekât, ifllerinde görevli olan kesime, zekâttan maafl verilir. Bu maafl n miktar, ça n gereksinimlerine göre, tatmin edici bir ücret olmal d r. 4.Müellefe-i Kulub: Kendilerine zekât yard m yap ld takdirde slam a karfl yumuflat lmak, zarars z hale getirilmek, yahut slam dininde sebat ettirilmek istenen kimselerdir. Bundan maksat farkl inanç sahiplerine ekonomik bask uygulayarak onlar n Müslüman olmas n sa lamak de il, belki slam n ilk dönemlerinde Müslümanlar say lar n n az, güçlerinin zay f oldu u dönemlerde, Müslüman toplumu koruma alt na almak, karfl cepheden gelecek bask lar önleyerek yeni bir slam toplumu oluflturmakt r. Hz. Peygamber bu gurubun tarifine giren kimselere, ayetin hükmü gere i zekâttan pay ay rtm flt r. Dolay s yla, slam n yay lmas önünde ki engel kald r lm fl, devletin ve toplumsal yap n n güçlenmesinde bu gibi harcamalardan yararlan lm flt r. 5. Köleler: Zekât n verilece i yerden biri de kölelerdir. slam, her vesile ile toplumda zay f düflen ve ezilen insanlar koruyup kollamak, onlar flahsiyet ve özgürlü e kavuflturmak için gerekli tedbirleri alm flt r. Kölelik, slam n kurdu u bir kurum de ildir. slam köleli i tarihten devralm flt r. Toplumda özellikle kiflilerin mülkiyet haklar n yak ndan ilgilendiren bu s n f slam direkt olarak ortadan kald rmam flt r. slam, köleli i direkt olarak kald rma yerine, Müslümanlar kölelerini azat etmeye teflvik etmifl, toplumu bu yöne do ru yönlendirmifltir. Bunun en bariz örneklerinden biri, yüce Peygamberimizin kölesinin bulunmay fl d r. O, kölesini azat etmifl, Müslümanlara da kölelerini azat etmeyi tavsiye etmifltir. slam n kölelikle mücadele etti inin en bariz örne i ve resmi belgesi, zekât n harcanaca yerler ars nda kölelerin zikredilmesidir. Yani, zengin Müslümanlar n Allah a karfl kulluk görevlerini tamamlamalar için, gerekirse zekât n bir fonundan harcama yap larak köleleri hürriyetlerine kavuflturmalar n istemifltir. Nitekim, tarihi belgelerden ö rendi imize göre, Müslümanlar, bu tavsiye ve teflvik emrine uyarak kölelerini serbest b rakmaya gayret göstermifllerdir. slam, zekât organizasyonunda toplanan mallar n bir bölümünü, kölelere yard m fonuna ay rarak, bu mücadeleyi h zland rm flt r. 6. Borçlular: Borçlular fonu, asl nda fakirler gurubu d fl nda ayr bir kesime zekât n verilebilece ini gösteriyor. Bunlar Allah a itaat, topluma yarar sa lama yolunda borç yükü alt na giren Müslümanlard r. Kendi ihtiyaçlar sebebiyle borçlananlar, kamu yarar na borçlu duruma düflenler, fert ve toplumlar aras nda vaki anlaflmazl klar ortadan kald rmak için borçlananlar bu guruba dahildir. Baz alimlere göre ölü borçlar na da zekâttan yard m yap labilir. Karz- Hasen müessesesinin kurumlaflt r lmas durumunda, zekât müessesinden bu kuruma bir fon aktarmas yap lmas düflünülebilir. 7. Allah yolunda hizmetler: Zekât n verilece i yerlerin yedincisi, en önemlisi ve en sürekli olan Allah yolunda ki hizmetlerdir. Bu hizmetlerin nelerden ibaret bulundu u hususunda tarihte alimler farkl baz görüfller ileri sürmüfllerdir. Zekâtlar bir toplumda e er düzenli bir flekilde ödenir de fakir ve miskinler s n f ortadan kalkarsa - ki zekât n hedeflerinden biri bunu gerçeklefltirmektir- toplanan zekâtlar, sürekli olarak Allah yolundaki hizmetlere harcan r. Nitekim Halife

13 24 25 Ömer b. Abdülaziz döneminde toplumda fakir kimseler bulunamayacak düzeye ulafl lm flt r. Böyle zamanlarda Allah yolundaki hizmetler daimi olarak devrededir. Allah yolundaki hizmetler, ayn zamanda topluma hizmete yönelik oldu u için bu alan zekât n harcanaca yerlerin temelini teflkil eder. Siyasî, sosyal ve ekonomik yap ya ba l olarak tarihin belli dönemlerde zekât, Allah yolunda da t l rken, gazilerin hem fakirleri hem de zengin olanlar, divandan maafl alamayanlar, Hac lar ve Hac yolundaki Hizmetler, Mücahede edenler, ilim tahsili yapanlar, bütün hay r yollar, özellikle slam n yüceltilmesi gibi çok önemli hizmetler dikkate al nm flt r. Zekât n Allah yolundaki hizmetler çerçevesinde harcanabilece i alanlar afla da özetlemek istiyoruz: Toplumun bilim ve kültür yap s n güçlendirmek için harcamalarda bulunmak. Toplumun bilim ve kültür yap s n n güçlendirilmesi de ileri derecede Allah yolundaki hizmettir. Bilim ve kültür silah, ça m zda modern silahlardan daha güçlüdür. slam, ilk inen ayet ile cehalete karfl büyük bir savafl açm fl, daha sonra inen ayetlerle bu savafl sürdürmüfltür. Zekâttan bilim ve kültür hizmetlerine harcama yap lmas n n manas çok büyüktür. Yani, bir Müslüman n Müslümanl n n kemale ermesi için, ayn zamanda slam n flartlar ndan biri olan zekât ibadeti ile bilimin, tekni in ve kültürün geliflmesine hizmet etmek zorundad r. Dolay s yla cehalete karfl savaflmak slam n temel emirlerinden biri k l nm flt r. Allah yolunda bir okul yapt rmak, Allah yolunda ilim ö renmek ve ö retmek, bilimsel çal flmalar yapmak ve yapt rmak, zengin kütüphaneler kurmak, slam hurafelerden ar nm fl olarak gerçek yüzü ile Muhammedi tarzda tan tmak için gayret göstermek, Allah yolunda internet siteleri kurarak dünyan n de iflik dillerinde yay n yaparak bu sitelerde özellikle Kur an ve sünnet kültürünü tüm insanl - n bilgisine sunmak, yanl fl tan t lan slam do ru flekilde tan tmak, matbaalar kurmak, kâr amac gütmeyen slâmî yay nlarda bulunmak gibi çok etkili ve önemli çeflitli hizmetleri yürütmek; yurtlar, yoksullar için bar nma yerleri, krefller, çocuk yuvalar, s nma evleri, anaokullar ve e itim tesisleri kurmak gerekir. Kutsal hac yollar n imar, hac lar n daha müsait bir ortamda hac görevini yerine getirebilmeleri için gerekli organizasyonun yap lmas ve hac yapma imkan olmayan fakir Müslü- manlar n da bu kutsal ziyareti yaparak kollektif ibadetlerden biri olan Hac dan pay almalar na imkan sa lamak. slam sanatlar n gelifltirmek, slam sanat alanlar nda tebli edecek güçlü sanatç lar yetifltirmek, slam kültürünün araflt r lmas, ve tan t lmas, dolay s yla Müslümanlar n dünya siyaset sahnesinde söz sahibi olmalar n sa layacak bir ortam oluflturmak gibi çok önemli hizmetler de Allah yolunda yap lmas gereken harcamalar n içinde mütalaa edilebilir. 8. Yolcular: Zekât n Allah yolunda harcanaca yerlerin sekizincisi ve sonuncusu yolculard r. slam, yolculuk s ras nda s - k nt ya düflen yolculara da zekâttan bir pay ay rm flt r. Bir kimse ülkesinde zengin oldu u halde yolculuk esnas nda fakir düflerse, memleketinde mal bulunsa da yolculuk esnas nda zor durumda kalan Müslümanlar n bu ihtiyaçlar n n zekât fonundan karfl lanmas dini bir vecibe kabul edilmifltir. Zekât, Müslümanlar için seyahatin büyük bir önem tafl d - n ortaya koymaktad r. Müslümanlar, Kur an n emirleri do rultusunda, zevk için de il, Allah n yarat klar ndan ve geçmifl milletlerin bafllar na gelenlerden ibret almak için seyahate teflvik edilmifllerdir. Üzülerek belirtmeliyiz ki, ça m zda seyahat turizm ad alt nda Müslüman olmayanlar taraf ndan kurumlaflt r lm fl, bu alan önemli bir gelir kayna durumuna getirilmifltir. VI-ZEKÂTIN ORGAN ZASYONU A. Zekât n Da t lma fiekli Ferdi planda da olsa, zekât n ilgili yerlere da t lmas nda, slam alimleri aras nda farkl görüfller ileri sürülmüfltür. Baz - lar na göre, zekât verilirken mevcut guruplar n hepsi dikkate al nmal, verilen zekât miktar ister az olsun ister çok olsun, mevcut guruplar n tümüne da t lmal d r. Bu görüflü kabul edenler mam fiafii, Ömer b. Abdülaziz, Zührî ve Davud Ez-Zahirî gibi alimlerdir. Baz alimler de zekât n flartl olarak da t lmas gerekti ini ileri sürüyorlar. Bunlara göre, e er zekât fert taraf ndan da - t l yor da guruplara verilen miktar e er onlara bir yarar sa layacak miktara ulafl yorsa, bütününe verilmesi gerekir. Yok

14 26 27 e er bir fayda sa lanamayacak kadar küçülüyorsa, o takdirde duruma göre bir veya birkaç guruba verilebilir. Yok e er zekât, devlet taraf ndan da t l yorsa, o takdirde Kuranda belirtilen bütün guruplara da t lmas gerekir. mam Malik bu görüflü benimsemifltir. Baz alimler de zekât n mal sahibinin arzusuna göre, istenilen flekilde da t labilece ini ileri sürmüfllerdir. bn Abbas, Huzeyfe, Hz.Ömer, Said b. Cübeyr bu görüfltedir. Di er baz alimler de zekât n ihtiyaca göre guruplara da - t lmas gerekti ini savunmufllard r. Buna göre, Kur an da belirtilen sekiz gurup içinde hangisinin durumu daha acil ve ihtiyac daha mübrem ise bu s n fa öncelik verilmesi gerekir. mam Malik, Zühri, Said b. Cübeyr ve Ebu Ubeyd bu görüflü kabul etmifllerdir. Bunlar aras nda tercih edilen görüfl ikinci ve dördüncü görüfltür. Yani zekât n flartlara ve ihtiyaçlara göre tevzi edilmesi izlenecek olan en sa lam yol olsa gerektir. B. Zekât n Miktar Zekât özellikle bir organizasyon çerçevesinde düflündü ümüz takdirde, toplanan külliyetli miktarlardaki zekâtlar, fakirlere verilirken, onlara ne miktarda yard m yap lmal d r? Baz alimler, bir fakire zekât verilirken, verilen zekât n nisab miktar ndan daha az olmas ve kifliyi zengin edecek kadar fazla olmamas gerekti ini, baz lar bir fakire ancak nisab miktar zekât verilebilece ini daha fazla verilemeyece ini, baz lar da ihtiyaç kadar verilebilece ini savunmufllard r. Di er baz alimler de zekât n miktar n n tespiti konusunda belli bir ölçü vermeyip bunu ça n gereksinimlerine göre, yetkililerin içtihad na b rak lmas gerekti ini savunmufllard r. Do ru olan görüfl ise üçüncü ve dördüncü görüfltür. Yani zekâtlar ça dafl gereksinimler ve ihtiyaçlar dikkate al narak da - t lmal, miktar buna göre azalt l p ço alt lmal d r. C. Zekât n Devlete Verilmesi Tevbe suresinin ayetleri, devlet taraf ndan al n p gereken yerlere verilmesini emr ediyor. Yüce Allah ad geçen ayetlerde flöyle buyuruyor: Müminlerin mallar ndan zekât al ki, onunla kendilerini ve mallar n temizlemifl, bereketlendirmifl olas n. Zekât verenlere dua et,çünkü senin duan, onlar için bir huzur vesilesidir. Bu emre dayal olarak yüce Peygamberimiz, devlet baflkan s fat yla, zekât Müslüman halktan alm fl, gereken yerlere da- tm flt r. Yani, bafllang c nda zekât n organizasyonu, devlete ait idi. Hz. Peygamber, hayatta bulundu u sürece zekât görevlendirdi i maliye memurlar ve tahsildarlar arac l ile toplatt rm fl, yine devlet eli ile bir organizasyon çerçevesinde da tm flt r. Hz. Peygamberin vefat ndan sonra, zekât n organizasyonu devlet taraf ndan aynen devam ettirilmifltir. Ancak, Hz. Osman döneminde, para, ticarî eflya ve hayvanlardan oluflan batinî mallar n zekât mal sahiplerinin vicdan na terk edilerek bunlar organizasyon d fl nda b rak lm flt r. Bat nî mallar tabiri malî bir tabir olup yast k alt ndaki para tabiri gibi, aç kta olmayan ve devlet taraf ndan tespiti güç olan, ancak mal sahibinin beyan - na ba l olarak bilinebilen mallard r. Bu tür mallar n zekât organizasyonu d fl nda b rak lmas n n sebebi, Hz. Osman döneminde fetihler sebebiyle devletin gelirlerinin ço almas idi. Dolay s yla, ticarî mallarla alt n ile gümüfl paralar n zekât hesab n yap p kontrol alt nda tutmak güç bir durum arz etmeye bafllam flt. Bir Ramazan günü Hz. Osman minberden flu sözleri söylemiflti: Bu ay zekât verme ay d r. Zekâtlar n hesab n yapmak zorlaflm flt r. Dolay s yla kimin üzerinde zekât borcu varsa, borcunu kendisi ödesin. O zamandan bu yana, batinî mallar n zekât n n toplanmas ndan vazgeçilerek bu ifl fertlerin vicdan na terk edilmifl oldu. Ancak, Hz. Osman dönemindeki Müslümanlar n iman gücünü ve slam yaflama h rslar n dikkate al rsak, bunda bir bak ma mazeret pay görebiliriz. Fakat, ça m zda yaflayan fertlerle o dönemdeki Müslümanlar aras nda, iman gücü ve slam yaflama h rs bak m ndan k yas kabul etmeyecek bir farkl l k söz konusudur. Dolay s yla, zekât n kifliler elinde vicdani bir mesele olarak kalmas, düzenli bir flekilde toplanmas na engel teflkil etmektedir. Bunun için, Müslümanlar, zekâtlar n bir organizasyon çerçevesinde ödeme gayreti içine girmeli; mutlaka ça dafl zekât kurumunu kurmal d rlar. Hilafetin sona ermesi ve saltanat rejiminin bafllamas ndan sonraki dönemlerde bozulan yap dikkate al narak alimler ara-

15 28 29 s nda, zekât n devlete verilip verilmeyece i münakafla edilmifl; bir k sm devlete de verilebilir, mal sahipleri taraf ndan da gereken yerlere da t labilir görüflünü benimsemifl, bir k sm flartl olarak zekât n devlete verilebilece i görüflünü kabul etmifl, bir k sm da zekât n mutlaka devlet organizasyonu alt nda yürütülmesi gerekti ini savunmufltur. Ça dafl alimlerimiz de zekât n ça dafl slam ülkelerindeki hükümetlere verilip verilemeyece ini münakafla etmifllerdir. fieyh Reflit R za, bu konuda flu görüflü iler sürüyor: Ça m zda Müslümanlar n bir ço unun, slam a davet edecek onu savunup tan tacak, dünya görüflünü uygulayacak ve zekâtlar n al p Kur an da belirtildi i flekilde gereken yerlere da tacak hükümetleri kalmam fl gibidir. Zekât, slam n befl temel emrinden biri olan önemli bir ibadettir. Onunla, slam dini güçlendirilmeli, Müslümanlar n önemli hizmetleri yürütülmelidir. Gerek sözleri, gerek inançlar, gerekse davran fllar ile Allah yolunda bulunmayanlara zekâttan harcama yap lamaz; yap l rsa Allah kat nda geçerli olmaz. D. Zekât n Verilemeyece i Yerler Zekât, ana- babaya, hangi yönden olursa olsun dedeye, nineye ve daha yukar s na; toruna ve daha afla s na; kar ya, kocaya, dini yönden zengin say lacak kadar mal olan Müslüman a, slama ayk r zihniyetteki kifli ve kurulufllara verilemez. E. Ça m zda Zekât n Kurumlaflt r lma Zarureti Baflka bir aç dan bak ld zaman, zekât slam n di er sosyal güvenlik emirlerinin bir motoru niteli indedir. Ancak, zekâttan beklenen fonksiyonlar n elde edilebilmesi için, onun kurumlaflt r lmas gerekir. Vak flarda oldu u gibi, zekât n da kurumlaflt r lmas, finansman ihtiyac n n karfl lanmas için karz- hasen müessesenin zekât kurumu ile beraber yürütülmesi, di- er infak emirlerinin de kurumsal aç dan de erlendirilerek buna eklenmesi gerekir. Zekât, ferdî bir olay olmay p onun sosyal, ekonomik ve siyasi yönü vard r. Toplumumuzda zekât denilince, klasik olarak nisab miktar mala sahip olan Müslümanlar n k rk kuruflta bir kurufl mal n n zekât n vermesidir. tarz nda bir düflünce akla geliyor. Oysa, zekât Hz. Peygamber ve ondan sonra ki ilk iki halife döneminde bir bütün halinde devlet organizasyonu al- t nda yaflat lm flt r. Zekât müessesesi, Kur an n sosyal güvenlik emirlerinin kuvvetli bir motoru niteli indedir. Burada önemli bir noktaya daha de inmeden geçmeyelim. slam dünyas n n kurtuluflu ve gerçek anlamda ba ms zl na kavuflabilmesi için, üç fleye fliddetle ihtiyaç vard r: bunlardan biri slam n sosyal güvenlik emirlerini yaflamak ve kurumlaflt rmak, di eri faizi ve her türlü haks z kazanç yollar n ortadan kald rmak, üçüncüsü, israflar s f ra indirmektir. slam n sundu u bu reçete, hastay en k sa zamanda aya a kald racak güçtedir. O halde çare, her yönü ile slam a sar lmakta, onun flifal reçetelerini uygulamaktad r. Zekât, toplumu yak ndan ilgilendiren mali bir ibadet oldu- u için, namaz ve oruç gibi di er ibadetlere benzemez. Zekât, toplumsal yap y do rudan ilgilendirmektedir. Bu sebeple zekâtlar n sistemli bir flekilde organize edilmesi, toplan p gerekli hizmetlere da t lmas gerekir. Kur an ve sünnetin öngördü ü çerçevede, zekâttan beklenen sonucu alabilmek için onun mükemmel bir organizasyona tabi tutulmas son derece önemlidir. Bu mali ibadet, ifllevini ancak o zaman tam olarak yerine getirebilir. Ça dafl slam alimleri bu konuya srarla de inmektedirler. Hatta slam dünyas - n n çöküflünü, ezilmiflli ini s rf bu noktaya ba layanlar da vard r. Öyle anlafl l yor ki, zekât ibadetini yerine getirecek olan Müslümanlar n ilk yapmalar gereken fley zekât n organizasyonunu sa lamakt r. Camisiz, organizasyonsuz nas l, namaz, oruç ve hac ibadetleri gereken flekilde ifa edilmezse, zekât organizasyonu olmaks z n, bafl bofl bir durumda b rak lan bu ibadetten beklenen sonuç al namaz. Farz tamamlayan fley farz oldu u gibi, zekât farizas n tamamlayan zekât organizasyonu da Müslümanlara farzd r. slam dünyas nda, zekâtlar e er vicdani bir emir niteli inden kurtar l p asl nda oldu u gibi, mükemmel bir organizasyona tabi k l nabilirse, Müslümanlar n problemleri büyük çapta çözüme kavuflmufl olur. Bunun için Müslümanlar ve özellikle zekât vermekten sorumlu olan zengin Müslümanlar, her türlü çabay harcamal, hiçbir fedakarl ktan çekinmemelidir. An lan kapsaml hizmetlerin gerçeklefltirilmesi, günümüzde oldu u gibi, zekât n ferdi bir olay olarak yaflanmas ile asla mümkün de ildir. Dolay s yla, ça m zda zekât kurumsallaflt rmak Müslümanlar n boynunun borcudur.

16 30 31 VII. PRAT K B LG LER A) Zekât n farz olmas n n hikmeti Zenginler ile fakirler aras nda kaynaflmay sa lamak. Maldaki h rs ve cimrilik kirini gidermek. Mal bereketlendirmek. Muhtaç durumda olanlar n yüzünü güldürmek. Huzurlu bir toplum oluflturmak. Allah n nimetlerine, fiili olarak flükürde bulunmak. B) Zekât verenlerin mükafat Hem Namaz do ru k l n ve zekât verin, kendiniz için önden gönderdi iniz her hayr Allah kat nda bulacaks n z. Allah yapt klar n z flüphesiz görür (ve bilir). [6] C) Fitre nedir? Ramazan da; bayramdan önce, boynu bükük ve üzgün yoksullar sevindirmek; cenab Allah n r zas n kazanmak, belâlar defetmek, kardeflli i ve kaynaflmay celbetmek, olüm sekerat ndan ve kabir azab ndan kurtulufl zeminini haz rlamak için eda edilen vacip bir ibadettir. D) Fitre kimlere vacibtir? Ak l bâli, hür ve müslüman olup, ihtiyac ndan fazlal k olarak nisab de erinde herhangi bir mala sahip olan erkek ve kad na f t r ve kurban vacibtir, kendisinin dilenmesi veya zekat almas haramd r. E) Fitre ne zaman verilir? F TRE: Ramazan Bayram Namaz k l nmadan önce verilmelidir. Bu vakit, edas n n vacib oldu u vakittir. Bayram namaz ndan önce verememifl olanlardan bu vacib düflmez, bunu hemen kaza olarak vermelidir. Bunu geciktirme günah ndan kendisi k yamette sorgulan r. F) Niçin Zekât ve Fitre Organizesi? Mü minlerin mallar ndan zekat al ki, onunla kendilerini ar nd rm fl ve mallar n bereketlendirmifl olursun. [7] ayeti gere ince; zekat müessesesi kurulur; müslümanlardan zekat toplan r ve Kur an da belirtilen yerlere harcan r. Bunlar: 1- Fakirler, 2- Miskinler, 3- Zekat memurlar, 4- Müellef i kulûp, 5- Azad edilecekler, 6- Borçlular, 7- Allah yolunda mücadele edenler, 8- Yolda kalm fllar. Müslümanlar, müesseselerini kurarak görevlilerini tayin eder ve zekatlar toplarlar. Zekat Müessesesi toplanan zekatlar da t r. Müslümanlar n kontrolünde, sosyal müesseseler kurulur; fakirlerin ve ihtiyaç sahiplerinin yüzü güler, hem de slam daha iyi tan ma f rsat elde ederler. Zekat, Allah n isminin yüceltilmesi içindir. Onun için, Kur an n ruhuna uygun olarak zekat verelim. Zekat ve fitre yaln zca fakirlerin hakk olmay p, zekata hak kazanan baflka gruplar da vard r. Onun için de müstehak olanlar aras nda adaletli bir da t m n yap lmas gerekir. Zekat uygulamas, slam tarihinde toplumsal bir ibadet olarak ele al nm flt r. Bu yüzden fakirlerin ve di er ihtiyaç sahiplerinin flahsiyetlerinin rencide edilmesini önlemek için toplumsal bir organize gerekli görülmüfltür. Bu toplumsal organize, ayn zamanda bir görevdir. G) Zekât ve Fitre Fonunun da l m Özellikle Avrupa ülkelerinde ö renim gören ihtiyaç sahibi yüksek ö renim talebelerine ve gerekli görülen ö rencilere... Avrupa da çocuklar m z n, dini ve kültürel e itimleri için E itim e destek olarak yap lan hizmet çal flmalar na... Hiç bir geliri olmayan fakir, dul ve yetimlerle yolda kalm fllara... Maddi imkans zl k sebebiyle tedavi olamayan yoksul hastalara... htiyaç sahibi okul, vak f ve hastahanelere... Deprem ve sel gibi, tabiî afetlerden dolay ma dur kalanlara... slam a ve müslümanlara hizmet eden ihtiyaç sahiplerine... Savafllar sebebiyle mazlum ve ma dur kalanlara ve muhacirlere... [6] Bakara Suresi 11 [7] Tevbe Suresi 103

17 32 33 H- Zekât ve Fitre nas l verilecek Bu broflür ile birlikte elinize geçen zekât ve fitre zarf n n içine, zekât ve fitrelerinizi koyup, miktar n yaz n z. Size en yak n flube ya da bölgemizdeki görevliye teslim ediniz. Ya da, Zekât, fitre veya teberru oldu unu belirten bir aç klama ile afla da belirtilen banka hesab na havale ediniz. NOT: Almanya d fl ndan, banka havale masraflar n n yüksekli i nedeniyle elden teslim edilmesi daha uygundur. Allah (c.c.) zekât ve fitrelerinizi kat nda kabul eylesin, mallar n z ve canlar n z her türlü kötülükten korusun, bütün amellerinizi kabul eylesin. Amin... I-Zekât hesaplama örnek tablosu Para: (Euro)... e x %2,5 =... e Zekat Alt n: gr (Alt ndan Zekât Tespit Cetveline bak n z) Konut tasarruf hesab :... e x %2,5 =... e Zekat Hayat sigortas tasarruf hesab :... e x %2,5 =... e Zekat Hisse Senedi:... e x %2,5 =... e Zekat F TRE:... Kifli... Kifli x 9,- e =... e F TRE TOPLAM ZEKÂT ve F TRE =... e Örne in: Para : 2.250,- e: x %2,5= ,- e Zekât Konut tasarruf hesab : 7.850,- e: x %2,5 = e Zekât Hayat sigortas tasarruf hesab : ,- e: 11,720 x %2,5 = 293,- e Zekât Hisse Senedi: e: x %2,5 = 672,50,- e Zekât F TRE: 5 Kifli: 5 Kifli x 9 = 45.- e F TRE ZEKÂT ve F TRE TOPLAMI: 1.580,50,- e J) Ülkelere göre kifli bafl na düflen fitre miktarlar (Durum 2005) Ülke Miktar Almanya 9,- s Avusturya 9,- s Belçika 9,- s talya 9,- s Fransa 9,- s Hollanda 9,- s Finlandiya 9,- s Danimarka 70,- DK sviçre 15,- CHF sveç 85,- SK ngiltere 7,- Norveç 80,- NK ABD 10,- USD Kanada 15,- CD Avustralya 15,- AD Bu miktarlar kifli bafl na verilecek olan asgari fitre miktarlar d r. Kim ne kadar fazla verirse onun için daha hay rl d r.

18 34 K) Alt n dan zekat tesbit cetveli Gram Euro Gram Euro Gram Euro s s s s s s s s s s s s s s s s s s s HESAP NUMARASI slam Toplumu Milli Görüfl (IGMG) SEB Bank - Köln Konto Nr BLZ (Verwendungszweck: Zekat/Fitre) [IBAN DE BIC ESSEDE5F370 slam Toplumu Millî Görüfl rflad Baflkanl Eylül 2005

19 Islamische Gemeinschaft Millî Görüfl Islam Toplumu Millî Görüfl Boschstr , Kerpen Tel.: Fax: irsad@igmg.de