ĠÇĠNDEKĠLER ÇĠZELGE LĠSTESĠ... iii. ġekġl LĠSTESĠ... iv. KISALTMALAR... v. ÖNSÖZ... vii. 1 SUNUġ GĠRĠġ... 1

Transkript

1 i

2 ĠÇĠNDEKĠLER ÇĠZELGE LĠSTESĠ... iii ġekġl LĠSTESĠ... iv KISALTMALAR... v ÖNSÖZ... vii 1 SUNUġ GĠRĠġ OTSEP PROJE ÇALIġMA EKĠBĠ STRATEJĠK PLANLAMA SÜRECĠ VE KULLANILAN YÖNTEM STRATEJĠK PLANLAMA SÜRECĠ YÖNTEM MĠSYON VĠZYON ĠL HAKKINDA GENEL BĠLGĠLER OSMANĠYE ĠLĠ HAKKINDA GENEL BĠLGĠ OSMANĠYE DE TARIM SEKTÖRÜNÜN GENEL YAPISI STRATEJĠK ALANLAR, AMAÇLAR VE HEDEFLER GĠRĠġ STRATEJĠK ALANLAR STRATEJĠK AMAÇLAR STRATEJĠK HEDEFLER TARIMSAL ĠZLEME, DEĞERLENDĠRME VE YÖNLENDĠRME KURULU (TĠDEYK) AMACI KURULUN OLUġUMU KURULUN SEKRETERYASI VE ÇALIġMA ġeklġ TĠDEYK ALT KURULU ĠLÇE TĠDEYK KURULU ii

3 ÇĠZELGE LĠSTESĠ Çizelge 2-1 Osmaniye Nüfusu Çizelge 2-2 Ġlçeler Bazında Sebze Ürünleri Ekim Alanları (da) Çizelge 2-3 Ġlçeler Bazında Meyve Ürünleri Ekim Alanları (da) iii

4 ġekġl LĠSTESĠ ġekil 1-1 OTSEP Hazırlama Komisyonu 5 ġekil 1-2 OTSEP Çekirdek Proje Ekibi 5 ġekil 1-3 OTSEP Proje ÇalıĢmalarına Katkı Sağlayan KiĢiler 6 ġekil 2-1Türkiye Haritasında Osmaniye nin Konumu 16 ġekil 2-2 Arazilerin Niteliklerine Göre Dağılımı 19 ġekil 2-3 Tarım Arazilerinin % Dağılımı 20 ġekil 2-4 Sulanan Toplam Alan (%) 20 ġekil 2-5 Üretilen Tarla Ürünleri Ekim Alanları (%) 21 ġekil 2-6 Üretilen Tarla Ürünleri Üretim Değerleri (%) 21 ġekil 2-7 Üretilen Sebze Ürünleri Ekim Alanı (%) 22 ġekil 2-8 Üretilen Sebze Ürünleri Üretim Değeri (%) 23 ġekil 2-9 Üretilen Meyve Ürünleri Ekim Alanı (%) 25 ġekil 2-10 Üretilen Meyve Ürünleri Üretim Değeri (%) 26 ġekil 2-11 Tarım Ürünleri Toplam Ekim Alanı 28 ġekil 2-12 Tarım Ürünleri Toplam Üretim Değerleri 28 ġekil 3-1 Tarım Sektörünün Ana BileĢenleri 31 ġekil 3-2 OTSEP ile Ortaya Çıkan Stratejik Alanlar ve Öncelikler 32 iv

5 KISALTMALAR AB ÇÜ Avrupa Birliği Çukurova Üniversitesi DOĞAKA Doğu Akdeniz Kalkınma Ajansı DSĠ GDO GTHB GZFT ĠGTHM ĠġKUR KKYDP OGĠAD OĠGTHM OĠÖĠ OKÜ OTB STK TARSĠM TĠDEYK TÜĠK Devlet Su ĠĢleri Genetiği DeğiĢtirilmiĢ Organizma Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Güçlü Yönler, Zayıf Yönler, Fırsatlar ve Tehditler Ġlçe Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü Türkiye ĠĢ Kurumu Kırsal Kalkınma Yatırımlarının Desteklenmesi Programı Osmaniye GiriĢimci ĠĢadamları Derneği Osmaniye Ġl Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü Osmaniye Ġl Özel Ġdaresi Osmaniye Korkut Ata Üniversitesi Osmaniye Ticaret Borsası Sivil Toplum KuruluĢu Tarım Sigortaları Merkezi Tarımsal Ġzleme, Değerlendirme ve Yönlendirme Kurulu Türkiye Ġstatistik Kurumu v

6 Milli ekonominin temeli ziraattır. Bunun içindir ki, ziraatta kalkınmaya büyük önem vermekteyiz. Köylere kadar yayılacak programlı ve pratik çalışmalar, bu maksada erişmeyi kolaylaştıracaktır. Fakat bu hayatî işi, isabetle amacına ulaştırabilmek için, ilk önce ciddî etütlere dayalı bir ziraat siyaseti tespit etmek ve onun için de, her köylünün ve bütün vatandaşların kolayca kavrayabileceği ve severek tatbik edebileceği bir ziraat rejimi kurmak lâzımdır. Bu siyaset ve rejimde, önemle yer alabilecek noktalar başlıca şunlar olabilir: Bir defa, memlekette topraksız çiftçi bırakılmamalıdır. Bundan daha önemli olanı ise, bir çiftçi ailesini geçindirebilen toprağın, hiçbir sebep ve suretle, bölünmez bir mahiyet alması. Büyük çiftçi ve çiftlik sahiplerinin işletebilecekleri arazi genişliği, arazinin bulunduğu memleket bölgelerinin nüfus kesafetine ve toprak verim derecesine göre sınırlandırmak lâzımdır. 1 Kasım 1937 Mustafa Kemal Atatürk vi

7 ÖNSÖZ Türkiye deki elveriģli coğrafi koģullar, iklim özellikleri, zengin toprak yapısı ve biyolojik çeģitlilik nedeniyle tarım, ülke ekonomisinde önemli bir yere sahiptir. Ülkemizin bu yapısından dolayı tarım sektörünün ana bileģenleri olan hayvancılık ve bitkisel üretim ülkemizin neredeyse her köģesinde gerçekleģtirilmektedir. Tarım sektörü ülkemizin ekonomisine sadece mali değer olarak değil, istihdam açısından da önemli katkı sağlamaktadır. Dünyanın 17. büyük ekonomisi olan Türkiye, tarımsal ekonomi açısından dünyanın yedinci, Avrupa nın ise birinci büyük tarım ekonomisi durumundadır. Tarım sektörünün sahip olduğu potansiyelin geliģtirilmesi ve daha etkin kullanılması için çalıģmaların bir plan dâhilinde yapılması ülkemizin daha iyi noktalara gelmesi açısından büyük önem taģımaktadır. Dünya nüfusunun hızlı artıģı sonucu, gıdaya olan ihtiyaç önümüzdeki yıllarda hızlı bir oranda artacaktır. Bu yüzden tüm dünyada tarıma ve gıdaya yapılan yatırımlar hızla artmakta, tarım ve hayvancılık giderek daha fazla katma değer yaratan sektörler haline gelmektedir. Gelinen noktada; ekonominin geliģtirilmesi ve iģ imkânlarının artırılması, öncelikle tarım sektörünün rekabetçi bir yapıya kavuģturulması, kırsal ekonominin çeģitlendirilmesi ile insan kaynaklarının, örgütlenme düzeyinin ve yerel kalkınma kapasitesinin geliģtirilmesi temel amacımız olmalıdır. Alt sektör öncelikleri ise, tarımsal pazarlama alt yapısının güçlendirilmesi ve tarım-sanayi entegrasyonunun sağlanmasıdır. Bu bağlamda; pazar bilgi sisteminin kurulması, lisanslı depoculuk sisteminin yaygınlaģtırılması, ürün ihtisas vii

8 borsalarının kurulması ve tarım sektörüne likidite sağlanması, üretici birliklerinin kurulması ve mevcut birliklerin birleģerek güçlenmelerine imkân sağlanmalıdır. Ayrıca; tarımsal pazarlama altyapısının iyileģtirilmesi ve üreticilerin pazara eriģim düzeylerinin artırılması, iģleme sanayisinin rekabet edebilirliğini artırıcı nitelikte uygun ve kaliteli ham maddenin temin edilmesi ile tüketici tercihlerinin karģılanması amacına yönelik tedbirlerin uygulanması gerekmektedir. Son dönemde yaģanan küresel ısınma, nedeniyle tarımsal sulamada önemli sıkıntılar yaģanmakta, tarımsal üretimde kalite ve miktar olumsuz yönde etkilenmektedir. Üretim planlaması yaparken sadece arz/talep durumu değil uzun dönemli iklim değiģimleri ve sulama potansiyeli de göz önüne alınmalıdır. GeliĢmeler tarımda kırsal kalkınmayı gerçekleģtirecek, tarımsal geliri istikrarlı bir Ģekilde artırarak hayat standardını yükseltecek, kaynakların etkili ve verimli kullanılmasına olanak sağlayacak bir tarım politikasının uygulamaya konulmasını zorunlu kılmaktadır. Aynı Ģekilde, ekolojik dengenin korunması, doğal kaynakların sürdürülebilir kullanımı ve küresel ısınmaya karģı etkin tedbirlerin alınması sektörün yarınları için oldukça önemlidir. Hazırlanan Osmaniye Ġli Tarım Stratejisi ve Eylem Planının daha güçlü bir Osmaniye tarımı için tüm sektör bileģenlerine önümüzdeki beģ yıl boyunca ıģık tutacağına inanıyor, emeği geçen herkese teģekkür ediyorum. M. Mehdi EKER Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanı viii

9 ÖNSÖZ Tarımın, üretimden yatırıma stratejik bir öneme sahip olduğu artık tüm dünyada kabul edilen bir gerçektir. Hızla artan nüfusun temel ihtiyaçlarından olan gıda ve giyimin hammaddesini temin eden tarım sektörü, ülkemizde Cumhuriyetin kurulduğu yıllardan günümüze geleneksel tarımdan modern tarıma geçiģte çok yol kat etmiģtir. Bu süreçte tarım; geliģen Türkiye nin önemli bir yapıtaģı, kalkınma sürecinin vazgeçilmez bir parçası olmuģtur. Artan dünya nüfusuna karģılık tarım alanlarının giderek daralması ve sınırlı olması tarımsal üretimde verim artıģını zorunlu hale getirmektedir. Bir dönem küresel tarım politikalarında tarımsal üretim miktarının arttırılması ön planda tutulurken, günümüzde ise üretimin kalitesi ve bu kaliteyi sağlamada kullanılan sistemin geliģmesine yönelik hususlar içermesi öne çıkmaya baģlamıģtır. Küresel iklim değiģikliğinin de etkileri ile Dünya tarımında yaģanan problemlerin çözümüne yönelik stratejiler bütünü olan sürdürülebilir tarım ancak daha geniģ kitlelerin farkındalığı ile etkili bir mekanizmaya dönüģecektir. Sürdürülebilir tarım stratejileri ile uzun soluklu, çevreci, doğal kaynakların korunmasında etkili, insan ve hayvan sağlığı açısından güvenli, üretken ve kar oranı yüksek, düģük girdili tarım sistemlerinin oluģturulması ve benimsetilmesi hedeflenmektedir. ix

10 Ekolojisi çok çeģitli tarımsal ürün üretimine uygunluk gösteren, tarımsal potansiyeli ve geliģmekte olan tarıma dayalı sanayisi ile ülkemizin dikkat çekici tarım merkezleri arasında yer alan, yerfıstığı ve turp tarımında marka olan Osmaniye de, kaynakların etkin kullanımı ilkesi çerçevesinde ekonomik, insana etkisiyle sosyal, uygulamaları ile çevresel ve giriģimleri ile uluslararası geliģmeler boyutunu bütün olarak ele alan örgütlü, rekabet gücü yüksek, sürdürülebilir bir tarım sektörünün oluģturulması temel amacımızdır. Bu amaçla, orta ve uzun vadeli planlarımızı, temel ilke ve politikalarımızı, hedef ve önceliklerimizi, performans ölçütlerimizi, bunlara ulaģmak için izlenecek yöntemler ile kaynak dağılımlarını içeren Dönemi Tarım Stratejisi ve Eylem Planı hazırlanmıģtır. GeniĢ bir paydaģ katılımı ile hazırlanan çalıģmanın ilimizdeki tarım sektörüne rehberlik ederek, her kesimden tarımsal faaliyette bulunan insanımızın istekleri doğrultusunda konu uzmanlarının katkısıyla belirlenen sektörel hedeflerin gerçekleģtirilmesi noktasında ilimiz tarımına önemli katkılar sağlayacağına inanıyorum. Osmaniye Tarım Stratejisi ve Eylem Planının hazırlanmasında emeği geçen Ġl Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğüne, Osmaniye Korkut Ata Üniversitesine, Doğu Akdeniz Kalkınma Ajansına, Proje Ekibine, Tarım Sektörü Temsilcilerine ve katkıda bulunan herkese teģekkür ediyorum. Dr. Mehmet ODUNCU Osmaniye Valisi x

11 ÖNSÖZ Osmaniye Korkut Ata Üniversitesi nin, Osmaniye ve bölgesi için sahip olduğu değer elinizde bulunan bu çalıģma ile daha net bir görünüme kavuģmuģtur. Üniversitemizin yükseköğretim faaliyetinin dıģında gerçekleģtirdiği çalıģmalarda dikkat çeken en önemli özellik, çalıģmaların hayata geçirilebilir nitelikte oluģudur. Daha önce de aynı sorumlulukla altına imzamızı attığımız çalıģmalar gibi Osmaniye Ġl Tarım Stratejisi ve Eylem Planı da ilimizin ve bölgemizin istek ve ihtiyaçlarını dikkate alan titiz bir çalıģma sürecinin ürünüdür. Osmaniye Ġl Tarım Stratejisi ve Eylem Planı nın gerçekleģtirilmesi sürecinde önemle altı çizilmesi gereken bir diğer husus da, planın Üniversite ġehir iģbirliğinde örnek teģkil edecek bir çalıģma sürecine sahip olmasıdır. Bölgedeki stratejik önemini, tarımsal faaliyetler alanındaki gizli potansiyeli vasıtasıyla daha da arttıracak olan Osmaniye için Osmaniye Ġl Tarım Stratejisi ve Eylem Planı, rehber görevi üstlenecektir. Önümüzdeki dönemler için de kaynaklık edecek olan bu çalıģmada emeği geçen baģta Osmaniye Korkut Ata Üniversitesi Rektör Yardımcısı ve aynı zamanda da projenin yürütücüsü olan Prof. Dr. Aykut Gül e ve projede yer alan değerli araģtırmacılara, bu önemli projeye destek sağlayarak hayata geçirilmesine vesile olan Doğu Akdeniz Kalkınma Ajansı na, Osmaniye Gıda, Tarım ve Hayvancılık Ġl Müdürlüğüne, Üniversitem adına teģekkürlerimi iletiyorum. Prof. Dr. Orhan BÜYÜKALACA Osmaniye Korkut Ata Üniversitesi Rektörü xi

12 ÖNSÖZ Osmaniye tarımı için bir strateji belirlemek ve yönetmek amacıyla Osmaniye Korkut Ata Üniversitesi, Doğu Akdeniz Kalkınma Ajansı, sivil toplum kuruluģları ve özel sektörle birlikte baģlatmıģ olduğumuz Osmaniye Ġli Tarım Stratejisi ve Eylem Planının ilimiz ve bölgemiz tarımına ve yatırımcısına yön vereceğine inanıyorum. Osmaniye, havasını soluyan kadın erkek tüm halkı ile birlikte daha güçlü ve geliģmiģ bir yaģam merkezi olma yolunda emin adımlar atan; kültürlerin, medeniyetlerin ve yolların kavģak noktasında bulunan; lojistik açıdan ise tarımsal girdi ve ürünlerin doğu-batı arasındaki ulaģımında önemli bir noktadadır. Ekonomisi büyük oranda tarıma dayalı olan ilimizde turizm, sanayi ve ticaret her geçen gün önemini arttırmaktadır. Ġklimin cömertliği, toprağın bereketliliği, suyun bolluğu ve güneģin sıcaklığı bu coğrafyada hemen hemen her ürünün yetiģebilmesine fırsat vermektedir. Osmaniye sınırlı kaynakların etkin ve verimli kullanıldığı bir ildir. Mevcut arazi varlığının ancak % 38 inde tarım yapılabilmektedir. Geriye kalan alanlar tarıma elveriģli olmayan yerleģim yerleri, sanayi alanları, engebelik ve orman alanlarıdır. Bu da yüzölçümü itibarı ile zaten küçük olan ilimizin tarım yapılabilen arazi varlığının çok fazla olmadığını göstermektedir. Yetersiz olan arazi varlığımızın parçalı ve dağınık olması, iģletme ölçeklerimizin küçük olması üretim alanlarımızın daha iyi yönetilmesini zorunlu kılmaktadır. xii

13 Ġlimizin sahip olduğu öz kaynaklarımızı ve ekolojimizi değiģken olan ve devamlı geliģen bilim, teknoloji ve iletiģimle birleģtirerek verimi ve kaliteyi arttırmak birden fazla kombinasyonu bir hedef altında ve aynı amaçla yönlendirmek ancak stratejik planlama ile yapılacak bir çalıģmadır. Tarım sektörünün Osmaniye deki ortak hedeflerini belirleyerek menfaat birlikteliğimizin organizasyonunu yapmaya, tüm kurum ve kuruluģlarla birlikte, ileride karģımıza çıkabilecek olası krizleri belirleyip bugünden ortaya koyacağımız hedeflerle sektörümüzü yönlendirmeye çalıģtık. Osmaniye ili stratejik planı, Doğu Akdeniz Kalkınma Ajansı na sunulan bir proje ile çalıģmalarına baģlamıģtır. DOĞAKA dan ayrılan bütçe ile plan hazırlanmıģtır. Projemizi kabul eden DOĞAKA Yönetim Kuruluna teģekkür ederim. Anket çalıģmalarımıza, SWOT ve Odak Grup Toplantılarımıza katılan ve görüģ bildiren tüm kurumlarımıza ve projeyi yürüten Koordinasyon ve Tarımsal Veriler ġube Müdürlüğümüz baģta olmak üzere teknik personelimize teģekkür ederim. Sonuçlar profesyonel bir ekip tarafından değerlendirilmiģ ve raporlanmıģtır. Projenin yürütülmesi, değerlendirme ve raporlama sürecini baģarıyla yöneten Osmaniye Korkut Ata Üniversitesi Rektör Yardımcısı ve Proje Koordinatörü Prof. Dr. Aykut GÜL ve ekibine teģekkür ederim. Ayrıca Çukurova Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Saadet BÜYÜKALACA, Prof. Dr. Murat GÖRGÜLÜ, Prof. Dr. Serap GÖNCÜ, Prof. Dr. Sevgi PAYDAġ ve katılan diğer tüm hocalarımıza teģekkür ederim. Stratejik planın baģarıya ulaģmasında en büyük gücümüz köylere kadar teģkilatlanmıģ olan personel varlığımızdır. Kırsal alanda yapacağımız eğitim ve yayım programları ile süreç yönetiminin koordinasyonunu sağlamaya çalıģacağız. Osmaniye tarımının bugünkü durumuna gelmesinde emeği geçen tarım paydaģlarımızla birlikte strateji yönetimini de baģaracağımıza inanıyorum. Sürecin yönetimi ile planın baģarıya ulaģması birbirleri ile doğru orantılı çalıģmalardır. Yaptığımız bu plan ile sektöre hizmet veren birçok kurum ve kuruluģun, sivil toplum kuruluģlarının, kalkınma ajanslarının görev tanımları yapılmıģ olup takibi proje değerlendirme ekibi tarafından yapılacaktır. HazırlamıĢ olduğumuz Osmaniye Ġli Tarım Stratejisi ve Eylem Planı, ilimizin, Türkiye Tarımı ve bölge ekonomisi için de yeni bir vizyon kazanmasına çok büyük katkı sağlayacaktır. Ġbrahim SAĞLAM Osmaniye Ġl Gıda, Tarım ve Hayvancılık Müdürü xiii

14 ÖNSÖZ Son yıllarda gıda fiyatlarında dünya genelinde ciddi bir artıģ gözlenmektedir. Gelecekte de bu artıģın sürmesi kaçınılmazdır. Enerji talebinin artması, bu talebi karģılamak için tarım ürünlerinden de biyoyakıt olarak faydalanılması, küresel ısınma, tarım alanlarının tarım dıģı amaçlarla kullanılması, artan nüfus ve nihayet geliģmiģ ülkelerin tarım ürünleri ticaretine yönelik kısıtlamaları gıda fiyatlarının hızla yükselmesine neden olmaktadır. Tüm bu geliģmeler gıdanın, petrolden daha önemli ve stratejik hale gelmesine neden olmaktadır. KüreselleĢme ile birlikte de rekabet ve sürdürülebilirlik ön plana çıkmaktadır. Tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de tarım sektörünün önemi giderek artmaktadır. Ekonomik açıdan bakıldığında toplam tarımsal üretim değeri sürekli olarak yükselmekte ancak tarımın ekonomideki payı oransal olarak azalmaktadır. Ancak tarım, sadece ekonomik açıdan değerlendirilebilecek bir sektör değildir. Tarım, sosyal ve stratejik açıdan da büyük bir öneme sahiptir. Beslenme ihtiyacının karģılanmasında alternatifi yoktur. Tarım, sanayi, enerji ve ilaç gibi birçok sektöre girdi temin etmektedir; istihdamda ve ihracatta ise hala önemli bir yere sahiptir. Ülkemizde son sekiz yılda tarım sektörü sadece bir yıl dıģında hep pozitif büyüme göstermiģtir. Türkiye, 62 milyar dolar GSYĠH ile tarımsal ekonomide Avrupa da birinci, dünyada ise yedinci sırada yer almaktadır. xiv

15 Osmaniye ili de ılıman iklimi ve verimli toprakları ile önemli bir tarımsal potansiyele sahiptir. Ancak bugüne kadar bu potansiyelin hak ettiği ölçüde kullanılabildiğini söylemek mümkün değildir. Bunun en önemli nedeni bu sektöre yönelik olarak ilde hazırlanmıģ bir stratejik planın bulunmayıģıdır. Planlama, kaynakların etkin kullanımı, mevcut enerjinin belirlenen amaç ve hedeflere yönlendirilmesi ve hesap verilebilirlik bakımından önemlidir. Bu açıdan Osmaniye için büyük bir öneme sahip olan tarım sektörüne yönelik olarak böyle bir planın hazırlanması, aslında çok geç kalınmıģ bir durumdur. DOĞAKA tarafından mali yönden desteklenen ve Gıda, Tarım ve Hayvancılık Ġl Müdürlüğümüz teknik desteğinde Üniversitemiz tarafından yürütülen Osmaniye Ġl Tarım Stratejisi ve Eylem Planı geniģ bir uzman ve paydaģ katılımı ile hazırlanmıģtır. ÇalıĢmanın baģında öncelikle daha önce hazırlanmıģ olan Stratejik Planlar incelenmiģtir. Bu kapsamda Hatay ve KahramanmaraĢ Tarım Ġl Müdürlüğü nde bu projede aktif görev almıģ teknik elemanlarla toplantılar yapılmıģtır. Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı nın yeni hazırlamıģ olduğu ve dönemini kapsayan Stratejik Plan bizim için önemli bir rehber niteliğindedir. Bunların yanı sıra dünyada yaģanan sosyoekonomik geliģmeler ve gelecekle ilgili beklentiler, ülke tarımının genel durumu ve ülkemizde uygulanan tarımsal destekleme politikaları, ilimizdeki tarım sektörü ile alakalı paydaģlarımızdan elde ettiğimiz bilgiler, Plan hazırlığında bizlere yol gösterici olmuģtur Dönemini kapsayan Osmaniye Ġli Tarım Stratejisi ve Eylem Planı Projesini yürütmek üzere Osmaniye Korkut Ata Üniversitesi nden 5, Çukurova Üniversitesi nden 3 ve Ġl Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü nden 13 kiģi olmak üzere toplam 21 kiģilik Stratejik Planlama Ekibi kurulmuģ ve planlama süresi baģlatılmıģtır. Planlama aģamasında bunların dıģında çok sayıda akademisyen ve uzmanın da görüģlerine baģvurulmuģtur. Planlama sürecinde kaynakların daha etkin ve verimli geçmesi için stratejik planlama ekibine eğitimler verilmiģtir. Plana yerel katılımın sağlanması için; OĠGTHM Ġl Müdürü ve çalıģanları, OĠGTHM Ġlçe Müdürleri ve çalıģanları, OKÜ, DOĞAKA, Valilik, Osmaniye Ġl Özel Ġdaresi, Kaymakamlıklar, Belediye BaĢkanlıkları, Muhtarlar, Kooperatifler, Birlik ve Dernekler, Sivil Toplum KuruluĢları, Tüketiciler, Çiftçiler, Osmaniye Zeytin Üreticileri Birliği, Ziraat Odaları xv

16 Birliği, Osmaniye Damızlık Sığır YetiĢtiricileri Birliği, Osmaniye Arıcılar Birliği, ĠĢletme sahipleri, Tüccarlar ve Yerel Basın ile birlikte hareket edilmiģtir. Projenin baģlangıcında Osmaniye nin yeni bir il olmasından dolayı birçok alanda veri ve bilgi yetersizliği olduğu saptanmıģtır. Bu nedenle birincil verilerin kaynağından elde edilebilmesi için çok sayıda bilimsel çalıģma yürütülmüģtür. Bu kapsamda ilk olarak anket çalıģmalarına baģlanmıģ, üretici ve tüketiciler baģta olmak üzere altı farklı kesime ve paydaģa anket uygulanmıģtır. PaydaĢlarla SWOT ve odak grup amaçlı toplantılar baģta olmak üzere 15 büyük toplantı gerçekleģtirilmiģtir. Bunun yanı sıra proje ekibi her hafta bir araya gelerek durum değerlendirmesi yapmıģtır. Projenin her aģaması fotoğraflar ve video kayıtları ile belgelenmiģ, tüm katılımcıların imzalı listeleri tutulmuģtur. PaydaĢ görüģlerini almak ve aktif katılımı sağlamak için sosyal medya ve internet ortamı yoğun olarak kullanılmıģtır. Proje sonunda, dönemini kapsayan Osmaniye Ġli tarımına yön verecek beģ yıllık bir plan ortaya konulmuģtur. Planda ana eksenler, amaçlar ve hedefler ile bunların ne zaman ve hangi kurum tarafından gerçekleģtirileceği belirtilmiģtir. Planın tamamlanmasının ardından, hedeflerin ve gerçekleģmelerin değerlendirilmesi açısından paydaģ kuruluģların katılımı ile bir Tarımsal Ġzleme, Değerlendirme ve Yönlendirme Kurulu (TĠDEYK) oluģturulması da önerilmektedir. Bu çalıģmadaki maddi desteklerinden dolayı DOĞAKA ya, çalıģmanın her aģamasında tüm ekibiyle Ġl Müdürümüz baģta olmak üzere bize destek veren Osmaniye Gıda, Tarım ve Hayvancılık Ġl Müdürlüğüne, Rektörümüz baģta olmak üzere projede aktif veya dolaylı olarak görev alan veya destek veren tüm akademik ve idari personelimize, Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi nden defalarca Ġlimize gelerek toplantılara katılan ve nihayetinde değerli bilgilerini sabırla bizlerle paylaģan baģta üreticilerimiz olmak üzere tüm sektör temsilcilerine teģekkürlerimi sunuyorum. Hazırlanan Planın ülkemiz ve Osmaniye için hayırlara vesile olmasını diliyorum. Prof. Dr. Aykut GÜL OKÜ Rektör Yrd., Proje Koordinatörü xvi

17 TEġEKKÜR Osmaniye Ġli Tarım Stratejisi ve Eylem Planı ( ) çalıģmasında görev alarak, proje süresince zaman mevhumu gözetmeksizin fedakârca çalıģan tüm Proje Ekibine, Ġl Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü ve Ġlçe Müdürlükleri çalıģanlarına ve Ġlde istihdam edilen TARGEL personeline, her türlü altyapı desteğini sağlayan Osmaniye Korkut Ata Üniversitesi nin değerli yöneticileri, akademisyenleri ve çalıģanlarına, Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi nden destek olan değerli öğretim üyelerimize, DOĞAKA yetkililerine Ģükranlarımızı sunmayı bir borç biliriz. Ayrıca Ġldeki tüm kamu kurum ve kuruluģları ile sivil toplum kuruluģlarının yönetici ve mensuplarına, anket, toplantı ve odak grup görüģmelerine katılan üreticilerimize, tüketicilerimize, sanayicilerimize ve emeği geçen herkese teģekkürlerimizi sunarız. xvii

18 1 SUNUġ 1.1 GĠRĠġ Ġnsanların gerekli olan besleyici gıdayı zamanında ve yeterli miktarda bulabilmeleri ve satın alabilmeleri olarak ifade edilen gıda güvencesi tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de giderek daha önemli hale gelmektedir. Gıdaların tüketime uygunluğunu nitelendiren gıda güvenliği konusu da gıda güvencesinin kapsamı içerisinde önemli bir yer tutmaktadır. Genetiği değiģtirilmiģ organizmalar, organik tarım, hormon kullanımı, tarımsal ilaç kalıntıları, helal gıda vb konular her geçen gün daha fazla ülkelerin gündemlerini iģgal etmektedir. Giderek azalan ve artan nüfus karģısında yetersiz hale gelen su kaynakları, gıda güvencesi açısından en önemli tehdit olarak ortaya çıkmaktadır. Tüm bu konular günümüzde stratejik anlamda enerjiden daha önemli hale gelmiģtir. Gıda güvencesi; küresel ısınma, kullanılabilir suyun azalması, tarım arazilerinin kuraklaģması, toprağın verimsizleģmesi ve tuzlanması, erozyon, ürün hastalık ve zararlılarının direnç kazanması, tarım arazi parsellerinin miras paylaģımı yoluyla küçülmesi, hızlı nüfus artıģı, köyden kente göçün artması, ülkelerin sosyal huzursuzlukları, biyoyakıt tüketiminin yaygınlaģması, organik gıdalara olan talebin artması, yüksek miktarlarda gıda stoklanması, istikrarsız ve yüksek gıda fiyatları, israf, düģük gelir ve iģsizlik gibi nedenlerle sağlanamamaktadır (ErbaĢ ve Arslan, 2012). Gıdanın artan öneminin sonucu olarak tarım sektörü, oransal olarak, ekonomideki ağırlığı azalsa da mutlak değer olarak sürekli artıģ göstermektedir. Ayrıca genelde tarım ve özelde ise gıda konusu, ekonomik değerlendirmenin ötesinde sosyal ve stratejik boyutları olan ve bağımsızlık anlamında ülkelerin ihmal edemeyeceği bir konudur. Ülkemizde tarım sektörü, tüm dünyada olduğu gibi, giderek önemini artırmaktadır. Bu konu ile ilgili detaylı bilgi ilerleyen bölümlerde sunulmuģtur. Kaynakların etkin kullanımı, israfın önlenmesi, çevreye duyarlılık konusunda insanların bilinçlendirilmesi, üreticilerin sürdürülebilir üretim yapmaları (anız, ekim nöbeti, iyi tarım uygulamaları ) ve tarım politikalarının, geçmiģte olduğu gibi siyasi ve kısa vadeli amaçlara göre değil, ülkenin uzun vadeli çıkarlarına göre oluģturulması ülkemiz gıda güvenliği açısından önemlidir. Osmaniye, yeni bir il olarak, bölgesinde her geçen yıl yıldızı giderek parlamaktadır. Sahip olduğu jeopolitik ve jeostratejik konumu ve son yıllarda hızlı bir Ģekilde geliģen sanayi tesislerinin yanısıra ılıman iklimi, verimli toprakları, sulama imkanları ve insan kaynakları ile 1

19 de tarımsal açıdan önemli bir potansiyele sahiptir. Osmaniye Ġli ve ilin tarım sektörü ile ilgili detaylı bilgiler ilerleyen bölümlerde verilmiģtir. Önemli tarım potansiyeline sahip olan Osmaniye'nin bugüne kadar bunu iyi kullanarak bu alanda bir sıçrama yapabildiğini söyleyebilmek oldukça güçtür. Bunun baģta gelen nedeni ise bölge ile ilgili bugüne kadar kapsamlı ve uygulamaya yönelik bir stratejik planın yapılamamıģ olmasıdır. Stratejik planlama, bir kurumda görev alan her kademedeki kiģinin katılımını ve kurum yöneticisinin tam desteğini içeren sonuç almaya yönelik çabaların bütününü teģkil eder. Bu anlamda paydaģların ihtiyaç ve beklentileri, paydaģlar ve politika yapıcıların kurumun misyonu, hedefleri ve performans ölçümünün belirlenmesinde aktif rol oynamasını ifade eder. Bir stratejik plan beģ temel soruya verilen yanıtların yer aldığı bir rehber niteliği taģır: ġu anda neredeyiz?, Nerede olmayı istiyoruz?, GeliĢmemizi nasıl ölçebiliriz?, Olmak istediğimiz yere nasıl ulaģabiliriz?, GeliĢmemize yönelik yol haritamızı nasıl saptayabiliriz ve denetleyebiliriz?. Bu sorulara verilecek yanıtlar ve stratejik planın diğer unsurları stratejik planlama belgesinin içeriğini oluģtururlar (Anonim, 2002). Osmaniye de 2002 yılında Gıda, Tarım ve Hayvancılık Ġl Müdürlüğü tarafından hazırlanan bir Tarım Master Planı bulunmaktadır. Ancak bu plan, ikincil verilere dayalı bir durum tespitinden öte geçememiģ ve bir stratejik planın sahip olması gereken özelliklere sahip olamamıģtır. Yeterli paydaģ katılımı sağlanmadan, daha çok içe dönük bilgilerle hazırlanmıģ ve sonrasında da izlenme ve değerlendirmesi yapılmamıģtır. Her Ģeyden önce stratejik planlama ilerlemenin en kolay yolu olarak görülmemelidir; ancak zamanla ilerlemeyi kolaylaģtıran bir role sahiptir. Çünkü ortak bir anlayıģı yansıtır. Vizyonu içeren hatta gerçekçi olmakla beraber arzulanır ve baģarılabilir bir geleceği ortaya koyar. Stratejik planlama, artan ölçüde karmaģık ve dinamik hale gelen dünyamızda değiģim için bir yol haritası özelliğine sahiptir. Sonuçların elde edilmesine yönelik bir stratejinin oluģturulması ve uygulanmasına yönelik temel oluģturur. Ülke kaynaklarının etkin kullanımı için gerekli bir yönetsel araçtır. Planlama uzun vadeli bir bakıģ açısı taģımasına karģın stratejik hedeflere ulaģmaya yönelik periyodik yaklaģımları ve güncellemeleri içermesi nedeniyle esnek ve uyum sağlayıcı bir nitelik taģır. Ayrıca paydaģ desteği için gereklidir ve iletiģimi teģvik eder. Tüm yönetimsel iyileģtirme çabaları gibi stratejik planlama uzun vadede kendisini amorti eden bir yatırımdır. Sonuç alabilmek için tüm yönetim, kurum personeli ve paydaģlar, 2

20 planda yer alan yükümlülüklerle uyumlu olmalı ve hedeflere ulaģabilmek için plana önem vermelidirler (Anonim, 2002). Tüm bu değerlendirmeler ıģığında Osmaniye Ġlinin artan önemi ve ilde tarım sektörünün ciddi bir potansiyele sahip olması, bir Tarım Stratejisi ve Eylem Planının hazırlanmasını zorunlu kılmıģtır. Bunun sonucu olarak da DOĞAKA tarafından finansal olarak desteklenen, Osmaniye Gıda, Tarım ve Hayvancılık Ġl Müdürlüğü tarafından teknik olarak her aģamasında destek sağlanan ve Osmaniye Korkut Ata Üniversitesi tarafından koordine edilen bir proje çalıģması baģlatılmıģtır. Osmaniye Ġl Tarım Stratejisi ve Eylem Planı ÇalıĢması Hizmet Alım Ġhalesi Teknik ġartnamesi nde de ifade edildiği üzere çalıģmanın amacı, Osmaniye ilinde tarım sektörünün mevcut durumunun ortaya koyularak sektörde ekonomik gelirlerin ve verimliliğin artırılması, yaģanan sorunlara çözüm önerisi faaliyetlerin belirlenmesi, ilin alt bölgelerine uygun üretim öncelikleri konusunda önerilerin yapılması ve tarımsal faaliyetlerdeki yatırımlara yönelik rehber niteliğinde bir kaynak hazırlanması ve tüm bunların uygulanabilir bir eylem planı ile ortaya konulması Ģeklinde belirtilebilir. OTSEP dönemi için hazırlanmıģ olup; altı ana bölümden oluģmaktadır. 1. Bölümde; Plana neden ihtiyaç duyulduğu, plan öncesi ve plan boyunca izlenen süreç ve yöntem, amaç ve kapsam, misyon ve vizyon kavramlarından bahsedilmiģtir. GiriĢ ve Planlama Süreci Prof. Dr. Aykut Gül, Yöntem ise Osmaniye Korkut Ata Üniversitesi Ġktisadi ve Ġdari Bilimler Fakültesi Yönetim BiliĢim Sistemleri Bölümü öğretim üyesi Yrd. Doç. Dr. Esengül Ġplik tarafından oluģturulmuģtur. 2. Bölümde; Dünyada ve Türkiye deki tarım politikaları, tarım hakkındaki Ģimdiye kadar çıkartılan mevzuat ve yönetmelikler hakkında bilgi verilmiģtir. Özellikle Dünyada ve Türkiye deki tarım politikaları hakkındaki araģtırma kısmı, Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü Tarım Politikası ve Yayım Anabilim Dalı öğretim üyesi Yrd. Doç. Dr. Ufuk Gültekin tarafından hazırlanmıģtır. 3. Bölümde; Osmaniye Ġlinin genel durumu, mevcut tarım potansiyeli ve Osmaniye Gıda, Tarım ve Hayvancılık Ġl Müdürlüğü hakkında genel bilgilere yer verilmiģtir. Bu alandaki çalıģmalar, Osmaniye Korkut Ata Üniversitesi Ġktisadi ve Ġdari Bilimler Fakültesi Yönetim BiliĢim Sistemleri Bölümü öğretim üyesi Yrd. Doç. Dr. Esengül Ġplik ve Osmaniye Gıda, Tarım ve Hayvancılık Ġl Müdürlüğü çalıģanlarının katkıları tarafından oluģturulmuģtur. 3

21 4. Bölümde; Durum analizi yapılmıģtır, bu kapsamda il genelindeki tüm paydaģlara ulaģmak için anketler, SWOT toplantıları ve odak grup toplantıları yer almaktadır. Bu süreçte özellikle; 1- Bahçe Bitkileri Alanındaki ÇalıĢmalar; Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü öğretim üyesi Prof.Dr. Saadet BÜYÜKALACA, Prof. Dr. SEVGĠ PAYDAġ KARGI ve Osmaniye Korkut Ata Üniversitesi Fen edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü Öğretim Görevlisi Gökhan BAKTEMUR un katkıları ile oluģturulmuģtur. 2- Hayvancılık Alanındaki ÇalıĢmalar; Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü Yemler ve Hayvan Besleme Anabilim Dalı öğretim üyesi Prof. Dr. Murat GÖRGÜLÜ ve Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü Hayvan YetiĢtirme ve Islahı Anabilim Dalı öğretim üyesi Prof. Dr. Serap GÖNCÜ nün katkıları ile oluģturulmuģtur. 3- Gıda Alanındaki ÇalıĢmalar; Osmaniye Korkut Ata Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Gıda Mühendisliği Bölümü öğretim üyeleri Yrd.Doç.Dr. AyĢe Tülin ÖZ, Yrd.Doç.Dr. Kurban YAġAR, Yrd.Doç.Dr. Adnan BOZDOĞAN, Yrd.Doç.Dr. Halef DĠZLEK, ArĢ.Gör.Tülin ġahġn, ArĢ.Gör. Özge SÜFER ve Osmaniye Gıda, Tarım ve Hayvancılık Ġl Müdürlüğü nden Gıda Mühendisi Onur Tenekeci ve Gıda Mühendisi BarıĢ KILINÇ katkıları ile oluģturulmuģtur. 4- Tarla Bitkileri ve Kurumsal Altyapı Alanındaki ÇalıĢmalar; Osmaniye Gıda, Tarım ve Hayvancılık Ġl Müdürlüğü nde görev yapan OTSEP proje ekibi tarafından oluģturulmuģtur. 5. Bölümde; OTSEP projesi kapsamında oluģturulan stratejik alanlar, amaçlar, hedefler yer almaktadır ve katkı sahipleri oluģturulan hedefler düzeyinde belirtilmiģtir. 6. Bölümde; OTSEP projesi süresince kullanılan belge ve dokümanlar, her bir faaliyetten fotoğraf karesi, faaliyetlere katılanların listesi vb ekler yer almaktadır. 4

22 1.2 OTSEP PROJE ÇALIġMA EKĠBĠ ġekil 1-1 OTSEP Hazırlama Komisyonu Adı-Soyadı Unvanı Kurumu Prof. Dr. Aykut GÜL OKÜ Rektör Yardımcısı ve Proje Koordinatörü OKÜ Yrd. Doç. Dr. Esengül ĠPLĠK Öğretim Üyesi OKÜ Öğr. Gör. Gökhan BAKTEMUR Öğretim Görevlisi OKÜ ġekil 1-2 OTSEP Çekirdek Proje Ekibi Adı-Soyadı Unvanı Kurumu Prof. Dr. Aykut GÜL OKÜ Rektör Yardımcısı ve Proje Koordinatörü OKÜ Prof. Dr. Saadet BÜYÜKALACA Öğretim Üyesi ÇÜ Prof. Dr. Murat GÖRGÜLÜ Öğretim Üyesi ÇÜ Yrd. Doç. Dr. Ufuk GÜLTEKĠN Öğretim Üyesi ÇÜ Yrd. Doç. Dr. Esengül ĠPLĠK Öğretim Üyesi OKÜ Yrd. Doç. Dr. Emre YAKUT Öğretim Üyesi OKÜ Öğr. Gör. Gökhan BAKTEMUR Öğretim Görevlisi OKÜ Abdurrahman AKMAN DıĢ ĠliĢkiler Birimi OKÜ Ġbrahim SAĞLAM Ġl Müdürlüğü OĠGTHM Ercan Taner Öner ġube Müdürü OĠGTHM Bekir UYDURAN Ziraat Mühendisi OĠGTHM BarıĢ KILINÇ Gıda Mühendisi OĠGTHM Alpaslan YILDIRIM Ziraat Mühendisi OĠGTHM Ebubekir KÖSE Ziraat Mühendisi OĠGTHM Fatih EVĠN Veteriner Hekimi OĠGTHM Ali ALĠCĠK Veteriner Hekimi OĠGTHM Güler ÇAPIK Ziraat Mühendisi OĠGTHM Elif KARADENĠZ Veteriner Hekimi OĠGTHM Ayhan ġahġn Veteriner Hekimi OĠGTHM Bahriye ÇETĠNKAYA Ziraat Mühendisi OĠGTHM Sezen EVRAN Ziraat Mühendisi OĠGTHM Vahdettin ġanli Ziraat Yüksek Mühendisi OĠGTHM Fuat SOYLU Ziraat Teknikeri OĠGTHM 5

23 ġekil 1-3 OTSEP Proje ÇalıĢmalarına Katkı Sağlayan KiĢiler Adı-Soyadı Unvanı Kurumu Prof.Dr. Sevgi PAYDAġ Öğretim Üyesi ÇÜ Prof.Dr. Serap GÖNCÜ Öğretim Üyesi ÇÜ Yrd.Doç.Dr.AyĢe Tülin ÖZ Öğretim Üyesi OKÜ Yrd.Doç.Dr. Kurban YAġAR Öğretim Üyesi OKÜ Yrd.Doç.Dr. Adnan BOZDOĞAN Öğretim Üyesi OKÜ Yrd.Doç.Dr. Halef DĠZLEK Öğretim Üyesi OKÜ Yrd.Doç.Dr. A. Aslı SEZGĠN Öğretim Üyesi OKÜ AraĢ.Gör.Tülin ġahġn Öğretim Elemanı OKÜ AraĢ.Gör. Özge SÜFER Öğretim Elemanı OKÜ Selçuk SUNULU Ziraat Mühendisi Yağlı Tohumlu Bitkiler AraĢtırma Ġstasyonu Ali KELEġ Tekniker OĠGTHM 6

24 1.3 STRATEJĠK PLANLAMA SÜRECĠ VE KULLANILAN YÖNTEM STRATEJĠK PLANLAMA SÜRECĠ TR63 Bölgesinin hedeflerine ulaģması için DOĞAKA tarafından desteklenen Osmaniye Korkut Ata Üniversitesi ile Osmaniye Gıda, Tarım ve Ġl Hayvancılık Müdürlüğü nün ortaklaģa hazırladığı Osmaniye Ġli Tarım Stratejisi ve Eylem Planı ( ) Projesi tarihinde protokolün imza atılması ile baģlamıģtır. Osmaniye Ġli Tarım Stratejisi ve Eylem Planı ( ) Projesini yürütmek üzere Osmaniye Korkut Ata Üniversitesi nden 5, Çukurova Üniversitesi nden 3 ve Ġl Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü nden 13 kiģi olmak üzere toplam 21 kiģilik stratejik planlama ekibi kurulmuģ ve planlama süresi baģlatılmıģtır. Ekip üyelerinin planlama sürecini daha iyi anlayabilmesi için Hatay Ġli Tarım ve Kırsal Kalkınma Stratejik Planı ( ) ve KahramanmaraĢ Ġli Tarımsal Yatırım ve Üretim Stratejik Planı ( ) hazırlayan ekip üyeleri ile ayrı ayrı görüģmeler yapılarak planlama süreci hakkında bilgi alınmıģ olup, diğer illerin ve Bakanlığın hazırlamıģ olduğu Stratejik Planlar incelendikten sonra Osmaniye Ġli için en uygun yol haritası çıkartılmıģtır. Bunların yanısıra ülkemizde tarım alanında yapılan diğer planlama çalıģmaları özellikle Antalya Ġli Tarım Stratejik Planı ( ) ve TRB1 Bölgesi Bitkisel Üretim Sektörü Stratejisi ve Eylem Planı da incelenmiģtir. Planlama sürecinde kaynakların daha etkin ve verimli geçmesi için stratejik planlama ekibine eğitimler verilmiģtir. Dünyada, Türkiye de ve Osmaniye de uygulanan tarım politikaları hakkında bilgi taraması yapılmıģtır. Plana yerel katılımın sağlanması için; OGTHM Ġl Müdürü ve çalıģanları, OĠGTHM Ġlçe Müdürleri ve çalıģanları, OKÜ, DOĞAKA, Valilik, Osmaniye Ġl Özel Ġdaresi, Kaymakamlıklar, Belediye BaĢkanları, Muhtarlar, Kooperatifler, Birlik ve Dernekler, Sivil Toplum KuruluĢları, Tüketiciler, Çiftçiler, Osmaniye Zeytin Üreticileri Birliği, Ziraat Odaları Birliği, Osmaniye Damızlık Sığır YetiĢtiricileri Birliği, Osmaniye Arıcılar Birliği, ĠĢletme sahipleri, Tüccarlar ve Yerel Basın ile birlikte hareket edilmiģtir. Bu kapsamda aģağıdaki faaliyetler gerçekleģtirilmiģtir: Altı farklı alanda paydaģlarla toplamda anket çalıģması yapıldı: o 540 adet Üretici Anketi o 452 adet Tüketici Anketi o 41 adet OĠGTHM Kurum ÇalıĢanları Anketi o 20 adet Zeytin ve Yerfıstığı Ürünleri için Tüccar Anketi o 62 adet Mısır, Buğday, Ayçiçeği Ürünleri için Tüccar Anketi 7

25 o 20 adet Ġlaç, Tohum, Makine, Fide-Fidan, Gübre Bayileri ile Anket. 8 adet SWOT Toplantısı gerçekleģtirildi, her ilçe için ayrı ayrı olmak üzere toplam 669 kiģi katıldı (katılım listesinde imzası olanlar) Bir adet Proje Tanıtım Toplantısı (Osmaniye Protokolünün geniģ katılımı ile) BeĢ alanda Odak Grup Toplantıları o Bahçe Bitkileri Alanında o Hayvancılık Alanında o Tarla Bitkileri Alanında o Örgütlenme, Pazarlama, Tarıma Dayalı Sanayi Alanında o Gıda Güvenliği ve Gıda Sanayi Alanında Çok sayıda çiftçi ziyaretleri Tüm paydaģ ve proje ekibinin katılımı ile stratejik alanlar, amaçlar ve hedeflerin değerlendirildiği toplantı. PaydaĢlara proje sonuçlarının anlatıldığı toplantılar (Birçok toplantı yapıldı ve yapılmaya da devam ediyor). Tanıtım Filmi Proje KapanıĢ Toplantısı (henüz yapılmadı). Proje raporunun kitap haline getirilerek basımı (tüm çalıģma sonuçlarının yer aldığı kapsamlı Sonuç Raporu ve ayrıca Yönetici Özeti, taslak rapor onaylandıktan sonra basılacaktır). Projenin her aģaması iki kamera ile kayıt altına alınmıģ ve fotoğraf çekimleri ile takip edilmiģtir. Her bir faaliyet de yerel basına bilgi verilmiģ, tüm etkinliklere davet edilmiģtir. Projenin etkinliğini artırmak amacıyla internet sitesi ( facebook ( ve twitter ( sayfası açılmıģ ve orada proje ile elde edilen bilgiler paylaģılmıģtır. Ayrıca üç farklı e.posta grubu oluģturularak sürekli bilgilendirme faaliyetlerinde bulunulmuģtur. 8

26 1.3.2 YÖNTEM Stratejik Plan hazırlama sürecinde birincil ve ikincil veri kaynaklarından veri toplanmak suretiyle, genel olarak dünyada ve özel olarak Osmaniye de tarım sektörünün genel yapısı ortaya konulmuģ, stratejik alanlar, amaçlar ve hedefler belirlenmiģtir. Bu süreçte yapılan çevre ve paydaģ analizleri kapsamında SWOT Analizi, odak grup görüģmeleri ve anket yöntemleri kullanılarak birincil veriler toplanmıģtır. Bu yöntemlerle ilgili teknik detaylar aģağıda sunulmuģtur SWOT Analizi Çevre ve dıģ paydaģ analizinde kullanılan yöntemlerden biri olan SWOT analizi stratejik planlamada kullanılan analitik bir yöntemdir. SWOT Analizi, bilinçli ve sistematik değerlendirmeler yaparak, kaynak ve yeteneklerin en iyi Ģekilde kullanabilmesi ve yeni stratejiler geliģtirilebilmesi için yararlanılan temel yöntemlerden birisidir. SWOT analizi 4 bileģenden oluģmakta ve planlanacak konu ya da alan bu dört bakıģ açısıyla ele alınmaktadır. Bu bileģenler; güçlü yanlar (S, strength), zayıf yanlar (W, weaknesses), fırsatlar (O, opportunities) ve tehditler (T, threats) Ģeklinde sınıflandırılmaktadır (TaĢ, 2007: 191; Akgemci, 2007: 149). SWOT analizinin bileģenlerinden ilki olan ve olumlu sonuçlar yaratabilecek unsurları kapsayan güçlü yanlar, herhangi bir konuda daha etkili ve verimli olmayı ifade ederken, zayıf yanlar, rakiplere göre daha az verimli veya etkili olunan yönler ve faaliyetler demektir. Stratejik yönetim açısından fırsat, çevrenin iģletmeye sunduğu ve amaçların baģarıyla gerçekleģtirilmesi için elveriģli herhangi bir durum olarak tanımlanırken, tehdit ise amaçları gerçekleģtirmeyi zorlaģtıran veya imkansız hale getiren bir durum olarak ifade edilmektedir (Dinçer, 1998: ). Stratejik bir plan geliģtirilmesi aģamasında, sorun tanımlama ve çözüm oluģturulması aģamalarında ve nicel verilerin yetersiz, bilgilerin kiģilerin belleklerinde olduğu durumların analizinde kullanılan bu yöntem ile hedeflenen, güçlü özelliklerden daha fazla yararlanmayı sağlayacak veya zayıf noktaları azaltacak, güçlü özellikleri arttıracak, çevredeki geliģmelerden doğan fırsatlardan maksimum düzeyde yararlanıp, içsel ve dıģsal tehditleri minimize edecek stratejileri oluģturmaktır (Büyükalaca vd., 2009: 27). Yapılan iç ve dıģ çevre analizi sonucunda tespit edilen güçlü yanlar, zayıf yanlar, fırsatlar ve tehditlere göre stratejilerin yerleģtirileceği bir SWOT Matrisi (aģağıdaki gibi) hazırlanır. Bu matrisin yardımıyla iç çevrenin getirdiği üstünlüklerin ve zayıflıkların, dıģ 9

27 çevrenin getirdiği fırsat ve tehditlerin nasıl değerlendirilebileceği görülebilir (Akgemci, 2007: 154). Güçlü Yanlar Zayıf Yanlar Fırsatlar Güçlü yanlara uyan fırsatların değerlendirilmesini sağlayacak stratejiler Güçlü yanların izlenmesiyle zayıflıkların üstesinden gelinecek stratejiler Tehditler Tehditlerin güçlü yanlar ile bütünleģtirilerek fırsata dönüģtürülmesini sağlayacak stratejiler Zayıf yanların dıģ tehditlerden kolayca etkilenmesine engel olacak savunma stratejilerinin oluģturulması 10

28 Odak Grup GörüĢmesi Tekniği Nitel bir araģtırma tekniği olan ve son yıllarda sosyal bilimler alanında sıklıkla kullanılmaya baģlanan odak grup görüģmesi tekniği, özel ya da belirli bir konu hakkında, bir moderatör ve etrafında oluģan bir grubun kendi içinde genel ilgi ve özellikleri ile iletiģim kurarak bilgi toplanmasına dayalı bir araģtırma yöntemi" olarak tanımlanabilir. Bu yöntem insan fikir ve bilgilerine derinlemesine inilmesine olanak verir ve insanların fikirlerinin nasıl oluģtuğu, bilgileri nasıl topladığı ve hangi iģlemlerden geçirdiklerini ölçmekte kullanılır (Yüksel vd., 2007: 35). Odak grup görüģmelerinde genellikle aynı demografik özelliklere (yaģ, sosyoekonomik düzey, meslek vb.) sahip 6 8 kiģi, bir moderatör eģliğinde bir araya gelmekte ve araģtırma konusu grup ortamında tartıģılmaktadır. Ancak odak grup görüģmelerinde grup büyüklüğünün kaç kiģi olması gerektiğine iliģkin farklı görüģler vardır. Küçük grupların verimliliği genellikle daha az olmaktadır, ancak grubun kaç kiģiden oluģması ve görüģmenin kaç kez yapılması konusunda kesin bir kural yoktur. Neyi ne kadar duymak istedikleriyle iliģkili olarak bu kararı verecek olan araģtırmacılardır. Kısa zamanda derinlemesine bilgi elde edilmesi gereken odak grup görüģmeleri 1-2 saat kadar sürmekte ve her katılımcıya konu ile ilgili görüģlerini söylemesi için en az dakika süre verilmektedir. (Çokluk vd., 2011: 97). Etkili bir odak grup görüģmesi dikkatli bir hazırlık aģamasına bağlıdır. Bunun için dikkat edilmesi gereken noktalar Ģöyle sıralanabilir (Yüksel vd., 2007: 37): TartıĢılmak istenen konu hakkındaki parametreler üzerinde yoğunlaģılmalıdır, Grubun özelliğine göre eģit bir dağılım sağlanmalıdır (cinsiyet, psikolojik özellikler vb.), TartıĢmaların planlaması iyi yapılmalıdır, Grubun hassasiyetleri iyi bilinmelidir (grup üyelerini rahatsız edecek umulmadık soruların ortaya çıkması), Dengeli bir söz hakkı olmalı, herkes eģit konuģma ve tartıģma hakkına sahip olmalıdır, En önemlisi, araģtırma sürecinin sağlıklı geliģmesi ve doğru verilere ulaģılması için değerlendirme süreci dikkatli yapılmalıdır. 11

29 Anket Yöntemi Anket, belli bir konuda saptanmıģ hipotezlere ya da sorulara bağlı olarak, bir evren ya da örneklemi oluģturan kaynak kiģilere sorular yöneltmek suretiyle sistemli veri toplama tekniği olarak tanımlanabilir. Kaynak kiģilerin doğrudan okuyup cevaplayacakları bir soru cetveli kullanarak gözlemde bulunma aracı olan anketlerle veri toplamada anketçi, kaynak kiģilerle yüz yüze değil hazırladığı soru listesi vasıtasıyla iliģki kurar. Bu nedenle, arzu edilen bilgileri elde etmek için soru listesinin herkes tarafından aynı biçimde anlaģılması, amaca uygun olarak cevap vermeye elveriģli nitelikte olması ve soruların standartlaģtırılarak istenen cevapların alınabilmesi için uygun seçeneklerin sunulması gerekmektedir (Balcı, 2005: 150). Görgül (ampirik) araģtırmalarda yapılacak gözlemleri standartlaģtırmaya yönelik anketler farklı amaçlarla kullanılabilir. Örneğin, anket ile kiģilerin neler bildiği, neler yaptıkları, neleri sevdikleri, nelere inandıkları ve ne gibi kiģisel özelliklere sahip oldukları taranabilir. Bir araģtırmada hedef kitlenin demografik özelliklerinin yanı sıra tutumları, değerleri, performansları veya görüģleri de belirlenmeye çalıģılabilir. Bu durumda hazırlanacak anket, ölçülmek istenilen özelliklere göre bölümlere ayrılır ya da her amaç için ayrı bir anket hazırlanır. Buna göre anketlerde, ölçülen özelliğe göre dört farklı soru grubu kullanılabilir (Büyüköztürk, 2005: 134): Cevaplayıcıların demografik özelliklerini (cinsiyeti, yaģı, mesleği, eğitim düzeyi, ailenin sosyoekonomik göstergeleri, bir eğitim programına katılma durumu vb.) betimlemeye yönelik olgusal sorular, Cevaplayıcıların bir konuda (sosyal, ekonomik, politik vb.) ne bildiklerini ve bilgiye ulaģma kaynaklarını belirlemeye yönelik bilgi soruları, Bir konu veya objeye iliģkin davranıģlarını (sınıf içi öğretmen ve öğrenci davranıģları, tüketim alıģkanlıkları, oy verme davranıģları, kurum içi iletiģim davranıģları, sosyal ve sanat etkinliklerine katılma davranıģları vb.) belirlemeye yönelik davranıģ soruları, Bir konu veya objeye iliģkin duygularını ve görüģlerini (mesleğe iliģkin tutum, kurum içi atama ve yükseltme uygulamalarına iliģkin görüģ, iģ doyumu algısı vb.) belirlemeye yönelik inanç ve kanı soruları. 12

30 1.4 MĠSYON Tarımsal üretimde verimlilik, ürün çeģitliliği ve rekabet gücünü arttırmak, güvenilir gıda ve tarım ürünlerinin üretimini, tarımda sürdürülebilir geliģmeyi ve kırsal refahın yükseltilmesini sağlamak ve bu amaçla kamu, özel sektör, sivil toplum kuruluģları, araģtırma kuruluģları ve üniversiteler arasındaki iģbirliğini geliģtirmek. 13

31 1.5 VĠZYON Osmaniye'nin ülkemizde ve bölgesinde bir tarım merkezi olmasını sağlamak, üretici ve tüketici memnuniyetini en üst düzeyde tutmak. 14

32 KAYNAKLAR Anonim, Üniversitede Stratejik Planlama Rehberi, Uludağ Üniversitesi Rektörlüğü GeliĢim Planlama Kurulu. (web sitesinden uyarlanmıģtır). AKGEMCĠ, Tahir (2007), Stratejik Yönetim, Gazi Kitabevi, ISBN , Ankara. BALCI, Ali (2005). Sosyal Bilimlerde AraĢtırma. Ankara: PegemA Yayıncılık. BÜYÜKALACA, O., GÜL, A., EFEOĞLU, Ġ., E., ERGÜN, B., KELEġ, C., SEZGĠN, A., A. ve YAKUT, E. (2009), Osmaniye Ġli SWOT Analizi, Osmaniye Korkut Ata Üniversitesi Yayınları 1. ISBN: , Osmaniye. BÜYÜKÖZTÜRK, ġener (2005), Anket GeliĢtirme, Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 3(2): ÇOKLUK, Ö., YILMAZ, K. ve OĞUZ, E. (2011), Nitel Bir GörüĢme Yöntemi: Odak Grup GörüĢmesi, Kuramsal Eğitimbilim, 4 (1): DĠNÇER, Ömer (1998), Stratejik Yönetim ve ĠĢletme Politikası, Beta Basım Yayım Dağıtım, 5.Baskı, Ġstanbul. ERBAġ, M. ve S. ARSLAN, Açlığın Önlenmesi ve Gıda Güvenliğinin Sağlanması. Gıda Mühendisliği Dergisi. 36. Sayı. Ankara. TAġ, BarıĢ (2011), Tarım Alanlarının Planlaması Sürecinde SWOT Analizi Kullanımına Bir Örnek: Sandıklı Ġlçesi, Coğrafi Bilimler Dergisi, 9 (2): ÜLGEN, H. ve MĠRZE S. K. (2004), ĠĢletmelerde Stratejik Yönetim, Literatür Yayıncılık, ISBN , Ġstanbul. YÜKSEL, A., MĠL, B. ve BĠLĠM, Y. (2007), Nitel AraĢtırma: Neden, Nasıl, Niçin, Detay Yayıncılık, ISBN , Ankara 15

33 2 ĠL HAKKINDA GENEL BĠLGĠLER 2.1 OSMANĠYE ĠLĠ HAKKINDA GENEL BĠLGĠ Osmaniye ili Doğu Akdeniz Bölgesi nde, Çukurova nın doğusunda Ceyhan Nehri nin doğu yakasındaki verimli topraklarda yer almaktadır. Doğuda Gaziantep, güneyde Hatay, batıda Adana, kuzeyde ise KahramanmaraĢ illeriyle komģu olan Osmaniye, 1996 yılında il olmuģtur. ġekil 2-1Türkiye Haritasında Osmaniye nin Konumu Kaynak: Osmaniye Ġli Genel Bilgiler, 2012 Yüzölçümü 3280 km 2 Nüfus (Osmaniye Ġli) (Kent Merkezi) Nüfus Yoğunluğu 155 kiģi/km2 Nüfus ArtıĢ Oranı %0 12,72 Kaynak: TÜĠK, Yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi sonucuna göre Osmaniye Ġl nüfusu toplam kiģidir. Bu nüfusun si erkek, i kadındır Yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi sonucuna göre Osmaniye Ġli nüfus yönünden Türkiye nin 42 inci ili olup, nüfus yoğunluğu km 2 baģına 150 kiģidir. Nüfus artıģ hızı, 2012 Yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi verilerine göre, % 1,39 dur Yılı verilerine göre toplam nüfusun i belde ve köylerde ( belde köy), 16

34 si ise Ģehirlerde yaģamaktadır. Buna göre toplam nüfusun % 74 ü Ģehirlerde, % 26 sı da belde ve köylerde yaģamaktadır. Çizelge 2-1 Osmaniye Nüfusu Ġlçeler Ġl / Ġlçe Merkezi Nüfusu Belde / Köy Nüfusu Toplam Nüfus Toplam Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın Merkez Bahçe Düziçi Hasanbeyli Kadirli Sumbas Toprakkale Toplam Kaynak : TÜĠK

35 2.2 OSMANĠYE DE TARIM SEKTÖRÜNÜN GENEL YAPISI Doğu Çukurova Bölgesi nde yer alan Osmaniye ili doğuda Gaziantep, güneyde Hatay, batıda Adana ve kuzeyde ise KahramanmaraĢ illeri ile çevrilidir. Ġlin yüzölçümü km 2 olup, deniz seviyesinden 118 m yükseklikte ve Akdeniz e 20 km mesafededir (Osmaniye Belediyesi, 2007) gün ve 4200 sayılı yasayla Toprakkale, Hasanbeyli ve Sumbas ilçe yapılarak, Kadirli, Düziçi ve Bahçe ilçeleri ise Adana ilinden alınarak il statüsüne kavuģturulan Osmaniye, Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemine (ADNKS) göre 2012 yılı itibariyle ile nüfus büyüklüğü bakımından Türkiye de 42. il durumundadır. Nüfusun ü il ve ilçe merkezinde yaģamaktadır (TÜĠK, 2013). Osmaniye, Merkez, Bahçe, Düziçi, Hasanbeyli, Kadirli, Sumbas ve Toprakkale olmak üzere toplam 7 ilçeden oluģmaktadır. Ġldeki toplam belediye sayısı 16 olup, köy sayısı 158 dir. Çukurova'ya has zengin tarım toprakları ve geniģ ormanlara sahip olan Osmaniye de yazları sıcak, kıģları ılık ve yağıģlı olan Akdeniz iklimi hakimdir. YağıĢlar genelde yağmur Ģeklinde ve buharlaģmanın en az olduğu kıģ aylarındadır. Osmaniye ili sınırları içerisinde Kadirli ilçesinde bulunan AslantaĢ Barajı ve Düziçi ilçesinde bulunan Berke Barajı su enerjisi olarak yararlanılan önemli barajlardır (Osmaniye Valiliği, 2011). Yüzey Ģekillerinin çoğunu bünyesinde toplamıģ ender yerlerden birisi olan Osmaniye, yüzey Ģekilleri bakımından ovalık ve dağlık olmak üzere ikiye ayrılır. Dağlık alanların yüzey Ģekilleri oldukça dalgalı ve yer yer dik bir özellik gösterir. Genelde kuzey batısına yamaçlar hakim olmasına rağmen, diğer yönlere bakan yamaçlar ve vadiler de bulunmaktadır. En önemli akarsu Karaçay, Hamis Çayı ve Ceyhan Nehridir. En önemli dağları Koyuntepe (2168 m), Dumanlı Dağı (2102 m), Yağlıpınar Dazı Tepe (2085 m), Topbarnaz Tepe (2067 m), Cerleme Tepesi (1965 m), Binboğa Dağları. (Osmaniye Valiliği, 2011); 1) Ġlin Çukurova da Kalan Bölümü (Ova Köyleri): Ġl merkezi Gavurdağları nın kuzey eteklerinde Karaçay vadisinde kurulmuģtur. Merkez köyleri ile Kadirli ilçesinin Çukurova da kalan ova köyleri olarak bilinen köyleri ve Toprakkale ilçesinin tamamı bu bölgede yer almaktadır. Ġlin bu bölgesinde yaģayan nüfus yoğunluğu yaklaģık %70 in üzerindedir. Bu bölgede yaģayan nüfus genel olarak tarımla ve az sayıda da olsa hayvancılıkla geçimini idame ettirmektedir (Ġplik, 2012:18). 18

36 2) Ġlin Dağlık Bölgede Kalan Bölümü (Dağ kolu köyleri): Ġlin ikinci bölümünde ise dağ köylerinin bulunduğu, Merkez ilçeye bağlı eski vilayet merkezinin de yer aldığı Cebel köyü baģta olmak üzere, Gavurdağı nın yükseklerinde kurulmuģ olan Hasanbeyli ve Bahçe ilçelerinin bütün köyleri ve Düziçi ilçesinin dağ kolu köyleri ve Kadirli ilçesinin Toros dağlarının zirvelerindeki köyleri, yine Sumbas ilçesinin Toros dağlarının yüksek yerlerindeki köyleri yer almaktadır. Dağ kolu köyleri olarak bilinen bu köylerde hayvancılık ve kırsalda ise susuz tarım hakimdir (Ġplik, 2012:19). Coğrafi konum ve doğal yapısıyla tarımsal üretime, hayvancılığa ve ormancılığa oldukça elveriģli bir il olması nedeniyle tarım ağırlıklı ekonomik yapıya sahip olan Osmaniye ilinin toplam yüzölçümü 3.279,8 km 2 olup, il topraklarının yaklaģık %44 ü orman ve fundalıklarla, %39 u tarım alanlarıyla ve %1 i çayır ve mera ile kaplı olup, % 17 si ise tarıma elveriģsiz alanlardan oluģmaktadır. Orman Alanı 44% Tarım Alanı 38% Tarım DıĢı Alan 17% Çayır-Mera Alanı 1% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% 45% ġekil 2-2 Arazilerin Niteliklerine Göre Dağılımı Kaynak: OĠGTHM Ġl toplam arazisinin dekarı iģlenen tarım arazisidir. Ġlde tarım alanı en geniģ ilçe dekar ile Kadirli dir. Tarım arazilerinin %85,2 ini tarla alanları oluģtururken, %10,9 unu meyve alanları, %3,5 ini ise sebze alanları oluģturmaktadır. 19

37 Tarla Ziraatı Alanı 85,20% Meyve Alanı 10,90% Sebze Alanı 3,50% Nadas Alanı 0,30% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% ġekil 2-3 Tarım Arazilerinin % Dağılımı Kaynak: OĠGTHM Tarım arazilerinin sulanma durumu incelendiğinde ise, ildeki toplam tarım arazisinin ( da) %68,8 inin ( da) sulanabilir arazi olduğu, bu arazinin ise %78 inin sulandığı görülmektedir. Ġlçeler bazında bakıldığında, toplam tarım alanının %77,4 ü sulanabilen Sumbas ilçesi, en fazla sulanan alana sahipken, sahip olduğu tarım alanının yalnızca %13,6 sı sulanabilen Hasanbeyli ise en az sulanan alana sahip ilçedir. Toplam Toprakkale Sumbas Kadirli Hasanbeyli Düziçi Bahçe Merkez 13,6% 17,9% 53,0% 57,8% 46,6% 48,3% 66,1% 77,4% ġekil 2-4 Sulanan Toplam Alan (%) Kaynak: OĠGTHM 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 20

38 Osmaniye ili, üretim miktarları bölge ve Türkiye geneli ile karģılaģtırıldığında tahıllardan buğday açısından önemli bir ildir. Üretilen tarla bitkileri içerisinde toplam ekim alanının ( da) %46 sında buğday ( da) yetiģtirilirken, %24,1 inde mısır ( da) yetiģtirilmektedir. Üretim değerleri açısından değerlendirildiğinde ise, tarla bitkilerinden elde edilen toplam TL lik üretim değerinin %44,2 sini mısır ( TL), %26,2 sini buğday ( TL), %20,7 sini ise yerfıstığı ( TL) oluģturmaktadır. Buğday 46,0% Mısır 24,1% Yağ. Ayçiçeği Arpa Yerfıstığı Fiğ (Yeşil Ot) 3,6% 3,5% 3,2% 1,3% 0,0% 10,0% 20,0% 30,0% 40,0% 50,0% ġekil 2-5 Üretilen Tarla Ürünleri Ekim Alanları (%) Kaynak: OĠGTHM Mısır 44,2% Buğday 26,2% Yerfıstığı 20,7% Diğer Yağ. Ayçiçeği Arpa 2,8% 1,6% 4,4% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% 45% ġekil 2-6 Üretilen Tarla Ürünleri Üretim Değerleri (%) Kaynak: OĠGTHM 21

39 Tarım alanları içerisinde %4 lük bir paya sahip olan sebze ürünleri içerisinde %45,6 ile turp ( da) en fazla ekim alanına sahip üründür. Bunun dıģında sebze ürünleri ekim alanının %17,1 lik kısmında ( da) karpuz yetiģtiriciliği, %8,7 lik kısmında (6.693 da) ise biber yetiģtiriciliği yapılmaktadır. Üretilen sebze ürünlerinin TL lik üretim değerinin %44,2 gibi büyük bir kısmı turptan ( TL) elde edilirken, %17,1 i karpuzdan ( TL) elde edilmektedir. Üretilen sebze ürünleri içerisinde en büyük paya sahip olan turpun (%91,6) ve ekim alanı açısından ikinci sırada yer karpuzun (%72,5) en fazla ekildiği ilçe Kadirli ilçesidir. Turp 45,6% Karpuz 17,1% Biber 8,7% Ispanak Domates Soğan Kavun Marul Fasulye Pırasa Patlıcan Lahana (Beyaz) Diğer 4,2% 4,0% 3,5% 2,8% 2,8% 2,0% 1,7% 1,7% 2,0% 3,7% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% 45% 50% ġekil 2-7 Üretilen Sebze Ürünleri Ekim Alanı (%) Kaynak: OĠGTHM 22

40 Turp 44,2% Karpuz 13,1% Biber 9,1% Kavun 7,7% Domates 4,2% Soğan 3,7% Lahana 3,3% Ispanak 2,8% Pırasa 2,7% Marul (Kıvırcık) 2,1% Fasulye (Taze) 2,0% Sarımsak 1,5% Patlıcan 1,5% diğer 2,1% 0,0% 5,0% 10,0% 15,0% 20,0% 25,0% 30,0% 35,0% 40,0% 45,0% ġekil 2-8 Üretilen Sebze Ürünleri Üretim Değeri (%) Kaynak: OĠGTHM 23

41 Çizelge 2-2 Ġlçeler Bazında Sebze Ürünleri Ekim Alanları (da) Ürün Adı Merkez Bahçe Düziçi Hasanbeyli Kadirli Sumbas Toprakkale Toplam En Çok Üretildiği Ġlçe Turp ,6% Kadirli Karpuz ,5% Kadirli Biber (Salçalık) ,6% Kadirli Ispanak ,2% Kadirli Domates (Sofralık) ,7% Kadirli Soğan (Kuru) ,3% Merkez Kavun ,2% Kadirli Marul (Göbekli) ,1% Kadirli Fasulye (Taze) ,4% Kadirli Lahana (Beyaz) ,3% Kadirli Patlıcan ,1% Kadirli Pırasa ,5% Kadirli Hıyar (Sofralık) ,5% Merkez Biber (Sivri) ,9% Bahçe Soğan (Taze) ,9% Merkez Kabak (Sakız) ,5% Kadirli Barbunya Fasulye ,3% Bahçe Bezelye (Taze) ,4% Kadirli Lahana (Kara) ,0% Kadirli Sarımsak (Taze) ,9% Kadirli Sarımsak (Kuru) ,7% Kadirli Marul (Aysberg) ,0% Kadirli Biber (Dolmalık) ,0% Merkez Marul (Kıvırcık) ,0% Kadirli Domates ,0% Düziçi Maydanoz ,5% Düziçi Acur ,0% Merkez Tere ,0% Merkez Nane ,0% Merkez Toplam (da) Kaynak: OĠGTHM 24

42 Osmaniye ilinde %10,9 luk ekim alanı ile tarla bitkilerinden sonra ikinci sırada yer alan meyve ürünleri ekim alanlarının %74,8 gibi büyük bir bölümünde zeytin yetiģtiriciliği yapılmaktadır. Meyve ürünleri üretim değerleri açısından değerlendirildiğinde de zeytin en büyük paya (%66,7) sahiptir. Ġlde üretilen toplam zeytinin %29 u Kadirli ilçesinde üretilirken, meyve ürünleri içerisinde ekim alanı büyüklüğü (9.450 da) açısından ikinci sırada yer alan portakalın %46,2 si Sumbas ilçesinde ekilmektedir. Zeytin 74,8% Portakal 6,9% Kiraz 5,3% Mandarin 2,7% Nar 2,0% Üzüm (Bağ) 2,0% Elma 1,6% Diğer 4,8% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% ġekil 2-9 Üretilen Meyve Ürünleri Ekim Alanı (%) Kaynak: OĠGTHM 25

43 Zeytin 66,7% Portakal 9,9% Kiraz 7,1% Ceviz 4,6% Elma 2,5% Mandarin 2,2% İncir 1,2% Nar 0,9% Üzüm (Bağ) 0,7% Badem 0,5% Erik 0,5% Kayısı 0,4% Diğer 2,8% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% ġekil 2-10 Üretilen Meyve Ürünleri Üretim Değeri (%) Kaynak: OĠGTHM 26

44 Çizelge 2-3 Ġlçeler Bazında Meyve Ürünleri Ekim Alanları (da) Ürün Adı Merkez Bahçe Düziçi Hasanbeyli Kadirli Sumbas Toprakkale Toplam En Çok Üretildiği Ġlçe Zeytin ,0% Kadirli Portakal ,2% Sumbas Kiraz ,3% Bahçe Mandarin ,6% Sumbas Nar ,1% Kadirli Üzüm ,5% Bahçe Elma ,2% Bahçe Ceviz ,2% Kadirli Erik ,0% Bahçe Kayısı ,9% Kadirli Badem ,5% Bahçe ġeftali ,1% Kadirli Trabzon Hurması ,5% Sumbas Armut ,1% Kadirli Limon ,1% Sumbas ViĢne ,1% Bahçe Nektarin ,1% Kadirli Çilek ,0% Bahçe Yenidünya ,0% Merkez Ġncir ,1% Merkez Altıntop ,0% Toprakkale Turunç ,0% Merkez Toplam Kaynak: OĠGTHM 27

45 Osmaniye ilinde ekimi yapılan tarla bitkileri, meyve ve sebze ürünleri bir arada değerlendirildiğinde buğday %51,3 ile en fazla ekim alanına sahip üründür. Bunu %26,9 ile mısır takip etmektedir. Tarım arazileri içerisinde en fazla ekimi yapılan 5 ürün arasında tek meyve ürünü olarak yer alan zeytin %8,7 ile 3. sırada yer almaktadır. Üretim değerlerine göre değerlendirildiğinde ise mısır Osmaniye ili toplam bitkisel üretim değerinin %32,3 ünü oluģtururken, buğday %19,1 ile ikinci sırada yer almaktadır. Buğday 51,3% Mısır 26,9% Zeytin 8,7% Yağ. Ayçiçeği Arpa Yerfıstığı Diğer 4,0% 3,9% 3,6% 1,4% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% ġekil 2-11 Tarım Ürünleri Toplam Ekim Alanı Kaynak: OĠGTHM Mısır 32,3% Buğday (Kuru) 19,1% Yerfıstığı 15,1% Zeytin 11,2% Turp 4,5% Yağ. Ayçiçeği Portakal Karpuz 2,1% 1,7% 1,3% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% ġekil 2-12 Tarım Ürünleri Toplam Üretim Değerleri Kaynak: OĠGTHM 28

46 Sonuç olarak, Osmaniye ilinde tarım arazilerinin büyük çoğunluğunu tarla ziraatının aldığı geri kalan kısmının ise zeytin, sebze, narenciye, bağ ve diğer meyve alanlarına ayrıldığı göze çarpmaktadır. Çok az bir miktar da olsa Bahçe ve Hasanbeyli ilçelerinde nadasa bırakılan alanlar bulunmaktadır. Bunun nedenleri arasında bahçe ürünlerine yönelik uzun vadeli, planlı sürdürülebilen, yeterli bilgi ve altyapının bulunmadığı görülmüģtür. Buna göre iklim ve toprak yapısı bahçe bitkileri yetiģtiriciliğine uygun ve su kaynaklarının varlığının çok olması nedeni ile Ġlimizde, tarla bitkileri yetiģtiriciliğinin yer aldığı alanların %10 luk kısmının bahçe bitkileri yetiģtiriciliğine aktarılarak öne çıkan türlerin üretimin arttırılmasına yönelik çalıģmaların yapılmasının bölge ekonomisine katkılar sağlayacağı düģünülmektedir. 29

47 3 STRATEJĠK ALANLAR, AMAÇLAR VE HEDEFLER 3.1 GĠRĠġ Her devletin ana amacı toplumun toplam refahını yükseltmektir. Tarım politikası da diğer devlet politikaları gibi aynı amaca hizmet etmelidir. Bu açıdan tarım politikası, çiftçilerin ekonomik yaģantılarını iyileģtirmek, tarımsal üretimi kamu yararına düzenlemek, kırsal toplumların refahını yükseltmek ve tüketicileri aģırı fiyat artıģlarından korumak amacıyla uygulanan devlet önlemleri dizisi olarak tanımlanmaktadır (Yavuz, 2000; Gaytancıoğlu, 2009). Ülkemizde liberal ekonomi politikaları uygulanmakla birlikte tarım sektörünün özel yapısı nedeniyle korunması gerekliliği ve özellikle de uygulanacak olan tarımsal politika araçlarının bir plan dahilinde kullanılması önem arz etmektedir. Bu anlamda planların yerel ölçekte ve yerel ihtiyaçların dikkate alınarak hazırlanması zarureti vardır. OTSEP ile Osmaniye ilinin tamamını kapsayan ve altı ay süren bir saha taraması yapılmıģtır. Bu süreçte büyük hacimde veri ve bilgi derlenmiģ, bilgisayar analizleri yapılmıģ ve yoğun bir atölye çalıģması gerçekleģtirilmiģtir. Sürecin son aģamasında stratejik alanlar, amaçlar ve hedefler belirlenmiģtir. Bu aģamada, paydaģlardan derlenen veriler sistematik olarak değerlendirilmiģ ve sonuca gidilmiģtir. Toplam altı bölümden oluģan Planın beģinci bölümü, paydaģlarla birlikte karar verilen dört stratejik alan, dokuz amaç ve 158 hedeften oluģmaktadır. Doğu Çukurova Bölgesi nde muazzam bir coğrafyada yer alan Osmaniye, sahip olduğu tarımsal kaynakları yeterinde değerlendirememektedir. Bölüm 3.2 de Osmaniye nin tarımsal yapısına iliģkin bilgiler verilmiģtir. Buna göre km 2 yüzölçümü bulunan ilin %38 i tarım alanı ( da) olarak değerlendirilmektedir. Tarım alanlarının büyük bölümü (%85) tarla bitkileri için ayrılmaktadır. Nadas alanların yok denecek kadar az olması önemli bir avantajdır. Ġlin tarım arazilerinin %69 u sulanabilir nitelikte olup halen bu arazinin %78 i sulanmaktadır. Sulu alanların fazla olması verimliliği beraberinde getirirken, sulanabilir nitelikte arazi potansiyelinin varlığı da önemli fırsatlara iģaret etmektedir. Mısır, buğday ve yerfıstığı önemli tarla bitkileri olarak ön plana çıkarken, turp, karpuz ve biber sebze alanlarında öne çıkmakta, zeytin, portakal ve kiraz ise meyve olarak daha geniģ alanlarda üretimi yapılan tarım ürünleri olarak görülmektedir. Mevcut durumdaki bu yapı, ülkemizin birçok tarım bölgelerin ile karģılaģtırıldığında ortalamanın oldukça 30

48 üzerinde kalmaktadır. Ancak mevcut kaynakların zenginliği dikkate alındığında ise üretimde ciddi bir katma değer artıģı sağlamak gerektiği de ortaya çıkmaktadır. Tarım sektörü, diğer sektörlerden farklı olarak üretim sürecinde canlı unsurları da içerdiğinden oldukça karmaģık bir yapıya sahiptir (ġekil x.1). PaydaĢ anketlerinde, odak grup görüģmelerinde ve üretici ziyaretlerinde hala üretimden kaynaklanan ciddi sorunların bulunduğu ortaya çıkmaktadır. Bu nedenle, her Ģeyden önce tarımsal üretim ve verimliliği artırma sağlanmalıdır. Bunun yanı sıra tarla bitkilerinden katma değeri daha yüksek olan bahçe bitkilerine yönelim sağlanmalıdır. Özellikle örtüaltı sebzecilik, yayla sebzeciliği, kültür mantarı, organik sebze yetiģtiriciliği, havuç, turp, örtüaltı çilek yetiģtiriciliği, zeytincilik, kiraz, erik, ceviz, badem, örtüaltı muz, böğürtlen, sofralık incir vb gibi alanlarda üretimin yaygınlaģtırılması ve artırılması, hem tarımsal üretim değerini ve hem de istihdamı önemli ölçüde artıracaktır. Bu nedenle ilk stratejik alan tarımsal üretim ve verimliliği artırma, katma değeri yüksek yeni ürünlere yönelme olarak adlandırılmıģtır. ġekil 3-1 Tarım Sektörünün Ana BileĢenleri Birincil üretim sağlandıktan sonra önemli olan bu ürünlerde gerçek katma değer artıģını sağlamak için gıda sanayisini güçlendirme adı altında ikinci bir stratejik alan belirlenmiģtir. Özellikle meyve ve sebzeciliğin yaygınlaģtırılması, genç olan mevcut zeytin bahçelerinin giderek daha fazla verime yatması ve yeni zeytin alanlarının oluģturulması ile modern iģleme, paketleme ve depolama tesislerine olan ihtiyacın artması, özellikle 31

49 yerfıstığının iģlenerek pazarlanması gerekliliği ve tüketicilerin de güvenilir gıda ile buluģmasını sağlamak (tüketici anket sonuçlarında bununla ilgili çıkarımlar mevcuttur) açısından bu ikinci stratejik alan oluģturulmuģtur. Gerek birincil üretimin ve gerekse iģlenmiģ ürünlerin pazarlanması aģamasında markalaģmanın önemi ve gerekliliği birçok paydaģ tarafından ifade edilmektedir. Çünkü asıl katma değer artıģı markalaģma ile mümkün olabilmektedir. Bunun gerçekleģebilmesi ise tamamen örgütlenme ile alakalı bir durumdur. Aslında girdilerin ucuza temin edilmesi, bitkisel ve hayvansal üretimin artırılması, yeni ürünlerin benimsenmesi ve bunların iģlenmesi, paketlenmesi, ambalajlanması, taģınması, muhafazası, bu esnada ihtiyaç duyulan eğitim, araģtırma ve geliģtirme faaliyetleri, etkin bir pazarlama stratejisi, markalaģma vb konular etkili bir örgütlenme ile sağlanabilecek olan hususlardır. Bu ise kısa vadeli bir çalıģma olmayıp orta ve uzun vadeli çalıģmaları da gerektiren ve sabırla izlenmesi gereken bir konudur. Bu bağlamda, örgütlenme ve eğitim, ar-ge, yayım ve insan kaynaklarını geliģtirme stratejik alanları oluģturulmuģtur. Belirlenen dört stratejik alanla ilgili Ģematik bilgiler ġekil 5-2 de verilmiģtir. ġekil 3-2 OTSEP ile Ortaya Çıkan Stratejik Alanlar ve Öncelikler 32