DÜŞÜNCE BECERİSİ VE YENİ DEĞERLER

Transkript

1 ÖZEL EKİN KOLEJİ Bilgi Toplumunun Okulu ÖZEL EKİN KOLEJİ P.D.R.H. servisinin ayda bir yayınlanan süreli yayınıdır. Yıl: 4 Sayı: 34. KASIM-ARALIK DÜŞÜNCE BECERİSİ VE YENİ DEĞERLER Ben manevi miras olarak hiçbir dogma,hiçbir donmuş ve kalıplaşmış düstur bırakmıyorum. Benim manevi mirasım ilim ve akıldır. MUSTAFA KEMAL ATATÜRK

2 YAYIN KÜNYESİ Başka Türlü Bir Şey Benim İstediğim Ne Ağaca Benzer Ne De Buluta Burası Gibi Değil Gideceğim Memleket Denizi Ayrı Deniz Havası Ayrı Hava Nerde Gördüklerim Nerde O Beklediğim Rengi Başka Tadı Başka Bir Başka Yolculuk Dalından Düşmek Yere Yaşadığından Uzun Bir Tatlı Yolculuk Dalından İnmek Yere Ağacın Yüksekliğince Dalın Yüksekliğince Rüzgarda Ve Bir Yeni Omur Vardığın Çimen Yeşilliğince... Başka Türlü Bir Şey Benim İstediğim Ne Ağaca Benzer Ne De Buluta Burası Gibi Değil Gideceğim Memleket Denizi Ayrı Deniz Havası Ayrı Hava Nerde Gördüklerim Nerde O Beklediğim Rengi Başka Tadı Başka... CAN YÜCEL PDR YAYINLARI 1 Genel Koordinatör Behçet YAVUZ Bilim Kurulu Yavuz GÜNEŞ Rezan TURHAN Selenay AÇIKGÖZ Düzelti Gülay ÖKTEM Aylin KAMA Eda TİMMES Dizgi-Tasarım Murat ÖZKAN Baskı Habibe AYDOĞMUŞ Özel Ekin İlköğretim Okulu İZMİR Tel: Fax: bilgi@ekin.k12.tr İzinsiz kullanılamaz, kaynak gösterilerek alıntı yapılabilir. Sevgili velilerimiz; EMPATİ adına

3 İÇERİK 1- Düşünme becerisinin günümüzdeki önemi. 2- Düşünme becerisi 3- Düşünce üretme süreci 4- Düşünme becerisi geliştirmede ideal ortam 5- Yeni değerler İLGİLİ KAVRAMLAR Dogma: Belli bir konuda ileri sürülen bir görüşün sorgulanamaz, tartışılamaz hakikat olarak nsan edilmesi Düstur: Genel kural Empati: Kişinin kendisini, karşısındakinin yerine koyup olaylara onun açısından bakması ve hissetmesi çabası. Hedonist: hayatın amacının zevk üzerine kurulduğuna inanan nsane. DÜŞÜNME BECERİSİNİN GÜNÜMÜZDEKİ ÖNEMİ Düşünme; insanın doğuşu ile başlayan sonraki süreçte doğrudan ya da dolaylı olarak geliştirilebilen insan özgü niteliktir. İnsanın çoğu zaman yeterince önem vermeden, alışkanlık üzerine yerine getirdiği düşünme faaliyeti çeşitli şekillerde ortaya çıkar. Günümüzde en çok kabul gören tarifi ile düşünme; bir sonuca varmak amacıyla bilgileri, kavramları incelemek, karşılaştırmak ve aralarında ilişkiler kurarak başka düşünceler üretmek işidir. Düşünmenin insan hayatındaki önemini bugüne kadar biliyorduk. Peki bugün düşünmeyi bu kadar önemli ve öncelikli bir ihtiyaç haline getiren şey nedir? Çocuklarımız hızla değişen dünyada yalnız kendi kültür çevreleri ile değil, medya ve sanal evrenle, küreselleşen dünya ile çevrelenmiş bulunmaktadırlar. Çocuklar bilgisayar oyunlarının, programlarının, elektronik oyuncakların, televizyonun kısaca görsel dünyanın çekiciliği ile kuşatılmış bulunmaktadırlar. Bu durumda veliler ve öğretmenler olarak bizler çocuklarımızın gelişimde ve hayatında kontrol ve denetim gibi iki önemli görevi yerine getirmekte zorlanmakta hatta bu dünyanın karşısında çaresiz kalmaktayız. Çözüm olarak çoğu zaman sınır koymayı ya da yasaklamayı seçtik ancak maalesef bu yöntem aksine sanal dünyanın çekiciliğini arttırdı ve çocukların ilgisini kamçıladı. Tabii ki ailenin kontrol ve denetim boyutunu ayakta tutmak için kurallar ve sınırlar koymasının önemi yadsınamaz ama diğer taraftan şu bir gerçektir ki; doğru ya da yanlış milyarlarca bilginin her an her yerden ulaşılabildiği dünyamızda çocuklarımızı yasaklarımızla ya da kurallarımızla koruyamayacağız. Çocuklarımızın doğru ve yanlışı ayırt edebilme yeteneğini geliştirmek, yaşadıkları dünyayı sorgulayan ve sağlıklı değerlendirmeler yapabilecek bir zihinsel alışkanlık kazandırmak, onları çeşitli etkileri kendi başlarına değerlendirebilecek biçimde donatmak zorundayız. Bunun yolu ise düşünme becerisi kazanmaktan geçmektedir. Düşünmek ve kanaat oluşturmak ise bazı ölçütler yani değerler gerektirir. DÜŞÜNME BECERİSİ Düşünme eylemi, düşünen insan, düşünülen dünya ve düşünme içeriği olan bilgi üçlemesinden gerçekleşir. Bu üçü için de aktif olan öge insandır. İnsan, dünya ve bilgi; bir konu

4 alanı bilgisi değil, düşünmenin gerçekleştiği bir ilişkiler öbeğidir. Öğrenciye kazandırılacak becerilerin her bir sonucu bir bilgi olarak değerlendirilebilir. Becerilerin işe konulduğu içerikler ise dünyanın ortaya koyduğu özne, nesne, olgu, boyut ve koşullardır. Bunların arasında kavramlarla bağlantıyı kuran ise insandır. İnsanın dünya ile olan ilişkisi bilmek, anlamak ve kavramak içinse; insan dünya ile ilişkisini bir takım düşünme becerileri ile kurar. İnsan sosyo-psikolojik bir varlık olduğundan, düşünme eylemini ve davranışını çoklu neden-sonuç ilişkisi içinde değerlendirmek gerekmektedir. İnsan dünya ile bağlantısını karar verme, değerlendirme, yargılama yetileri ile kurar. Kültürel, tarihsel ve toplumsal olan insanın dünya ile bağının kuruluşunda en önemli unsur değerlerdir. Değer, beceri ve kavramların işe koşulması Sokrat ın Kendini Bil arayışının bir cevabıdır. Bu arayış eleştirel düşünme, yaratıcı düşünme ve özenli düşünme becerileri ile temellendirilmiştir. Bu üç beceri eş zamanlı ve birbirini tamamlayarak gerçekleşmektedir. 1-ELEŞTİREL DÜŞÜNME: Sorgulamanın her sonucu bir karar, bir yargılamadır. Yargıda bulunma, karar verme eleştirel düşünmenin temel özelliğidir. Eleştirel düşünme sadece bir yöntem ya da süreç değil aynı zamanda bir sonuç çıkarma çabasıdır. Eleştirel düşünmenin yabancı literatürdeki karşılığı olan critical thinking, ölçüt (criteria) ile ilişkilidir. Bu bağlamda yargıda bulunma ve karar verme ile ölçüt arasında önemli ve anlamlı bir ilişki olduğunun fark edilmesi gerekir. Ölçüt ile ilgili iki temel durum bulunmaktadır. Ölçüt oluşturmak ve kullanmak; savunabilirliği, temellendirmeyi ve inandırıcılığı arttırır. Düşünme şeklimiz günlük hayatımızda genellikle eleştirel değildir. Bundan dolayı düşüncelerimiz ortamdan ortama, konuya duyulan ilgiye hatta doğruluk, geçerlik, imkanlara göre hatalı olabilir. Eleştirel düşünme kendi düşüncelerimiz üzerine de düşünmemizi sağlar. Sorgulamanın en karakteristik özelliklerinden birisi de kişinin kendi hatalarını yine kendi yöntemleriyle düzeltmesidir. 2-YARATICI DÜŞÜNME: Sorgulama merakla başlar. Merak yaratıcı düşünme için vazgeçilmez bir durumdur. Çünkü sorgulamayı tetikler. İnsanlar genellikle dış dünyaya merak, şaşkınlık ve hayret içindedirler. Bu durum dış dünyadan insan doğasına kaydıkça yaratıcı düşünme gelişir. Çünkü dış dünya ile insan doğası arasındaki bağlantı düşünme ile kurulur. İcat ve buluşlar bunun kanıtıdır. Yaratıcı düşünme becerisi ile düşünce durağanlıktan ve sabitlikten kurtularak, dinamik ve verimsel bir hal alacaktır. Bu açıdan bakıldığında genellemeler; genişleme ve büyümelerdir. Düşünmenin genişlemesinden kasıt verilenin ötesine geçmektir. Yaratıcı düşünme sadece düşünme boyutunda değil ifade boyutunda da ele alınmalıdır. Bu durum aynı zamanda anlatıma katkı sağlamaktadır. Kimi zaman akıl ve mantık dışı görünen durumlar orijinalliğin belirtileridir. Bunların ortaya çıkmasında serbestlik ve bağımsızlık önemli değerlerdir. Böyle düşünen bireylerin paniğe kapılmadıkları, soru sormaya daha eğilimli oldukları görülür. 3-ÖZENLİ DÜŞÜNME: İnsan için her durumun bir önemi ve değeri vardır. Bu önem ve göstermesi beklenir. Çoğu zaman bir şeye gösterdiğimiz ilginin düzeyi onun bizim için önemi ile ilişkilidir. Özenli düşünme, bu açıdan bakıldığında çift taraflı bir anlam içerir. Bir taraftan düşünülen konuya ilgi gösterilmesi, diğer taraftan düşünme ve ifade etme üzerine dikkat edilerek en azından orta düzeyde bir kaygı duyulması anlamına gelir. Özenli düşünme mantık ve duyguları gerekli durumlarda birbirinden ayırt etmemizi sağlar. Bu durum özellikle düşüncelerimizin kendimize ya da topluma etkisi açısından önemlidir. Duygularımızı dengelemeyi öğrendiğimiz ölçüde sosyal davranışlarımızı dengeleyebiliriz. Özenli düşünme eylemlerin etkileri ve sebepleri ele alındığında empati kurmayı da içerir. DÜŞÜNCE ÜRETME SÜRECİ

5 Düşünceler, özellikle farklı ve yaratıcı düşünceler bir anda ortaya çıkmazlar. Onlar belirli bir sürecin tamamlanması veya olgunlaşması ile ortaya çıkarlar ve belirli aşamalardan geçerler. Bunlar; 1. Hazırlık, 2. Kuluçka, 3. Düşüncenin doğması, 4. Düşüncenin gelişmesidir. 1. HAZIRLIK; Beynimizin konu üzerine odaklaşmasıyla başlar. Beynimiz konu ile ilgili kayıtları değerlendirir, bilgi toplar, bunları amaca uygun biçimde düzenler. 2. KULUÇKA; Kuluçka evresi genelde zorunluluktan kaynaklanır. Çoğu zaman başka işlerle de uğraşmak çalışmaya ara vermek durumunda bırakır bizi. Bu ara verme dönemi düşünceyi yeniden değerlendirme ve farklı boyutlarından bakma olanağını sağlayabilir. 3. DÜŞÜNCENİN DOĞMASI; Beyin konuyu düşünürken farklı boyutları yakalar, bağlantıları kurar. Artık bütün taşlar yerine oturmuştur. Pek çok sorunun yanıtı bulunmuştur. 4. DÜŞÜNCENİN GELİŞMESİ; Tüm taşlar yerine otursa da arananlar bulunsa da birçok zayıf noktalar bulunabilir ve bunlar yanıt bekleyebilir. İşte bu durum düşüncenin gelişmesinin ip uçarlıdır. DÜŞÜNME BECERİSİ GELİŞTİRMEDE İDEAL ORTAM Kesintisiz sorgulamanın gerçekleştiği, Diğerlerinin saygıyla dinlenildiği, Yeni düşünme biçim ve yollarının açık olduğu, Kendi düşüncelerini oluştururken başkalarının düşüncelerini de dikkate aldığı, Varsayım belirlenmesi ve sonuca ulaşmada herkesin imkân, bilgi ve yetenekleri doğrultusunda birbirini desteklediği, Kendisinin ve diğer kişilerin ifadelerinin anlamlandırıldığı, Grupla hareket ederken bağımsızlığın göz ardı edilmediği, Tarafsızlığın yitirilmediği, samimi ve içten ilişkilerin kurulduğu bir ortam hazırlandığında ve yaşatıldığında sorgulama topluluğunun varlığından söz edebiliriz. YENİ DEĞERLER Değerler, inançlardır. Ancak tümüyle nesnel, duygulardan arındırılmış fikir niteliği taşımazlar; etkinlik kazandıklarında duygularla içi içe geçerler. Değerler bireyin amaçlarıyla ve bu amaçlara ulaşmada etkili olan davranış biçimleriyle (hak bilirlik, yardım severlik gibi) ilişkilerdir. Değerler, özgül eylem ve durumların üzerindedir. Örneğin, itaatkârlık değeri, işte ya da okulda, aileyle, arkadaşlarla ya da tanımadığımız kişilerle olan ilişkilerimizin tümünde geçerlidir. Değerler, davranışların, insanların ve olayların seçilmesini ya da değişimini yönlendiren standartlar olarak işlev görürler. Bu noktalara ek olarak, değerlerin değişime açık yapılar olduklarını belirtmek gerekir; özellikle de, zaman içinde ortaya çıkan gereksinmeleri karşılamak için değer önceliklerinde değişiklikler olabilir. Geleneksel Değerler

6 Bilgi kesindir: Bilimsel doğrular tek ve mutlak doğrulardır, tartışılmazlar. Bilimsel bilginin, içinde üretildiği toplumun inanç ve değerleriyle ilişkisi yoktur. Eğitim, öğrencilere bilgi yüklemek için verilir: Geleneksel anlayışa göre bilginin eğitimde kullanılış amacı, bilginin öğrencilerin zihninde depolanmasını sağlamaktır. Bilgi, gelecekte kullanmak için edinilir: Bilgilendirmenin amacı öğrenciyi gelecekteki yaşantısına hazırlamaktır. Okulda aldığı bilginin öğrenciye ömür boyu yol göstereceği kabul edilir. Bilgilenme bilginin aktarılmasıyla gerçekleşir: Pozitivist anlayışta bilgi sürekli ve kesintisiz bir seyir takip ederek ulaştığı en son noktaya gelmiştir. Farklı bilimsel bilgilerin varlığı kabul edilmediğinden, bilimsel bilgiler arasında bir tercih yapma söz konusu değildir. Yeni Değerler Bilimsel bilgi geçicidir: Bilimsel doğrular ve yargılar mutlak değildir. Bilimsel bilgi hem tür, hem en son ulaştığı nokta olarak mümkün olanlardan sadece bir tanesidir. Bilimsel bilginin değeri sadece kullanılan bilimsel yönteme değil, bilimin içinde yapıldığı toplumun ve tarihin koşullarına da bağlıdır. Eğitim derin anlamalar sağlamalıdır: Öğrencinin bir çok bilgiyi ezberleyerek zihninde depolaması yerine, daha az konuda fakat derinliğine çalışması, sınırlı sayıda konunun özünü kavraması istenmektedir. Bilgi, yeni bilgi üretmek için edinilir: Yeni anlayış öğrencinin bilgilenmesini değil, bilgi üretme kapasitesine ulaşmasını vurgulamaktadır. Öğrencinin aldığı bilgiyi kendince yorumlaması, anlamlandırması beklenmektedir (Yapısalcılı bir yaklaşım). Bilgi toplumu: Bilgi toplumu, bilginin gerçek sermaye ve zenginlik yaratan baslıca kaynak hâline geldiği bir toplumdur. Endüstriyel malın yerini gerçek sermaye ve zenginlik yaratan bilgi almaktadır. Bedenen çalışmadan çok zihin gücüyle çalışma ortaya çıkmaktadır. Disiplinli çalışma giderek ortadan kalkmaktadır. İnsan gücü hâlâ önemli bir değer olmakla birlikte rekabette üstünlük sağlanmak isteniyorsa teknoloji üretebilir hâle gelmek gerekmektedir. Bilgi isi yapan insan kendini ifade edebilen, duygularını ortaya koyabilen, böylece yaratıcılığını ortaya çıkaran bir insan olmak zorundadır. Hedonist bireyler modern toplumun pürütan bireylerinin yerini almaktadır. Çalışma ortamı işyerinden eve kaymaktadır. Bilgi toplumu belirsizliğin, buna bağlı olarak kaygının yüksek olduğu bir toplum görünümündedir. Medya bilgi toplumunun yeni trend belirleyicilerinden biridir ve toplum medyanın güçlü etkisi altındadır. Bilgi toplumu bireylerin paylaşıldıkça artan bilginin gücü ve üstünlüğünü kabul ettiği ve aktif olarak kullandığı bir yasam biçimidir.

7 SONUÇ Örnek: Ülkenin birinde bir kolejin tuvaletinde uyuşturucu madde kullanan ve bunu yaparken özendirici derecede eğlendiği apaçık ortada olan çocukların kendi görüntülerini kamerayla kaydedip internette yayınladığını öğrenen bir ailemiz var. Bu ailemizin 13 yaşındaki oğlu kendi odasında özel bilgisayar ve internet bağlantısı kullanmaktadır. Anne ve baba bu haber karşısında ne yapacağını bilememekte, interneti kapatmayı düşünmektedir. Bir gün yemekten sonra baba, oğlunu, internetin başından kaldırmak için onu salona her zamanki gibi sohbet etmeye çağırmıştır. Ama o sırada açık olan televizyonun kanallarından birinde değil hemen hemen hepsinde ibret veren kolejde uyuşturucu madde denemeleri anlamayanlar için altyazılı olarak tekrar tekrar verilmektedir. Anne ve baba panik olmuştur ve kanal değiştirmenin fayda etmemesi üzerine ancak televizyonu kapatabilmişlerdir. Bunun üzerine çocuk şöyle bir yorumda bulunmuştur; Ben bu görüntüleri internette görmüştüm. Bile bile kendilerine neden zarar veriyorlar anlayamadım. Biz kameramızla hep ailemizin güzel anlarını çekiyoruz galiba onlar da bu anlarını güzel buluyorlardı ama eminim şimdi kendileri pişman, aileleri de üzgündür. Ailenin gözden kaçırdığı iki şey vardı; birincisi, çocuklarını teknolojiden sakınarak koruyamayacaklarıdır. İkincisi ise ailemiz zaten çocuklarını onun sözüne değer verip onunla konuşarak, onu olduğu gibi kabul edip koşulsuz severek, onu vazgeçilmez değerlerin içinde büyüterek korumuşlardı. Değerleri oturmuş ve düşünme becerisi gelişmiş bir birey kendini koruyabilen ve yanlıştan sakınabilen bir bireydir. Ve bu koruma dıştan sağlanan korumanın aksine insanın ömrünce sürecektir.

8 TELEFONLA İLETİNİZ. İŞBİRLİĞİNİZ İÇİN TEŞEKKÜR EDERİZ. AYIN ÖNERİLERİ OKUYABİLİRSİNİZ İZLEYEBİLİRSİNİZ DİNLEYEBİLİRSİNİZ KAYNAKÇA Yüksel Özden, Egitimde Yeni Degerler. Pegem Yayıncılık. Ankara, 2002, s.16. MEB, Değişen Değerler Ve Eğitim, Milli Eğitim Dergisi, Sayı: 161, 2004 GELECEK SAYIMIZIN KONUSU