GAZ ÜN VERS TES D fi HEK ML FAKÜLTES DERG S

Transkript

1 A-PDF Merger DEMO : Purchase from to remove the watermark GAZ ÜN VERS TES D fi HEK ML FAKÜLTES DERG S The Journal of Gazi University Faculty of Dentistry Cilt / Volume : 26 Say / Number : i

2 Sim Matbaac l k Ltd. fiti. Tel: (0312) simmatbaasi@gmail.com ii

3 GAZ ÜN VERS TES D fi HEK ML FAKÜLTES DERG S The Journal of Gazi University Faculty of Dentistry ISNN Cilt: 26 Say : 2 Y l: 2009 Volume: 26 Number: 2 Year: 2009 Gazi Üniversitesi Difl Hekimli i Fakültesi'nin yay n organ d r The official organ of Gazi University Faculty of Dentistry Y lda 3 kez yay nlan r / Published 3 times a year Yay n dili Türkçe'dir / Official language is Turkish GAZ ÜN VERS TES D fi HEK ML FAKÜLTES ADINA SAH B / Owner Rektör Prof. Dr. R za AYHAN GENEL YAYIN YÖNETMEN / General Publishing Menager Dekan Prof. Dr. Dervifl YILMAZ YAYIN KURULU BAfiKANI / Editorial Chief Prof. Dr. Nefle AKAL YAYIN KURULU / Editorial Board Prof. Dr. Oya BALA - Prof. Dr. Engin KOCABALKAN - Prof. Dr. Nilüfer DARENDEL LER Prof. Dr. Nurdan Özmeriç KURTULUfi - Doç. Dr. Sibel Elif GÜLTEK N - Doç. Dr. Nur MOLLAO LU B L MSEL DANIfiMA KURULU / Editorial Advisory Board (soyad alfabetik s ras ile / in surname alphabetical order) D fi HASTALIKLARI VE TEDAV S Prof. Dr. Meserret Bafleren Hacettepe Ü Doç. Dr. Engin Ersöz Ankara Ü Prof. Dr. Jale Görücü Hacettepe Ü Prof. Dr. Hüma Ömürlü Gazi Ü Prof. Dr. Banu Önal Ege Ü Doç. Dr. Perihan Özyurt Ankara Ü Prof. Dr. Emin Türköz Gazi Ü Prof. Dr. Murat Türkün Ege Ü Prof. Dr. Nuran Ulusoy Ankara Ü ENDODONT Prof. Dr. Tayfun Alaçam Gazi Ü Prof. Dr. Güliz Görgül Gazi Ü Prof. Dr. Ömer Görduysuz Hacettepe Ü Prof. Dr. Beyser Piflkin Ege Ü Prof. Dr. Ahmet Serper Hacettepe Ü Prof. Dr. Bade Sonat Ankara Ü Prof. Dr. Bilge Hakan fien Ege Ü Prof. Dr. Mete Üngör Baflkent Ü A IZ D fi ÇENE HASTALIKLARI VE CERRAH S Prof. Dr. Cansu Alpaslan Gazi Ü Prof. Dr. Gökhan Alpaslan Gazi Ü Prof. Dr. Mine Canbazo lu Ankara Ü Prof. Dr. Dilek Çankal Gazi Ü Prof. Dr. Sevtap Günbay Ege Ü Prof. Dr. Ayfer Kaynar stanbul Ü Prof. Dr. Osman Köseo lu Hacettepe Ü Prof. Dr. Muzaffer Tuncer Prof. Dr. Sina Uçkan Prof. Dr. fiule Yücetafl PER ODONTOLOJ Prof. Dr. Yaflar Aykaç Prof. Dr. Belgin Bal Prof. Dr. Haluk Baylas Prof. Dr. Nurgün B çakç Doç. Dr. fiule Bulut Doç. Dr. Bülent Kurtifl Prof. Dr. Bahar Kuru Prof. Dr. Emel Ökte Prof. Dr. Ifl l Sayg n Prof. Dr. Nermin Yamal k ORTODONT Prof. Dr. Ali S. Gültan Prof. Dr. Haluk fleri Prof. Dr. Ali hya Karaman Prof. Dr. lken Kocadereli Prof. Dr. Münire Ece Sabah Prof. Dr. Neslihan Üçüncü Doç. Dr. Serdar Üflümez PEDODONT Prof. Dr. Alev Alaçam Prof. Dr. Nil Altay Prof. Dr. fiaziye Aras Prof. Dr. Leyla Durutürk Hacettepe Ü Baflkent Ü Gazi Ü Ankara Ü Gazi Ü Ege Ü Ege Ü Baflkent Ü Gazi Ü Marmara Ü Gazi Ü GATA Hacettepe Ü Gazi Ü Ankara Ü Selçuk Ü Hacettepe Ü Ege Ü Gazi Ü Marmara Ü Gazi Ü Hacettepe Ü Ankara Ü Ankara Ü Prof. Dr. Cemal Eronat Prof. Dr. Zuhal K rz o lu Prof. Dr. Ali Mentefl Prof. Dr. Seval Ölmez Prof. Dr. Hayriye Sönmez Prof. Dr. Tezer Ulusu Ege Ü Süleyman Demirel Ü Marmara Ü Hacettepe Ü Ankara Ü Gazi Ü PROTET K D fi TEDAV S Prof. Dr. Cihan Akçaboy Gazi Ü Prof. Dr. Hasan Alkumru Marmara Ü Prof. Dr. Nesrin An l Hacettepe Ü Prof. Dr. M. Üstün Gülda Süleyman Demirel Ü Prof. Dr. Ufuk Hasanreiso lu Ankara Ü Prof. Dr. Yasemin Kulat Marmara Ü Prof. Dr. Levent Nalbant Gazi Ü Prof. Dr. Mutahhar Ulusoy Ankara Ü Prof. Dr. Sadullah Üçtafll Ankara Ü Prof. Dr. Suat Yalu Gazi Ü ORAL D AGNOZ Prof. Dr. Hülya Erten Can Gazi Ü Prof. Dr. Candan Paksoy Ankara Ü Prof. Dr. Murat Özbek Hacettepe Ü Prof. Dr. lknur Duman Özcan stanbul Ü Prof. Dr. Zuhal Tu sel Ege Ü ORAL PATOLOJ Prof. Dr. Ömer Gülhan Yrd. Doç. Dr. Benay Tokman GATA Gazi Ü Gazi Üniversitesi Senatosunun tarih ve 4 say l toplant s nda al nan 98/40 say l karar uyar nca fakültemiz dergisinin, hakemli dergi olarak say lmas ve fakülte imkanlar ile bast r lmas kabul edilmifltir. Derginin web sayfas 2004 y l ndan itibaren aç lm flt r. Web adresi: Bu dergi TDB Sürekli Difl Hekimli i E itimi Yüksek Kurulu taraf ndan kredilendirilmifltir. This Journal is Credited TDB Continual Dental Medicine Education High Commission. iii

4 Ç NDEK LER / Contents Sayfa / Page ARAfiTIRMALAR / Researches Lityum disilikat seramik yüzey yap s üzerine farkl pürüzlendirme sürelerinin etkisinin tarama elektron mikroskobu ile de erlendirilmesi Evaluation of the effect of different etching times on surface structure of lithium disilicate ceramic using scanning electron microscopy Ifl l Çekiç Na afl, Gülfem Ergün, Timo Heikkinen, Lippo V, J. Lassila Üniversitelerin ortodonti kliniklerindeki onam uygulamalar n n hastalar n bak fl aç s ndan de erlendirilmesi A survey of consent practice in the university orthodontic clinics from patients point of view Selin Kale Varl k, Deniz Bayraktaro lu, Tuba Tortop Difl hekimli i ö rencilerinin cinsiyete ba l a z sa l hakk ndaki davran fl ve düflünceleri Gender-specific oral health attitudes and behaviour among dental students Baflak Do an, K vanç Filizi, Ümmüye Küçükdo an Obstrüktif Uyku Apne Sendromlu (OUAS) hastalarda sürekli pozitif hava yolu bas nc (C-PAP) tedavisinin periodontal parametreler üzerine etkisi Effect of continuous positive airway passage (C-PAP) treatment on periodontal parameters in patients with obstructive sleep apnea syndrome Burcu Çetinkaya, Hikmet F rat, Yasin Bozok, Emine Elif Alaaddino lu, Sad k Ard ç M knat sl apareylerle tedavi edilmifl; fonsiyonel S n f III maloklüzyonlu bireylerde farengeal havayolu boyutu ve alan n n de erlendirilmesi Evaluation of pharyngeal airway dimension and area in functional Class III malocclusions treated with magnetic appliances Cumhur Tuncer Türkiye deki Ortodontistlerin ayd nlat lm fl onam uygulamas na yaklafl mlar n n de erlendirilmesi: Bir anket çal flmas Evaluation of the attitudes of orthodontists to informed consent in Turkey: A survey study Selin Kale Varl k, Hakan N. flcan OLGU B LD R M / Report Papillon-Lefevre sendromu: 2 olgu sunumu Papillon-Lefevre syndrome: two case reports Mehmet Bani, Nefle Akal DERLEME / Review Article Restoratif difl hekimli i ve endodontide lazer kullan m Laser usage in restorative dentistry and endodontics Hacer Deniz Ar su YAYIN KURALLARI iv

5 ARAŞTIRMALAR L TYUM D S L KAT SERAM K YÜZEY YAPISI ÜZER NE FARKLI PÜRÜZLEND RME SÜRELER N N ETK S N N TARAMA ELEKTRON M KROSKOBU LE DE ERLEND R LMES EVALUATION OF THE EFFECT OF DIFFERENT ETCHING TIMES ON SURFACE STRUCTURE OF LITHIUM DISILICATE CERAMIC USING SCANNING ELECTRON MICROSCOPY Ifl l ÇEK Ç NA Afi 1 Gülfem ERGÜN 2 Timo HEIKKINEN 3 Lippo V. J. LASSILA 4 ÖZET Amaç: Bu çal flman n amac, farkl asitle pürüzlendirme sürelerinin lityum disilikat seramiklerin yüzey yap s ve a rl üzerine etkilerinin de erlendirilmesidir. Gereç ve Yöntem: 18 adet IPS Empress 2 seramik örnek haz rland. Seramik örnekler 50 µm Al 2 O 3 partikülü ile 400 kpa da kumlama aleti ile afl nd r ld. Örnekler 10 dakika ultrasonik banyoda distile suda temizlendi. Örneklerin a rl klar ölçüldükten sonra, % 9.5 hidroflorik asit jel ile pürüzlendirildi. Pürüzlendirme ifllemleri, 5, 10, 15, 60, 180 ve 300 saniyelik pürüzlendirme sürelerinde gerçeklefltirildi. Pürüzlendirme süreleri sonunda % 9.5 hidroflorik asit jel, su ile y kanarak uzaklaflt r ld. Örnekler tekrar tart ld. Daha sonra her gruptan bir örnek, alt n püskürtülerek kapland ve tarama elektron mikroskobu ile farkl büyütmelerde incelendi (X50, X500, X1000). statistiksel analiz tek-yönlü varyans analizi ve Tukey post-hoc testi ile yap ld. Bulgular: Örneklerin tarama elektron mikroskobu de erlendirmesinde, gözenek ve oluklar tarz nda morfolojik de ifliklikler görüldü. Örnekler benzer yüzey yap lar gösterdi. Farkl sürelerde pürüzlendirilen seramiklerin a rl k kay p yüzdeleri aras nda istatistiksel olarak anlaml farkl l k bulundu (p < 0.001). Sonuç: Seramiklerin pürüzlendirilmifl yüzeyleri her örnekte pürüzlendirme zaman na ba l kalmaks z n benzer yap lar gösterdi. Lityum disilikat seramiklerin pürüzlendirme sürelerinin art fl ile görülen a rl k kayb, baz özelliklerinin olumsuz yönde etkilenebilece ini düflündürmektedir. Anahtar Kelimeler: Lityum disilikat seramik, asitle pürüzlendirme, tarama elektron mikroskobu. SUMMARY Objective: The aim of this study was to evaluate the effect of different etching times on the surface structure and weight of lithium disilicate ceramic. Material and Method: Eighteen IPS Empress 2 ceramic specimens were fabricated. The ceramic specimens were air abraded with 50 mm Al 2 O 3 particles for 14 s from a distance of approximately 10 mm at 400 kpa with a sandblasting device. The specimens were cleaned with distilled water for 10 min in an ultrasonic bath. After measuring the weight of the specimens they were etched with 9.5 % hydrofluoric acid gel. The etching procedures were achieved by the etching times of 5, 10, 15, 60, 180 and 300 seconds. At the end of etching times, the 9.5 % hydrofluoric acid gel was removed by rinsing with water. The specimens were again weighed. Then one specimen from each group was gold sputter-coated and observed with a scanning electron microscope at different magnifications (X50, X500, X1000). Statistical analyses were performed by one-way variance analysis and Tukey post-hoc test. Results: In the scanning electron microscope evaluation of the specimens, morphological changes such as pores and grooves were seen. Specimens showed similar surface topographies. Statistically significant differences were found between weight loss of the ceramics etched in different periods (p < 0.001). Conclusion: The etched surface of ceramics showed similar structures within each specimen, regardless of the etching time. It is considered that some properties of lithium disilicate ceramics might be negatively affected by the weight loss with the increase in etching times. Key words: Lithium disilicate ceramic, acid-etching, scanning electron microscope. Makale Gönderilifl Tarihi : Yay na Kabul Tarihi : * Bu çal flma, 4-6 Eylül 2008 tarihleri aras nda Macaristan da yap lan Avrupa Prostodonti Birli inin (European Prosthodontic Association) 32. kongresinde poster olarak sunulmufltur. Hacettepe Üniversitesi Sa l k Hizmetleri Meslek Yüksekokulu, Dr. Gazi Üniversitesi Difl Hekimli i Fakültesi Protetik Difl Tedavisi Anabilim Dal, Doç. Dr. Private Clinic, Turku, Finlandiya, Dr. Turku Üniversitesi Biyomateryal ve Protetik Difl Hekimli i Anabilim Dal, Difl Hekimli i Enstitüsü, Yrd. Doç. Dr. 26(2): 73-78,

6 Na afl IÇ, Ergün G, Heikkinen T, Lassila LVJ G R fi Silika esasl seramiklerden lityum disilikat kor yap - ya sahip yüksek dirençli seramikler, tam seramik restorasyonlarda yüksek dayan kl l kta seramik alt yap s olarak kullan lmaktad rlar. Bu materyallerin mükemmel estetik özellikleri, seramik veneer, inley-onley ve kronköprü restorasyonlar n yap m nda kullan lmalar n sa lamaktad r 2,22. Sinterlenen cam seramik ile kaplanan lityum disilikat cam seramik alt yap (IPS Empress 2), ön ve arka difllerde, diflsiz alan n k sa oldu u durumlarda üç üyeli sabit protetik restorasyonlar n oluflturulmas na olanak sa lamaktad r 9,15,25. Silika esasl seramiklerin k r lgan yap lar ve bükülme dayan mlar n n s n rl olmas na karfl n, adeziv sistem ve kompozit rezin yap flt rma siman ile baflka bir deyiflle adeziv simantasyon tekni i ile simantasyon, seramik restorasyonun ayn zamanda destek diflin k r lma direncini artt rmaktad r 2. Kuvvetli rezin ba lant s n n sa lanmas, seramik restorasyonun iç yüzeyine mikromekanik kilitlenme ve kimyasal ba lanmaya ba l d r. Yüzeyin yeterince aktivasyonunun sa lanabilmesi için pürüzlendirme ve temizleme gerekmektedir 4. Restorasyon iç yüzeyinin pürüzlendirilmesi ile seramik yüzeyinin yüzey alan artmakta ve yüzeyde mikroboflluklar oluflmaktad r 1. Bu amaçla kullan lan yöntemler; mekanik, kimyasal yöntemler veya bu yöntemlerin kombinasyonudur 4,7,12,18. Mekanik yolla pürüzlendirme; seramik yüzeylerinin elmas frez ile pürüzlendirilmesi, alüminyum oksit ile kumlama ya da afl nd rmad r. Kimyasal olarak yüzey uygulamalar ise; ortofosforik asit, sülfirik asit, nitrik asit, hidroflorik asit (HF), asitli fosfat florit ve amonyum hidrojen diflorit ile pürüzlendirmeyi takiben silan ba lant ajan uygulamas n içermektedir 11,14,20. Araflt rmalarda HF asit ile pürüzlendirmenin, uygun yüzey yap s n ve pürüzlülü ünü oluflturdu u bildirilmifltir 2,3,20. Cams matriks baz bölgelerde uzaklaflt r l r ve kristal yap aç a ç kar 2. Kimyasal bilgilere ve afla daki formüle dayan larak, HF asit ile pürüzlendirmenin sadece silika (SiO 2 ) esasl seramiklerde veya camlarda mümkün oldu u belirtilmifltir 10 : 6H 2 F 2 + 2SiO 2 2H 2 SiF 6 + 4H 2 O HF kullan m n n ba lant üzerine olumlu etkilerinin yan nda, sa l a ve seramik dayan kl l üzerine zararl etkileri konusunda halen büyük endifleler bulunmaktad r 6-8,17. Bu nedenle kullan lan asitin tipi ve konsantrasyonunun yan nda, pürüzlendirme zaman da seramik restorasyon-difl ba lant s nda önem tafl maktad r 12. Çal flmam zda, farkl sürelerde pürüzlendirme ile lityum disilikat esasl seramiklerde oluflan a rl k de iflimlerinin ve mikroyap sal de iflikliklerin tarama elektron mikroskobu ile de erlendirilmesi amaçlanm flt r. GEREÇ VE YÖNTEM Seramiklerin mum örneklerinin haz rlanmas nda, 7x7x5 mm 3 boyutlar nda vida sistemine sahip metal kal p kullan ld (Resim 1a). 18 adet mum örnek, özel kal p içine mum damlat larak elde edildi. Haz rlanan mum örnekler, özel bir rövetman (PressVest Speed, Ivoclar, Schaan, Liechtenstein) kullan larak manflete al nd ve sertleflmeye b rak ld. Mumlar n eritilmesi için manfletler ön s tma f r n nda 10 dakika bekletildi. Oda s s nda so uyan rövetman 850 C de 1 saat süre ile s -bas nç f r n (EP 500, Ivoclar, Schaan, Liechtenstein) içinde s - t ld. Bir saatin sonunda, lityum disilikat cam-seramik tablet (IPS Empress 2, H14142, Renk 100, Ivoclar, Vivadent, Schaan, Liechtenstein) EP500 f r n nda 920 C de viskoz özelli ine ulaflt ktan sonra kay p mum tekni i ile elde edilen kal p içerisine 20 bar piston bas nç ile transfer edildi. Döküm örnekler, oda s s nda so umaya b rak ld (Resim 1b). Daha sonra örneklerin ba lanma yüzeylerinin standardizasyonu için 220, 360 ve 600 gritlik silikon karbit kâ tlar ile otomatik parlatma makinesinde afl nd rma yap ld. Test örnekleri kumlama cihaz nda (Ar-Ge Dental; Turkey), 125 µm büyüklü ündeki alüminyum oksit kumu (Korox; Bego, Bremen, Germany) ile ilk etapta 4 bar bas nçla manflet üzerine püskürtüldü. Seramik örneklere do ru yaklafl ld nda bas nç 2.5 bara düflürüldü ve 50 µm lik alüminyum oksit kumu ile kumland. Bu amaçla orta grenli elmas frez ve ön bitirme için beyaz lastikler kullan ld. Kontamine olmam fl ve temiz seramik yüzeylerinin elde edilmesi amac ile örnekler, ultrasonik banyo içinde (L&R Quantrex; Kearny, USA) distile suda 10 dakikada temizlendi (2): 73-78, 2009

7 Farkl Sürelerde Pürüzlendirmenin Seramiklere Etkileri Resim 1. a. Mum örneklerin haz rlanmas nda kullan lan metal kal p ve b. elde edilen lityum disilikat (IPS Empress 2) seramik örnekler. Seramik örneklerin bafllang ç a rl klar ölçüldükten sonra, % 9.5 luk HF asit jel ile (Bisco Inc, Schaumburg, IL, USA) farkl sürelerde (5, 10, 15, 60, 180 ve 300 saniye) pürüzlendirildi (n=3). Pürüzlendirme süreleri sonunda, pürüzlendirici su ile y kanarak uzaklaflt r ld. Örneklerin tekrar a rl klar ölçüldü. Her gruptan bir örnek, alt n püskürtülerek kapland (Bal-Tec SCD 050 Sputter Coater, Bal-Tec AG, Liechtenstein) ve tarama elektron mikroskobu (JSM-5500; Jeol Ltd., Tokyo, Japan) ile ayn araflt r c taraf ndan farkl büyütmelerde incelendi (X50, X500, X1000). Grafik 1: HF asit ile farkl sürelerde pürüzlendirilen seramiklerdeki a rl k kayb yüzdeleri. 4). Baz gözenekler, birkaç küçük gözene in birleflmesi nedeniyle derin ve genifl olarak gözlendi. Genel olarak farkl sürelerde pürüzlendirilen örneklerin tarama elektron mikroskobu de erlendirmelerinde, yüzey yap lar aras nda belirgin bir farkl l k gözlenmemesine ra men 300 sn. pürüzlendirmeden sonra X1000 büyütmede al nan görüntüde yüzey yap s nda bozulmalar izlendi (Resim 4f). statistiksel De erlendirme: Verilerin analizi SPSS 11.5 (SPSS Inc., Chicago, IL, USA) paket program nda yap ld. Gruplar aras nda uygulama öncesi ve sonras a rl k yüzdeleri aras ndaki de iflim tek yönlü varyans analizi ve post-hoc Tukey testi ile de erlendirildi. p < 0.05 için sonuçlar istatistiksel olarak anlaml kabul edildi. BULGULAR Test örneklerinde asit uygulama sonras zamana ba l olarak oluflan ortalama a rl k kay plar Grafik 1 de gösterilmifltir. Gruplarda en fazla a rl k kayb 300 sn. pürüzlendirmeden sonra görülürken (% 0.887), en az a rl k kayb ise 5 sn. pürüzlendirmeden sonra görüldü (% 0.071). Farkl sürelerde pürüzlendirilen seramiklerin a rl k kay plar aras nda istatistiksel olarak anlaml farkl l k gözlendi (p < 0.001). Örneklerin asitle pürüzlendirmeden sonra al nan tarama elektron mikroskobu görüntülerinde yüzeye yay lm fl farkl boyutlarda gözenekler ve oluklar görüldü (Resim 2- Resim 2. Seramik örne in % 9.5 HF asit ile pürüzlendirildikten 5, 10, 15, 60,180 ve 300 saniye sonra görüntüsü (orijinal büyütme X50, bar = 500 µm). 26(2): 73-78,

8 Na afl IÇ, Ergün G, Heikkinen T, Lassila LVJ TARTIfiMA Resim 3. Seramik örne in % 9.5 HF asit ile pürüzlendirildikten 5, 10, 15, 60,180 ve 300 saniye sonra görüntüsü (orijinal büyütme X500, bar = 50 µm). Resim 4. Seramik örne in % 9.5 HF asit ile pürüzlendirildikten 5, 10, 15, 60,180 ve 300 saniye sonra görüntüsü (orijinal büyütme X1000, bar = 10 µm). 76 Seramiklerin pürüzlendirmesi ile yüzey yap s nda meydana gelen de iflikliklerin ba lanma dayan m üzerinde önemli etkileri bilinmektedir 20. Pürüzlendirme ve silan uygulama, serami in yüzey enerjisini artt rmakta ve kompozit rezin yap flt rma siman ile seramik yüzeyi aras ndaki temas aç s n azaltmaktad r 19. Pürüzlendirilen seramik yüzeyinin yap s ve rezinin serami e ba lanma dayan m ; serami in yap s, tipi ve pürüzlendirici ajan n konsantrasyonu gibi birçok faktörden de etkilenmektedir 12. Nagai ve arkadafllar 16, rezin simanlar n lityum disilikat serami e ba lanma dayan m n iki farkl asit (HF ve fosforik asit) ile pürüzlendirme ve alüminyum oksit ile kumlama sonras de erlendirmifller ve HF asit ile silan uygulamas n n en iyi ba lant y oluflturdu unu bildirmifllerdir. Pisani-Proenca ve arkadafllar 20 lityum disilikat serami e rezin siman n mikrogerilim ba lanma dayan m n HF asit ile silan kullanarak ve kullanmadan karfl laflt rd klar çal flmalar nda, HF asit ve silan n birlikte kullan ld durumda ba lanma dayan m de erlerinin artt n rapor etmifllerdir. Çal flmalarda, farkl asit solüsyonlar aras nda HF asitin en etkili asit oldu u bildirilmifltir 1,16,23,24. Saraço lu ve arkadafllar 21, farkl asitlerin (HF ve ortofosforik asit) farkl sürelerde seramikler üzerindeki etkilerini de erlendirmifller ve HF asitin daha iyi bir ba lant oluflturdu unu vurgulam fllard r. Ayad ve arkadafllar 1 da, lösitle güçlendirilmifl feldspatik serami in mineye rezin siman ile ba lanma dayan m n, ortofosforik ve HF asiti kullanarak karfl laflt rm fllar, HF asitin daha yüksek ba lanma dayan - m de erleri verdi ini bildirerek bu durumu tarama elektron mikroskobu incelemesinde görülen artm fl boflluklu yap ve oluk oluflumuna ba lam fllard r. Höland ve arkadafllar 9, lityum disilikat cam serami inin uzam fl lityum disilikat kristallerinden ve ikinci faz n nda lityum ortofosfattan olufltu unu, cam matriksin de her iki kristal faz çevreledi ini belirtmifllerdir. HF asit, lityum disilikat kristalleri içinde düzensizlik meydana getirerek, cam matriksi ve kristal faz uzaklaflt rabilmektedir 3. Baz araflt rmac lar, % 2.5 ve % 10 aras nda konsantrasyona sahip HF asit solüsyonlar ile 30 saniye ile 3 dakika aras nda pürüzlendirmenin yeterli oldu unu rapor etmifllerdir 5,20. 26(2): 73-78, 2009

9 Farkl Sürelerde Pürüzlendirmenin Seramiklere Etkileri Çal flmam zda elde edilen tarama elektron mikroskobu görüntüleri incelendi inde, lityum disilikat seramik yüzeyinde kristaller ve s düzensizlikler göze çarpmaktad r (Resim 2-4) sn. aras nda HF ile pürüzlendirme sonucunda lityum disilikat serami in ikinci kristal faz ve cam matriksinin uzaklaflt görülmektedir (Resim 4b-4f). Bulgular, 10 sn.lik uygulama süresinin yeterli olabilece ini ve bu flekilde ba lanma için uygun düzensiz yüzeyin elde edilebilece ini düflündürmektedir. Olorunfemi 17, % 1 lik ve 10 luk konsantrasyonlarda HF asitin farkl sürelerde uygulanmas n n lösit esasl cam inley serami in a rl ve yüzey yap s üzerine etkisini de erlendirdi i çal flmas nda, % 1 lik HF asitin 25 saniye süre ile uygulanmas n n lösit/cam arayüzüne etki etti ini ve cam faz n çözündü ünü belirtmifltir. lave olarak, % 10 luk asitin farkl sürelerde (10, 25, 30, 90, 120, 180, 300 ve 600 saniye) uygulanmas sonucunda oluflan yüzeyin farkl olmad n ancak 120 saniyeden sonra materyaldeki a rl k kayb n n artt n rapor etmifltir. Çal flmam zda a rl k kayb yüzdeleri incelendi inde % 9.5 luk HF asitin 300 saniye uygulamas nda a rl k kayb n n artm fl oldu u gözlendi. Farkl sürelerde HF asit ile pürüzlendirmenin lityum disilikat seramik üzerinde meydana getirdi i a rl k kayb n araflt rmam z n amac, serami in çözünmeye karfl direncinin belirlenebilmesidir. Hooshmand ve arkadafllar n n8 % 9 luk HF asit ile lösitle güçlendirilmifl feldspatik seramik ve lityum disilikat cam serami i 2 dakika pürüzlendirerek bükülme dayan mlar n de erlendirdikleri çal flmalar nda, asitin bu seramikleri zay flatt sonucunu ortaya koymufllard r. Ayn zamanda HF asitin k sa sürede ve farkl konsantrasyonlarda uygulanmas n n bu zay flat c ve olas zararl etkileri önleyebilece ini öne sürmüfllerdir. Janda ve arkadafllar 10 da, HF asitin toksik bir kimyasal madde oldu unu ve deri ile temas etmesi durumunda ciddi hasara yol açabilece ini, bu nedenle kolay flekilde ve k sa sürede uygulanabilmesinin önemli oldu unu bildirmifllerdir. Leibrock ve arkadafllar 13, farkl asit (HF ve fosforik asit) uygulamalar - n n a z içi tamir setlerinin porselene ba lanma dayan - m n de erlendirdikleri çal flmalar nda asitler aras nda fark tespit etmemifllerdir. Bu nedenle, yumuflak dokularda zararl etkilere yol açabilece i düflüncesi ile a z içi porselen tamirinde HF asit yerine fosforik asitin silan ile birlikte kullan m n önermifllerdir. Bu çal flman n sonuçlar, lityum disilikat seramik materyaline, 10 sn 300 saniye sürelerde % 9.5 asit uygulamas n n mikromekanik kilitlenme için uygun yap oluflumunu sa lad n düflündürmektedir. Fakat uygulama süresinin fazla olmas n n serami in yap s na (örn. a rl k kayb ) ve sa l a etkileri göz önüne al nd nda, tarama elektron mikroskobundaki yüzey de erlendirmeleri sonucunda saniye uygulaman n yeterli olabilece i düflünülmektedir. KAYNAKLAR 1. Ayad MF, Fahmy NZ, Rosenstiel SF. Effect of surface treatment on roughness and bond strength of a heat-pressed ceramic. J Prosthet Dent 99: , Blatz MB, Sadan A, Kern M. Resin-ceramic bonding: a review of the literature. J Prosthet Dent 89: , Borges GA, Sophr AM, de Goes MF, Sobrinho LC, Chan DC. Effect of etching and airborne particle abrasion on the microstructure of different dental ceramics. J Prosthet Dent 89: , Chen JH, Matsumura H, Atsuta M. Effect of different etching periods on the bond strength of a composite resin to a machinable porcelain. J Dent 26: 53-58, Della Bona A, Shen C, Anusavice KJ. Work of adhesion of resin on treated lithia disilicate-based ceramic. Dent Mater 20: , Foxton RM, Nakajima M, Tagami J, Miura H. Effect of acidic pretreatment combined with a silane coupling agent on bonding durability to silicon oxide ceramic. J Biomed Mater Res B Appl Biomater 73: , Güler AU, Y lmaz F, Yenisey M, Güler E, Ural C. Effect of acid etching time and a self-etching adhesive on the shear bond strength of composite resin to porcelain. J Adhes Dent 8: 21-25, Hooshmand T, Parvizi S, Keshvad A. Effect of Surface Acid Etching on the Biaxial Flexural Strength of Two Hot-Pressed Glass Ceramics. J Prosthodont 2008, bas mda. 9. Höland W, Schweiger M, Frank M, Rheinberger V. A comparison of the microstructure and properties of the IPS Empress 2 and the IPS Empress glass-ceramics. J Biomed Mater Res 53: , Janda R, Roulet JF, Wulf M, Tiller HJ. A new adhesive technology for all-ceramics. Dent Mater 19: , Kamada K, Yoshida K, Atsuta M. Effect of ceramic surface treatments on the bond of four resin luting agents to a ceramic material. J Prosthet Dent 79: , Kukiattrakoon B, Thammasitboon K. The effect of different etching times of acidulated phosphate fluoride gel on the shear bond strength of high-leucite ceramics bonded to composite resin. J Prosthet Dent 98:17-23, (2): 73-78,

10 Na afl IÇ, Ergün G, Heikkinen T, Lassila LVJ 13. Leibrock A, Degenhart M, Behr M, Rosentritt M, Handel G. In vitro study of the effect of thermo- and load-cycling on the bond strength of porcelain repair systems. J Oral Rehabil 26: , Matsumura H, Kato H, Atsuta M. Shear bond strength to feldspathic porcelain of two luting cements in combination with three surface treatments. J Prosthet Dent 78: , Mitov G, Lohbauer U, Rabbo MA, Petschelt A, Pospiech P. Investigations of subcritical crack propagation of the Empress 2 all-ceramic system. Dent Mater 24: , Nagai T, Kawamoto Y, Kakehashi Y, Matsumura H. Adhesive bonding of a lithium disilicate ceramic material with resin-based luting agents. J Oral Rehabil 32: , Olorunfemi BO. Hydrofluoric acid etching of flexoceram inlay porcelain: A microscopic study. Saudi Dent J 7: 82-86, Özdemir E, Ni iz R, Zortuk M. Farkl yüzey haz rl klar n n porselen kompozit rezin ba lant s üzerine etkisinin in-vitro araflt r lmas. 24: 75-82, Phoenix RD, Shen C. Characterization of treated porcelain surfaces via dynamic contact angle analysis. Int J Prosthodont 8: , Pisani-Proenca J, Erhardt MC, Valandro LF, Gutierrez-Aceves G, Bolanos-Carmona MV, Del Castillo-Salmeron R, Bottino MA. Influence of ceramic surface conditioning and resin cements on microtensile bond strength to a glass ceramic. J Prosthet Dent 96: , Saraço lu A, Cura C, Cötert HS. Effect of various surface treatment methods on the bond strength of the heat-pressed ceramic samples. J Oral Rehabil 31: , Scientific documentation IPS Empress system- the original, Ivoclar Vivadent AG, 2003, Shiu P, De Souza-Zaroni WC, Eduardo Cde P, Youssef MN. Effect of feldspathic ceramic surface treatments on bond strength to resin cement. Photomed Laser Surg 25: , Stewart GP, Jain P, Hodges J. Shear bond strength of resin cements to both ceramic and dentin. J Prosthet Dent 88: , Toksavul S, Ulusoy M, Toman M. Clinical application of all-ceramic fixed partial dentures and crowns. Quintessence Int 35: , Yaz flma Adresi Dr. Gülfem ERGÜN Süslü sokak 14/9 Tando an, Ankara e-posta: gulfem@gazi.edu.tr ergungulfem@yahoo.com (2): 73-78, 2009

11 ÜN VERS TELER N ORTODONT KL N KLER NDEK ONAM UYGULAMALARININ HASTALARIN BAKIfi AÇISINDAN DE ERLEND R LMES A SURVEY OF CONSENT PRACTICE IN THE UNIVERSITY ORTHODONTIC CLINICS FROM PATIENTS POINT OF VIEW Selin KALE VARLIK 1 Deniz BAYRAKTARO LU 2 Tuba TORTOP 3 ÖZET Amaç: Bu çal flman n amac Difl Hekimli i Fakültelerinin Ortodonti Anabilim Dallar nda ayd nlat lm fl onam alma oran n ve hasta bilgilendirme yaklafl mlar n ve düzeylerini belirlemek ve buna ek olarak, onam formlar na veya sözlü bilgilendirmelere dahil edilen bilgileri hastalar n bak fl aç s ndan de erlendirmektir. Gereç ve Yöntem: On befl soru içeren yüzer adet anket formu Ankara da bulunan iki üniversitenin ortodonti kliniklerine elden verilmifl, 400 adet form ise çal flman n planland klinikte kullan lmak üzere haz rlanm flt r. Da t lan formlardan 466 s doldurulmufl olarak (% 77.66) geri dönmüfltür. Bulgular: Kat l mc lardan 199 u (% 42.70) bir onam formu imzalad klar n, di erleri ise sözlü olarak bilgilendirildiklerini bildirmifllerdir. Hem sözlü bilgilendirmelerde, hem de formlarda tedavi süresi ve tedavi seçenekleri en az yer verilen konular olarak belirlenmifltir. Onam formu imzalad klar n beyan eden bireylerden soru sorma f rsat bulamad klar n ve sözlü bilgilendirme tercih edeceklerini bildirenlerin oran oldukça yüksektir (s ras ile % ve % 92.76). Onam formu imzalayan ve sözlü olarak bilgilendirilen bireylerden, tedavi seçenekleri ile ilgili olarak kendi fikirlerini ifade etme f rsat bulduklar n bildirenlerin oran oldukça düflüktür (s ras ile % ve % 41.02). Sonuç: Sonuçlar, yaz l olarak onam alma uygulamas n n henüz pratik uygulamaya tam olarak geçmedi i, sözlü olarak verilen veya forma dahil edilen bilgilerde tedavi süresi ve alternatif tedavi yöntemleri gibi önemli konular n yetersiz ele al nd dikkat çekmifltir. Anahtar Kelimeler: Ayd nlat lm fl onam, onam uygulamas, ortodontide onam SUMMARY Objective: The objective of this study was to evaluate the status of obtaining informed consent and to determine the extent of information included in the consent forms or covered by the verbal explanations of the orthodontists at the university orthodontic clinics. Material and Method: Two hundred questionnaires consisting 15 questions addressing patients were sent out personally to two university clinics in Ankara, and four hundred forms were used in the clinic where the study was planned. Four hundred and sixty six (77.66 %) forms were returned. Results: One hundred and ninety nine participants (42.70 %) reported that they signed a consent form. Treatment duration and alternative treatment methods were reported to be the least covered information both in verbal and written explanations. High percentage of participants who signed a consent form reported not having chance to ask questions (75.43 %) and they preferred verbal explanation (92.76 %). Very low percentage of participants who either signed consent form or received verbal information implied having the opportunity to express their opinions (28.44 % and % respectively) about alternative treatment methods. Conclusion: Results revealed that the written consent has not yet become a part of the routine practice and information provided either verbally or by the consent forms lacks some topics such as the duration of treatment and treatment alternatives. Key words: Informed consent, consent practice, consent in orthodontics Makale Gönderilifl Tarihi : Yay na Kabul Tarihi : Gazi Üniversitesi Difl Hekimli i Fakültesi Ortodonti Anabilim Dal, Dr. Gazi Üniversitesi Difl Hekimli i Fakültesi Ortodonti Anabilim Dal, Dt. Gazi Üniversitesi Difl Hekimli i Fakültesi Ortodonti Anabilim Dal, Prof. Dr. 26(2): 79-86,

12 Varl k SK, Bayraktaro lu D, Tortop T G R fi nsan haklar kuram nda "sa l k hakk " olarak ifade edilen temel hakka dayanan hasta haklar, hastalar için karfl lanmas gereken temel gereksinimleri ifade eder 18,32. Hasta haklar ile ilgili ilk uluslararas belge 1981 y l nda dünya Hekimler Birli i taraf ndan yay nlanan Lizbon bildirgesidir. Bunu 1994 de dünya sa l k örgütü taraf ndan yay nlanan bildirge ve 1995 y l nda Dünya Hekimler Birli i taraf ndan yay nlanan Lizbon bildirgesinin yenilenmifl hali izlemifltir 30. Türkiye de, sa l k hizmetlerinde hasta haklar uygulamalar ilk kez, 1998 y l nda yay mlanan ve uluslararas belgelere ba l kal narak düzenlenmifl olan Hasta Haklar Yönetmeli i ile gündeme gelmifltir 17. Bu yönetmelik sa l k hizmeti verilen resmi ve özel bütün kurum ve kurulufllar, bu kurum ve kurulufllarda veya bunlar n d fl nda hizmete kat lan her kademedeki ve unvandaki ilgilileri ve hizmetten faydalanma hakk na sahip herkesi kapsamaktad r. Yönetmelikte yer alan hasta haklar n n sa l k kurumlar nda uygulamas n yayg nlaflt rmak ve standart hale getirmek üzere Ekim 2003 tarihinde "Sa l k Tesislerinde Hasta Haklar Uygulamalar na Dair Yönerge" ve Nisan 2005 tarihinde "Hasta Haklar Uygulama Yönergesi" yay nlanm flt r 23. Hasta haklar ile ilgili uluslararas belgeler de erlendirildi inde hastalar n en önemli haklar ndan birinin bilgilendirilme hakk oldu u görülmektedir 6. Benzer flekilde hastan n bilgilendirilme hakk, hasta haklar yönetmeli- inde de yer almaktad r. Yönetmeli in 15. maddesine göre, hasta; sa l k durumunu, kendisine uygulanacak t bbi ifllemleri, bunlar n faydalar ve muhtemel sak ncalar, alternatif t bbi müdahale usulleri, tedavinin kabul edilmemesi halinde ortaya ç kabilecek muhtemel sonuçlar ve hastal n seyri ve neticeleri konusunda sözlü veya yaz l olarak bilgi istemek hakk na sahiptir 17. Hasta haklar yönetmeli indeki önemli konulardan biri de yönetmeli in 22. ve 24. maddelerinde yer alan hasta onam d r. Al nacak onam n bilgiye dayanmas yani ayd nlat lm fl onam olmas gereklili ine, yönetmeli in 31., 32. ve 34. maddelerinde de inilmifltir. Ayr ca, yukar da belirtilen "bilgilendirilme hakk " da onam n "ayd nlat lm fl" olmas gereklili ini desteklemektedir. Ayd nlat lm fl onam; karar verme yeterlili ine sahip bir bireyin kendine uygulanacak tan ve tedavi yöntemleri ile öteki uygulamalar ve bunlara seçenek oluflturabilecek uygulamalarla tüm bu yöntemlerin olas olumlu ve olumsuz sonuçlar na iliflkin bilgilendirildikten sonra bu bilgileri aç kça ve anlayarak kabul etmesidir 31. Ayd nlat lm fl onam, hastan n özerk seçiminin bir göstergesi olmakla birlikte hasta ve denekleri koruma ifllevi de görmektedir. Günümüzde hemen hemen bütün t bbi ve araflt rma etik kodlar, hekim ya da araflt rmac lar n hasta ya da deneklerden ayd nlat lm fl onam almalar n zorunlu tutmaktad r 4. Hasta haklar, hasta bilgilendirme ve ayd nlat lm fl onam konular ndaki mevcut literatür incelendi inde, Türkiye deki difl hekimlerinin ve difl hekimli i hastalar n n bu konulardaki deneyimlerini, görüfllerini ve uygulamalar n konu alan tek bir çal flma oldu u dikkat çekmektedir. Bu çal flmada difl hekimlerinin genel olarak hasta haklar konusundaki bilgi düzeyleri de erlendirilmifltir 14. Bilgilendirilme düzeyi ve onam uygulamalar konular nda Türkiye deki difl hekimli i hastalar n n görüfllerinin de- erlendirildi i bir çal flmaya rastlanmam flt r. Difl hekimli inde bilgilendirilmifl hastalar, verilen hizmeti daha do ru olarak de erlendirebilen, tedavi sonuçlar ile ilgili daha gerçekçi beklentilere sahip, daha uyumlu ve iflbirlikçi bireyler olarak tan mlanmaktad rlar 25. Bu tan mlamalar, baflar l bir tedavi için hasta iflbirli inin gerekti i ortodontik tedavi söz konusu oldu unda özellikle önem kazanmaktad r 29. Bu çal flman n amac Difl Hekimli i Fakültelerinin Ortodonti Anabilim Dallar nda ayd nlat lm fl onam alma oran n ve hasta bilgilendirme yaklafl mlar n ve düzeylerini belirlemek ve buna ek olarak, onam formlar na veya sözlü bilgilendirmelere dahil edilen bilgileri hastalar n bak fl aç s ndan de erlendirmektir. GEREÇ VE YÖNTEM Anket, aktif olarak ortodontik tedavi görmekte olan hastalar veya on sekiz yafl ndan küçük hastalar n velilerinin cevaplamas için haz rlanm flt r. Anket kitapç, iki sayfal k giriflten ve iki adet soru formundan oluflmaktad r. Anketin ilk sayfas nda, anketin amac ile ilgili bir aç kla (2): 79-86, 2009

13 Ortodonti Kliniklerindeki Onam Uygulamalar n n De erlendirilmesi ma ve 18 yafl ndan büyük hastalar n n kendilerinin, küçük olanlar n ise velilerinin anketi doldurmas na yönelik bir uyar yer almaktad r. kinci sayfada anketi doldurana ait demografik bilgiler istenmekte ve ortodontik tedaviye bafllanmadan önce tedavi ile ilgili bilgi içeren bir form imzalay p imzalamad sorulmaktad r. Hasta veya veli, bu soruya verdi i cevaba göre haz rlanan iki anketten birine yönlendirilmektedir. Bu iki ankette temelde ayn içerikli sorular yer almaktad r. Sorular, onam formu imzalayan kat l mc lar için haz rlanan ankette "imzalad n z form konusunda bilgi içeriyor muydu?" fleklinde, onam formu imzalamayan kat l mc lar için haz rlanan ankette ise "ortodotistiniz. konusunda bilgi verdi mi" fleklinde yöneltilmektedir. Ankette yer alan ve çal flmaya dahil edilen sorular Tablo I de listelenmifltir. Anket kat - l mc lar ndan bir soru d fl nda her soruda "evet", "hay r", "emin de ilim" cevaplar ndan kendilerine en uygun olan iflaretlemeleri istenmifltir. Tablo I. Anket formunda yer alan sorular ve verilen cevaplar n yüzdeleri. Ortodontik tedaviniz bafllamadan önce, tedavi ile ilgili bilgi içeren Evet Hay r bir form imzalad n z hat rl yor musunuz? (%) (%) Evet Hay r Hat rlam yorum Evet Hay r Hat rlam yorum (%) (%) (%) (%) (%) (%) 1. mzalad m z formda tedavi süresince uygulanacak ifllemler konusunda ayr nt l bilgi verilmifl miydi? * 2. mzalad m z form, tedavinin ne kadar sürece i konusunda bilgi içeriyor muydu? * 3. mzalad m z formda tedavinin evreleri konusunda bilgi verilmifl miydi?* 4. mzalad m z formda tedavi süresince yaflayabilece imiz rahats zl klar konusunda bilgi verilmifl miydi?* 5. mzalad m z form, tedavinin amaçlar ve faydalar konusunda bilgi içeriyor muydu?* 6. mzalad m z form tedavinin olas riskleri konusunda bilgi içeriyor muydu?* 7. mzalad m z formda farkl tedavi seçenekleri konusunda bilgi verilmifl miydi?* 8. mzalad m z formda farkl tedavi seçenekleri konusunda görüfllerimizi bildirebilece imiz bir bölüme yer verilmifl miydi?* 9. mzalad m z formda tedavi bafl nda ve tedavinin ilerleyen dönemlerinde al nan kay tlar n (foto raflar, modeller, röntgenler vs) kullan m amaçlar konusunda bilgi var m yd?* 10.Formda kullan lan dili rahat anlayabildiniz mi?* Formun yan s ra, doktorun sözlü olarak bilgi vermesini tercih ederim. ** 12. Formu imzalad ktan sonra doktorunuz soru sorman za izin verdi mi? mzalad n z formun amac a. Doktoru/hastaneyi korumak b. Hastay /hasta yak n n bilgilendirmek Ortodontistiniz taraf ndan hangi konularda bilgilendirildiniz? ï a. Randevu düzeni b. A z bak m n n önemi c. Yiyecek ve içeceklerle ilgili dikkat edilmesi gereken kurallar d. Aparey k r ld nda veya ç kt nda yap lmas gerekenler Tedavi bafl nda bilgilendirme formu imzalamad klar n bildiren bireyler için haz rlanan anket formunda, * ile iflaretli sorular "Doktorunuz sizi konus nda bilgilendirdi mi?" ; ** ile iflaretli ifade "Doktorun sözlü olarak bilgilendirmesinin yan s ra, yaz l bir form verilmesini tercih ederim";, ile iflaretli ifade "Doktorun aç klamalar n n amac "; ï, ile iflaretli soru "doktorunuz taraf ndan " olarak yer almaktad r. 26(2): 79-86,

14 Varl k SK, Bayraktaro lu D, Tortop T Anket formu, da t lmadan önce çal flman n planland klinikte on hasta ve on veli üzerinde denenmifltir. Gerekli görülen düzeltmeler yap ld ktan sonra, Ankara da bulunan iki üniversitenin ortodonti kliniklerine 100 er anket formu elden verilmifltir. Çal flman n planland klinikte kullan lmak üzere 400 adet anket formu haz rlanm flt r. Formu dolduran bireylerin tarafs z kalabilmeleri için, formun hasta kabul personeli taraf ndan hastalara/velilere da t l p toplanmas istenmifl ve ankette bireylerin kimlikleri ile ilgili sorulara yer verilmemifltir. Anketler hastalara verilmeden önce, hastalar çal flma ile ilgili olarak bilgilendirilmifltir ve sadece gönüllü olan bireylere uygulanm flt r. Test tekrarlanabilirlik kat say lar n n hesaplanabilmesi için yirmi hasta ve 20 veliye, dört hafta sonra ayn anket tekrar uygulanm flt r. Çal flma, formlar n da t lmas ndan 3 ay sonra doldurulan form say s dikkate al nmaks z n sona erdirilmifltir. BULGULAR Gönderilen 600 formdan 466 s (% 77.66) geri dönmüfltür. Ankete cevap verenlerin 267 si ortodontik tedavi gören bireylerden, 199 u ise velilerden oluflmaktad r. Bunlar n 190 (% 40.77) erkek, 276 s (% 59.22) kad nd r. Yafl aral dir; % 9 u ilkokul, % 8.08 i ortaokul, % i lise, % si üniversite mezunudur. 461 bireyden onam formu imzalayanlar n say s 199 (% 42.70), imzalamayanlar n say s ise 267 (% 57.29) dir. Dört haftal k test-retest güvenilirlik de eri ortalama 0.78 ± 0.56 (en düflük: birinci soru için- ve en yüksek: soru için-) olarak bulunmufltur. Genel de erlendirmede tedavi hakk nda kendilerine ayr nt l bilgi verildi ini bildirenlerin oran % dur. Onam formundan imzalayanlarda bu oran % 81.03, imzalamayanlarda ise % dür. Onam formu dolduran bireylerin % i, doldurmayanlar n ise % i tedavi süresi ile ilgili bilgi ald klar n rapor etmifllerdir. Ortodontik tedavinin evreleri, a r ve rahats zl k ihtimali, tedavinin amaçlar ve yararlar konular nda bilgilendirildiklerini bildirenlerin oranlar onam formu imzalayanlarda s ras ile % 63.76, % ve % 80.60, sözlü olarak bilgilendirilenlerde ise % 74.35, % ve % dir. Ortodontik tedavinin olas riskleri hakk nda kendilerine bilgi verildi ini söyleyenlerin oran onam formu dolduranlarda % 63.79, doldurmayanlarda ise % dir. Tedavi seçenekleri konusunda bilgi alanlar n ve seçenekler konusunda kendi görüfllerini doktorlar na ileteme f rsat tan nanlar n oranlar form dolduranlarda s ras ile % ve % iken ayn oranlar, form doldurmayanlarda % ve % dir. Onam formu imzalayanlar n % 62.5 i, imzalamayanlar n ise % i al nan kay tlar n (modellerin, röntgen filmlerinin ve foto raflar n) kullan m amaçlar konusunda bilgilendirildiklerini bildirmifltir. Daha önce de belirtildi i üzere, onam formu imzalayan hastalar n % ü imzalad klar formun yeterli bilgi içerdi ini bildirmifltir; buna ra men, % si formun yan s ra sözlü olarak bilgilendirilmeyi tercih ettiklerini aç klam flt r. Sözlü olarak bilgilendirilen bireylerin ise, % ü doktorlar n yeterli bilgi verdi ini düflünürken, % u bilgilendirmenin yan s ra yaz l bir form imzalamay tercih edeceklerini bildirmifllerdir. Aç klamalar n n amac n n sa l k kurumunu veya ortodontisti korumak oldu unu düflünenlerin oran onam formu dolduranlarda % iken bu oran doldurmayanlarda % e düflmektedir. Doktorun soru sormaya izin verdi ini bildirenlerin oran, onam formu dolduranlarda % iken, bu oran form doldurmayanlarda % 93.9 dur. Hem onam formu imzalat lan hem de ortodontistlerin hastalar sözlü olarak bilgilendirdikleri durumlarda hasta sorumluluklar ile ilgili en çok üzerinde durulan konular a z bak m (oral hijyen), randevu düzeni ve al nan g dalar ile ilgili dikkat edilmesi gereken kurallarken, acil durumlarda neler yap labilece i üzerinde en az durulan konudur. Hem formlarda hem de sözlü anlat mlarda kullan lan dilin anlafl labilirlik düzeyi oldukça yüksektir (s ras yla % ve % 96.47). Onam formu dolduran ve doldurmayan bireyler aras ndaki en dikkat çekici fark, ortodontistlerinin, soru sormaya izin verip vermedi ine dair soruya verilen cevaplarda görülmüfltür. Sözlü olarak bilgilendirildikten sonra soru sormalar na izin verdi ini bildirenlerin oran % 93.9 iken ayn oran onam formu dolduranlarda sadece % d r (2): 79-86, 2009

15 Ortodonti Kliniklerindeki Onam Uygulamalar n n De erlendirilmesi TARTIfiMA Anketi cevaplayan 466 bireyden 267 si (% 57.29) onam formu almad klar n ve imzalamad klar n bildirmifllerdir. Bu sonuç, hasta veya velisinden yaz l olarak ayd nlat lm fl onam alman n ortodontide rutin tedavi öncesi prosedürler ve rutin hasta kay tlar aras na henüz tam olarak girmedi ini göstermektedir. Bu durum, yaz l olarak ayd nlat lm fl onam alman n bir zorunluluk olmamas ve yaz l olarak al nan ayd nlat l fl onam n savunma s ras nda kullan labilece i 15 meslek hatas davalar n n ülkemizde henüz yayg nlaflmam fl olmas ile aç klanabilir. Dikkat çekici olan bir nokta, çal flmaya kat lan anabilim dallar n n hiçbirinde tek bir bilgilendirme ve onam alma yönteminin henüz tamamen benimsenmifl olmamas d r; baz hastalar yaz l olarak bilgilendirilip onam formu imzalarken, di erleri sadece sözlü olarak bilgilendirilmektedir. Bu durum, fakülte kliniklerinde tedavi gören baz hastalardan al nan kay tlar n çeflitli araflt rmalarda kullan lmas ve sadece bu hastalardan yaz l onam al nmas ile aç klanabilir zira, araflt rmalarda hastan n r zas yaz l flekil flart na tabidir 17. Standart bir ayd nlat lm fl onam, hastal n tan s n, nedenlerini, seyrini, önerilen tedavi veya uygulaman n yap s n, amac n, süresini, risklerini, baflar flans n ve olas olumsuz sonuçlar n, alternatif tedavi seçeneklerini, tedavi veya uygulama reddedildi inde hastal n yaratabilece i sonuçlar, kabul edilirse beklenen sonuçlar, kullan lacak ilaç vs. nin varsa yan etkilerini ve maliyeti içermelidir 3,16,26,35. Çal flmam z n sonuçlar, tedavi evreleri, tedavinin sebep olabilece i rahats zl klar, tedavinin faydalar, amaçlar ve tedavi süresince dikkat etmeleri gereken kurallar konular nda hem onam formu imzalayan hem de sözlü olarak bilgilendirilen kat l mc lar n büyük oranda bilgilendirildiklerini göstermektedir. Tedavi süresince uygulanacak ifllemler konusunda ayr nt l olarak bilgilendirildiklerini düflünen kat l mc lar n oran hem onam formu imzalayanlarda hem de sözlü olarak bilgilendirilenlerde oldukça yüksektir (s ras ile % ve % 86.53). Cerrahi kliniklerinde yap lan iki farkl çal flmadan farkl sonuçlar elde edilmifltir. Hot ve arkadafllar n n 19 çal flmas nda ayr nt l olarak bilgilendirildiklerini düflünenlerin oran % 67 iken Bozkurt ve arkadafllar n n 7 çal flmas nda % 85 dir. Tedavi süresi ile ilgili bilgi ald klar n bildiren bireylerin oran, ayd nlat lm fl onam formu imzalayanlarda belirgin flekilde düflüktür (% 47.41). Hasta kooperasyonu, ortodontik tedavi süresini etkiledi i belirlenen en önemli faktörler aras nda say lmaktad r 5,33. Ayd nlat lm fl onam formu genellikle tedavi bafllamadan önce imzalat lmaktad r. Bu dönemde doktor-hasta iletiflimi, hasta uyumu ve iflbirli ini belirlemek için yeterli düzeyde olmayaca ndan ortodontistin, kendi kontrolü d fl ndaki faktörlere ba l olarak de iflebilecek bir konuda hastaya bir vaatte bulunmaktan kaç nd düflünülebilir. Hastalar n alternatif tedavi yöntemlerini ö renme hakk hem hasta haklar yönetmeli inde yer almaktad r hem de ayd nlat lm fl onam n temel unsurlar ndan biri olarak kabul edilmektedir 1,13,17,21,22. El-Wakeel ve arkadafllar n n 11 çal flmas nda, tedavi seçenekleri, hastalar n en fazla bilgi sahibi olmak istedikleri konulardan biri olarak bildirilmifltir. Ne yaz k ki bu çal flmada hem sözlü olarak bilgilendirilen hem de onam formu imzalayan bireylerde, tedavi seçenekleri konusunda bilgilendirildiklerini (onam formu imzalayanlarda: % ve sözlü bilgilendirilenlerde: % 45.19) ve kendilerine bu konudaki görüfllerini dile getirme f rsat tan nd n bildirenlerin oran (onam formu imzalayanlarda: % ve sözlü bilgilendirilenlerde: % 41.02) oldukça düflüktür. Turla ve arkadafllar - n n 36 çal flmas nda tedavi alternatifleri konusunda bilgilendirildiklerini ifade edenlerin oran % 67 dir. Sonuçlar aras ndaki fark Turla ve arkadafllar n n 36 çal flmas n n cerrahi branfllarda cerrahi ifllem uygulanan hastalar ile yap lm fl olmas ndan kaynaklan yor olabilir. Ortodontistlerin, farkl tedavi seçeneklerini hastalara sunmamas n n sebebi, çal flman n difl hekimli i fakültelerinde yürütülmüfl olmas ile aç klanabilir. Ortodonti Anabilim Dallar nda, tedavi planlamalar n n e itim amaçl olarak, doktora ö rencileri/araflt rma görevlileri ve dan flmanlar n ortaklafla yapt klar ön çal flmalar sonras nda ortaya ç kt ve ço- unlukla alternatiflerin bu aflamada elenerek e itime ve klinik flartlara en uygun oldu u düflünülen seçene in hastaya sunuldu u varsay labilir. Ancak, estetik anlay fl ve ruhsal durum gibi sübjektif faktörler, ortodontik tedavi planlamas nda oldukça önemli bir yere sahiptir ve ortodontistin bu sübjektif konulara yaklafl m hastan nkinden 26(2): 79-86,

16 Varl k SK, Bayraktaro lu D, Tortop T veya hasta velisininkinden farkl olabilir. Bu nedenle, tedavi planlamas s ras nda, hasta-doktor-veli aras nda kurulacak bir diyalog ile fikir birli i sa lanmas oldukça önemlidir. Doktorlar ndan sözlü olarak bilgi alan bireylerin sadece % u aç klamalara ek olarak yaz l bir form imzalamalar n n iyi olabilece ini düflünürken, onam formu imzalayanlar n % si forma ek olarak sözle bilgilendirilmelerinin iyi olaca n bildirmifllerdir. Bu oran n yüksekli i, "doktorunuz soru sorman za izin verdi mi" sorusuna verilen cevaplarla iliflkilendirilebilir. Sonuçlar, onam formu dolduran bireylerin yüksek oranda (% 75.43) doktorlar na soru sorma f rsat bulamad klar n göstermektedir. Onam formu dolduran bireylerin sözlü olarak bilgilendirilme istekleri, soru sorma beklentilerinden kaynaklan yor olabilir. Ayd nlat lm fl onam verecek olan bireyin bilgi almak istedikleri tüm konularda soru sorabilmeleri ve bu sorulara mutlaka cevap almalar gereklidir 9,22. Ayd nlat lm fl onam formlar nda hastalar n okuduklar n anlad klar n ve soru sorma f rsat bulduklar n onaylayarak imzalad klar bir bölüm olmas gereklili i göz önünde bulunduruldu unda, yukar da sözü geçen sonuç düflündürücüdür 20. Ayd nlat lm fl onam n en önemli gerekliliklerinden biri daha önce de belirtildi i gibi verilen bilgileri anlafl lmas d r. Onam verecek bireyin onam formunu imzalam fl olmas, bireyin önerilen ifllemlerle ile ilgili her fleyi anlad anlam na gelmemektedir 20. Bilgilerin bir profesyonel ile birlikte yorumlanmamas ve her hastan n/velinin kendine özel olabilecek endifle veya sorular n n cevaplanmamas onam n "ayd nlat lm fl" olma özelli ini tehlikeye atar 20. Form hasta veya velisi taraf ndan okunup ve imzalan rken, tedaviyi üstlenecek olan doktorun mevcut bulunmas ve hastan n/velinin formda anlat lanlar anlad - ndan, sorusu olmad ndan emin olmas önerilmektedir 34. Klinik çal flma ortam ndaki zaman sorunu, iletiflim konusundaki kiflisel yetersizlikler, teknik terimler ve konuflma dili aras ndaki farkl l klar iletiflim eksikli inden sorumlu tutulabilir. Bu çal flmada, sözlü olarak bilgilendirilen bireylerin büyük bölümü (% 93.26), bilgilendirmenin kendi yararlar için yap ld n düflünürken, ayd nlat lm fl onam imzalayan bireylerin ço u (% 88.36) formun esas fonksiyonunun doktoru ve sa l k kurumunu korumak oldu unu düflünmektedir. Akkad ve arkadafllar n n 2 ve Byrne ve arkadafllar n n 8 çal flmalar nda da benzer sonuçlar bildirilmifltir. Hastalar n/velilerin alg ve anlama düzeylerinin sonuçlar etkileme düzeyini en aza indirgemek için, bu çal flmada kullan lan anket sorular ilkokul düzeyinde e itim alm fl bir kiflinin anlayaca seviyede haz rlanm flt r. Kat lan bireylerin e itim seviyeleri dikkate al nd nda anketin anlafl lmas ile ilgili bir sorun olmad kabul edilebilir. Zaten hem sözlü olarak hem de form arac l ile bilgilendirilen hastalardan kullan lan dil ve anlat mla ilgili problemleri oldu unu bildirenlerin oran çok düflüktür (s ras yla % 0.64 ve % 5.15). Bu anket çal flmas nda, sonuçlar de erlendirilirken göz önünde bulundurulmas gereken bir konu çal flmaya sadece üç Difl Hekimli i Fakültesinin Ortodonti Anabilim Dal nda tedavi görmekte olan hastalar n dahil edilmifl olmas d r. Bu nedenle bu çal flma, ülke genelindeki fakültelere dair bilgi vermekten ziyade, bir ön çal flma olarak kabul edilebilir. Çal flman n di er bir s n rl yönü ise, ankete cevap veren bireylerin hat rlama düzeylerinin (form imzalay p imzalamad klar n, hangi konularda ve nas l bilgilendirildiklerini, onam verip vermediklerin hat rlama düzeylerinin) sonuçlar etkilemifl olma ihtimalidir. Hem ortodontide hem de di er disiplinlerde özellikle tedavinin riskleri konusunda hastalar n haf zalar n n zay f oldu unu gösteren çal flmalar mevcuttur 10,12, 24,28. Lavelle-Jones ve arkadafllar 27, hastalar n hat rlama düzeylerinin onam formu imzalad klar ndan hemen sonra en yüksek oldu unu, alt ay sonra ise en düflük düzeye ulaflt n bildirmifllerdir. leride yap lacak olan çal flmalarda, bu tip anketlerin bireyler onam formunu imzalad ktan veya doktorlar taraf ndan bilgilendirildikten hemen sonra uygulanmas hat rlama düzeyi sorununu ortadan kald racakt r. SONUÇ - Bu çal flmada ayd nlat lm fl onam uygulamas, onam veren bireylerin bak fl aç s ndan de erlendirilmifl ve yaz l ayd nlat lm fl onam n ortodontistler taraf ndan kullan lmakta oldu u ancak henüz rutin uygulamalar aras na girmedi i belirlenmifltir (2): 79-86, 2009