JEOTERMAL GÜÇ EKONOMS: GENEL BAKI

Transkript

1 341 JEOTERMAL GÜÇ EKONOMS: GENEL BAKI Adil Caner ENER Niyazi AKSOY ÖZET Bu makalede jeotermal güç santrallerinin ekonomisi ve ülke ekonomisine katkıları tartıılmaktadır. Çalımada jeotermal birim maliyet analizi kavramı okuyucuya tanıtırılmakta ve temsili bir jeotermal enerji santralının maliyet analizi yapılmaktadır. Bunlara ilave olarak jeotermal güç üretim sistemlerinin deer analizi tartıılmı ve tipik bir jeotermal kaynaın deer analizi özeti sunulmutur. Jeotermal enerjinin ticari net deeri ve ülke ekonomisine salayabilecei katkı hesaplanmıtır. Çalımanın genel amacı okuyucuya jeotermal güç üretiminde birim maliyet ve deer analizi kavramlarını tanıtmaktır. Çalımada varsayılan temsili proje deerlerinin ve finansman yapısının Türkiye artlarına uygun olmasına dikkat edilmitir. 1. GR Ülkemizde 1984 yılında Kızıldere de balayan jeotermal güç üretimi yaklaık 20 yıllık bir aradan sonra günümüzde tekrar enerji sektörünün ilgi gösterdii ve yatırım yapmak istedii bir alan haline gelmitir. Jeotermal enerjinin artan çekiciliinde rolü olan makro faktörler öyle özetlenebilir larda youn biçimde yatırım yapılan doalgaz kombine santrallerinin doalgaza baımlılıı ciddi ölçüde arttırması. Bunun sonucunda özellikle son be yılda ciddi ölçüde artan doalgaz fiyatlarının elektrik üretimi maliyetini arttırması. Bu uzun vadeli yükselen trende ek olarak doalgaz fiyatlarında yaklaık olarak her yıl yaanan mevsimlik dalgalanmaların özellikle yaz aylarında elektrik üretimi maliyetini arttırması doalgaz kaynaklı elektrik üretiminin 1990 lardaki çekiciliini azalttı ve dolagazın taban yük (baseload) üretimi için tek baına yeterli olmadıını gösterdi. Türk jeotermal endüstrinin özellikle arası dönemde kurduu jeotermal bölge ısıtma sistemleri sayesinde tecrübe kazanıp; bu sayede bir üst düzey jeotermal teknoloji sayılabilecek elektrik üretim sistemlerinin kuruluu ve iletmesinde görev alabilecek her seviyede kalifiye i gücü yetitirebilmesi jeotermal enerji geliimine ciddi bir ivme kazandırdı. Örnek olarak 2007 yılı itibarı ile ülkemizin çeitli üniversitelerinde jeotermal aratırma merkezleri bulunmaktadır, bu merkezler yetitirdikleri insan ve biriktirdikleri bilgi (know-how) ile sektöre ciddi katkılarda bulunmulardır. Ülkemiz enerji piyasalarının deregulasyonu, sektörde baımsız güç üreticilerinin (Independent Power Producer - IPP) küçük ölçekli güç üretimi projelerine yatırım yapabilmesinin önünü açmıtır. Bu sayede daha önce sadece büyük ölçekli (600MW 2000 MW) yatırımlar yapan ve az risk alan büyük oyunculara ilave olarak daha fazla risk almaya hazır orta ve küçük ölçekli yatırımcılar elektrik üreticisi durumuna gelip daha önce yatırım yapılmamı kaynaklara yönelmilerdir. Bütün dünyada giderek artan sera gazı emisyonuna karı tepkiler jeotermal enerjiyi dier yenilenebilir kaynaklar ile birlikte daha çekici yaptı. Ulusal ve uluslararası kurulular yenilenebilir enerji kaynaklarına yatırımı krediler ile, vergi indirimleri, arazi tahsisleri vs. ile tevik ettiler.

2 342 Jeotermal enerji veya herhangi bir enerji kaynaı tek baına Türkiye nin artan enerji ihtiyacını karılayamaz. Türkiye gibi gelimekte olan bir ülkenin enerji stratejisi güç kaynaklarında çeitlilii salamak ve dı kaynaklara olan gereksinimi mümkün olduunca azaltmak olmalıdır. Bu kapsamda jeotermal enerji santralleri, taban yük üreticisi olarak ülke ekonomisine ciddi katkılar salayabilirler. Bu çalımanın bir amacı da bu potansiyel katkıların genel bir tablosunu çizmektir. Bu çalımada ilk olarak jeotermal maliyetler tartıılmı ve ülkemiz artlarında temsili bir jeotermal proje için birim maliyet analizi yapılmıtır. kinci kısımda ise birinci bölümde tanımlanan temsili projenin deer analizi yapılmıtır. Bu temsili deer analizinden yola çıkarak daha sonra jeotermal enerjinin net ticari deeri ve ülke ekonomisine salayabilecei katkılar tartıılmaktadır. 2. JEOTERMAL BRM MALYET ANALZ Birim maliyet analizi güç santralinin uzun dönemli maliyetini yansıtır. Birim maliyet analizinde yatırım ve iletme giderleri paranın zaman deeri göz önüne alınarak birletirilir. Bu çalımada birim maliyet üretilen 1 kwh baına harcanan cents ile ifade edilecektir. Para birimi olarak ABD dolarının kullanılmasının sebebi enerji piyasasında elektrik fiyatlarının, ilk yatırım ve girdi maliyetlerinin bu para birimi üzerinden hesaplanmasından kaynaklanmaktadır. Birim maliyet (cents/kwh) deiik teknolojilerin (doalgaz, kömür, nükleer, rüzgar vs.) maliyetlerinin kıyaslanmasına da olanak tanır. Jeotermal enerji santralleri dier taban yük üreticileri (kömür, nükleer) gibi ilk yatırım maliyeti yüksek yatırımlardır. Bununla birlikte iletme maliyetleri herhangi bir yakıt gerektirmediklerinden düüktür. Örnek olarak doalgaz kombine santrallerinde birim maliyetin en önemli kısmını yakıt maliyeti olutururken ilk yatırım maliyeti göreceli olarak daha düüktür. Bütün güç üretimi santrallerinde olduu gibi jeotermal elektrik santrallerinde de maliyet iki ana kalemden oluur yatırım ve iletme. Yatırım maliyetinin birim maliyete dönütürülmesinde en önemli varsayım yatırımın finansman yapısıdır. Birim maliyet analizi hesaplarında kullanılan finansman yapısı Tablo 1 de gösterilmektedir. Hesaplar ABD doları üzerinden yapıldıı için enflasyon yerine Merkez Bankasının dolar faiz oranı kullanılmıtır. Yatırım balamadan garanti altına alınan elektrik satı anlamaları (Power Purchase Agreement PPA), finansman koullarını yatırımcının lehine deitirebilir. Jeotermal santral yatırımları 4 safhada incelenebilir [1]. 1. Keif (Exploration): Bu safhada sahada jeotermal rezervuarın varlıı eer varsa özellikleri aratırılır. Bu safha sahada ilk ticari jeotermal kuyunun açılması ile son bulur. 2. Teyit (Confirmation): Bu aamada sahada üretim kuyusu sondajlarına devam edilir. Bu safha proje kapasitesinin 25% nin teyit edilmesi ile son bulur. Örnek vermek gerekirse 20-MW lık bir projenin teyit safhasında 5-MW lık üretimi gerçekletirebilecek üretim kuyusunun veya kuyularının açılması gerekir. Bu safha bütün jeotermal projeler için gerekli deildir. Fakat özellikle dı finansman arayan projelerde bazı finans çevreleri bu safhayı projenin kredilendirilebilmesi için bir art olarak aramaktadırlar. Jeotermal maliyet hesabında çounlukla bu safhaya kadar yapılan harcalamaların ana paradan yapıldıı varsayılır. 3. naat: Bu aamada santralın inaası tamamlanır. 4. letme: Santralin iletmesine geçilir.

3 343 Tablo 1. Çalımada öngörülen finansman yapısı. Amortisman Süresi (Yıl) 20 Borç Oranı 50 % Sermaye Oranı 50 % Vergi Öncesi Nominal Borç Faizi 8.0 % Borç Süresi (Yıl) 15 Merkez Bankası Yıllık Döviz Faizi 2,75 % Toplam Vergi Oranı % ç Karlılık Oranı 15 % Ülkemizde son dönemde iletmeye alınan jeotermal santraller göz önüne alınarak çalımada standard jeotermal santral projesi 20-MW kapasite ve ikili çevrim santrali olarak seçilmitir. Tablo 2 de yatırım maliyeti kalemleri gösterilmektedir. Görüldüü üzere kuyular ve santral yatırımın yaklaık 70% ni oluturmaktadır. Hesaplamalarda Tablo 2 de gösterilen maliyetlerin ayrıntısına girilmeyecek ve toplam yatırım maliyeti hesaplamalarda tek bir figür olarak ilemlere dahil edilecektir. Not edilmesi gerek bir dier nokta ise Tabloda sunulan gider kalemlerinin santralin gecelik (overnight) maliyetini yansıtıyor olmasıdır. Keiften iletmeye almaya kadar geçen sürenin uzunluuna balı olarak aaıdaki maliyetlere 10-15% arası inaat sırasında faiz gideri (Interest During Construction IDC) ilave edilmelidir. Çalımada bu gider ilk yatırımın 10% u olarak kabul edilecektir. Tablo 2. Jeotermal güç üretim santrali yatırım maliyeti kalemleri. Santral Paketi Tedarii 55.3% Projelendirme Giderleri 0.7% Sondaj ve Test Giderleri 15.0% naat ve Altyapı Giderleri 1.8% Mekanik Tesisat malat ve Montaj Giderleri 6.8% Elektrik & Otomasyon leri malat & Montaj Giderleri 4.9% Malzeme Tedarikleri 4.7% Arazi Giderleri 1.9% Yatırım Dönemi dari ve Personel Giderleri 3.8% Dier Giderler 5.1% Toplam 100.0% Ülkemizde 2005 öncesinde iletmeye alınan jeotermal santrallerinin yatırım maliyetlerinin her ey dahil yaklaık olarak 1,500 2,000 $/kw arasında olduu tahmin edilmektedir. Bu maliyet 2005 öncesi ABD jeotermal piyasalarına karılatırıldıında (yaklaık 2,500 $/kw) düük kalmaktadır. Bununla birlikte son iki yılda dünya enerji piysalarında girdi fiyatlarına balı olarak güç santrali yatırım maliyetleri yaklaık 30-50% oranında artı göstermitir. Henüz ülkemizde tam yansıma bulmayan bu gelimenin sebepleri arasında Bakır, demir, çelik, nikel ve dier girdi fiyatlarındaki artı. Santral üreticilerinin hatlarının talebi karılamaya yetmemesi ve Yukarıdaki gelimelere balı olarak talebi karılayacak kalifiye i gücünün olmaması sayılabilir. Girdi fiyatlarındaki artı ekil 1 de gösterilmitir. Bu artı kömür, nükleer, doalgaz dahil bütün güç santrali fiyatlarını etkilemektedir. Henüz literatürde ulaılabilen veri olmamasına ramen yeni jeotermal santrallerinin yatırım maliyetleri ABD de 3,500 4,000 $/kw arasında tahmin edilmektedir. Bu jeotermal santral yatırım maliyetinde yaklaık 50% artıa iaret etmektedir. Bu gelimelere paralel olarak ortalama jeotermal santral yatırım maliyeti inaat faizi dahil 2,500 $/kw olarak öngörülecektir.

4 344 ekil.1 Güç santrali hammade fiyatları [2]. x ekseni yılları; y ekseni 1986 yılı fiyatları baz alınarak oluturulmu indekstir (boyutsuz) Yatırım maliyetinin yıllık ödemelere dönütürülmesi birim maliyet analizinin ilk ayaını oluturur. Kısaca toplam yatırım miktarı proje süresi boyunca sürecek olan yıllık ödemelere dönütürülür. Bu ödemeler yatırım geri ödemesi (capital charge) olarak adlandırılabilinir. Bu ödemelerin içinde borç faizi ve yatırımcının kullandıı sermayenin bedeli de dahildir. Yatırım geri ödemesi oranının hesaplanması Ek-1 de gösterilmitir. Kısaca borç ve vergi ödemesi ve amortisman hesaplandıktan sonra geriye kalan gelirlerin geri dönüünün (After Tax Internal Rate of Return IRR) yatırımcının ana para getiri oranına eit olması beklenir. Çalımada ana para getiri oranı 15% olarak kabul edilmitir (Tablo-1). Yatırım geri ödemesi oranı hesapları Microsoft Excel de Goal Seek fonksiyonu kullanılarak yapılabilir. Tablo-1 de sunulan finansman yapısında yatırım geri ödemesi oranı (capital charge rate) yıllık 14.3% olarak hesaplanmıtır. Örnek vermek gerekirse yatırım maliyeti 100 dolar olan bir projenin Tablo-1 deki artlarda yatırım geri ödemesi proje müddetince (20 yıl) yılda 12.4 dolar olacaktır. Tekrar not etmek gerekirse bu geri dönüün içinde sermaye geri dönüü de dahildir. Yatırım geri ödemesi oranı hesaplandıktan sonra ikinci aama yatırım geri ödemelerinin birim maliyete dönütürülmesidir. Yatırım maliyeti 2,500 $/kw olan bir projenin, yatırım tutarının birim maliyete dönütürülmesi aaıdaki örnekte gösterilmitir. Santral Kapasitesi = 20 MW Toplam Yatırım Maliyeti = 20 MW * 2,500 $/kw = $50,000,0000 Yıllık Yatırım Geri Ödemesi = 12.4% * $50,000,000 = $6,200,000 Yıllık Ortalama Santral Kapasite Faktörü = 85% Yıllık Toplam Üretim = 20,000 * 365 * 24 * 85% = 148,920,000 kwh Yatırım birim maliyeti = 100 * $6,200,000 / 148,920,000 kwh = 4.2 /kwh Bu hesaplamada önemli varsayımlardan biri de kapasite faktörüdür. letmeye alınan santrallerde ilk yıllarda daha yüksek kapasite faktörleri tecrübe edilebilir. Fakat birim maliyet hesaplarının proje ömrünün tamamını kapsadıı düünüldüünde kapasite faktörü varsayımında muhafazakar bir seçim daha gerçekçi olacaktır. 85% kapasite faktörü literatürde de sıklıkla kullanılan bir deerdir.

5 Sonuç olarak çalımada seçilen model jeotermal projenin ilk yatırım tutarının birim maliyete çevrilmi hali 4.2 /kwh tır. Jeotermal projelerinin esas olarak ilk yatırım maliyeti yüksek iletme giderlerinin düük olduu hatırlanırsa bu miktarın (4.2 /kwh) birim maliyetin çounluunu oluturuduu tahmin edilebilir. Birim maliyet analizinde hesaba alınması gereken dier gider çeidi ise iletme giderleridir. Tablo-3 te jeotermal elektrik santrali iletme gider kalemleri özetlenmitir. Santralin kurulduu yere ve soutma sistemine balı olarak su giderlerinin toplam içindeki payı %50 ye kadar çıkabilir. Geleneksel olarak elektrik santrallerinde iletme giderleri genel olarak sabit giderler ($/kw-yr) ve deiken giderler ( /kwh) olarak ikiye ayrılır. Sabit giderler santralin üretiminden baımsızdır ve birim kapasite baına yıllık ödeme olarak hesaplanır. Bu ayrım enerji ve kapasite fiyatlandırılmasının ayrı olarak yapıldıı marketlerde özellikle belirgindir. Jeotermal santrallerin iletme giderleri literatürde tek bir kalemde toplanıp /kwh olarak belirtilmektedir. Literatürde jeotermal santral iletme giderleri 1 3 /kwh arasında tahmin edilmektedir. Ülkemiz bu giderlerin yaklaık 1.5 /kwh civarında olduu tahmin edilmektedir. Buna iletme sırasında yapılan sondajlar dahildir. Tablo 3. Jeotermal elektrik santrali iletme giderleri. Sabit Giderler (Kira, sigorta vs.) 40% Bakım Giderleri 20% Personel ve idari giderler 22% Su giderleri 2% Akaryakıt giderleri 2% Dier giderler 14% Toplam 100% letme ve yatırım birim maliyeti toplandıında toplam jeotermal birim maliyeti ortalama 5.7 /kwh ( ) olarak bulunabilir. Türkiye Kojenerasyon Derneinin Aralık 2005 tarihli dökümanlarında [3], doalgaz kombine santralinin birim maliyeti iletim giderleri hariç 7.5 /kwh olarak verilmektedir. Burada dikkat edilmesi gereken hussus jeotermalde maliyetin tamamını olturan yatırım ve iletme giderlerinin doalgaz kombine santrallerinde toplam maliyetin ancak %25 ni oluturmasıdır. Bu durum doalgaz santrallerinin birim maliyetinin doalgaz fiyatına balı olması sonucunu yaratmaktadır. Bu noktadan hareketle ülkemiz enerji portfolyosunda doalgaz kaynaklı üretimin artmasının sektörde kırılganlıı arttırdıı ve fiyatları istikrarsızlatırdıı sonucuna ulaılabilir. Tablo 4. Doalgaz kombine santrali birim maliyet kalemleri (letim Hariç), /kwh [3]. Doalgaz Maliyeti 5.6 Amortisman Bedeli 1.2 letme 0.7 Toplam (letim hariç) 7.5 Jeotermal güç üretimi ekonomisinin yatırımcıdan baımsız olarak milli ekonomiye olan bir dier katkısı ise jeotermal maliyetinin büyük bir kısmının ülke içinde harcanması buna karılık doalgaz gibi kaynakların ülkeden para çıkıı gerektirmesidir JEOTERMAL DEER ANALZ Deer analizi yöntemleri üç çeitte incelenebilir 1) Defter deeri (Book value), 2) Yerine Koyma Deeri (Replacement Value) ve 3) ndirgenmi Nakit Akıı (Discounted Cash Flow) yöntemi. Bunlardan ndirgenmi Nakit Akıı yöntemi proje gelir ve giderlerinin tamamını göz önüne aldıı için bu tür bir çalıma için uygundur.

6 346 Defter deeri yöntemi daha çok muhasebe ve vergi hesaplarında kullanılır. Yerine Koyma Deeri analizi ise inaası tamamlanmı ve iletmeye alınmı iletmelerin el deitirmesinde ön fizibilite amacı ile kullanılabilir. Bu bölümde Bölüm 2 de maliyet analizi yapılan 20-MW kapasiteli ikili çevrim santralinin proje deerinin tahmini yapılacaktır. Proje maliyetleri bundan önceki bölümde detaylı olarak tartıılmıtır. Bu bölümde jeotermal santral gelirleri kısaca tartıılacak ve bir jeotermal projenin deeri indirgenmi nakit akıı yöntemi ile tahmin edilecektir. Enerji fiyatı yıllık tepe (Peak) ve taban (Off-Peak) ortalaması 9 /kwh olarak kabul edilmi ve yılda 2.75% artı öngörülmütür. Gerçekte aylık ortalama enerji fiyatlarının 5 12 /kwh bandında deitii ve detaylı deer analizi hesabı için tepe ve taban fiyatlarının deiiminin daha ayrıntılı olarak incelenebilecei göz önünde bulundurulmalıdır. Uzun vadeli enerji fiyatlarının da ülkenin enerji portfolyosunda meydana gelecek deiikliklerden etkilenecei göz önünde tutulmalıdır. Örnek olarak geni ölçekli kömür ve nükleer santral projelerinin uzun vadede enerji fiyatlarını aaıda tutabilecei düünülebilir. Enerji fiyatlarına ek olarak deiik market dizaynlarında üreticiler kurulu kapasiteleri için yıllık sabit ödemeler de almaktadırlar. Bundan amaç üreticilerin ilk yatırım maliyetlerinin bir kısmını bu ödemelerden çıkarabilmesidir. Bu sayede yılda sadece sınırlı bir miktar ( saat civarı) tepe yükte çalıtı için enerji ödemesi alamayan fakat kurulu kapasiteye ve güvenilirlie (reliability) katkı yapan santraller (Genellikle gaz türbinleri) tevik edilmektedir. Ülkemizde henüz bu tür bir market dizaynı bulunmamakla birlikte dünya enerji piyasalarındaki gelimeler ilerlemi safhalarda deregüle olmu marketlerde kapasite marketlerine ihtiyaç olduunu göstermektedir. Ülkemizde de bu tür bir market yapılanmasının gündeme gelebilecei düünülebilir. Kapasite ödemelerine ilave olarak yenilenebilir enerji kaynakları için bazı ülkelerde üreticilere ayrı bir ödeme yapılması da söz konusudur. Çalımada kapasite ve yenilenebilir enerji kaynakları kredisi gelirleri deer analizi hesaba alınmamıtır. letme gideri 1.5 /kwh (2006$) olarak öngörülmü ve yıllık 2.75% artı varsayılmıtır. Yıllık %5 amortisman ve ilk yatırım faiz giderleri gelirlerden düülmü ve vergilendirilebilir net gelir hesaplanmıtır. Vergi giderleri hesaplandıktan sonra borç ana para ve faiz ödemeleri düülmü ve net gelirler hesaplanmıtır. Özsermaye/Borç yapısı 50%/50% olarak varsayılmıtır. Deer analizi iteratif bir hesaplamadır. Özet olarak 15% iç karlılık oranında yatırım için en çok ne kadar harcanabilecei hesaplanmıtır. Hesaplamalar sonucunda çalımada varsayılan özelliklerde bir jeotermal projenin kara geçebilmesi için kilowatt baına harcanabilecek en yüksek maliyetin yaklaık $4,850/kW olduu görülmütür. Bir baka anlatımla yukarıda özellikleri tanımlanan jeotermal projenin %8 borç faizini ödeyebilmesi ve yatırımcısına özsermayesini %15 (iç karlılık oranı) karla geri ödeyebilmesi için proje ilk yatırım maliyetinin $4,850/kW ın altında olması gerekmektedir. Birim maliyet analizi hesaplamalarında öngörüldüü gibi ilk yatırım maliyetinin $2,500/kW olması durumunda ise proje iç karlılık oranı %33 olmaktadır. $2,500/kW yatırım maliyetinde projenin giderler düüldükten sonra net ticari deeri $1,617/kW (%15 geri ödeme varsayılmıtır) olmaktadır. ndirgenmi Deer Analizi Ek 2 de detaylı olarak sunulmutur. Dolayısı ile 20 MW büyüklüünde bir jeotermal üretim projesinin net deeri yaklaık 32.5 milyon dolar olarak hesaplanabilir. Hesaplanan net deer yukarıda belirtilen proje deerleri ve finansman yapısına uygun olmakla birlikte Türkiye artlarında ortalama bir projenin temsili deeri olarak da kabul edilebilir. Satman v.d. (2007) [2] Türkiye de yaklaık 1,450 MWt büyüklüünde jeotermal kaynaın elektrik üretimine uygun olduunu tahmin etmektedir. Kaba bir hesapla bu kaynakların net ticari deeri 2.35 milyar dolar olarak hesaplanabilir (1,450,000 kw * $1,617/kW). Bu net ticari deere ek olarak jeotermal enerji santralları, enerjide dıa baımlılıı azaltarak ülke ekonomisine de katkı salamaktadırlar. Örnek olarak doalgaz kombine santrali jeotermal enerji santralı karılatırması aaıda verilmitir. Doalgaz fiyatı sabit 6 $/MMBtu, ısı oranı ise 7,000 Btu/kWh olarak kabul edilmitir.

7 347 Doalgaz Kombine Santrali: Isı oranı = 7,000 Btu/kWh Doalgaz Maliyeti = 6 $/MMBtu Kapasite Faktörü = 85% Proje Ömrü = 30 yıl Kapasite = 1,450 MW Yıllık Doalgaz Maliyeti = 1,450,000 kw * 8760 s * %85 * 24 saat * 6 $/MMBtu * 7000 Btu/kWh / Yıllık Doalgaz Maliyeti = milyon $. 30 yıllık süre içinde yıllık %2.75 indirim oranı ile toplam doalgaz maliyeti yaklaık 8.5 milyar dolar hesaplanabilir. Aynı miktarda jeotermal ile yer deitirdiini düünürsek bu miktar (8.5 milyar dolar) jeotermal enerjinin ülke ekonomisine katkısı olarak düünülebilir. SONUÇ 2006 tarihli TEA APKDB Kapasite Projeksiyonu Raporu [4] çeitli gelime senaryolarında 2015 yılı tepe yük talebini GW arasında tahmin etmektedir. Bugün Türkiye nin elektrik tepe yük talebi yaklaık 27.5 GW civarındadır. Buna karılık kurulu güç yaklaık 26 GW termik ve 13 GW hidrolik olmak üzere yaklaık 39 GW ır [4]. Hidroelektrik santrallerinin yazlık üretimlerinin mevsimsel dalgalanmalar gösterdii ve tepe talebi karılama katkılarının 20-30% civarında kaldıı varsayılırsa, hidroelektrik santrallerinin tepe yük katkısı yaklaık 3-4 GW arası olarak düünülebilir. Buna yaz aylarında artan hava sıcaklıklarının termik santrallerde yarattıı verim düüklüü eklenince Türkiye nin hızla yeni güç üretim kapasitesine ihtiyacı olduu gerçei ortaya çıkmaktadır. Bu ihtiyaç bata kömür, nükleer, rüzgar, jeotermal olmak üzere çeitlilii bol olan bir portfolyo ile karılanmalıdır. Doru projelendirilme yapıldıı takdirde jeotermal enerji kaynakları ihtiyacın yaklaık 1-GW lık bölümünü karılayabilecek potansiyeldedir. Rüzgar, güne ve hidroelektrik ten farklı olarak jeotermal santralleri %90 civarında ortalama kapasite faktörleri ile çalımakta ve tepe yük üretimine neredeyse %100 katkı salamaktadırlar. Maliyet analizi bölümünde de görüldüü gibi doalgaz kombine santrallerinin aksine jeotermal santral maliyetinin en büyük kısmı inaat sırasında gerçeklemekte bu da yerel ekonomilerin jeotermal yatırımlardan daha fazla yararlanmasına sebep olmaktadır. Türk özel sektörü geçtiimiz 10 yılda jeotermal pompa, tesisat, ısı deitirgeci, boru ve sondaj alanlarında tecrübe kazanmıtır. Bir sonraki adım küçük ve orta ölçekli paket jeotermal santrallerin ülke içinde üretiminin balamasıdır. Bu gelime jeotermal yatırımların neredeyse %100 lük bir kısmının yerel ekonomiye kazandırılması anlamına gelecektir. Türk jeotermal endüstrisinin gelecek 10 yılda hedefi 1-GW kapasiteye ulamak olmalıdır. Jeotermal yatırımların yaklaık net ticari deeri kilowatt baına $1,617 dır. Enerji talep projeksiyonları Türkiye nin önümüzdeki on yılda iki katı kurulu kapasiteye ihtiyacı olacaını göstermektedir. Dolayısı kurulacak santraller enerji talebi sıkıntısı yaamayacaklardır. Önümüzdeki on yılda jeotermal enerji yatırımlarının yüksek kar marjı olan yatırımlar olarak kalması beklenmelidir.

8 348 KAYNAKLAR [1] GeothermEx, "New Geothermal Site Identification and Qualification." California Energy Commission Consultant Report, California, 2004, pp.1. [2] KEMP, B., "Integrated Resource Planning in a Complex Market Place." Black & Veatch Presentation, February [3] Türkiye Kojenerasyon Dernei, Son Doalgaz Zamlarının Otoprodüktör Üretim Maliyetine Etkisi Hakkında Türkiye Kojenerasyon Dernei Görüü., [4] Türkiye Elektrik letim A.. Genel Müdürlüü APK Dairesi Bakanlıı, Türkiye Elektrik Enerjisi 10 Yıllık Üretim Kapasite Projeksiyonu. Haziran [5] SATMAN, A., SERPEN, U., KORKMAZ BASEL, E. D., An Update on Geothermal Potential of Turkey. Thirty-Second Workshop on Geothermal Reservoir Engineering, Stanford University, January ÖZGEÇMLER A. Caner ENER 1977 zmir doumlu olan ener, 2000 yılında ODTÜ Makina Mühendislii Bölümü'nü bitirmitir. Aynı yıl içinde zmir Yüksek Teknoloji Enstitüsü'nde yüksek lisansa balamıtır yılından 2004 yılına kadar aratırma görevlisi olarak YTE Makina Mühendislii Bölümü'nde çalıan çalıan ener, Balçova Jeotermal Bölge Isıtma Sisteminin Optimizasyonu adlı projeyi yüksek lisans tez konusu olarak çalımıtır yılında Birlemi Milletler Üniversitesi tarafından burslu olarak davet edildii zlanda'da jeotermal enerji sistemleri konulu 6 aylık eitim programına katılmıtır yılı baından itibaren doktora eitimine A.B.D. George Washington Üniversitesi Sistem Mühendislii programında devam etmektedir. lgi alanı, enerji ve kapasite market dizaynları, reel opsiyonlar, enerji politikaları, enerji ekonomisi, enerji yönetimi ve mühendislii, yön-eylem aratırmaları, risk analizi, yenilenebilir enerji kaynakları, jeotermal enerji, konularını kapsamaktadır. Niyazi AKSOY 1962 Gümühane doumludur.1984 yılında TÜ Maden Fakültesi, Petrol Mühendislii Bölümünü bitirmitir yılları arasında MTA da jeotermal sahalarda sondaj ve kuyu testleri konularında çalımıtır yılları arasında Balçova-Narlıdere jeotermal sahasında doktora çalıması olarak izleyici testleri yapmıtır. Halen DEÜ de öretim üyesi olarak çalımaktadır. Jeotermal enerji projeleri, sondaj, saha yönetimi ve kuyu testleri ilgi alanlarıdır.