aynı zamanda otun tarlada dar namlular halinde toplanmasını da sağlar. Tırmıklar aşağıdaki gibi çeşitli şekillerde sınıflandırılabilir.

Transkript

1 2.3. O Tırmıkları Yeşil yem bikileri hayvan beslenmesinde en ucuz proein kaynaklarından birisidir. Yeşil yemler hasa edildiken sonra bir süre daha canlılıklarını sürdürürler ancak birkaç saa sonra ölürler ve biki yüzeyinde bulunan faka canlı bikiye zarar vermeyen mikroorganizmalar ölü dokularda hemen ayrışım yapmaya başlarlar. Bu nedenle yeşil yem bikileri hasaan hemen sonra ükeildiğinde besleyici ekisi maksimuma ulaşır. Ancak praike her zaman yeşil yem bikilerinin ükeime hazır olarak yeişirilmesi mümkün değildir. Saklanarak ihiyaç durumlarında ükeimleri yapılır. Yeşil yemler kuruularak ya da silaj yapılarak saklanır. Biçilmiş yeşil yem bikilerinin kuruulması arlada doğal kuruma, kısmen arlada daha sonra kapalı yerde veya amamen kapalı oramda yapay kuruma olmak üzere 3 şekilde yapılabilir (Basaban ve Kara 1984). Bir kilogram kuru oun elde edilmesi için yaklaşık 3 kg suyun buharlaşırılması gerekir. Biçilmiş yeşil yemlerin arlada kuruulması, biçimden sonra oraya çıkan anızın üzerinde yerde ya da sehpalarda yapılır. Yerde yapılan kurumada yeşil yem arlada kurumaya bırakılır. Ekonomik olmasına karşın yem kayıpları fazladır. İklim koşulları uygun olmayan bölgelerde yeşil yem bikileri sehpa üzerinde yapılır. Bu ip kurumada kuruma hızı armaka ve çiğnenme al üs eme gibi işlemler olmadığı için kayıplar azalmakadır. Ancak sehpa yapma giderleri, sehpaların araziye aşınması, yerleşirilmesi ve biçilen oların sehpaların üzerine konması maliyei ve işgücü gereksinimini arırmakadır. Yeşil yemler ya biçilir biçilmez ya da bir ön soldurmaya abi uuldukan sonra sehpalara yerleşirilirler. Yapay kuruma ambarda sıcak havayla kuruma, ablalı kuruucularda kuruma, banlı kuruucuda kuruma, döner silindirlerde kuruma, eksoz gazından yararlanarak kuruma, güneş kolekörleri yardımıyla kuruma, jeoermal enerji yardımıyla kuruma, kuruma süresini kısalan propiyonik asi, sodyum ve amonyak gibi asiler uygulayarak kuruma ve o ezme, o kırma makinalarıyla kuruma olmak üzere değişik yönemler yardımıyla yapılmakadır. Biçme makinaları ile biçilen yeşil yemlerin kuru o olarak saklanmaları gereken durumlarda, biçme makinası ile biçilen namluların kurumasını hızlandırmak için al üs edilmesi, gerekiğinde yaydırılması, havalandırılması ve uygulanacak oplama yönemine göre ya yığınlar halinde aşımaya hazır ya da balyalanmak üzere isenilen hacimde düzgün ve kabarık bir şekilde namlu haline geirilmeleri o ırmıklarıyla yapılır. A ile çekilen ırmıklar yapılana kadar olar orak vb. el aleleriyle ers düz edilirdi lü yılların başlarında ala çekilen ırmıklar ve devam eden iyileşirmeler neicesinde daha sonraki yıllarda günümüzde kullanılan akörle ahrik edilen ırmıklar ica edildi. Yeşil yemler genelde yapraklı bikilerdir. Bunların kuruulması sırasında, besin maddelerinin çoğunu aşıyan yapraklar zarar görmemelidir. Kuruma sırasında, oun ruubei kısa bir sürede arzulanan düzeye indirilmeli, renk ve gıda maddesi kaybı en azda uulmalıdır. Biçme makinası ile biçilen namlu halindeki oun üs kısmında yapraklı kısım kalır, al arafa ise nemi yüksek saplar bulunur. Bu saplar üs arafaki yapraklar arafından güneş ışığından korunur. Hâlbuki yapraklar sapa oranla daha kısa zamanda kurur ve dökülür. Bunu önlemek için ırmıklar kullanılarak namlu al üs edilir ve saplar üse çıkarılarak yaprakların namlular içinde kalması sağlanır. Bikideki nem oranının %40 ın alına düşmesinden önce oların ırmıkla devir daiminin biirilmesi gerekir. Aksi durumda yaprak dökülmesi çok olur. Tırmıklar

2 aynı zamanda oun arlada dar namlular halinde oplanmasını da sağlar. Tırmıklar aşağıdaki gibi çeşili şekillerde sınıflandırılabilir. A) Kullanılma durumlarına göre a. Çekilir ip ırmıklar b. Asma ip ırmıklar B) Traköre bağlanma biçimine göre a. Trakörün arkasına bağlanan ırmıklar b. Trakörün yanına bağlanan ırmıklar c. Trakörün önüne bağlanan ırmıklar C) Hareke ileim şekline göre a. Harekeini akörden alan ırmıklar b. Harekeini oprakan alan ırmıklar D) Yapıkları işe göre a. Düz yığın yapan ırmıklar b. Namlu yapan ırmıklar O ırmıkları aköre asılır ya da akörle çekilir özellikedir. Genellikle çekilir ırmıkların iş genişliği daha fazladır. Ancak manevra yeenekleri düşükür. Çekilir ırmıkların bazılarının hem önünde ve hem de arkasında aşıyıcı ekerlek bulunurken bazılarında sadece arkada aşıma ekerlekleri bulunur ve ön arafa doğrudan akörün çeki kancasına bağlanır. Çekilir ırmıklar çoğunlukla harekelerini oprakan alır. Ancak hidrolik moorla ahrik edilenleri de vardır. Harekeini kuyruk milinden alan o ırmıklarının sökülüp akılması kolaydır ve ilerleme hızı ile ırmık hızı arasında uyum vardır. O ırmıkları biçme makinalarında olduğu gibi akörün önüne, arkasına ve iki aks arasına bağlanabilir. Harekeini akörden alan ırmıklar ya kuyruk mili ya da hidrolik moorla ahrik edilir. Harekeini oprakan alan ırmıklar, hareke ileim sisemi olmadığından basiirler. Tırmık dişleri harekeini oprakan alır ve sürekli oprakla emas halinde olduklarından çabuk kırılır, aş, kesek ve yabancı maddeleri namlunun içine oplarlar. Tahrik edilenlere göre daha yavaş döndüklerinden daha hassas iş yaparlar ve oldukça emiz bir arla yüzeyi bırakırlar Düz Yığın Yapan Tırmıklar Bu ip ırmıklarda iki ekerlek üzerine yerleşirilmiş bir lama ya da çubuk üzerine belirli mesafelere (7 10 cm) eğrisel parmaklar yerleşirilmişir (Şekil 2.21). Tırmık çekilirken o, ırmığın önünde oplanır ve belirli hacme ulaşığında sürücü ırmığın parmaklarını kaldırarak ou arlaya yığın halinde bırakır. İlk kullanılan ırmıklardandır. Hayvanla çekilen beygir ırmığı da denmekedir. Son yıllarda kullanımı oldukça azalmışır.

3 Şekil Düz yığın yapan ırmık (Anonymous 1987) Namlu Yapan Tırmıklar Düz yığın yapan ırmıkların dışındaki ırmıklar bu gruba girmekedir. Oları namlu halinde arlaya bırakırlar. Yan ırmık olarak da bilinirler. Oların yayılmasında, al üs edilmesinde, gevşeilmesinde ve namlu yapılmasında kullanılır. Balya makinaları, silaj makinaları, namlu hasa makinaları gibi makinalarla uyum içinde çalışmaları bu makinaların en önemli yanıdır. Bu durum makinaların işlerini daha kolay yapmasını sağlar. Çok çeşili iplerde yapılırlar. En fazla kullanılan ipler; a) Taraklı (döner) ırmıklar b) Tamburlu ırmıklar (silindirik ya da paralel çubuklu) c) Eğik ambur başlı ırmıklar (paralel çubuklu) d) Banlı ya da zincirli ırmıklar e) Yıldız çarklı ırmıklardır Taraklı Tırmıklar Düşey eksenli araklı ırmık 2, 4 ya da 6 ade dairesel gövdeden (çark) oluşmakadır (Şekil 2.22). Son yıllarda ek gövdeli olanları da yapılmakadır. Çark çapları cm dir. Ancak çark çapı 150 cm ye çıkanları da vardır. Her iki çark bir sıraya yığın yapacak şekilde yapılandırılır. Gövdelere üzerinde parmak bulunan kollar (akımlar) bağlanır. Parmaklar arak görünüsü verdiğinden araklı ırmık adını alırlar. Takımlar gidiş yönüne dik ve düşey düzlemde karşılıklı olarak dönerler. Parmaklar akımlara sabi bağlanmışır. Parmaklara hareke ekerleken ya da kuyruk milinden verilebilir. Tarla yüzeyine iyi uyum sağlarlar ve iş verimleri yüksekir. Parmakların çevresel hızı 14 m/s olabilmekedir. Çevresel hız yüksek olduğundan oun dökülme oranı yüksekir. Bu da bu ırmığın dezavanajıdır. İlerleme hızı m/s olabilir. Bu ırmıkların desek ekerleri de vardır.

4 Şekil Taraklı ırmık (a. Taraklı ırmık, b.gövde ya da çark, c.yayma al üs eme) (Dinler ve Karaaslan.1982) Parmakların bağlı olduğu kolların ya da parmak aşıyıcıların uçlarında küçük birer lasik bilye ve ırmık gövdelerinin merkezinde de bu bilyelerin yönlendirildiği bir ray ya da yörünge bulunur (Şekil 2.23). Bir kol yardımıyla rayın konumu değişirilerek farklı ırmıklama (yayma, namlu yapma) işlemi yapılabilir. Çalışma anında ırmık gövdesi yaay konumda olup lasik bilyeler rayın içerisinde bulunur. Oun durumuna ve yapılacak işin şekline göre bilyeler ray dışında çalışabilir (Şekil 2.24). Şekil Taraklı ırmıklarda ırmık konumunun değişirilmesi (1.Ray, 2.Lasik bilye, 3.Parmak aşıyıcı, 4. Kol) (Dinler ve Karaaslan.1982)

5 Şekil Taraklı ırmığın çalışma konumları (a. Parmak aşıyıcı bilyeleri ray içerisinde, oun namlu yapılması b. Bilyeler ray dışında, ayar kolu ile öne doğru yaaylığın değişirilmesi, oun çevrilmesi ve yayılması ) (Dinler ve Karaaslan.1982) Taraklı ırmıklarda mafsallı yapılan parmaklar çoğunlukla merkezkaç kuvvein ekisiyle dışarı doğru açılarak iş konumuna gelir. Ancak az da olsa bazı araklı ırmıklarda parmaklar ek ek elle iş konumuna geirilebilir. Taraklı ırmıklarla yapılan işler Şekil 2.25 de şemaize edilmişir. Şekil 2.25.Taraklı ırmıkların çalışma durumları (a.namlu yapma, b.namlu çevirme, c.namlu dağıma) (Dinler ve Karaaslan.1982) Tamburlu (Silindirik) Tırmıklar Bu ip ırmıklarda parmaklar karşılıklı iki ambur ya da silindir üzerinde yerleşirilmiş çubuklar üzerinde aşınır (Şekil 2.26). Parmaklar ambur eksenine dik dönerler ve çalışma sırasında paralelliklerini korurlar.

6 Şekil Yerden harekeli amburlu ırmık ve iş konumları (a. Dağıma, b.çevirme, c.namlu yapma, d.namlu dağıma) (Ayık 1985) Tamburlu ip ırmıklarla; yayma, al üs eme, namlu yapma ve namlu dağıma işlemleri yapılabilir. Tamburlu ırmıklarda parmaklar sürekli yere dik uularak amburun yaaya ve eksene göre açısını değişirerek farklı iş konumları gerçekleşirilir. Maeryali al üs emek için, ambur ekseni, makinanın ilerleme yönüne dik konuma geirilir. Bu durumda ambur ve parmakların dönme yönü akör ekerlekleriyle aynıdır. Ürünün arlada yayılması ya da namlu yapılması için, ambur ekseni ilerleme yönüyle belirli bir açı yapacak konuma geirilir. Ancak namlu yapımında parmakların dönme yönü akör ekerleğinin aksi yönünde olacak şekilde ayarlanmalıdır Eğik Tambur Başlı Tırmık Eğik ambur başlı ırmıklarda karşılıklı yerleşirilmiş dişleri aşıyan çubuklar birbirine paraleldir ancak belirli bir açıyla amburlara bağlanmışır. Bu sayede amburlardan birisi döndürüldüğünde her bir ırmık dişi amburlara paralel düzlemde dairesel bir hareke yapar. Tüm dişler oomaik olarak birbirlerine paraleldir ve amburların eğim açıları değişirilerek dişler arasındaki mesafe değişirilebilir. Eğik ambur başlı ya da paralel çubuklu ırmıklar harekein alınma nokasına göre 3 ayrılır. a) Çekilir ip b) Trakörün 3 noka askı düzenine asılır ip c) Trakörün önüne asılır ip Bazı çekilir eğik ambur başlı ırmıkların önünde yükseklik ayar ekeri vardır ve bu eker ırmığa desek olur ve ırmığın arazinin eğimine uymasını sağlar. Bazılarında yükseklik ayar ekerleği yokur ve ırmıklar doğrudan akörün çeki kancasına bağlanır. Bu iplerin arazi engebelerine uyum hızı, ayar ekerlekli olanlara göre daha yavaşır. Çekilir ip amburlu ırmıklar genellikle harekeini oprakan alır. Ancak bazıları hidrolik moorla da ahrik edilebilir. Harekeini yerden alanlarda ambur hızı ile ilerleme hızı arasında uyum vardır Trakörün arkasına 3 noka askı düzenine bağlanan paralel çubuklu ırmıkların arkasında çoğunlukla 2 ade ekerlek vardır. Bu ekerlekler araziye uyumu sağlar, yüksekliği ayarlar ve dişlerin zarar görmesini engeller. Küçük ve engebeli arlalar için uygundurlar. Harekeini kuyruk milinden alırlar. Parmakların kırılması ırmığın verimini azalır. Çelik parmaklar şokları absorbe emek için yay bobinli ya da kauçuk bağlanılıdır. Kauçuk bağlanılı parmak çelik yay bobinliye göre daha pahalıdır ancak ömürleri uzundur. Aynı zamanda oprağa uyumu daha iyidir. Trakörün arkasında başka bir makine kullanılıyorsa akörün önüne asılır ırmıklar ercih edilir. Harekelerini hidrolik moordan alırlar. Çoğunlukla namluların birleşirilmesinde kullanılır. Eğik ambur başlı ırmıkların amburlu ırmıklardan farkı parmakların bağlandığı amburun ayarlanabilmesidir. Yine amburlu ırmıka parmak aşıyıcı çubuklar en fazla 3-4 ade olmasına rağmen, eğik ambur başlı ırmıklarda bu çubukların sayısı 4 5 ade ve daha fazla olabilmekedir. Parmakların dönme yönü; al üs eme, dağıma ve yayma işinde akör ekerleriyle aynı yönde, namlu yapmada zı yöndedir.

7 Yerden harekeli eğik ambur başlı ırmık, eğik başlı ırmıkların iş konumları ve ilgili semboller Şekil 2.27 de verilmişir. Eğik ambur başlı ırmıklarda o iilerek hareke eirilir. Pek çok harekeli parçası vardır. Tamburlu ırmıklar pahalıdır ve iş genişlikleri az uulmak zorundadır. Tamburlu ırmıkların iş genişliği 3 m ye kadar çıkabilir. Çoğunlukla biçme makinasının iş genişliğine uygun genişliğe sahipirler. İki ırmık andem şeklinde ya da ikiz kullanılarak iş genişliği 7 m ye kadar arırılabilir. Bu nedenle yaprağın dökülme oranı azdır. Gerek amburlu ve gerekse eğik ambur başlı ırmıklar özellikle küçük ve ora büyüklükeki arım işlemeleri için önerilmekedir. Eğik ambur başlı ırmık ile ilgili aşağıdaki bağınılar yazılabilir (Srivasava e al.1993). x 2 ( L ) 1 L2 cos sin an x m 2 r 1 p ( 2 ) L 1 r sin( 1 ) ve L 2 r sin( 2 )

8 Şekil Yerden harekeli eğik ambur başlı ırmık, ilgili semboller ve iş konumları (a. Dağıma, b.çevirme, c.namlu yapma, d.namlu dağıma) (Srivasava e al. 1993; Anonymous 1987, Ayık 1985) 1 2 p sin cos sin1 sin 2 m an y 2 2 arccos 1 r p sin1 sin sin arcan m cos sin sin h m cos sin co an L h L r sin Yukarıdaki formüllerde; 1 Tırmıklama başlangıç açısı (radyan) 2 Tırmıklama biiş açısı (radyan)

9 Tırmık parmaklarını aşıyan çubuklar arasındaki açı (radyan) x2 Tırmıklama yapılmadan dişlerin aldığı yaay yol (m) İlerleme yönü ile ön ırmıklama arasındaki dar açı (radyan) İlerleme yönü ile arasındaki açı (radyan) İlerleme yönü ile ambur düzlemi arasındaki açı ya da hızın ambur bileşeni açısı (radyan) ( L1 L2 ) Tırmıklama sırasında parmakların yaay yönde almış oldukları mesafe ya da ekili ırmıklama soku (m) y2 Parmağın en al nokadaki konumu ile ırmıklamanın biiği noka arasındaki düşey uzaklık (namlu yüksekliği) (m) Hızın ambur bileşeni yani ırmıklama sırasında ırmığa göre parmak hızının oralama yaay bileşeni (m/s) İlerleme hızı (m/s) r Tambur yarıçapı (m) m y =Namlu genişliğinin yarısı (m) h Oralama bileşke o hızı ya da m ile hr nin vekörel oplamı (m/s) hr Tırmığa göre oun oralama yaay hızı (m/s) Lh Tırmıklama sırasında oun eorik maksimum aldığı yol (m) Bileşke parmak hızı yani m ile hızlarının vekörel oplamı (m/s) p (m/s) Tamburların çevresel hızı Lr Tırmık genişliği (m). N r Tırmıklama için gerekli olan güçür (kw). Örnek: Beş çubuklu eğik başlı bir o ırmığında ırmıklama ön açısı 6.81 rad ve ırmık iş genişliği 2.4 m dir. Tambur yarıçapı 0.3 m ve ambur açısı rad dır. Tambur m harekeini yerden almakadır ve hız oranı 0. 8 olarak verilmişir. Tırmık 8 km/h hızla p çekilmeke ve namlu yüksekliği 0.45 m, rad, 1.53 m/ s olmakadır (Srivasava vd.,1993). a) İlerleme yönü ile arasındaki açıyı ( ) b) Bileşke parmak hızını ( ) c) Tırmıklama sırasında oun eorik maksimum aldığı yolu ( L h ) bulunuz. Çözüm:

10 erilenler: 6.81 rad L r 2. 4 m Tambur yarıçapı: 0.3 m rad m 0.8 p m 8 km/ h y m rad 1.53 m/ s a) İlerleme yönü ile arasındaki açı ( ) : y arccos 1 arccos r rad 2.09 rad m 8/ m/ s p 2.22/ m/ s İlerleme yönü ile arasındaki açı ( ) : sin arcan m cos 1.53sin(7.54) arcan rad cos(7.54) rad 6 b) Bileşke parmak hızı sin sin sin(7.54) m / s sin(3.075)

11 c) Tırmıklama sırasında oun eorik maksimum aldığı yolu ( L h ) (m) L Lr sin 2.4 h 4. 9 sin 29.4 m Banlı ya da Zincirli Tırmık Banlı ya da zincirli ırmıklar çok yönlü ırmıklardır (Şekil 2.28). İlerleme yönüne dik düzlemde dönme harekei yapan zincir ban üzerine parmaklar yerleşirilmişir. Arkada iki ade desek ekerleği vardır. Zincirlere hareke çoğunlukla kuyruk milinden verilir. Zincir yana 5 6 m/s hızla hareke eder. Bu ip ırmıklar genellikle ou sol arafa fırlaır. Oun çevrilmesi, dağıılması ya da namlu yapılması için ırmığın sağ-sol ve ön-arka yaaylığının değişirilmesi gerekir. Örneğin oun dağıılması için Şekil 2.29 da görüldüğü gibi ırmık sağ arafa doğru yaırılır, üs bağlanı kolu uzaılır ve arkaya doğru yaaylığı değişirilir. Oun çevrilmesinde ise ırmık büünüyle yere paralel yapılır (Şekil 2.30). Banlı ırmıka namlu yaparken ırmık yere paralel olur ancak sol arafa ayarlanabilir bir namlu perdesi akılır (Şekil 2.28). Bu perdeye çarpan olar sıra halinde namlu olur. Namlu yaparken o kurumuş olduğundan düşük devirde çalışmak gereklidir. Çalışma hızı m/s arasındadır Şekil Banlı ya da zincirli ırmık (Ayık 1985) Şekil Banlı ya da zincirli ırmıka oun dağıılma konumu (Üs bağlanı kolu uzaılır ve ırmık sağa yaırılır.) (Dinler ve Karaaslan.1982).

12 Şekil Banlı ırmıka o çevirme konumu (Tırmık büünüyle yere paraleldir.) (Dinler ve Karaaslan.1982) Yıldız Çarklı Tırmıklar Yıldız çarklı ırmıklar, yay çeliğinden yapılmış ve uçları bükülerek şekillendirilmiş esnek parmakların bir çemberin içinden geçirilerek merkezde bir disk üzerine cıvaalarla bağlanmasından meydana gelmişir. Yıldız çarklı ırmıklar farklı konumlara ayarlanarak çevirme, dağıma, namlu yapma ve namluyu dağıma gibi pek çok işlemi yapabilen çok yönlü ırmıklardır. Bu ip ırmıklar bir merkeze bağlı yay şeklindeki parmaklardan oluşmuşur. Şekil 2.31 de bu ip ırmık ve çalışması görülmekedir. Parmakların ucu ırmıklama görevi yapabilmesi için açık bırakılmışır. Çarklar birbirinin iş genişliğini amamlayıcı şekilde ancak eksenleri farklı konumda önden arkaya kademeli olarak baarya şasisine bağlanmışır. Çarkların dönme harekei genellikle esnek parmakların arla yüzeyine sürünmesiyle sağlanır. Bunun sağlanabilmesi için arla yüzeyinin sıkı olması gerekir. Eğer bu sağlanamazsa çarklar kuyruk mili arafından ahrik edilir. Harekeini yerden alan ırmıklarda yaş oun çevrilmesi zordur ve bu nedenle daha çok kuru oun çevrilmesinde kullanılırlar. Bu ırmıkların en büyük dezavanajı parmakların arlada iz bırakması ve bunun sonucu olarak ürünün kirlenmesidir. Tırmıklar yerden hareke aldığından kırılmaları kolaydır. En önemli avanajlarından birisi bu ırmıkların iş genişliklerinin 10 m ye kadar çıkarılabilmesidir. Harekeini yerden alan yıldız çarklı ırmıkların yapıları basiir çünkü zincir, ban ve dişliye gereksinim yokur. Trakörün önüne, iki aks arasına ve arkasına bağlanabilir. Yıldız çark şeklindeki ırmık ünielerinin açıları hem kendi aralarında ayrı ayrı ve hem de bir büün olarak çaının yön değişirilmesiyle ayarlanabilir. Tırmık ünielerinin (çark elemanı) çaıya bağlanma açıları ve ırmığın gidiş yönünde yapmış olduğu açılar yapılacak işin çeşidini belirler. Çekilir iplerde çarklar yol durumunda ekerlekler üzerinde aşınır. Tekerleklerden bir anesi komua ekeridir. Tırmığın konumu çaı üzerindeki delikli lama üzerinden ayarlanır. Tarlada serbes bırakılır. Asma ip yıldız çarklı ırmıklarda ırmık ünieleri ya da yıldız çarklar ana çaıya ayarlanabilir şekilde bağlanmışlardır.

13 Şekil Yıldız çarklı ırmık (1. Çark, 2.Çeki demiri, 3. Ana şasi, 4. Kaldırma kolu, 5. Dişler, 6.Yaylar, 7. Çark şasisi) (Srivasava e al. 1993; Anonymous 1987) Şekil 2.31 göz önüne alınarak yıldız çarklı ırmıklardaki ilişkiler aşağıdaki gibi yazılabilir (Srivasava e al.1993). p m cos( ) cos r y ( ) r p

14 arcan sin m sin sin h m cos sin co Burada; r Çark yarıçapı ya da çark merkezi ile parmakların ucu arasındaki mesafe (m) y Namlu yüksekliğinin yarısıdır (m) O Ezme-Kırma İlkeleri ve Makinaları Biçilen yeşil yem bikilerinin saklanması için arlada belli bir süre kuruulması gerekir. Normal koşullarda arlada bırakılan yeşil yemlerin kuruma süresi uzundur. Bu sürenin kısalılması isenir. Çünkü yeşil yemlerin doğal kurumaya bırakılmasıyla yapraklar, sapan önce ve daha hızlı kurur, ırmıklama ve balyalama aşamalarında dökülerek kaybolur. Yapraklar proein ve karoenin önemli bir kısmını içerdiğinden besin kaybı meydana gelir. Yine meeorolojik ekenlerin doğuracağı riskler nedeniyle de o kaliesinde büyük kayıplar oluşabilir. Bu olumsuzlukların giderilmesi için kurumanın hızlandırılması gerekir. Kuruma hızının arırılmasının bir yönemi de yeşil yemlerin ezilerek ya da kırılarak hücre suyunun daha kısa sürede buharlaşmasının sağlanmasıdır. Bu yönemle yeşil yemlerin doğal kuruma süreleri %25 32 oranında azalılabilmekedir. Oların ezilmesi ve kırılması sırasında da birakım kayıplar olmakadır ancak bu kayıplar çok küçük olup %1 4 arasındadır. Yeşil yemlerin kırılarak ve ezilerek kuruma sürelerinin azalılmasında 2 ip makine kullanılır. Bunlar; a) Kırma makinaları b) Ezme makinalarıdır. Bu makinaların emel ilkesi ezilecek ya da kırılacak yeşil bikinin hareke yönüne dik konumda yerleşirilmiş farklı devir sayısıyla dönen silindirler arasında geçirilmesidir. Bu makinaların ilk gelişirilmesine 1930 yıllarında başlanmışır. Kırma ve ezme makinaları ilk defa 1950 yıllarında uygulamaya akarılmışır. Kırma makinalarında 2 ane oluklu silindir ya da merdane birbirlerine bir dişli gibi geçerek döner (Şekil 2.32). Bu silindirler çeliken ya da kauçukan yapılır ve bikiyi 25 mm ile 75 mm lik uzunluklarda kırarlar. Bikinin kırılmasıyla hücredeki öz suyu daha kolay dışarı çıkar ve biki daha çabuk kurur.

15 Şekil Kırma silindirleri ve çalışması (Shippen ve Turner, 1974) Ezme makinalarında kullanılan silindirlerin her ikisi çelik veya birisi çelik diğeri kauçuk olabilir (Şekil 2.33). Farklı düzenlemeler yapılabilir. Denemeler ezilen yeşil yemlerin kırılan yeşil yemlerden daha çabuk kuruduğunu gösermişir. O kırma ve ezme makinaları birkaç çalışan parçası olan basi makinalardır. İş genişlikleri 2 3 m arasında değişir. Küçük akörle çekilebilir ya da aköre asılabilirler. Son yıllarda bu makinalara biçme makinası ve namlu yapıcılarda eklenerek kombine haline geirilmişir. Kombine makinaların iş genişlikleri m civarında olup bazen 3m dır. Bu makinalarda yeşil yemler biçilmeke, kırılmaka ya da ezilmeke ve namlu halinde arlaya bırakılmakadır. Zamandan ve iş gücünden asarruf sağlanmakadır. Şekil 2.33.Ezme silindirleri ve çalışması (Shippen ve Turner, 1974)

16 Kırma ve ezme makinalarında hareke kuyruk milinden alınmaka ve silindirlere verilmekedir. Kıran ya da ezen silindirler birbirlerine zı yönlerde döner. Bu şekilde işlem gören olar kolaylıkla arkaya iilir ve arlaya bırakılır. Alaki silindir, o oplayıcı gibi davranırken üseki silindir biraz öndedir ve bu da oun geriye aılmasına yardımcı olur. Ezilmiş ya da kırılmış oların al üs edilmesine gereksinim yokur. Oun işlem görmesi kalie ve kanieyi arırmakadır. Oların ezilmesi hava koşullarının olumsuz ekisini oradan kaldırmaz ancak oun arlada kalma süresini azalarak zarar görme olasılığını azalır. Yeşil yem bikilerinin ezilme ve kırılma zamanının iyi ayarlanması gerekir. Zamansız yapılan işlemler oun kaliesini düşürür. Biçme ve ezme arka arkaya yapılmalıdır. Tarlanın düz olması makinanın çalışmasını kolaylaşıracakır. Eğimli arazide ezilmemiş yeşil yem arlaya bırakılabilecekir. Tarladaki aş, kök vb. yabancı maddelerin makinaya zarar vermesine izin verilmemelidir. Ezme ve kırma makinalarında silindirlerin çevresel hızının ilerleme hızından büyük olması ekinliği arırır. İlerleme hızı gereğinden düşükse bikide aşırı ezilme ve kırılma meydana gelecek bu da bikinin yaprak ve gövdesinin bozulmasına neden olacakır. Bunun aksine ilerleme hızı çok yüksekse silindirler aşırı yüklenecek ve ıkanacakır. Silindirlerin yerden yüksekliği mm civarında olmalıdır. Silindirlerin fazla yukarı kaldırılması oun oplanmasını olumsuz ekileyecekir. Ancak silindirlerin yükselilmesi aş vb. yabancı maddelerin silindirlerin arasına girmesini engelleyecekir. Silindirlerin yere çok yakın olması durumunda da oların silindirleri ıkama olasılığı aracakır. Silindirlerin yerden olan yüksekliği ayarlanabilir özellikedir. Silindirlerin arasındaki mesafenin büyüklüğü maeryale ve maeryalin olgunluk durumuna göre değişir. Eğer ürün dökülmeye meyilli, hassas, ince ve aralık çok dar ise aşırı yaprak kaybı ve biki zedelenmesi meydana gelir. Eğer aralık çok fazla ise, silindirler yeerince ezme yapamaz. Silindirler arasındaki mesafe yanda bulunan bir cıvaayla ayarlanabilir. Silindirlerin yapmış oldukları basınç yeşil yemin çeşidine, olgunluk durumuna ve ürün verimine göre değişir. Bu ip makinaların kullanılmasının emel amacı bikinin öz suyunun dışarı çıkarılması değil bikinin ezilmesi ya da kırılmasıdır. O düşük basınç gerekirirken, mercimek gibi daneli biki-yeşil o karışımı ora basınç ve daneli biki ya da silajlık sorgum gibi bikiler yüksek silindir basıncına ihiyaç duyar. Aşırı silindir basıncı yaprak kaybına ve biki zedelenmesine yol açarken yeersiz basınç bikinin işlem görmeden silindirler arasında geçmesine neden olur. Silindir basıncı sıkışırma yayının boyunun ayarlanmasıyla yapılır. Silindir basıncı silindirler arasındaki aralıka olduğu gibi her iki arafa aynı olmalıdır. Bazı makinalarda ek bir ayar düzeneğiyle hem silindirler arasındaki mesafe ve hem de silindir basıncı ayarlanabilir. Yapılan araşırmalarda silindir devir sayısı arıkça kuruma hızı armış ve kuruma süresi azalmışır. Aran ilerleme hızıyla kuruma hızının azaldığı ve buna bağlı olarak kuruma süresinin arığı görülmüşür. O ezme ve kırma makinalarıyla yapılan işlemlerde diğer fakörlerin yanında kuruma hızına eki eden en önemli fakör silindir basıncıdır. Silindir basıncının armasıyla kuruma hızı armaka ve kuruma süresi azalmakadır. Hasa edilen yeşil yemlerin kuruma hızına eki eden fakörlerden birisi de namlu genişliğidir. Namlu olabildiğince geniş olmalıdır. Yeşil yemin, silindirlerin arasından çıkıkan sonra arlaya dar namlu halinde

17 bırakılmaları kuruma hızını azalır. Ancak yer çok ıslaksa dar faka yüksek namlu kuruma hızını arırır.