ESKİ TÜRK EDEBİYATI BÖLÜM FRAGMANI

Transkript

1 8 SK TÜK DBT BÖLÜM FM Türk edebiyatının dönemlere ayrılmasının sebeplerini açıklar. Türk edebiyatının dönemlerinin ayırt edici özelliklerini belirler. Destan dönemini açıklar. Destan döneminin ürünlerini bilir. (Koşuk, Sav, Sagu, Destan, Mit, Mitos) Türk destanlarının hangileri olduklarını açıklar. Doğal ve apma destan arasındaki farklı ve ortak yönlerini belirler. azılı dönem eserlerini gruplandırır. (Köktürk ve Uygur) slamiyetin kabulüyle Türklerin sosyal, siyasi ve kültürel değişimlerini belirler. slami dönem ilk dil ve edebiyat ürünlerini bilir. Kutatgu Bilig, tabetü l-hakayık, Divan-ı Hikmet, Divanü Lügati t-türk ün edebiyatımızdaki yeri ve değerini açıklar. Oğuz Türkçesinin nadolu da yazılmış ilk metinlerinden hareketle şiirin oluşumunu belirler. Divan edebiyatının özelliklerini bilir. Divan edebiyatının temel kavramlarını bilir. (Tema, motif, peygamber kıssaları) Divan edebiyatının nazım tür ve şekillerini ilişkilendirir. (azel, Kaside, Mesnevi, Musammatlar) Divan şiirinde kullanılan edebi sanatları açıklar. ruz ve aruz kalıplarını metinden hareketle bulur. ski Türk edebiyatı ile günümüz Türk edebiyatında şiirde ölçü, kafiye ve redif ifadelerini bilir. Osmanlı padişah şairlerini bilir. Tekke Tasavvuf edebiyatı nazım biçimlerini bilir. ski Türk edebiyatında akımları açıklar. Âşık tarzı halk şiirinin yapı ve özelliklerini çözümler. Divan edebiyatı yüzyıl ve şairlerini, eserlerini bilir. (X. yy. XX. yy.)

2

3 TÜK DBTD DÖML slamiyet Öncesi Türk debiyatı. Sözlü debiyat B. azılı debiyat slamiyet tkisindeki Türk debiyatı. Halk debiyatı B. Divan debiyatı. Tanzimat Dönemi B. Servet-i Fünun C. Fecr-i Âti D. Milli debiyat. Cumhuriyet Dönemi Batı tkisindeki Türk debiyatı TÜK DBT DÖML LMSDK ÖLÇÜTL Bir milletin edebiyatındaki gelişme ve değişmeler incelenerek, o ulusun tarihsel süreçteki gelişim ve değişimleri kolayca anla şılabilir. debiyat tarihi de ulusun siyasal, sosyal, kültürel ve ekonomik yapısıyla yakından ilişkisi olan edebiyatı konu edin miştir. debiyatla sosyal yapı arasında sıkı bir ilişki vardır. Ulus ların sosyal ve kültürel yaşamındaki değişiklikler sanat ve ede biyata da yansımıştır. Bütün toplumların ilk çağlarında sözlü ürünler hâlinde gelişen edebiyat, yazılı döneme girildikten sonra önemli değişmeler ve gelişmeler göstermiştir. Çeşitli evrelerden geçtikten sonra çağımızdaki düzeyine ulaşmıştır. yrı coğrafyaların, ayrı iklim lerin yaşayış koşulları; insanların, toplumların duyuş, düşünüş, görüş ve davranışlarını sürekli etkilemiştir. Türkler tek bir coğrafyaya bağlı kalarak yaşam sürdürmemişlerdir. Tarih içinde değişik coğrafyalarda yaşamışlardır. Bu süreçte değişik uluslarla karşılaşmışlar, değişik kültürlere komşu olmuşlardır. Bu uluslar ve kültürlerle etkileşim içinde olmuşlardır. Bütün bu değişim ve etkileşim edebiyata da yansımıştır. Başlangıçta Orta sya bozkırlarında göçebe olarak yaşayan Türkler, zamanla değişik coğrafyalara yayılmışlar ve gittikleri yerlerde yerleşik kültüre geçmeye başlamışlardır. Türkler slâmiyet in kabulünden sonra ise ran ve rap kültü rüyle tanışmıştır. Böylece ran ve rap edebiyatından etki lenmiştir. Batıya doğru ilerleyen Türkler, zaman içinde Batı kültürüne yaklaşmıştır. Tanzimat ın ilanıyla edebiyatımız Batı nın etkisi ne girmiştir. Batı kaynaklı milliyetçilik akımının yayılmasıyla edebiyatımız da bundan ekilenmiş, bu duygular XX. yüzyılın başlarında Millî edebiyatın doğmasını sağlamıştır. Bütün bunlar, Türklerin yaşadıkları ulusal değişimlerden edebi yatlarının etkilendiğini göstermektedir. Sonuçta Türk edebiya tında birbirinden farklı devirler oluşmuştur. 1. Dil nlayışı Bir toplumun sözlü ve yazılı dil yapısına bağlı olan anlayıştır. Dil, zaman içinde değişen canlı bir varlıktır. Ulusların gelişme sine, sosyal ve kültürel yapısındaki değişmelere paralel olarak dili de gelişir ve değişir. debiyat, doğrudan dile dayanır. debi eserler dil ürünü olarak ortaya çıkar. azı dilinde meydana ge len değişmeler, genellikle edebi dile de yansır. Dildeki değiş meler ve gelişmeler edebiyat için belirleyici niteliktedir. Çünkü bir dönemin edebiyatı incelenip değerlendirilirken edebi eserlerin dil özellikleri de göz önünde bulundurulur. Başlangıçta Türklerin dilleri, kültürleri, inançları, yaşam biçim leri de Orta sya ya özgü nitelikler taşımaktaydı. slamiyet öncesinde yaşayan öktürklerin ve Uygurların kendilerine özgü konuşma, yazma gelenekleri ve dil anlayışları bulunuyordu. Sonraki dönemlerde Türklerin dil anlayışı değişik etkiler altında kalmıştır. Özellikle slami Türk edebiyatında yüksek zümrenin dili, rapça ve Farsçadan birçok kelime ve kural almıştır. Halk ise kendi diline ve şiir geleneğine sadık kalmıştır ve bunları yaşat mıştır. Böylece slami Türk edebiyatı iki koldan ilerlemiştir. Türklerin dil anlayışı, Batı kültüründen de etkilenmiştir. üksek zümreye ait olan edebiyat, halka inmeye çalışmış ve halkın di li edebiyatta daha fazla yer almaya başlamıştır. Türklerin dillerindeki bu anlayış farklılıkları, Türk edebiyatının de virlere ayrılmasında kullanılan önemli ölçütlerden biri olmuştur. 2. Dilin Kullanıldığı Coğrafya Toplumların yaşamlarını sürdürdükleri yerleşim alanları, bu alandaki doğa ve iklim koşulları bir kültür ögesi olan dillerini de etkiler. Böylece ayrı bölgelerde yaşayan toplumların kültürlerindeki ayrışmalar dillerinde de farklılık oluşturur. Dil, edebiya tın en önemli ski Türk debiyatı 353 TÜKÇ KOU LTM

4 ögelerinden olduğuna göre, dildeki bu farklılaş manın edebiyata yansıması da doğaldır. edebiyatında ko şuk, sagu, sav, destan gibi özgün biçimler kullanılmıştır. ski Türk debiyatı 354 Türkler Orta sya dan boylar hâlinde değişik kıtalara yayılmış lardır. ayıldıkları geniş coğrafyada, büyük devletler kurmuşlar dır. Türklerin geniş bir coğrafyada, birbirinden uzak yerlerde değişik devletler kurmaları, dillerinde de farklılaşmalara yol aç mıştır. Bu süreçte değişik şiveler ve yazı dilleri ortaya çıkmıştır. Türkler, doğudan batıya doğru yayılma sürecinde yerleşik ha yata geçmiştir. Değişik kültürlerle ve uluslarla kaynaşmışlar dır. Bu kaynaşmadan dil ve edebiyat da etkilenmiştir. Türklerin değişik coğrafyalarda yaşamaları sonucu Türkçenin akutça ve Çuvaşça gibi iki önemli lehçesi ortaya çıkmıştır. yrıca farklı coğrafyalarda zerbaycan, Özbekistan, Kazakistan, Türkmenistan, Kırgızistan ve Türkiye Türkçesi gibi şiveler oluşmuştur. X. yüzyılda doğuda Çağatay Türk edebiyatı ile batıda nadolu Türk edebiyatının farklılaşmasına dil değişimlerinin etkisi örnek gösterilebilir. Türk yazı dilinin çok geniş bir alana yayılması ve bu coğrafya içinde değişik kültürlerle karşılaşması sonucunda değişik yazı dileri oluşmuştur. Dil coğrafyasındaki bu farklılıklar da Türk edebiyatının devirlere ayrılmasında kullanılan önemli ölçütlerden biri olmuştur. 3. Kültürel Farklılaşma Kültür bir ulusun dil, din, düşünce ve yaşam tarzının bütünü dür. Bir ulusu oluşturan, ulus yapan en önemli unsurların başında kültür gelir. debiyat da kültürün bir parçasıdır. Bu bağlamda edebiyatı kültürden ayırmak olanaksızdır. Ulusun kültüründeki değişimler, dile ve edebiyata da yansır. Kültürel gelişmeler dili ve edebiyatı da doğrudan etkiler. Her toplumun çevre ve yöre koşullarıyla; töreleriyle oluşturdu ğu duygu, düşünce yapısıyla ortaya koyduğu kendine özgü ürünler vardır. Bu özellikler başka toplumlara göre farklılaşma yı ortaya koyar. Örneğin öktürklerle Uygurlar arasındaki kül tür farkı, yazılarında somutlaşmıştır. ski Türkler atlı göçebe kültürüne sahiptiler. Orta sya da gö çebe hayatı yaşayan Türklerin edebiyatı da bozkır kültürünün özelliklerini gösterir. enellikle çadırlarda yaşayan ve sık sık akınlar yapan eski Türk boyları, mevsimlere göre göçer, hem kendi aralarında hem de komşu uluslarla sürekli savaşırlardı. Bu dönemde ulusal bir nitelik taşıyan Türk Orta sya Türk devletlerinin parçalanmasıyla Türkler kuzeye ve batıya doğru yayılmaya başlamıştır. X. ve X. yüzyıllarda Müs lümanlarla karşılaşmışlardır. Bu süreçte slam ı kabul etmişler dir. slam kültürünün Türkler arasında iyice yerleşmesi, Türk in sanının duyuş ve düşünüşünü, evrene bakışını, yaşam anlayı şını değiştirmiştir. Bozkır kültürünün yerini rap ve ran mede niyetlerinin etkilediği slami merkezli bir kültür almıştır. Bu de ğişmenin en yoğun etkisi de edebiyatta görülmüştür. debiyat ta rap ve ran edebiyatlarından alınan gazel, kaside, mesnevi, rubai gibi şiir biçimleri kullanılmıştır. kinci büyük değişiklik XX. yüzyılda gerçekleşmiştir. Batıya doğ ru ilerlemelerini sürdüren Türkler, daha sonra Batı kültürüyle karşılaşmıştır. Bu kez değişim, Batı uygarlığının kültürel değer lerini benimseme doğrultusunda olmuştur. Bu karşılaşma özellikle Tanzimat ın ilanından sonra etkisini edebiyatta iyice hissettirmiştir. Batı kültürü ile yayılan vatan, özgürlük, hak, adalet, kanun gibi kavramlar Tanzimat sanatçılarınca sıklıkla işlenmiştir. Bu dönemde Batı edebiyatından gelen deneme, eleştiri, roman, tiyatro gibi yeni yazı türleriyle edebiyatımız farklı bir çehre kazanmıştır. debiyat, rap ve ran etkisinden yavaş yavaş kurtularak Batı etkisine girmiştir. Batı edebiyatı, edebiyatımızı her yönüyle kuşatmıştır. Batı edebiyatı kaynaklı milliyetçilik akımının da etkisiyle özellikle XX. yüzyıldan sonra Milli edebiyat oluşturma çabaları görülmeye başlanmıştır. XX. yüzyılda edebiyatımız, Orta sya daki ilk dönemde olduğu gibi, millilik niteliğini kazanmıştır. Böylece milli bir edebiyat oluşmuş tur. Millî debiyatımız, Cumhuriyet döneminde ise Cumhuriyetin temel ilkeleri doğrultusunda gelişimini sürdürmüştür. 4. Dini Hayat Sanat ve edebiyat bir toplumun kültür ve medeniyetini en iyi yansıtan aynadır. Böyle olunca dinsel yaşam, sanat ve edebiyatı hem şekil hem de içerik bakımından derinden etkiler. Dinler getirdikleri değer yargılarıyla insanların ve toplumların düşünce yapılarını, davranışlarını, hayat tarzlarını etkiler ve de ğiştirir. Türkler, slamiyet i kabul ettikleri zaman dilimine kadar değişik coğrafyalarda değişik dinleri benimsemişlerdir. ski Türkler başlangıçta şaman, gök ve yer tanrılarına tapar lardı. Sonradan Uygurlar zamanında Maniheizm ve Budizm gibi dinlerin etkisine girdiler. Bu dinlerin Türkler üzerindeki et kileri Uygur metinlerinde görülmektedir. TÜKÇ KOU LTM

5 Bu dinlerin etkilerine, o dönemlerde ortaya konan diğer edebi eserlerde de rastla mak mümkündür. Özellikle destanlarda ve kitabelerde bu etki ler açıkça görülmektedir. X. yüzyılda slamiyet in kabulünden sonra Türk edebiyatında kök lü değişimler olmuştur. slamiyet in getirdiği yeni inanç sistemi tek tanrı inancına dayanıyordu. Bu inanç, bütün değer yargıla rıyla birlikte bütün Türk toplumunu etkilemiştir. Müslüman Türkler, kendileriyle aynı dinden olan raplarla ve ranlılarla yakın ilişkiler içinde olmuşlardır. Türkler bu dönemde büyük devletler kurmuşlardır. Karahanlılar, azneliler, Sel çuklular ve Osmanlılar dönemlerinde de bu ilişkiler sürmüş tür. Uzun soluklu bu ilişkiler sürecinde dil ve edebiyatımızda ran ve rap dil ve edebiyatlarının derin etkisi görülmüştür. 5. Sanat nlayışı Sanatın tek bir tanımını ve tek bir anlayışı yoktur. Sanat zamana, duruma, kültüre göre pek çok şekilde algılana bilir. Bu algılama farklılıkları değişik sanat akımlarını ortaya çıkarmıştır. Bu akımların nitelikleri de sanat ürünlerine doğru dan yansımıştır. Orta sya döneminde edebiyatta ve sanat anlayışında gereksi nimler belirleyici olmuştur. debi ürünler toplumsal iletişim ara cı olarak kullanılmıştır. Birey ve toplum, kendini sanat eseriyle ifade etmiştir. debi ürünlerin pek çoğu dinsel içerikli törenlerden doğmuştur. ani sanat anlayışı, bu dönemde bir gereksini mi gidermeye yöneliktir. slam uygarlığı çevresinde oluşan Klasik edebiyatta (Divan edebiyatı) sanat anlayışı, sözü süsleyip, güzelleştirme ve hüner gösterme esasına dayanıyordu. Sanatçılar yeteneklerini gös terme çabasındaydı. Sanatın toplumsal boyutu geri plandaydı. Sanat, sanat için yapılan bir etkinlikti. Bu döneme paralel geli şen Halk edebiyatında ise yalın söyleyiş tercih ediliyordu. Sanatın toplumsal boyutu da göz önünde bulundurulmakla bir likte sanat bireysel bir çaba olarak görülüyordu. Tanzimat döneminde eşitlik, özgürlük, adalet gibi birtakım kavramları topluma benimsetmek amacı güdülmüştür. Tanzimat ın bu ilk dönenimde sanatçılar sanatı, toplumu ve devleti biçimlendirmeye yönelik bir araç olarak kullanmışlardır. Toplum mühendisliği yapmışlardır. Siyasetle ilgilenmişlerdir. Sanat, toplum içindir. anlayışını öne çıkarmışlardır. ncak Tanzimat döneminin ikinci yarısında, sanat giderek toplumsal lığını yitirmiş, Sanat, sanat içindir. anlayışı öne çıkmıştır. Tanzimat dönemi edebiyatının ikiye ayrılması, temelde bu anla yış farkına dayanmaktadır. Cumhuriyet döneminde ise Batı nın yoğun etkisine ve bireyci anlayışa tepki olarak meydana gelen memleketçi edebiyat anlayışı gelişmiştir. Bu dönemde nadoluculuk, edebiyatın vazgeçilmez ögesi olmuştur. debiyat, stanbul merkezli olmaktan çıkmıştır. Halk edebiyatına paralel bir edebiyat anlayışı savu nulmuştur. 6. Ortaya Konulan Ürünler Bazı ürünlerin yaratıcısı, yazanı, söyleyeni belli değildir. Bu ürünler, halkın ortak malıdır yani anonimdir. Deyimler, atasöz leri, destanlar, maniler, ninniler, ağıtlar, halk hikâyeleri bu türden eserlerdir. Bazı ürünlerin ise yaratıcısı, yazanı, söyleye ni bellidir. unus mre Divanı, Fuzuli Divanı, Hürriyet Kaside si, Otuz Beş aş şiiri, Çalıkuşu romanı, Forsa öyküsü vb. ürün ler bunlardan bazılarıdır. Dolayısıyla edebi ürünlerin yaratıcısının belli olup olmaması da Türk edebiyatının devirlere ayrılmasında kullanılan önemli öl çütlerden biri olmuştur. Öğreten SOU Türk edebiyatının dönemlere ayrılmasında belli ölçütler vardır. şağıdakilerden hangisi Türk edebiyatının dönemlere ayrılmasında kullanılan bir ölçüt olamaz? ) Kültürel değişiklikler B) Coğrafi bölgeyi değiştirme C) Din değişiklikleri D) lfabenin değiştirilmesi ) konomik gelirlerin artması Öğreten CP Türk edebiyatı Orta sya dan şimdi bulunduğumuz nadolu ya kadar geniş bir alana yayılmıştır. Türklerin diğer milletlerle olan kültürel etkileşimi, din değişiklikleri ve buna bağlı olarak kullandıkları alfabelerin çeşitlilik göstermesi Türk edebiyatının dönemlere ayrılmasındaki belli kıssaslar arasında gösterilir. Fakat konomik gelirlerin artması edebiyatımızın dönemlere ayrılmasında etkili olan bir unsur değildir. ski Türk debiyatı 355 TÜKÇ KOU LTM

6 SLMT ÖCS TÜK DBT SÖZLÜ DBT 1. Koşuk 2. Sav 3. Sagu 4. Destan ZL DBT 1. Köktürk bideleri 2. Uygur Metinleri Sagu: Bir kişinin ölümü üzerine duyulan acıyı dile getirmek için söylenmiş şiirlerdir. Sagular yuğ törenlerinde söylenmiştirdir. Uyak düzeni koşukla aynıdır. (aaab-cccb ) lp r Tonga öldi mü siz ajun kaldı mu Ödlek öçin aldı mu mdi yürek yırtılur 2. SÖZLÜ DBT Her toplumda olduğu gibi Türklerde de yazının bulunmasından önce kendilerine uygun bir edebiyat anlayışı ve ürünleri vardı. Bu ürünler Türk toplumlarının sığır, şölen, yuğ adını verdikleri törenlerden doğan ürünlerdir. Sığır: ski Türkler, genel sürek avlarına bu adı vermişlerdir. Şölen: Türklerde çeşitli amaçlarla kesilen kurban törenlerine, yemekli toplantılara denilmektedir. uğ: Türklerde yas ve ölüm merasimlerine yuğ denir. Bağlantı Kuralım Halk edebiyatındaki karşılığı ağıt, Divan edebiyatındaki karşılığı ise mersiye dir. PÜF okta Türk edebiyatında en eski ve en önemli sagu örneği Saka Türklerine ait lp r Tunga sagusudur. slamiyet Öncesi Türk Şiirinin Özellikleri ski Türk debiyatı 356 Şiirler hece ölçüsüyle söylenmiştir. azım birimi dörtlüktür. Şiirlerde genellikle yarım uyak kullanılmıştır. Dildeki sözcük sayısı sınırlıdır, bunun yanında yabancı sözcük yoktur. Doğayla iç içe olduklarından, benzetmeler doğayla ilgili benzetmelerdir. Şiirlerde işlenen konular; kahramanlık, yiğitlik, ölüm, savaş, aşk v. b. konulardır. slamiyet Öncesi Türk debiyatının Sözlü Ürünleri Koşuk: iğitlik, kahramanlık, aşk, tabiat gibi konuların işlendiği şiirlerdir. Dörtlüklerle söylenir, kafiye örgüsü aaab-cccb-dddb şeklindedir. Keldi esin esneyü Kadka tükel osnayu Kirdi bodun kasnayu Kara bulıt kükreşür 1 Sav: Kısa özlü sözler anlamına gelmektedir ve bugünkü atasözlerinin yerine kullanılmıştır. Kuş kanatın, er er atın. (Kuş kanadıyla, er atıyla.) Uma kelse kut bolur. (Misafir gelse, uğur gelir.) 3 Destan: ski dönemlerde toplumu derinden etkileyen savaş, göç, afet gibi olayların etkisiyle söylenmiş, uzun manzum kahramanlık öykülerinin bir araya getirildiği şiirlerdir. Destanların ortak özellikleri arasında; toplumda derin izler bırakması, kişilerin seçkin şahsiyetler olması, bu şahsiyetlerin olağanüstü kahramanlıklar göstermesi, tanrıların olaylara müdahele etmesi, söylendiği toplumun milli değerlerini yansıtması ortak tarafları olarak gösterilir. Bağlantı Kuralım Halk edebiyatındaki karşılığına koşma, Divan edebiyatındaki karşılığına da gazel denir. TÜKÇ KOU LTM

7 Öğreten SOU şağıdakilerden hangisi slamiyet öncesi sözlü edebiyat ürünlerinden değildir? ) Sav B) Destan C) Sagu D) Koşma ) Koşug Öğreten CP. Doğal Destan: Toplumu derinden sarsan bir olayın sonunda halk arasında kendiliğinden oluşan uzun şiirlerdir. Bu tür destanlar şairler tarafından sonradan derlenip, düzelenmiştir. B. apay Destan: Önemli bir olayın yıllar sonra destan özelliklerine göre şair tarafından oluşturulmasıyla yapılmış destanlardır. Dünya debiyatındaki Destanlar Türklerin slamiyet öncesi sözlü edebiyat ürünleri arasında; Destan (Toplumu derinden etkileyen olayların anlatıldığı şiirler), Sav (Kısa ve özlü söz), Sagu (Ölen kişinin ardından söylenen şiirler), Koşug (iğitlik ve kahramanlıkların anlatıldığı şiirler) bulunmaktadır. Koşma ise Türklerin slamiyet sonrası kulandığı bir tür olmakla birlikte yazılı dönem nazım türleri arasındadır. D Doğal Destanlar lyada-odysseia (unan) Şehname (ran) Kalevela (Fin) amayana-mahabarata (Hint) ibelungen (lman) ılgamış (Sümer) Chanson de oland (Fransız) Şinto (Japon) Cid (spanyol) gor (us) Beowulf (ngiliz) apay Destanlar enç Osman Destanı-Kul Mustafa Çanakale Şehitlerine- Mehmet kif Üç Şehitler Destanı-F. H. Dağlarca Kurtarılmış Kudüs-Tasso Kaybolmuş Cennet-Milton lahi Komedya-Dante BL Torbası Türk Destanlarının Kaynakları: 1. Firdevsi- Şehname 2. Cüveyni- Tarih-i Cihanguşa 3. eşidüddin- Cami üt Tevarih 4. ran, Çin, rap kaynakları BL Torbası Mit: eleneksel olarak yayılan veya toplumun hayal gücü etkisiyle biçim değiştiren, tanrı, tanrıça, evrenin doğuşu ile ilgili hayalî, alegorik bir anlatımı olan halk hikâyesidir. rgenekon efsanesi bir mittir. Mitoloji: Mitleri, doğuşlarını, anlamlarını yorumlayan, inceleyen bilimdir. Bir ulusa, bir dine, özellikle unan, Lâtin uygarlığına ait mitlerin, efsanelerin bütünüdür. Destanların oluşum safhaları: 1. Doğuş Safhası: Bu aşamada milletin üzerinde derin iz bırakmış olay ve kahramanlar yer alır. 2. ayılma Safhası: Burada olay ve gösterilen kahramanlık sözlü olarak nesilden nesile yayılır. 3. Derleme Safhası: Sözlü gelenekle yayılan destan bu aşamada bir şair tarafından yazıya geçirilir. Destanlar oluşum olarak iki grupta incelenir: slamiyet Öncesi Türk Destanları 1. skit (Saka) Türkleri Şu Destanı: skender ile Türrkler arasındaki savaşların ve komutan Şu nun anlatıldığı destandır. lp r Tunga Destanı: Türk-ran savaşlarının anlatıldığı destanda lp r Tunga nın kahramanlıkları anlatılır. Şehname de lp r Tunga yerine frasyap ismi geçmektir. 2. Hun Türkleri Oğuz Kağan Destanı: Hun hükümdarı Mete nin yiğitliklerini, savaşlarını, ülkesinin sınırlarını genişletmesini ve bunu oğulları arasında paylaşımının anlatıldığı destandır. 3. öktürkler Bozkurt Destanı: Savaş sırasında yaralı olarak kurtulan bir Türk ün dişi bir kurt tarafından kurtarılmasını ve Türklerin zamanla çoğalışının anlatıldığı destandır. rgenekon Destanı: Savaşta yenilen Türklerin bir dağa çekilmesi, orada geçirdikleri zamanı ve dağı eriterek oradan kurtulmalarını anlatan destandır. ski Türk debiyatı 357 TÜKÇ KOU LTM

8 4. Uygur Türkleri Türeyiş Destanı: Destan Uygur hakanının kızlarını insanoğluyla evlendirememesi üzerine, tanrının bir kurt kılığında kızlarla evlenmesi ve Uygur Türklerinin bu evlilikten çoğalmasını anlatır. öç Destanı: Türklerin tanrı tarafından cezalandırılmasını, kuraklığı ve bu nedenle başlayan göçü anlatan destandır. slami Dönem Türk Destanları. Satuk Buğra Han Destanı: Karahanlı hükümdarı Satuk Buğra Han ın çeşitli yerdeki insanları müslümanlığa çağırmasını ve inanmayanlara karşı mucizelerinin anlatıldığı destandır. B. Cengiz Han Destanı: Moğol mparatoru Cengiz in yaşamı, savaşları, Orta sya daki mücadelesinin anlatıldığı destan. C. Battal azi Destanı: mevilerin Hristiyanlarla yaptıkları savaşlarda büyük kahramanlık gösteren bdullah adlı bir kişinin kahramanlıkları anlatılır. Bu kişi Türkler arasında Battal azi olarak bilinir. Destanda ayrıca büyücü, cadı ve devler gibi olanağanüstü varlıklarla mücadelesi anlatılır. Öğreten CP slami dönem Türk destanlarımız şunlardır: Satuk Buğra Han, Cengiz Han, Battal azi, Danişment azi, Köroğlu ve Manas destanlarıdır. seçeneğinde verilen lp r Tunga Destanı, B seçeneğinde verilen Oğuz Kağan Destanı, D seçeneğinde verilen öç Destanı ile seçeneğinde verilen Bozkurt Destanı Türk destanlarıdır fakat bunlar slamiyet öncesi destanlarımızdır. C seçeneğinde verilen Cengiz Han Destanı ise slami dönem destanı olduğundan doğru cevaptır. B. ZL DBT C Türk edebiyatının yazılı olarak belgelere dayandığı en eski dönemdir. Bu dönem. yy. ile başlar ve öktürk (Köktürk) ile Uygur azıtları olmak üzere ikiye ayrılır. D. Manas Destanı: Müslüman Kırgızlarla putperest bir kavmin mücadelesi anlatılır. Destanın kahramanı Manas slamiyeti yaymak için mücadele eder. Baştan sona kadar Manas ın kahramanlıklarının anlatıldığı destanda Türklerin yaşam şekli, kültür ve inançlarına da yer verilir. Destan Türk destanlarının en hacimlisidir ve yaklaşık dizeden oluşur. Bu destanı ilk yazıya geçiren us bilgin adloff tur. ski Türk debiyatı 358. Danişment azi Destanı: nadolu nun fethi ve bu mücadelenin kahramanları anlatılan destanda, olayların tarihi, kişileri ve coğrafyası gerçek isimleriyle yer almaktadır. F. Köroğlu Destanı: Destanın kahramanı Köroğlu nun Bolu Beyi ile mücadelesi anlatılır. Silah icat edildi mertlik bozuldu. tabiri bu destanda geçmektedir. Öğreten SOU şağıdakilerden hangisi slami dönem Türk destanlarından biridir? ) lp r Tunga Destanı B) Oğuz Kağan Destanı C) Cengiz Han Destanı D) öç Destanı ) Bozkurt Destanı 1. OHU BDL (ZTL) bideler. yy. aittir ve Orta sya da dikilmişlerdir. Dönemin Türkçesinin gelişmişliğini gösterir. azıtta dağılmış durumda olan öktürklerin Bilge Kağan ve kardeşi Kül Tigin tarafından tekrar toparlanışı, devlet kurması anlatılır. bidelerin bir yüzü Çince, bir yüzü de Türkçedir. Bunları Biliyor musunuz? Orhun bidelerinin en önemli özelliği, hitabet türünün ilk örneği oluşudur. yrıca aliterasyon sanatı dikkat çekici bir şekilde kullanılmıştır. TÜKÇ KOU LTM

9 . Tonyukuk nıtı: Kendi adına 720 yılında dikmiştir. B. Kültigin: 732 yılında Bilge Kağan ın söylediklerinin ollug Tigin tarafından yazılmısıyla oluşmuştur. C. Bilge Kağan: 735 yılında Bilge Kağan ın dönemi, yaşamı, savaşları anlatılır. PÜF okta Orhun bideleri nden bahseden Tarih-i Cihanguşa adlı eseriyle Cüveyni dir. azıtları ilk okuyan ise Danimarkalı Thomsen dir. 2. UU ZTL Uygur yazısı 18 harfli, harflerin birleştirilerek sağdan sola doğru yazıldığı bir alfabedir. Bu alfabeyle yazılan yazılan en önemli eserler ltın aruk, Sekiz ükmek, rk Bitig, Kalyanamkara ve Papamkara hikâyeleridir. Bağlantı Kuralım Şiirleri bilinen ve tespit edilen ilk Türk şairi prın Çur Tigin dir. slamiyet öncesi Türk edebiyatında şairlere kam, şaman, baksı da denir. Öğreten SOU şağıdakilerden hangisi Türklerin ilk dönem yazılı edebiyat ürünlerinin özelliklerinden değildir? ) Türklere ait ilk yazılı belgeler Orhun bideleridir. B) Türklerin kendilerine ait milli bir alfabesi ile yazılmıştır. C) azılı eserler kültür ve yaşayış şekli hakkında bilgi verir. D) lk dönem yazılı ürünlerimiz hitabet türünün ilk örneği kabul edilir. ) azıtlar. öktürk Devleti Dönemine aittir. Öğreten CP Türklerin ilk yazılı ürünü olarak Orhun bideleri kabul edilir. Bu abidelerde Türklerin yaşayış biçimleri, kültürü ve diğer milletlerle olan ilişkisi anlatılmıştır. bide Türklere has bir alfabeyle öktürk lfabesiyle yazılmıştır. nıtlar Kültigin adına dikilmiş ve Kültigin in halkına öğütler vermesi, yol göstermesi şeklinde yazılmıştır. Böylece hitabet türünün ilk örneği kabul edilmiştir. nıtlar yılları arasında dikilmiş olduğundan. öktürk Devleti döneminde değil. öktürk Devleti dönemine aittir. SK TÜK DBT (DÂ DBT) Teorisini ve estetik temellerini slam kültüründen alan ve ran (cem) edebiyatından etkilenen divân edebiyatı X. yüzyılın ikinci yarısı ve XX. yüzyılın ikinci yarısında altı asır boyunca süren bir edebi dönemdir. Sanat amacı bu edebiyatın en temel özelliğidir. Bu döneme XX. yüzyıldan itibaren; eski edebiyat, eskilerin şiiri, saray edebiyatı, slami Türk debiyatı ve Klasik Türk debiyatı adları verilmiştir. Şiirler divân adı verilen kitaplarda toplandığı için Divân debiyatı adı rağbet görmüştür. Türkler. yüzyıldan itibaren slamiyet i benimseye başlayınca rapça ve Farsça ile tanışmış, dini içeriği de aynen aldığından rap ve Fars edebiyatı bizim edebiyatımıza kaynak olmuştur. Divan şiirinin kaynağı rap şiirine dayanır.. yüzyılda müslüman olan Farslar bu edebiyattan çok fazla etkilenirler ve neredeyse bütün şiirlerini bunun üzerine oluştururlar. Firdevsi ünlü eseri Şeh-nâme de Son otuz yılda çok zahmet çektim ama Farça ile cem milletini yeniden dirilttim. der. lk olarak mevi halifesi döneminde yılları arasında slamiyet Basra, Horosan, Semerkant Türkleri arasında sonra ise Orta sya Türkleri arasında giderek yayılır. Bunun bir sonucu olarak slamiyet ten önce hece ölçüsü ve dörtlüklerle şiir yazan Türkler, slamiyet ten sonra aruz ölçüsüyle şiirler yazmaya başlarlar. Özellike stanbul un Fethi nden sonra şiirimizde tamamen rapça ve Farsça kelimeler görülür. Şairler mahlas adı verilen takma isimler kullanmışlardır. Söz sanatları, mazmunlar bu edebiyatın en önemli özelliğidir. ski Türk debiyatı 359 TÜKÇ KOU LTM

10 ski Türk edebiyatının en önemli konuları din ve tasavvuftur. âkîb: Sevgiliyle araya giran kişi, şeytan, köpek, kâfir, ham meyva gibi anlamlarda kullanılır. ski Türk debiyatı 360 DÂ Ş KKL 1. Kur ân 2. Hadis 3. Peygamber ve evliya hikâyeleri 4. Tasavvuf 5. Şeh-nâmeler 6. erli konular ve Türk milli kültürü 7. Çağın ilimleri (Kimya, Simya, Hikmet, Felsefe) DÂ DBTD TML- MOTFL-KML ül-bülbül: Divân edebiyatında gül güzelliği temsil eder. şığın sembolü olan bülbülü kendine bağlar ve dikenlerini bülbüle batırır. Onu üzer ve kıvrandırır. Dikenini batırınca bülbülün kanı akar ve güle rengini veren bülbülün kanı olur. Bağlantı Kuralım ül aynı zamanda peygamber efendimizin en sevdiği çiçektir ve onun yüzünü sembolize eder. Dünya: üzene bakılmayan, iğrenç bir kadın olarak tarif edilir. Dünya gelip geçici bir konaktır ve dünya malına tenezzül edilmemelidir. yrıca bununla da dünyada her şeyin asıl sahibinin llah olduğu vurgulanır. Bezm-i lest: Ben sizin abb iniz değil miyim? ilahi sorusuna Belâ yani evet cevabının verilmesine işaret eder. Dünya var olmadan önce sadece ruhların olduğu zamanı vurgular. Pîr-i Mugân: Mug ateşe tapanların yani mecusilerin rahibi demektir. Divân edebiyatında şeyh anlamında kullanılır. Kenz: Hazine anlamına gelir. sıl hazine aşığın gönlüdür ve bu gönül virânedier. Zaten hazinelerde virân yerlerde bulunur yani aşığın gönlünde yer alır. Sevgili: Hükümdar, sultan, zâlim, acı çektiren anlamlarına gelir. Divân edebiyatında en büyük sevgili llah daha sonrasında ise Hz. Muhammed tir. Âşık: Sevgilinin hasretiyle yanan, kul, köle, hasta, yaşayan ölü anlamlarına gelir. üzellik: Mısr, Türkistan, ûm, ay, güneş anlamları taşır. şk: Çaresi olmayan bir hastalıktır ve tamamen cefa ile eziyetten ibarettir. yrıca aşık olan aşkından hiçbir şatta vazgeçmez. ökler: ökler dokuz kat olarak tabir edilir. Divân şairleri dünyanın değil göğün döndüğünü şiirlerinde anlatırlar. Sebk-i Hindi: Hindistan da Babürlü Hint-Türk hükümdarların saraylarında Farsça ile yazılan şiirlerden oluşan akımın adıdır. Bu tarz şiirde mazmun ve anlatımlar son derece karmaşıktır. Hayal oyunları anlaşılması çok zor hâle getirilmiştir. Benzetmeler ve birçok söz sanatı şiire hâkimdir. henk olarak şiirler musiki gibi ritmik ve yumuşaktır. Dil ve kurgu olarakta çok titiz ve seçici davranılmıştır. BL Torbası X. yüzyılda ef i, âilî, eşâti, âbi, Şeyh âlip, Örfî, Baba Figâni bu tarzın en önemli temsilcileridir. ski Türk debiyatında Mazmun Sözlükler mazmunun rapça zımn kökünden geldiğini belirtmektedir. debi olarak mefhum, mana, meal, nükteli, cinaslı söz anlamlarına gelmektedir. yrıca mazmun kalıp benzetme, kalıplaşmış sözdür. Mazmunun özünde istiare ve mecaz bulunmaktadır. Çünkü benzetme ilişkisi ve gerçeğin dolaylı anlatımı işin içerisine mecaz sanatının girmesine neden olmuştur. 1. öz Mazmunu Divan edebiyatında göz, seven ve sevilen, her türlü karmaşık duyguyu açığa çıkaran bir motiftir. Şiirde rengi siyah ve elâdır. ergis ve badem içimlidir. rap alfabesindeki sad harfine benzer. Sevgilinin gönlüne bir ok saplar. Sevgiliyi görmezden geldiği için zâlim, katil ve celladdır. Sevgiliyi sarhoş edici özelliğe sahiptir. öz ahû ve ceylan gözüne benzetilir. l çekip kat'-i nazar kılmış ilacundan tabîb Bildi gûya kim harâb-ı nerkis-i fettanunam (Fuzûlî) TÜKÇ KOU LTM

11 "Hekim benden ümidini kesip beni tedaviden vazgeçmiş, sanki senin fitneler koparan nergis gözün yüzünden harâb olduğumu bilmiş." 2. Saç Mazmunu Divan şiirinde güzellik unsurlarından olan saç; zülf, mü, kakül, perçem, gissu, turra adlarıyla anılır. Saç uzun ve kıvrımlıdır bu özelliğinden dolayı aşığı kendine bağlar. şığın kalbini, gönlünü bağlayan kara bir zincirdir. Zaman zaman hazineyi bekleyen yılana, ejderhaya benzetilir. Şekil olarak kemente benzetilir. Koku olarak misk ve anbere benzetilir. Düşelden bend-i zülfüne o şûhun 5. Kaş Mazmunu Şekli itibariyle kemana benzetilir. 6. Kirpik Mazmunu Kiprikler şiirde oka benzetilir. Ok sevgilinin gönlüne saplanır, onu yaralar yani âşık olur. 7. Dudak, ğız Mazmunu Şeklinden dolayı sevgilinin dudağı, ağzı gonceye (gonca) benzer. onca açılmamış güldür. Kimi şiirlerde renginden dolayı değerli bir taş olan lal e benzetilir. BL Torbası Daha önce hiçbir kimse tarafından söylenmemiş, yeni bulunan mazmunlara bikri mazmun denir. Cihân dil-berlerinden dil berüdür (Hayrâti) "önül o güzelin zülfünün bendine düşeli beri, dünya güzelliklerinin tümünden elini eteğini çekmiştir." Şiirde sevgilinin saçlarının dağınıklığı, gönüllerin perişanlığı ve dağınıklığıyla bağlantılıdır. 3. Dağlamak Mazmunu Kızgın demirle, işaretli bir aletle vurulan işarettir. nsanın unutulmayacak derecede ızdırap ve acı çekmesini karşılar. 4. yna Mazmunu Sevgilinin kendi güzelliğini seyretmesi, uzun bir süre karşısında durması anlamlarında şiirde kullanılır. Zinhâr eline âyine vermem o kâfirin Zirâ görünce sûretini bütperest olur (ef'i) Sevgiliyi aynaya bakıp suretini gördüğünde, kendi güzelliği karşısında hayretlere düşüp kendi güzelliğine tapar. debiyatımızda daha çok âyine-i skender olarak kullanılmıştır. ivâyete göre bu ayna düşmanı bir aylık yoldayken görüntülemektedir. SK TÜK DBTD PMB KSSL (KSSS- B) Hz. DM: lk insan ve ilk peygamberdir. Bütün meleklerin ona secde etmesi, topraktan yaratılması, Havva ile yasak elmayı yemesi ve cennetten çıkarılması eski Türk edebiyatında şiirde kullanılan motiflerdir. Hz. BHM: llah dostudur (Halîlullâh), ateşe atılması, bereketi ve gül bahçesi temalarıyla şiirde karşımıza çıkar. yrıca Kâbe yi inşa etmiştir. Hz. UH: Uzun ömrü, uh tufanı, kavminin asi oluşuyla kullanılmıştır. Hz. DS: lim ve hikmet sahibidir. lk olarak kalemle yazı yazan peygamberdir. Hz. SML: Kurban edilmek ve teslimiyeti anlatılır. (Zebihullâh) Hz. ŞT: Dokuma sanatına olan yeteneği, Kabe yi ilk inşâ eden peygamber olarak bilinir. Hz. ŞUB: üzel ve etkili konuşması (Hatibü ül nbiya) Hz. USUF: Kardeşleri tarafından kuyuya atılmıştır. üzelliği, iffeti, kuyuya atılması kıssaları anlatılır. Hz. ÜB: Sabrı ile şiirde anlatılır. Hz. MUS: Mucizeleriyle anlatılır. Tur-u Sina dağında llah ile konuşması (Kelimullâh), asası, ışık saçan eli (ed-i Beyza) ski Türk debiyatı 361 TÜKÇ KOU LTM

12 ski Türk debiyatı 362 Hz. DUD: Sesinin güzelliği, demiri eliyle mum gibi yumuşatması, Zebur un kutsal kitap olarak gönderilmesi ile bilinir. Hz. SLH: Semud Kavmi Hz. SÜLM: Hayvanlarla konuşması, güç, iktidar, ism-i azam yazılı yüzüğü, hüdhüd kuşu, dünyanın faniliği ile bilinir. Hz. KUP: üya tabirleri ile şiirimizde adı geçer. Hz. LOKM: Hekimliği ve uzun ömürlü olması ile bilinir. Hz. UUS: Putlara tapan kavminden kaçması, denize atılması, balık karnında yaşaması ile eski edebiyatta şiirde geçer. Hz. S: Babasız doğması, çocuk yaşta konuşması, hastaları iyileştirmesi, ölülere nefesiyle can vermesi ile edebiyatımızda adı geçer. yrıca zaman zaman güle de benzetildiği olmuştır. Hz. HZ: b-ı Hayat (ölümsüzlük suyu) ile bilinir. Hz. SHK: Kuru bir dalı ellerine alınca yeşertmesi hikayesi ile bilinir. Hz. LUT: Kavminin başına gelen felaket ve insanlara ibret olma kıssası ile bilinir. Hz. MUHMMD: Bütün evrenin onun yüzü suyu hürmetine yaratılması, yaratılmışların en mükemmeli, miraç hadisesi, putların yıkılması, yıldızların parlaması, şefaati, hayvanlarla konuşması, çiçeklerden gül ve en büyük mucizesi Kur an-ı Kerim ile anlatılır. D DBTD TSUF L LL KML bdal: llah'ın sevdiği, az yiyen, az konuşan, yağmur yağdıran kullarıdır. Derviş: Bir tarikata bağlı kimse, hırka ızdırabana alışkanlığı ile anılır. Dergâh: Tarikat üyelerinin topluca ibadet ettikleri yer. Tecrid: llah yolunda masivadan kurtulma iyazet: efsi kırıp dünya nimetlerinden uzak yaşama Fakr: Kişinin kendini sadece abbine muhtaç hissetmesi elayet: llah'a yakınlık kazanmış olma hâlidir. eli: llah'a yakın kişiler Keramet: llah'a yakın kişilerin yaptığı olağanüstü durumlar Melâmet: Kişinin kendini hakir görmesi başkalarından kendisini değersiz görmesine aldırmaması bunu olgunluk sayması durumudur. stiğnâ: abbi dışında kendisini hiçbir şeye ve kimseye muhtaç hissetmemesi ahdet: llah'ın birliği teklik Kesret: Çokluk mutlak varlığın dışındaki bütün varlığın adı Masiva: Tanrı dışındaki her şey Fena: okluk Beka: bedilik BL Torbası Önemli Mutasavvıflar 1. Hallâc-ı Mansur (nel Hak) 2. brahim them 3. Cüneyd-i Bâğdâdi 4. Bâyezid-i Bistâmi Öğreten SOU şağıdakilerden hangisi slami dönem Türk şiirinin kaynakları arasında değildir? ) Tasavvufi görüş B) öçebe yaşam C) Kur an D) Peygamber kıssaları ) Milli motifler Öğreten CP slami dönem Türk şiiri ile ski Türk edebiyatı (Divan edebiyatı) kastedilmektedir. ski Türk edebiyatımızın kaynakları arasında; Kur ân, Hadis, Peygamber ve evliya hikâyeleri, Tasavvuf, Şeh-nâmeler, erli konular ve Türk Milli Kültürü, Çağın ilimleri (Kimya, Simya, Hikmet, Felsefe) yer almaktadır. öçebe yaşam ise slâmi dönemde değil, slamiyet öncesi dönemde Türklerin yaşayış biçimi ile ilgilidir. slami Dönemde Türkler göçebe bir yaşam şekline sahip değillerdi. B TÜKÇ KOU LTM

13 SK TÜK DBTD S Her dönemde olduğu gibi divân edebiyatında da nesir (düz yazı) örnekleri görülmektedir. Burada üç tip nesir vardır. 1. Sâde nesir: Halkın konuştuğu dilin esas alındığı nesir türüdür. Kur ân tasvirleri, hadis kitapları, fütüvetnâmeler (dini ahlaki öğüt), menakıpnâmeler (edebi hikâyeler), dini-destani halk hikâyeleri, ahlak kitapları bu nesir türüyle yazılmıştır. Kul Mesut un (X. yy) Kelile ve Dimme Tercümesi bu nesir türünde kaleme alınmıştır. 2. Süslü nesir: rapça ve Farçadan alınan kelimelerin sık sık ve uzun bir şekilde karışık olarak yer aldığı ve Türkçe kelimelere çok az yer verilen nesirdir. şık Çelebi, Hasan Çelebi, Peçevi, Kâtip Çelebi, vliya Çelebi, Koçi Bey süslü nesirle şiirler yazmışlardır. 3. Orta esir: Bu yazı dili de halkın konuşma dilinden uzaktır. Şair esas olarak, anlatmak istediği şeyin peşindedir ve süslü nesir kadar olmasa da sanatlı söyleyişler bulunmaktadır. elibolulu li, a imâ, Katip Çelebi, vliya Çelebi, Koçi Bey bu nesir türünde yazan şairlerdendir. ski Türk debiyatında kımlar 1. Tasavvuf kımı Hem bir felsefe, hem bir inanç sistemi, hem de yaşayış biçimi olan tasavvuf X. yy. da tekke, divân ve halk edebiyatında yer almaya başlamıştır. Tasavvufun temelinde llah ın birliği düşüncesi vardır. Mutlak güzel ve iyi olan llah tır. nsanda ve diğer canlılarda ondan bir parça vardır ve insan bu güzelliği arayış içindedir. Tasavvufta llah ı arayan kişi dış görünüşe aldanmaz, o içinde saklı olan llah tan bir parça olan içi arar. Bu yüzden bu kişiler dış dünya ile irtibatı keser ve inzivaya çekilir. hmet esevi, unus mre, Mevlana, Hacı Bektaş eli önde gelen mutasavvıflardandır. 2. Türki-i Basit X. ve X. yüzyılda divan şiirinde görülen bu akım, dilde Türkçe kelimeler kullanmayı ve öz olarak yenileşmeyi anlatmaktadır. Türkçe ile şiir yazmanın küçümsendiği devirde ortaya çıkan bu akım fazla ilgi görmemiş, kısıtlı bir kullanımda kalmıştır. Başlıca özellikleri arasında; aruzla şiir yazılsa bile Türkçe sözlükleri tercih etmek, divan edebiyatındaki mazmunlar yerine halk şiirindeki söyleyişleri kullanmak, rapça ve Farsça tamlamalara şiirde yer vermemek gösterilebilir. 3. Sebk-i Hindî nlam olarak Hint tarzı demektir. X. yüzyılda da ranlı şairlerin Hindistan dan aldıkları ve sonra bizim edebiyatımıza yansıması olmuş bir akımdır. Bu anlayışta; söz sanatları yerine kapalı bir anlatım sergilemek, çok söylemek yerine az ve öz söylemek, şiirde yaşanılan dünya yerine derin acılara ve tasavvufa yönelme, geniş hayal gücü ön plana çıkmıştır. Bu akım XX. yüzyılda ortaya çıkan sembolizmi çağrıştırmaktadır. eşâti, ailî, Şeyh alip en önemli temsilcileridir. 4. Hikemi Şiir macı okuyucuyu düşündürmek, uyarmak, insana doğruyu göstermek olan didaktik şiir anlayışına hikemi tarz denmektedir. abi, Ziya Paşa ve Koca agıp Paşa bu anlayışla şiirlerini yazmış şairlerdir. 5. erlileşme (Mahallileşme) kımı Halk edebiyatındaki âşık tarzı söyleyişle, şehirde gelişen halk dilinin divân şiir tarzında birleşmesinden doğmuş bir anlayıştır. Bu akım divân edebiyatının soyut anlatım anlayışına karşı ortaya çıkmıştır. Bâki, edim, nderunlu asıf temsilcileri arasındadır. SK TÜK (DÂ) DBTD ZM ŞKLL TÜL BTLD OLUŞ ZM Ş- KLL. TK KFL OLL KSD ZL MÜSTZD KT ZM B. KFL OLL MS BDLD OLUŞ ZM ŞKLL. TK BDL ZM ŞKLL UBÂ Î TUU B. ÇOK BDL ZM ŞKLL MUSMMTL MÜSLLS (üçlükler) MUBB (dörtlükler) TBÎ (dörtleme) MUHMMS (beşlikler) THMS (beşleme- aaaaa) MÜSDDS (altılık) TSDS (altılama) MÜSBB (yedilik) TSBÎ (yedileme) MÜSMM (sekizlik) TSM (sekizleme) MÜTSS (dokuzluk) MU ŞŞ (onluk) TŞ (onlama) C. BDL BTLD OLUŞL 1. Terkîb-i Bend 2. Tercî-i Bend ski Türk debiyatı 363 TÜKÇ KOU LTM

14 BTLD OLUŞ ZM ŞKLL. TK KFL OLL. KSD Kaside Türleri THD: llah ın birliğini ve yüceliğini anlatan kaside türüdür. MÜCT: llah ın büyüklüğünü, onun kapısında kulun aczini ve bu yüce kudretin sahibine yakarışı anlatan kasidelerdir. T: Hz. Muhammed i öven kaside türüdür. Kasidelerde ayrıca devlet büyükleri de övülmüştür. Bir kişiyi övmek ve genellikle karşılığında yardım istemek için yazılan şiir türüdür. Kaside ilk olarak rap edebiyatında panayırlarda okunmuş ve herkesçe sevilip, beğenilen kasideler kâbe duvarlarına asılmıştır. Kasidenin ilk mısrası kendi arasında kafiyelidir (aa-ba-ca-da ). Beyit sayısı genellikle arasındadır. Kasideler iki şekilde adlandırılır. lki hangi konuyu işliyorsa o adla; ikincisi de redife göredir. Türk edebiyatında ilk olarak X. yüzyılda Mevlana ile başlayan örneklerinden sonra hmedî, Âşık Paşa, Cem Sultan, hmed Paşa, Bâki, Hayâli, Fuzûli, ef î, edim, Şeyh alip bu türün en önemli yazarları arasındadır. Kasideler altı bölümden oluşur: f) evruziye: evruz dolayısıyla yazılan kasidelerdir. g) ahşiye: esib bölümünde atın anlatıldığı kasidelerdir. h) Hammamiye: esib bölümünde hamamın anlatıldığı ve hamamdaki bir güzelin anlatıldığı kasidelerdir. ediflerine göre adlandırılan kasideler ise şunlardır: a) erdiye (ül): esib bölümünde mısraların gül sözcüğünün tekrarlanmasıyla yazılan kasideler. b) Sünbüliye: esib bölümünde sünbül sözcüğünün tekrarlanmasıyla yazılan kasidelerdir. c) Şemsiye (üneş): esib bölümünde şems sözcüğünün tekrarıyla yazılan kasidelerdir. d) Kelâmiye (Sühan): esib bölümünde sözü konu alan, sözün önemini anlatan kasidelerdir. e) Kalemiye: esib bölümünde kalemin niteliklerini konu alan kasidelerdir. PÜF okta çinde teşbib gazel bulunmayan kasidelere mahdûd kaside denir. 2. irizgâh: Bir ya da birkaç beyitin bulunduğu bölümdür. Burada methiyye bölümüne giriş yapılır. ski Türk debiyatı esib (Teşbib): Kasidenin başındaki gazel olarak adlandırılır. Konu olarak şair kendi hâlini anlattığı ve aşk ızdırabına teselli aradığı bölümdür. Teşbib ateş yakmak anlamına geldiğinden burada sevgilisini anar ve duygu coşkunluğunu burada yansıtır. cı, ezâ, cefa yanında; zevk, neşe, tabiat ve güzelliklerin anlatıldığı, betimlemelerin yapıldığı bölüme nesib denir. esib bölümüne göre adlandırılan kasideler şunlardır: a) Bahariye: esib bölümünde baharın anlatıldığı kasidelerdir. b) Şitaiye: esib bölümünde kışın anlatıldığı kasidelerdir. c) Temmuziye: esib bölümünde yazdan ve sıcaktan söz edilen kasidelerdir. d) amazaniye: amazan dolayısıyla yazılan kasidelerdir. e) ydiye: Bayramlarda sunulan kasidelerdir. 3. Methiyye: Kasidenin asıl yazılış amacının yer aldığı bölümdür. Makamda bulunan kişinin o makamla ilgili erdemlerin en yücesine sahip olduğu söylenir. nlatılan kişi bu özelliklere sahip olmasa bile şair yine över ve makam sahibini öyle olması için teşvik eder. 4. Tegazzül: Kaside içinde gazel söylemek demektir. Bazen başında bazen de sonunda yer alabilir. Her kaside bulunmayabilir. 5. Fahriyye (Taç Beyit): Bu bölümde şair ne kadar ince ve hünerli olduğunu imâ eder. PÜF okta Bu bölümde şair mahlasını (takma ad) söylediğinden bu bölümde yer alan beyite taç beyitte denir. 6. Du â: Övülen devlet adamının, büyüğünün ömrünün uzun olması, zaferlerinin devamlı olması için du ânın yer aldığı bölümdür. TÜKÇ KOU LTM

15 Öğreten SOU şağıdakilerden hangisi kasidenin bölümlerinden değildir? ) Teşbib B) Fahriyye C) Tevhid D) Methiyye ) Du â Öğreten CP Kasidenin bölümleri esib (Teşbib), irizgâh, Methiyye, Tegazzül, Fahriyye ve Du â dır. Tevhid ise Münacat ve aat gibi kasidenin bölümleri arasında değil, kasidenin türleri arasındadır.. ZL C nlamı sevgi üzerine konuşmak, söyleşmek demektir. Beyitler arasında konu bütünlüğünün olması şart değildir. Tek kafiyeli kısa şiir şeklidir, şeklinde beyitlerden oluşur. Kafiye şeması (aa-xa-xaxa-xa.) şeklindedir. ruzun uzun kalıplarıyla yazılır. BL Torbası lk beyitlerin kafiyeli oluşuna (aa) musarra, biribiriyle kafiyeli oluşuna (aa-baca) mukaffâ denir. Bütün beyitler tek kafiye üzerine kurulmuşsa bu tip gazellere de musarrâ gazel denir. azelin ilk beyitine matlâ (doğuş yeri) denir. kinci beyitte ise ilk beyitin üstüne çıkmaya çalışılır, daha güzel olmasına uğraşılır, bu sebebten ikinci beyite hüsn-ü matlâ denir. azelin son beyitine ise maktâ denir. Maktâdan bir önceki beyitin maktâdan daha güzel olmasına dikkat edilir, buna ise hüsn-ü maktâ denir. Şair ilk beyitleri sonda da tekrarlarsa buna redd-i matlâ, matlâ ve maktâdan ayrı beyit tekrarlanırsa buna redd-i mısra denir. Maktâ beyitinde şair genel olarak övünür ve mahlasını da burada söyler. Buna tahallus adı verilir. azele eklenen beyitlere zeyl, en güzel beyite beyt ül-gazel ya da şah beyit, bir plan dahilinde yazılan gazellere yek-âhenk gazel, gazelde her bir beyitin aynı güzellikte ve kuvvette olmasına yek-âvaz gazel, her beyiti ortadan ayrılabilen gazellere musammat gazel, mısraları Türkçe-rapça-Farsça karışık gazellere ise mülemma gazel denir. azellerde konu olarak her türlü duygu ve düşünce en hür şekilde ele alınır. azelde asıl amaç şairin ustalığını sergilemesi, sanatını icra etmesidir. Kısa olduğundan az ve öz anlatım çok ağır basar, şiirler tıpkı bir kuyumcu titizliğiyle oluşturulur. azel Türleri 1. ÂŞK ZL azelde en çok işlenen konu kadın, aşk, şaraptır. Bunun yanında sevgilinin güzelliği, ona duyulan hayranlık, özlem, aşığa kötü muamele etmesinden dolayı çekilen ızdırap, rakibin âşıkta uyandırdığı kızgınlık, kıskançlık; ayrıca feleğin, talihin de aşığa yaptıkları gazellerde konu edinilir. Bunların yanı sıra meyhane, içki alemleri, şarap, bahar gibi eğlenceler; ayrıca dini düşünceler, tasavvuf, ahiret gazellerde anlatılanlar arasındadır. şkın verdiği mutluluk, acı, sevgili ve onun çektirdikleri, ızdırapları, kavuşma isteğinin anlatıldığı gazellere âşıkane gazel denir. â âb belâ-yı aşk ile kıl âşîna meni Bir dem belâ-yı aşkdan etme cüdâ meni 2. DÂ ZL FUZÛLÎ Dünyadan zevk alan, fâni hayatın bütün imkânlarını değerlendirip mutluluğa kavuşan, toplum ve dinin kurallarını umursamayan, kendince yüksek bir insanlık seviyesine ulaşmış; içkiyle ilgili her türlü düşünceleri işleyen gazellere rindâne gazel denir. Böyle yaşayan kişiye de rind adı verilir. 3. ŞÛHÂ ZL Kadını, kadın güzelliğini, aşkın maddi ve manevi zevklerini konu alan zarif, nükteli gazellere şûhâne gazel denir. Bu tür gazelin en iyi örneklerini şiirimizde edim vermiştir. Bundan dolayı edimâne gazel olarakta adlandırılmıştır. 4. HKM ZL hlâk ve edepli olmakla alakalı öğütler veren, şairin hayat tecrübesine dayanan ve bu konudaki özlü sözlerini barındıran gazellere hikemi gazel denir. ski Türk debiyatı 365 TÜKÇ KOU LTM

16 5. SOFÂ ZL Daha çok mutasavvıf şairlerde görülen tasavvufu, dini inançları, tarikatin dini düşünce sisteminin anlatıldığı gazellere sofiyâne gazel denir. 6. SBK- HD ran şairlerinin etkisiyle edebiyatımızda X. yüzyıldan itibaren ortaya çıkmış ve çok rağbet görmüş gazel türüdür. ski mazmunları tekrarlamamak ve şiire yeni bir soluk getirmeyi amaçlayan bu akımda anlama çok önem verilmiştir. Hayeller ve söz sanatları oldukça çoktur. 7. TÜKÎ- BSÎT 5 15 beyit ZL aa / ba / ca / şk, güzellik, ıstırab, içki, eğlence lk beyit (Matla) Son beyit (Makta) Taç beyit (Mahlas beyiti) n güzel beyit (Beytü l azel) nlam bütünlüğü beyit beyittir. Büyük şair olmanın koşulu gazel yazmaktır. KSD beyit aa / ba / ca / Birini övmek için yazılır. lk beyit (Matla) Son beyit (Makta) Taç beyit (Mahlas beyiti) n güzel beyit (Beytü l Kasid) nlam bütünlüğü kasidenin tamamındadır. ski Türk debiyatı 366 Divân şiirinde basit bir Türkçeyle gazel yazmaya verilen isimdir. Basit-nâme olarak da adlandırılır. Farsça ve rapça kelime yok denecek kadar azdır. Bu türün en iyi örneklerini dirneli azmî ve Tatavlalı Mahremî kaleme almıştır. 8. MSL-ÂMÎZ ZL Deyim, atasözü ve mecazlı sözlerle ilişki kurularak yazılan gazellerdir. Bosnalı Sâbit bu tarzda bir çok gazel yazmıştır. Öğreten SOU azel ile ilgili aşağıdaki bilgilerden hangisi yanlıştır? ) azelde aşk ve güzellik konusu işlenir. B) azellerin kafiye örgüsü aa / ba / ca şeklindedir. C) azel aruzun uzun kalıplarıyla yazılır. D) azelde beyitler arasında konu birliği olmayabilir. ) azelde beyit sayısı sınırlı değildir. Öğreten CP azelin özellikleri şu şekildedir: nlamı sevgi üzerine konuşmak, söyleşmek demektir. Beyitler arasında konu bütünlüğünün olması şart değildir. Tek kafiyeli kısa şiir şeklidir, şeklinde beyitlerden oluşur. Kafiye şeması (aa-xa-xa-xa-xa.) şeklindedir. ruzun uzun kalıplarıyla yazılır. Beyit sayısı sınırlı değildir. seçeneği yanlıştır. azellerde beyit sayısı sınırlıdır. Beyit sayısının sınırlandırılmadığı nazım biçimi mesnevidir.. MÜSTZD Her mısranın altına bir kısa mısra ilave edilmiş gazeller gibidirler. dı artırılmış, ziyadelenmiş anlamına gelir ve kısa mısralara ziyade denir. Kafiyelenişi a-a şeklindedir. ( lar uzun mısra, a lar kısa mısra) y şuh-ı sitem-pîşe dil-i zâr senindir ok minnetim asla. KT ki, dört vaya daha çok beyitten oluşan giriş beyiti olmayan gazellerdir. Bir fikri, nükteyi veya yergiyi konu edinirler. Kıt alarda konu bütünlüğü olmak zorundadır. Kıtanın en önemli özelliği ilk beyitinin kafiyeli olmayışıdır. bü l-feth Sultân hmed k odur Sipihr-i âsitan şâh-ı gerdûn-vekâr (smetî). ZM Kelime anlamı dizmek, ipliğe inci dizmek anlamına gelir. debiyatta ise kafiyeli söylenen söz anlamına gelir. azım şekli olarak kıt anın ilk beyitinin kafiyeli olan şeklidir. Konu olarak kıt a gibi fikir, nükte yazılarıdır. Meh-i burc-ı şeref tutuldı dirler ül-i bâğ-ı sa âdet soldı dirler (hmed Paşa) B. KFL OLL MS Sözlük anlamı ikili, ikişerli demektir. azım terimi olarak mesnevi, her beyitin mısraları kendi aralarında kafiyeli olan uzun nazım şeklidir. Kafiyelenişi TÜKÇ KOU LTM

17 (aa-bb-cc ) şeklindedir. Bazı mesneviler divânların içinde yer alsa da genellikle mesneviler ayrı kitaplara yazılırdı. Mesnevilerde herhangi bir beyit sınırlaması söz konusu değildir. 10. Âgâz-ı Dâstan: Burada mesnevinin asıl konusuna geçişin yapıldığı bölümdür. 11. Hâtime: Mesnevinin son sözünün söylendiği, bitiş tarihinin ve adının söylendiği bölümdür. PÜF okta Türk edebiyatında ilk büyük mesnevi usuf Has Hâcip in Kutatgu Bilig adlı eseridir. Sonrasında ise Mevlana nın Mesnevisidir. B. Konunun şlendiği Bölüm Bu bölüm âgâz-ı dâstân olarak adlandırılır ve şu bölümlerden oluşur: 1. Okuyucuyu bilgilendirmek ve herhangi bir konuda bilgi vermek amacıyla yazılır. yrı kitap hâlinde yazılan mesneviler üç bölümden oluşmaktadır.. iriş Bölümü 1. Besmele: Sadece Bismi llâhi r-ahmâni r- ahîm ibâresinden oluşabileceği gibi başlı başına bir şiirden de oluşabilir. Besmele işleri kolaylaştıran, bereket kazandıran anlamları ile düşünülmüştür divân edebiyatında. 2. Tevhîd: llah ın birliğininin ve yüceliğininin anlatıldığı bölümdür. smâ ül-hüsnâ yı (llah ın 99 ismi) meydana getiren ilahi sıfatlar anlatılır. Kâinatın düzeni, llah ın birliğine tanık gösterilir. 3. Münâcat: llah a yakarış bölümüdür. Şair kendi acizliğinden bahsederken llah ın büyüklüğünü anlatır. ünahkâr bir kul olduğunu anlatır, af diler. azmakta olduğu eserin tamamlanması için llah tan yardım diler ve ona sığınır. 4. a t: Hz. Muhammed e övgüde bulunulan bölümdür. Peygamberin şefaati dilenir ve tüm kâinatın onun için yartıldığı hatırlanır. 5. Mi râc: Peygamberimizin mi râc a yükselmesi olayının anlatıldığı bölümdür. Mesnevilerin giriş bölümünde sık sık bu olay anlatılır. 6. Mu cizât: Mucize kelimesinin çoğulu anlamına gelir. Hz. Muhammed in ve peygamberlerin mucizelerinin dile getirildiği bölümdür. 7. Medh-i Çihâr-âr: Dört halife olan Hz. Ömer, Hz. bubekir, Hz. Osman ve Hz. li nin anlatıldığı bölümdür. 8. Padişah övgüsü: Devrin padişahının, devlet adamlarının övüldüğü bölümdür. 9. Sebeb-i Te lif: Mesnevinin hangi sebeple yazıldığının anlatıldığı bölümdür. a) Dini mesneviler b) Tasavvufi mesneviler c) hlâki mesneviler d) nsiklopedi mahiyetindeki mesneviler 2. Okuyucunun kahramanlık duygusuna hitap eden, konusunu tarihten alan mesneviler. a) Menkabevî mesneviler b) Tarihi mesneviler 3. Sanat yönü ağır basan, okuyucunun edebi zevkine hitap eden, aşk ve macera konulu mesneviler. 4. Şairlerin gezip gördükleri yerleri anlatan, hayatından kesitler veren; kişileri, meslekleri, düğünleri ve bazı mekânları tasvir eden mesneviler. C. Sonuç Bölümü Sonuç bölümünde şairler şunlardan bahsederler: llah a Hamd ü Sena, sultana övgü ve saltanatının devamı için dua, şairin övünmesi, tanınmış mesnevi şairlerini ve eserlerini övme, şairin eserine verdiği isim, mesnevinin beyit sayısı ve yazılış tarihi, okuyandan hayır dua isteme gibi konulardan bahseder. Öğreten SOU şağıda mesnevi ile ilgili verilen bilgilerden hangisi yanlıştır? ) Mesnevilerin her beyiti kendi arasında kafiyelidir. B) Birini veya bir şeyi hicvetme amaçlı yazılmışlardır. C) iriş-konu-sonuç bölümlerinden oluşur. D) Çoğunlukla ayrı kitap hâlinde yazılmışlardır. ) lk mesnevi Kutatgu Bilig adlı eserdir. ski Türk debiyatı 367 TÜKÇ KOU LTM

18 Öğreten CP Sözlük anlamı ikili, ikişerli demektir. azım terimi olarak mesnevi, her beyitin mısraları kendi aralarında kafiyeli olan uzun nazım şeklidir. Kafiyelenişi (aa-bb-cc ) şeklindedir. Bazı mesneviler divânların içinde yer alsa da genellikle mesneviler ayrı kitaplara yazılırdı. Mesnevilerde herhangi bir beyit sınırlaması söz konusu değildir. Türk edebiyatında ilk büyük mesnevi usuf Has Hâcip in Kutatgu Bilig adlı eseridir. Sonrasında ise Mevlana nın mesnevisidir. yrı kitap hâlinde yazılan mesneviler üç bölümden oluşmaktadır. (iriş, Konu ve Sonuç Bölümleri) Mesneviler birini hicvetme amaçlı yazılmazlar. Tam tersi llah ın varlığını ve birliğini övmek, peygamberleri ve devlet büyüklerini övmek amacıyla yazılan uzun manzum eserlerdir. B Lebin ela l-i cân-fezâ dediler Sormuşam derdime deva dediler Kâmetin bâlâsına belâ dediler Bizleri ana mübtelâ dediler (esîmî) B. ÇOK BDL ZM ŞKLL MUSMMT Üç, dört, beş, altı, yedi şeklinde ve daha fazla mısralı bentlerden oluşan nazım şeklidir. Her bent bir bütündür. PÜF okta Müzdevic musammatlar, sondan birer veya ikişer mısrası aynı kafiyede olan musammatlardır. Mütekerrir musammatlar, sondan birer veya ikişer mısrası tekrarlanan musammatlardır. ski Türk debiyatı 368 BDLD OLUŞ ZM ŞKLL. TK KFL OLL. UBÂ Î Divân edebiyatımıza ran edebiyatından geçmiş bir türdür. Dört mısradan oluşan ve konu olarak felsefi, sofiyâne konulu şiirlerdir. Kafiye şeması xa'dır ve rubâ ilerde mahlas kullanılmaz. Kafiye örgüsü (aaxa) ya da (xaxa) şeklindedir. ruzun mef ûlü kalıbıyla başlayanlarına ahreb, mef ûlün kalıbıyla başlayanlarına da ahrem denir. Mevlana, Fuzûlî, zmizâde Hâletî, âbî, Şeyh âlib bu türün en iyi örneklerini veren şairlerdir. srarını dil zamân zamân söyler imiş Hengâme-i gamda dâstân söyler imiş şk ehli olup da mihnet-i hicrâne Ben sabr iderin diyen yalan söyler imiş (Hâletî). TUU Halk edebiyatındaki mâninin divân edebiyatındaki karşılığıdır. ruzun fâ ilâtün-fâ ilâtün-fâilün kalıbıyla yazılır. BL Torbası Üçlüklere müselles (aaa, bba) Dörtlüklere murabba (aaaa, bbba) Dörtlemelere Terbi (aaaa, bbba) Beşliklere muhammes (aaaaa, bbbba) Beşlemelere Tahmis (aaaaa, bbbba) ltılıklara müseddes (aaaaaa, bbbbba) ltılamalara Tesdis (aaaaaa, bbbbba) ediliklere müsebba (aaaaaaa, bbbbbba) edilemelere Tesbi (aaaaaaa, bbbbbba) Sekizlilere müsemmen (aaaaaaaa, bbbbbbba) Sekizlemelere Tesmin (aaaaaaaa, bbbbbbba) Dokuzluklara müstesa (aaaaaaaaa, bbbbbbbba) Onluklara muaşşer (aaaaaaaaaa, bbbbbbbbba) Onlamalara Taşir (aaaaaaaaaa, aaaaaaaaba) Müselles ynı vezin ve kafiyede üçer mısralık bendlerin birleşmesinden oluşan nazım şeklidir. Kafiyelenişi aaa-bba-cca şeklindedir. Murabba ynı vezin ve kafiyede dörder mısralık bendlerin birleşmesinden oluşan nazım şeklidir. Kafiyelenişi TÜKÇ KOU LTM

19 aaaa-bbba-ccca şeklindedir. Konu olarak geniş bir türdür. Övgü, yergi, dini ve öğretici konular yanında değişik konularda murabba da yer alabilir. Terbi azelin ya da kasidenin önüne aynı vezin ve kafiyede ikişer mısra eklenerek oluşturulan nazım şeklidir. Kafiyelenişi aaaa, bbba şeklindedir. Muhammes Beş mısralık bendlerden oluşan nazım şeklidir. Kafiyelenişi aaaaa-bbbba-cccca şeklindedir. Tahmis Bir şairin gazelini alıp beyitlerinin önüne aynı vezin ve kafiyede üçer mısra eklenerek oluşturulan nazım biçimidir. Kafiyelenişi (aaaab, bbbba ) Tesbi Bir gazel ya da kasidenin her beyitinin önüne aynı vezin ve kafiyede beşer mısra eklenerek yapılan musammatlara denir. Kafiyelenişi aaaaaaa, bbbbbba şeklindedir. Müsemmen Sekiz mısralık aynı vezin ve kafiyedeki bendlerden oluşan nazım şeklidir. Tesmin Bir gazel ya da kasidenin her beyitinin önüne aynı vezin ve kafiyede altışar mısra eklenerek yapılan musammatlara denir. Kafiyelenişi aaaaaaaa, bbbbbbba şeklindedir. Mütessa Dokuz mısralık bendlerle yazılan musammatlara denir. Mu aşşer BL Torbası TD Muhammesin özel şeklidir ve aaaaxbbbba-cccca kafiye örgüsüne sahiptir. yrıca muhammesten ayrılan diğer yanı da aruz kalıbıdır. Tardiyeler yalnız Mef ûlümefâ ilü- fa ûlün kalıbıyla yazılır. ynı vezinde onar mısralık bendlerden oluşan musammatlardır. Taşir azel ya da kasidelere aynı vezin ve kafiyede sekiz mısra eklenerek elde edilen nazım biçimidir. Kafiyelenişi aaaaaaaaaa, bbbbbbbbba şeklindedir. Müseddes ynı vezinde altı mısralık bendlerin birleşmesiyle meydana gelen musammatlara denir. Kafiye şeması genellikle aaaaaa, bbbbba şeklindedir. Tesdîs Bir gazelin her beyitinin önüne aynı vezin ve kafiyede dört mısra eklenerek yapılan musammatlara denir. Kafiyelenişi aaaaaa, bbbbba şeklindedir. Müsebba edi mısralık bendlerin birleşmesiyle yapılan musammatlara denir. Şarkı Muarabbadan geliştirilen türdür. Bestelenmek amacıyla yazılmış nazım biçimidir. abab-cccb-dddb., aaaa-bbba-ccca, a-nakarat a-nakarat-bbb-nakarat ccc-nakarat şekline kafiye örgüsü vardır. PÜF okta Şarkı yalnızca Türk edebiyatına özgü bir türdür. Terkib-i Bend ynı vezinle yazılan ve 5-10 arası bendlerden oluşan nazım şeklidir. Son beyite vasıta, önde yer alan beyitlere de hâne denir. Bu son beyitlerin sürekli değişen beyitlerle biribirine bağlanmasından oluşur. ski Türk debiyatı 369 TÜKÇ KOU LTM

20 Terci-i Bend Terkib-i bendin vasıta (son) beyiti tekse ve her hâne önünde tekrarlanıyorsa buna terci-i bend denir.. DĞ ZM TÜL. TÂH Savaş, barış, tahta çıkma, evlenme, sakal bırakma, ölüm gibi konuları ve ayrıca saray, hastane v. b. yerlerin yaptırılması gibi önemli olayların anlatıldığı şiirlerdir. Târih düşürmede ebced hesabı kullanılır. Bu hesaplamada her harfin bir rakam değeri vardır. 3 :(ج) 2 Cim :(ب) 1 Be :(آ) lif 6 :(و) 5 av :(ه) 4 He :(د) Dal 9 :(ط) 8 Tı :(ح) 7 Ha :(ز) Ze 30 :(ل) 20 Lam :(ك) 10 Kef :(ي) e 60 :(س) 50 Sin :(ن) 40 un :(م) Mim 90 :(ص) 80 Sad :(ف) 70 Fe :(ء) yn 300 :(ش) 200 Şın :(ر) 100 e :(ق) Kaf 600 :(خ) 500 Hı :(ث) 400 Peltek Se :(ت) Te 900 :(ظ) 800 Zı :(ض) 700 Dad :(ذ) Zel 1000 :(غ) ayn SK TÜK DBTD DB STL 1. TŞBH (BZTM) nlamı daha etkili kılmak için, aralarında ilgi bulunan iki şeyden zayıf olanı kuvvetli olana benzetme sanatıdır. Benzetmenin dört unsuru vardır: ) Benzetilen (müşebbehünbih): Bir varlığı veya özelliğini belirten kelimedir. B) Benzeyen (müşebbeh): Benzetilenle ilgili bulunan daha üstteki varlıktır. C) Benzetme yönü (vech-i şebeh): ki varlık arasındaki benzetmenin şeklini belirtir. D) Benzetme edatı (edat-ı teşbih): Taraflar arasındaki benzerliği ortaya koyan kelimelerdir. (gibi, sanki, kadar ) slan gibi güçlü adamdı. slan: Müşebbeh dam: Müşebbehünbih ibi: dat-ı Teşbih üçlü: ech-i Şebeh a. Teşbih-i Mufassal: Benzetmenin dört ögesinin de kullanıldığı benzetme şeklidir. Bezm-i dünyânın Hayâli çekti seyrinden ayağ Oldu dürd-i mey gibi mey-hânede ehl-i nişest ski Türk debiyatı 370. MU MMÂ Bir insan isminin imâ yoluyla buldurulması üzerine kurulmuş şiirlerdir. enellikle llah ın 99 ismini buldurma amaçlı yazılmışlardır.. LÛZ Mazmun bilmece anlamına gelir, herhangi bir nesne veya hayvan adının bilmece olarak manzum bir biçimde sorulmasıdır. Ol nedir kim bir hisâr-ı ma nevî kser ebyâtı içinde mesnevi. MÜFD Bir divanın sonundaki tek tek beyitlere ve mısralara denir. Kelime anlamı olarak başı ve sonu olmayan demektir. (Hayâli) b. Teşbih-i Beliğ: Sadece benzeyen ve benzetilenin kullanıldığı teşbihlere denir. Mukavves kaşların yayı atar kirpük okun her dem e kim ol gamzedengelse bana sehm-i saâdettir 2. ST (Şeyhî) Sadece benzeyen ve benzetilenle yapılan benzetmedir. Ödünç alma anlamına gelir, asıl adın yerine benzediği başka bir varlığın adı kullanılır. stiarede üç özellik vardır: Benzetme temel amaçtır. Mecaz anlam ön plandadır. Kesinlikle gerçek anlam düşünülmemelidir. (Karîne-i mâni: ngelleyici ipucu demektir. Sözcüğün kendi anlamında kullanılmamasıdır.) TÜKÇ KOU LTM