Tokat da kapalı alanlarda sigara içiminin engellenmesine dair yasaya ilişkin işletme çalışanlarının bilgi ve tutumlarının değerlendirilmesi

Transkript

1 Tokat da kapalı alanlarda sigara içiminin engellenmesine dair yasaya ilişkin işletme çalışanlarının bilgi ve Sibel DORUK 1, Deniz ÇELİK 1, İlker ETİKAN 2, Handan İNÖNÜ 1, Ayşe YILMAZ 1, Zehra SEYFİKLİ 1 1 Gaziosmanpaşa Üniversitesi Tıp Fakültesi, Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı, Tokat, 2 Gaziosmanpaşa Üniversitesi Tıp Fakültesi, Biyoistatistik Anabilim Dalı, Tokat. ÖZET Tokat da kapalı alanlarda sigara içiminin engellenmesine dair yasaya ilişkin işletme çalışanlarının bilgi ve Bu çalışmada, ilimiz şehir merkezindeki kafeterya, kafe, restoran (alkol ikramı olan/olmayan), birahane ve barlarda çalışanların kapalı alanlarda sigara içiminin engellenmesine dair yasa ya ilişkin bilgi ve, hazırlıkların belirlenmesi, çalışanların sigara öykülerinin ve pasif sigara içiciliği ile ilgili bilgi düzeylerinin değerlendirilmesi amaçlandı. İşletme çalışanlarına hazırlanan anket uygulandı. İşletme tipi, çalışan sayısı, sigara içme ile ilgili bir kısıtlama olup olmadığı, yeni yasaya ilişkin yapılan hazırlıklar sorgulandı. Kişinin işletmedeki görevi, yasayı bilip bilmediği, yasanın gerekliliği ve uygulanabilirliği ile ilişkili görüşleri soruldu. Çalışanların sigara öyküsü, pasif sigara içimi ile ilgili bildikleri kaydedildi. Sigara içenlere Fagerstrom nikotin bağımlılık testi (FNBT) uygulandı. Beş yüz altmış sekiz kişinin çalıştığı 84 işletme çalışmaya dahil edildi. Yaş ortalaması 29.1 olan 292 si erkek 337 kişiye anket uygulandı. Çalışanların 190 ı aktif sigara içicisi idi. Pasif içiciliğin ne olduğunu 166 (%49.3) kişi biliyordu. Sekiz işletmede alkol ikramı yapılıyordu. Yirmi işletmede sigara içilmesi yasaktı, kalan işletmelerin 30 (%46.9) unda yasaya ilişkin hazırlık yapılmıştı. Büyük işletmelerde ( 10 çalışan) daha fazla hazırlık yapılmıştı. Çalışanları88.4 ü yasaya ilişkin bilgi sahibi idi, %64.7 si yasaya uymamanın cezasını biliyordu. %81.3 ü gerekliliğine, %45.7 si uygulanabilirliğine inanıyordu. Sigara içicilerinin özellikle nikotin bağımlılığı yüksek olanların (FNBT > 5) yasanın gerekliliğine ve uygulanabilirliğine inancı içmeyenlere göre düşüktü. Çalışmada yasanın uygulanmasına çok kısa bir zaman kalmasına rağmen gerekli hazırlıkların yetersiz olduğu belirlendi. Bu nedenle iş yerleri kontrollerinin sıklaştırılması gerektiğini düşünmekteyiz. Anahtar Kelimeler: Sigara yasası, pasif içicilik, sigara yasağı. Yazışma Adresi (Address for Correspondence): Dr. Sibel DORUK, Gaziosmanpaşa Üniversitesi Tıp Fakültesi, Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı, TOKAT - TURKEY sibelsahbaz@yahoo.com 286

2 Doruk S, Çelik D, Etikan İ, İnönü H, Yılmaz A, Seyfikli Z. SUMMARY Evaluation of the knowledge and manner of workers of workplaces in Tokat about the ban on restriction of indoor smoking Sibel DORUK 1, Deniz ÇELİK 1, İlker ETİKAN 2, Handan İNÖNÜ 1, Ayşe YILMAZ 1, Zehra SEYFİKLİ 1 1 Department of Chest Diseases, Faculty of Medicine, Gaziosmanpasa University, Tokat, Turkey, 2 Department of Bioistatistics, Faculty of Medicine, Gaziosmanpasa University, Tokat, Turkey. To evaluate the knowledge and manner of cafe, pub and restorante (with/without alcohol) workers in our city center about the ban on restriction of indoor smoking. To determine the preparation about the ban, smoking characteristics of workers, the knowledge on passive smoking. A questionnaire was performed to workers. The type of workplace, the number of workers, existence of a restriction of indoor smoking, any preparation about the ban were asked. The job of worker, whether the worker has a knowledge on the ban or not, the idea of the workers on the necessity and practicability of the ban were asked. Smoking history and the knowledge about passive smoking of workers were recorded. Fagerstrom nicotine dependent test (FNDT) was performed to smokers. Eighty four work places with 568 workers included in the study. The questionnare was performed to 337 workers whose mean age was 29.1/years. 292 of workers were male. 190 of cases were current smokers. 166 of cases (49.3%) know the meaning of passive smoking. Alcohol offering was made at 8 of workplaces. Smoking was forbidden in 20 of workplaces. A preparation was performed about the ban in 30 of (46.9%) other workplaces. 88.4% of workers have knowledge on the ban, 64.7% of them know the punishment of the noncompliance of the ban. 81.3% of the workers believe the necessity and 45.7% of them believe the practicability of the ban. Smokers and especially who s FNBT > 5 have a stronger belief on the necessity and practicability of the ban. We determined that the preparation about the ban was inadequate although there was an little time for the put into practice the law. So we think that the controls of workplaces should be happened frequent. Key Words: Smoking ban, passive smoking, smoking restriction. Çevresel tütün dumanı maruziyeti, ikinci el ya da gönüllü olmayan içicilik olarak da tanımlanan pasif sigara içiciliği, sigara içmeyen çocuk ya da erişkinlerin başkasının içtiği sigaranın dumanını solumasıdır (1). Erişkinlerde kalp-damar hastalıklarına ve akciğer kanserine, çocuklarda bronşit, pnömoni, orta kulak infeksiyonları ve büyüme-gelişme geriliğine yol açar (1-3). Ülkemizde yaşındaki öğrencileri kapsayan bir anket çalışmasında katılımcıları89 unun evde, %91.1 inin halka açık yerlerde sigara dumanına maruz kaldıkları belirlenmiştir (4). Çocuklar ve sigara içmeyen erişkinler için pasif sigara içiciliğine neden olan en önemli ortam evdir (5-7). İş yerleri de pasif sigara içiciliği için en önemli ev dışı ortamlardır (8). İş yeri maruziyeti hizmet sektöründe çalışanlar için özellikle önem taşımaktadır. Tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de sigara içmeyenlerin sağlığının korunması için çeşitli yasal düzenlemeler yürürlüğe girmiştir. Tütün mamullerinin zararlarının önlenmesine dair kanun kapsamında kamu hizmet binalarının kapalı alanlarında, eğitim, sağlık, üretim, ticaret, sosyal, kültürel, spor, eğlence ve benzeri amaçlı özel kişilere ait olan binaların kapalı alanlarında, özel kişilere ait lokanta, kahvehane, kafeterya, birahane gibi eğlence hizmeti verilen işletmelerde, taksi hizmeti verenler dahil olmak üzere toplu taşıma araçlarında, okul öncesi eğitim kurumlarının, ilk ve orta öğrenim kurumlarının, kültür ve sosyal hizmet binalarının kapalı ve açık alanlarında sigara içilmesi yasaklanmıştır (9). Kapalı alanlarda sigara içilmesini büyük oranda engelleyecek olan yasaya uyum sağlanması açısından hizmet sektörü çalışanlarının bilgi ve tutumları, işletmelerin yasaya ilişkin hazırlıkları büyük önem taşımaktadır. 287

3 Tokat da kapalı alanlarda sigara içiminin engellenmesine dair yasaya ilişkin işletme çalışanlarının bilgi ve Bu çalışmada Tokat ili şehir merkezinde yer alan kafeterya, kafe, lokanta, restoran, birahane ve barlarda yürürlüğe girecek olan kapalı alanlarda sigara içiminin engellenmesine dair yasa ya ilişkin yapılan hazırlıkların belirlenmesi, işletme çalışanlarının yasaya ilişkin bilgi ve tutumlarının, pasif sigara içiciliği ile ilgili bilgi düzeylerinin değerlendirilmesi, sigara içme öykülerinin belirlenmesi amaçlanmıştır. MATERYAL ve METOD Tokat Orta Karadeniz Bölgesinde yer alan ve 2005 yılı itibarıyla nüfusu olan Türkiye nin 24. büyük ilidir (10). İlimizi yansıtacak biçimde, şehir merkezinde hizmet sektörü kapsamındaki işletmelerin belirlenmesi planlanmış ve bu amaçla Tokat Tarım İl Müdürlüğü bünyesindeki Gıda-Kontrol Şube Müdürlüğü verilerine dayanarak kafeterya/kafe, restoran, lokanta, birahane ve barların listesi elde edilmiştir. Bu işletmelerin çalışanlarına tarafımızca hazırlanan anket uygulandı. Ankette; işletme tipi, alkol ikramının olup olmadığı, çalışan kişi sayısı, sigara içme ile ilgili bir kısıtlamanın uygulanıp uygulanmadığı, sigara içenler için ayrılmış özel bir bölümün olup olmadığı, uygulamaya başlanacak olan yeni sigara yasasına ilişkin hazırlık yapılıp yapılmadığı sorgulandı. Ayrıca, kişinin işletmedeki görevi, ne kadar süredir bu işte çalıştığı, yasayı bilip bilmediği, yasanın gerekliliği ve uygulanabilirliği ile ilişkili görüşleri soruldu. Tüm çalışanların sigara öyküsü, pasif sigara içimi ile ilgili bilgileri kaydedildi. Sigara içenlere Fagerstrom nikotin bağımlılık testi (FNBT) uygulandı. İşletmeler çalışan sayısına göre büyük ( 10 çalışan) ve küçük (< 10 çalışan) işletmeler olarak iki gruba ayrıldı. FNBT skoru 0-5 arası olan olgular düşük-orta bağımlılık, 6-10 arası olanlar yüksek bağımlılık grubu olarak tanımlandı. Çalışmaya başlamadan önce Tokat Valiliğine başvurularak yazılı izin alındı. Elde edilen verilerin analizi SPSS istatistik programı ile yapıldı. İstatistiksel değerlendirmede ki-kare testi kullanıldı ve p< 0.05 olması istatistiksel olarak anlamlı kabul edildi. İşletme Tanımları Kafe/Kafeterya: Çay, kahve vb. içeceklerle bazı yiyeceklerin ikram edildiği işletme (kahvehane/kıraathane, çay ocağı/evi, internet kafe, nargile salonu gibi işletmeler hariç). Lokanta: Yemek ikramı yapılan alkolsüz işletmeler. Restoran: Yemek ve alkol ikramı yapılan işletmeler. Birahane, bar: Alkol ikramı ve genelde müzik sunumu olan işletmeler. BULGULAR İlimiz şehir merkezinde yer alan 49 (%58.3) u lokanta, 27 (%32.1) si kafe/kafeterya, 8 (%9.5) i restoran-bar-birahane olmak üzere 568 kişinin çalıştığı 84 işletme 06 Temmuz Temmuz 2009 tarihleri arasında ziyaret edildi (Tablo 1). Bu işletmelerde çalışan 337 (%59.3) kişiye hazırlanan anket uygulandı. Çalışanların yaş ortalaması 29.1 ± 11.1 (14-72) yıl idi ve 45 (%13.4) i kadın, 292 (%86.6) si erkekti. İşletme çalışanlarının görev dağılımı Tablo 2 de görülmektedir. İşletme çalışanlarının 190 (%56.7) ı sigara içicisi, 131 (%38.9) i sigara içmeyen, 16 (%4.7) sı sigarayı bırakmış idi. Sigara içicilerin ortalama FNBT skoru 4.1 ± 2.7 (0-10) idi ve 132 (%68.0) olguda FNBT 5 idi. Tablo 1. Ziyaret edilen iş yerleri. Tablo 2. Çalışanların görevleri. İşletme tipi Bar-birahane-restoran Kafe-kafeterya Lokanta Alkol ikramı Var Yok Garson İşletme sahibi/sorumlusu Aşçı Kasiyer Toplam

4 Doruk S, Çelik D, Etikan İ, İnönü H, Yılmaz A, Seyfikli Z. Pasif maruziyetin ne olduğunu bilen 166 (%49.3) kişinin 120 (tüm olguları35.6) si pasif maruziyetin neden olduğu en az bir hastalığı biliyordu. Çalışmaya alınan 84 işletmenin 64 (%76.2) ünde sigara içmek serbestti. Yirmi (%23.8) işletmede ortalama 2.1 ± 2.7 (1-12) aydır sigara içilmesi yasaklanmıştı. Sigara içmenin serbest olduğu 64 işletmenin 5 (%7.8) inde sigara içmeyenler için ayrı bölümler vardı ve bu bölümler ortalama 11.2 ± 14.6 (2-36) aydır kullanılıyordu. Tüm işletme sorumlusu/sahipleri bu ayrılmış bölümlerin yeterli olduğunu düşünüyordu. Sigara içmenin serbest olduğu ve sigara içenler için ayrı bölümlerin bulunmadığı 59 işletmede çalışan toplam 301 kişinin 67 (%22.3) si, sigara içmeyen müşterilerden konu ile ilgili şikayet aldığını belirtti. Özellikle işletme sahibi/sorumlusunun diğer çalışanlara göre daha sık şikayet aldığı belirlendi (p= 0.002). İşletme çalışanlarının 298 (%88.4) i yasaya ilişkin bilgi sahibi iken, 218 (%64.7) i yasaya uymamanın cezasını biliyordu (Tablo 3). Tablo 3. Çalışanların yasaya ilişkin görüşleri. Yasa ile ilgili bilgi sahibi olma Yasanın gerekliliğine inanma Yasaya uymamanın cezasını bilme Yasanın uygulanabilirliğine inanma Büyük işletmelerde yasağa uymamanın cezasını bilme (p= 0.007) ve yasaya ilişkin hazırlık yapma (p= 0.032) küçük işletmelere göre daha fazla idi (Tablo 4). Sigara içmenin serbest olduğu 64 işletmenin 30 (%46.9) unda yasaya ilişkin hazırlık yapıldığı öğrenildi. Yasa ile ilişkili olarak yapılan hazırlıklar Tablo 5 te görülmektedir. İşletme çalışanlarının sigara öykülerinin yasaya ilişkin görüşlerine etkisi Tablo 6 da görülmektedir. Sigara içicilerinin yasanın uygulanabilirliğine (p= 0.000) ve gerekliliğine (p= 0.000) inancı sigara içmemiş/bırakmış olanlara göre daha düşüktü. FNBT skoru > 5 olanlarda yasanın uygulanabilirliğine ve gerekliliğine inancın daha düşük olduğu saptandı. Sigara içicisi olan işletme çalışanlarının FNBT ye göre belirlenen bağımlılık düzeylerinin yasa ile ilgili bilgi sahibi olma ve yasaya ilişkin görüşlerine etkisine ait sonuçlar Tablo 7 de görülmektedir. Kadın ve erkek çalışanlar arasında yasa ile ilgili bilgi sahibi olma, yasağa uymamanın cezasını bilme, yasanın gerekliliğine ve uygulanabilirliğine inanma açısından farklılık saptanmadı (sırasıyla p= 0.393, p= 1.000, p= 0.232, p= 0.732). TARTIŞMA Pasif sigara içiciliği nedeniyle gelişen hastalıklar belirlendikçe, halka açık yerlerde sigara içilmesinin yasaklanmasına ilişkin yasal uygulamalar yürürlüğe geçirilmektedir (11). Dünya genelinde birçok ülkede lokantalarda sigara içiminin yasaklanması ile pasif sigara içiciliğinin önlenebileceği kabul edilmektedir (12,13). Hong Kong, Yeni Zelanda, Avustralya, İsveç, İrlanda ve Tayland dahil pek çok ülkede bar ve lokantalarda 2004 yılından itibaren sigara içilmesi yasaklan- Tablo 4. Yasaya ilişkin yapılan hazırlıklara işletme tipinin etkisi. p Alkol ikramı Var (Bar-birahane-restoran) Yok (Lokanta-kafe-kafeterya) İşletme büyüklüğü Büyük ( 10 çalışan) Küçük (< 10 çalışan)

5 Tokat da kapalı alanlarda sigara içiminin engellenmesine dair yasaya ilişkin işletme çalışanlarının bilgi ve Tablo 5. Yasaya ilişkin yapılan hazırlıklar. Çalışanların bilgilendirilmesi Çalışanların sigara içiminin kısıtlanması Küllüklerin kaldırılması İkaz yazılarının asılması Tüm hazırlıkların yapılması * Birden fazla hazırlık yapan işletme bulunmaktadır. Tablo 6. Sigara öyküsünün çalışanların yasaya ilişkin görüşlerine etkisi. Aktif içici Bırakmış/hiç içmemiş p Yasanın uygulanabilirliğine inanıyor Yasanın gerekliliğine inanıyor Yasağa uymamanın cezasını biliyor Yasa ile ilgili bilgi sahibi olma Tablo 7. FNBT nin çalışanların yasaya ilişkin görüşlerine etkisi. Orta-düşük bağımlılık Yüksek bağımlılık (FNBT < 5) (FNBT 5) p Yasanın uygulanabilirliğine inanıyor Yasanın gerekliliğine inanıyor Yasağa uymamanın cezasını biliyor Yasa ile ilgili bilgi sahibi olma FNBT: Fagerstrom nikotin bağımlılık testi. mıştır (3,14). Ülkemizde 19 Temmuz 2009 tarihinden itibaren 5727 sayılı yasa ile özel kişilere ait lokanta, kahvehane, kafeterya ve birahane gibi eğlence hizmeti veren işletmelerde sigara içilmesi yasaklanacaktır (9). Yasa sayesinde pasif sigara içiciliği ve ilişkili hastalıkların büyük oranda engellenmesi beklenmektedir. Halk Sağlığı Uzmanları Derneğinin 2008 yılında yaptığı araştırmada sigara içmeyenlerin %87.5 inin, sigara içenleri55.9 unun, Sağlık Bakanlığı tarafından yapılan ve den fazla katılımcının değerlendirildiği çalışmada %93.3 ünün yasayı desteklediği bildirilmiştir (15,16). Halk Sağlığı Uzmanları Derneği tarafından yapılmış bir başka çalışmada hizmet sektörü çalışanlarını86.9 unun yasanın gerekli olduğunu düşündüğü ve bu oranın sigara içen çalışanlarda %86.5, sigara içmeyen çalışanlarda %91.3 olduğu saptanmıştır (17). Çalışmamızda tüm katılımcıları81.3 ünün yasanın gerekliliğine inandığı, sigara içen ve içmeyenlerde bu oranın sırasıyla %73.2 ve %91.8 olduğu belirlenmiştir. Yasanın gerekliliğine inanılması ve desteklenmesi yanında uygulanabilirliği de önemli bir noktadır. Çalışmamızdan elde ettiğimiz so- 290

6 Doruk S, Çelik D, Etikan İ, İnönü H, Yılmaz A, Seyfikli Z. nuçlara göre katılımcıların yaklaşık yarısı yasanın uygulanamayacağı düşüncesinde idi ve bu sonuç literatürle uyumlu idi (16). Halka açık alanlarda çevresel tütün dumanının neden olduğu pasif içicilik çalışanların ve müşterilerin sağlığını tehdit etmektedir. Dumansız bir iş ortamı öncelikle çalışanların sağlığı için gereklidir (12). Fidan ve arkadaşlarının çalışmasında sigara içilmeyen bir ortamda çalışma ve tüm iş yerlerinde sigarayı yasaklayan yeni bir kanun çıkması isteği sigara içmeyen grupta yüksek bulunmuştur (18). Çalışmamızda da sigara içenler ve içmeyenler arasında yasanın gerekliliği ve uygulanabilirliğine olan inanma açısından belirgin farklılık saptanmış ve aktif sigara içicilerinin yasanın gerekliliğine ve uygulanabilirliğine içmeyenlere göre daha az oranda inandıkları saptanmıştır. Ayrıca, FNBT skoru yüksek olanların düşük olanlara göre yasanın gerekliliği ve uygulanabilirliğine inancının daha düşük olduğu tespit edilmiştir. İşletme çalışanlarının sigara içmeleri ve özellikle de yüksek bağımlı olmaları yasaya uyumu güçleştirecek, uygulanmasını zorlaştıracak bir faktör gibi görünmektedir. Bu nedenle içicilerin sigarayı bırakmalarının sigara ile ilişkili hastalıkların önlenmesi, tedavisi, rehabilitasyonu ve içmeyenlerin sağlığının korunması yanında yasaya uyumun artırılmasına da katkısı olacağını düşünmekteyiz. Yasanın uygulanmasına çok kısa bir zaman kalmasına rağmen işletmelerin ancak yarısında yasaya ilişkin hazırlık yapılmış olması çalışmamızın önemli sonuçlarındandır. Konuyla ilgili denetleme ve kontrollerin sıklaştırılması gerekli düzenlemelerin yapılmasında faydalı olacaktır. Böylece çalışanların bilgilendirilmesi ve yasanın uygulanabilirliğine inancın artırılması sağlanabilir. Yasaya ilişkin en fazla yapılan hazırlık çalışanların sigara içmelerinin kısıtlanması ve yasayla ilgili bilgilendirilmesi idi. İkaz yazılarının asılması, küllüklerin kaldırılması gibi müşterilere yönelik olarak yapılması gereken hazırlıkların daha düşük oranda yapılması işletmelerin yasa nedeniyle gelir kaybına uğrayacaklarını düşünmeleri nedeniyle olabilir. Başta işletme sahipleri olmak üzere çalışanların yasanın yürürlüğe girmesiyle gelir kaybına uğramayacakları konusunda bilgilendirilmesi yasaya ilişkin hazırlıkların artırılmasına ve yasanın uygulanabilirliğine katkı sağlayabilir (19,20). T.C. Sağlık Bakanlığının 2008 yılı sonunda Türkiye genelinde 15 yaş ve üzeri kişilerde yaptığı bir araştırmada çalışmamıza benzer biçimde katılımcıların %89.7 sinin yeni yasa hakkında bilgi sahibi olduğu saptanmıştır. Aynı araştırmada katılımcıların %92.2 sinin pasif sigara içiciliği ve etkilerini bildiği belirlenmişken, çalışmamızda bu ora49.3 tür (16). Bu farklılık garson, aşçı ve kasiyer gibi kısıtlı çeşitlilikteki meslek grubunun çalışmaya dahil edilmesi nedeniyle olabilir. Çalışmaya alınan işletmelerde alkol ikramı olan ve olmayan yerlerde yasaya ilişkin hazırlık yapılması açısından farklılık saptanmaması, alkol ikramı olan işletme sayısının az olması nedeniyle olabilir. Büyük işletmelerde ( 10 çalışan) yasağa uymamanın cezasını bilme oranı küçük işletmelere göre daha fazla idi. İşletme özelliklerinden dikkati çeken bir diğer sonuç da; büyük işletmelerde yasaya ilişkin hazırlıkların daha yoğun olarak yapılması idi. Bu durum büyük işletmelerde yasağa uymamanın cezasının daha fazla bilinmesiyle ilişkili olabilir. Sonuç olarak; yasaya uyum sağlanabilmesi için işletme çalışanları yasa, pasif sigara içiciliği ve pasif sigara içiciliğinin etkileri, işletme sahip/sorumluları ekonomik kayba uğrama endişesi taşımadan müşterilere yönelik hazırlıkları yapmaları konusunda bilgilendirilmelidir. Ayrıca, işletmelere yapılacak denetim ve kontroller ile yasaya ilişkin hazırlıkların artırılması sağlanacaktır. KAYNAKLAR 1. Keskinoğlu P, Aksakoğlu G. Pasif sigara içiciliğinin çocuklarda solunum sistemi üzerine etkileri. Türk Ped Arş 2007; 42: California Environmental Protection Agency. Proposed Identification of Environmental Tobacco Smoke as a Toxic Air Contaminant. Approved by Scientific Review Panel on June 24, 2005 (erişim tarihi ). 3. United States Environmental Protection Agency. Respiratory Health Effects of Passive Smoking: Lung Cancer and Other Disorders. Office of Research and Development, EPA/600/6-90/006F, Washington, DC., December 1992 (erişim tarihi ) Araştırmalar/Küresel Gençlik Tütün Araştırması. pdf. Ergüder T, Soydal T, Uğurlu M ve ark. Türkiye Küresel Gençlik Tütün Araştırması 2003 (erişim tarihi ). 291

7 Tokat da kapalı alanlarda sigara içiminin engellenmesine dair yasaya ilişkin işletme çalışanlarının bilgi ve 5. Christine AG, Melbourne FH. Protecting children from environmental tobacco (ETS) exposure: a critical review. Nicotine and Tobacco Research 2003; 5: Okah FA, Choi WS, Okuyemi KS, Ahluwalia JS. Effect of children on home smoking restriction by innercity smoking. Pediatrics 2002; 109: Jarvis MJ, Feyerabend C, Bryant A, et al. Passive smoking in the home: plasma cotinine concentrations in non smoker with smoking partners. Tobacco Control 2001; 10: Radon K, Büsching K, Heinrich J, Wichmann HE. Passive smoking exposure: a risk factor for chronic bronchitis and asthma in adults. Chest 2002; 122: Tütün Mamullerinin Zararlarının Önlenmesine Dair Kanunda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun. Yayımlandığı Resmi Gazete: Tarih: 28/01/2008 Sayı: (il) (erişim tarihi: ). 11. Rigotti NA. Trends in the adoption of smoking restrictions in public places and worksites. N Y State J Med 1989; 89: Karlıkaya C. Lokantalarda sigara yasakları. Tuberk Toraks 2005; 53: Weber MD, Bagwell DAS, Fielding JE, Glantz SA. Long term compliance with California s Smoke-Free Workplace Law among bars and restaurants in Los Angeles Country. Tobacco Control 2003; 12: American Nonsmokers Rights Foundation. Clean indoor air ordinance counts summary. Berkeley, California: American Nonsmokers Rights Foundation, 2004 (erişim tarihi ) Sunumlar/Tutun Kontrolu Yasası ve Ulke Örnekleri. pdf. Kapalı Ortamlarda Sigara İçilmesinin Yasak Olması Hakkında Görüşler. HASUDER Raporu, Ankara, Mayıs, 2008 (erişim tarihi: ) Hakkinda Vatandaslarımızın Bilgi ve Farkindalik Duzeyi Arastirmasi.pdf. Yeni tütün kontrol yasası ve ilişkili uygulamalar konusunda 15 yaş ve üzeri kişilerin bilgi, görüş ve davranışları (Kasım-Aralık 2008) (erişim tarihi: ) Özcebe H, Boztaş G, Çıray S, Demirtaş B, Derin ME, Dinçsoy F ve Dolgun İ tarihleri arasında kızılay konur ve selanik sokaklarında bulunan kafe ve restoranlardaki çalışan ve müşterilerin 4207 sayılı kanun hakkındaki bilgileri, yasaya bakış açıları ve kapalı ortam ölçümler. Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı, Ankara, 2008 (erişim tarihi: ). 18. Fidan F, Sezer M, Ünlü M, Kara Z. Kahvehane, kafeterya, lokanta çalışanları ve müşterilerinin sigara ile ilgili bilgi ve tutumları. Tuberk Toraks 2005; 53: Alpert HR, Carpenter CM, Travers MJ, Connolly GN. Environmental and economic evaluation of the Massachusetts Smoke-Free Workplace Law. J Community Health 2007; 32: (özet). 20. Gallus S, Zuccaro P, Colombo P, et al. Effects of new smoking regulations in Italy. Ann Oncol 2006; 17: