MUHASEBE - II. Dönem Sonu İşlemleri İÇİNDEKİLER HEDEFLER Envanter ve Değerleme Kavramları. Dönem Sonu İşlemleri

Transkript

1 İÇİNDEKİLER Dönem Sonu İşlemleri 7.1. Envanter ve Değerleme Kavramları Muhasebe Dışı Envanter Muhasebe İçi Envanter Bilanço Hesapları Envanter İşlemleri Maliyet Hesapları Envanter İşlemleri Gelir Tablosu Hesapları ve Envanter İşlemleri Kârın Belirlenmesi Kesin Mizanın Hazırlanması 7.2. Ticari ve Mali Kâr Kavramı 7.3. Gelir Tablosu Düzenlenmesi 7.4. Bilançonun Düzenlenmesi MUHASEBE - II Dönem Sonu İşlemleri HEDEFLER Bu üniteyi çalıştıktan sonra; Envanteri ve değerleme kavramlarını tanımlayabilecek, İşletmenin dönem sonu envanter kayıtlarını yapabilecek, İşletmenin kâr ya da zararını hesaplayabilecek, Kesin mizan, dönem sonu bilançosu ve gelir tablosu düzenleyebileceksiniz.

2 DÖNEM SONU İŞLEMLERİ Muhasebenin temel kavramlarından süreklilik kavramı gereği, bir işletmede faaliyetlerin sürekliliği esas olmakla birlikte, işletmede yapılan faaliyetlerin ve bunlara ilişkin finansal nitelikli işlemlerin dönemler itibariyle belirlenmesi, ölçülmesi ve sonuçlarının finansal tablolarda gösterilmesi gerekir. Bu nedenle, muhasebe ile ilgili işlemler belirli bir faaliyet yılı veya muhasebe dönemi esas alınarak gerçekleştirilir. Böylece muhasebe işlemleri belirli bir tarihte başlar ve belirli bir tarihte sona erer. İzleyen dönemde, aynı muhasebe işlemleri tekrar eder. Bu dönemlerin her birine hesap dönemi adı verilir. Hesap dönemi genellikle takvim yılıdır ve 1 Ocak ta başlayıp, 31 Aralık ta sona erer. Bu hesap döneminde gerçekleştirilen muhasebe işlemlerine muhasebe süreci adı verilir. Muhasebe Süreci Açılış bilançosunun düzenlenmesi Yevmiye defter (Günlük defter) kayıtlarının yapılması Büyük defter (Defteri kebir) kayıtlarının yapılması Aylık mizanların düzenlenmesi Dönem sonu envanter işlemlerinin yapılması Sonuç hesaplarının (Gelir - Gider hesapları) kapatılması Gelir Tablosunun düzenlenmesi Kesin mizanın düzenlenmesi Dönem Sonu Muhasebe İşlemleri Dönem sonu bilançosunun düzenlenmesi Bilanço hesaplarının kapatılması Muhasebe sürecindeki işlemlerin hepsi bir bütün ve birbirleriyle ilişkili olan aşamalardan oluşmaktadır. Muhasebe sürecinin genel geçici mizanın hazırlanması işleminden sonraki aşamaları, dönem sonu işlemleri olarak adlandırılmaktadır. Muhasebe II 1

3 Dönem sonu işlemleri, belli bir tarih itibariyle işletmenin mali tablolarının, işletmenin faaliyet sonuçlarını ve mali yapısını tam olarak yansıtmasını sağlamak amacıyla, mali tabloda yer alacak bilgilerin gerçekliğinin ve doğruluğunun sağlanmasına yönelik işlemleri içermektedir. Muhasebe bilgilerinin belirli zaman aralıkları ile sunulması, finansal nitelikli bilgilerin doğruluğunun kontrol edilmesi ve işletme yöneticilerinin işletmelerinin gerçek durumunu bilebilmeleri ve faaliyetleri kontrol altında tutabilmeleri için her hesap dönemi sonunda dönem sonu işlemlerini yapma ihtiyacı ortaya çıkmaktadır. Bu bağlamda, muhasebe sürecinin ihtiyaca ve gerçeğe uygun faydalı finansal bilgi üretebilmesinde dönem sonu işlemleri önemli bir rol oynamaktadır. Muhasebe süreci açısından bakıldığında dönem sonu işlemleri envanter işlemlerinden daha kapsamlı, envanteri işlemlerini de içine alan, finansal tabloların hazırlanmasından kapanış kayıtlarının yapılmasına kadar devam eden bir süreçtir. Dönem sonu işlemleri işletmelerin varlık ve kaynaklarının tespiti (envanter) ve tespit edilen bu kıymetlerin değerlemesi (değerleme) olmak üzere iki aşamada gerçekleştirilir Envanter ve Değerleme Kavramları Etkileşimli alıştırma için Envanter, her hesap dönemi sonunda ve periyodik olarak işletmedeki iktisadi kıymetlerin gerçek durumlarının ortaya çıkarılabilmesi için sayma, tartma ve ölçme suretiyle miktar olarak tespitidir. Vergi Usul Kanunu (VUK) nda envanter çıkarmak, bilanço günündeki mevcutları, alacakları ve borçları saymak, ölçmek, tartmak ve değerlemek suretiyle kesin bir şekilde müfredatlı olarak tespit etmektir şeklinde tanımlanmaktadır. Vergi Usul Kanunu göre; Bilanço esasına göre defter tutmak zorunda olan gerçek ve tüzel kişi tacirler, Her türlü ticaret şirketleri, Kurumlar Vergisine tabi olup bilanço esasına göre defter tutan diğer tüzel kişiler, İşletme hesabı esasına göre defter tutanlardan emtia üzerine iş yapan gelir ve kurumlar vergisi mükellefleri her hesap döneminin sonunda (bir yılın sonunda), özel hesap dönemi olanlar dönemin bittiği son ayda, işini bırakanlar işi bıraktıkları gün, üç yılda bir envanter çıkaranlar (eczaneler, büyük mağazalar- her yıl için büyük defterlerine göre mevcut kıymetlerini envanter defterlerine yazarlar ancak faaliyet alanları yoğun olduğu için sayım işlemini üç yılda bir gerçekleştirirler) üçüncü yılın sonunda envanter işlemi yaparak faaliyet sonuçlarını belirlemek zorundadırlar. Bunların dışında işletmeler istedikleri zaman envanter işlemi yapabilirler. Muhasebe II 2

4 İşletmeler dönem sonu itibariyle varlıklarının ve kaynaklarının fiili durumun belirlemek, işletme yönetiminin işletme ile ilgili alacağı kararlarda yardımcı olmak, vergi kanunlarına göre her yıl faaliyet gelirlerinden ödenmesi gereken vergi miktarının belirlemek gibi amaçlarla envanter işlemlerini yaparlar. İşletmelerde envanter işlemleri hangi amaçla, ne zaman düzenlenirse düzenlensin, yapılma şekilleri aynı olmakla birlikte düzenleme amaçlarına göre farklı isimler alır. Bir işletmenin kuruluşunda çıkarılan envanter Kuruluş Envanteri, hesap dönemi başında düzenlenen envanter Başlangıç veya Dönembaşı Envanteri, faaliyet döneminin sonunda faaliyet sonucunu görmek üzere düzenlenen envanter Dönemsonu Envanteri, bir işletmenin başka bir işletmeye devri yapılırken çıkarılan envanter Devir Envanteri, işin terki, tasfiyesi veya iflas hallerinde tasfiye memurları tarafından tasfiyenin veya iflas olayının başlangıcında ve sonunda düzenlenen envanterler Tasfiye Envanteri olarak adlandırılmaktadır. Dönem sonu işlemlerinin ikinci aşaması olan değerleme, bir işletmenin varlık ve kaynaklarının belirli bir tarihteki değerlerinin para birimi ile ifade edilmesidir. VUK da değerleme, vergi matrahının hesaplanmasıyla ilgili iktisadi kıymetlerin takdir ve tespiti olarak tanımlanmaktadır. Değerleme günü, özel dönemler dışında takvim yılının son günüdür. İktisadi kıymetlerin değerleme konusu olabilmesi için işletmeye dahil olması başka bir ifadeyle işletmenin mülkiyetinde olması ve işletme tarafından kullanılması gerekmekte olup, iktisadi kıymetlerin değerlemesinde kullanılan başlıca değerleme ölçüleri aşağıdaki gibidir: Maliyet bedeli: Bir mal veya hizmetin işletmeye getirilip satışa sunulana kadarki süreç içerisinde yapılan ödemelerin tamamına maliyet bedeli denir. Maliyet bedeli, üretim maliyeti ve satın alma maliyeti olarak gruplandırılabilir. VUK maliyet bedelini, bir iktisadi kıymetin edinilmesi veyahut değerinin arttırılması sebebiyle yapılan ödemelerle bunlarla ilgili bütün giderlerin toplamı olarak tanımlamıştır. İşletmeye dâhil gayrimenkuller, stoklar, demirbaşlar, hayvanlar maliyet bedeli ile değerlenir. Borsa rayici: Değerlemeye konu olan iktisadi kıymetin değerleme günündeki borsa fiyatıdır. Devlet tahvili ve hazine bonosu borsa rayici ile değerlenir. İtibari değer: Her çeşit senetlerle, hisse senetleri ve tahvillerin üzerinde yazılı olan değerdir. Ulusal para, çekler itibari değer ile değerlenir. Tasarruf değeri: Değerlemeye konu olan iktisadi kıymetin sahibi için değerleme gününde arz ettiği değerdir. Başka bir ifadeyle tasarruf değeri, iktisadi kıymetin değerleme gününde elden çıkarılması durumunda elde edilecek değeri ifade eder. Muhasebe II 3

5 Mukayyet değer (Kayıtlı değer): Değerlemeye konu olan iktisadi kıymetin defter kayıtlarında (muhasebe kayıtlarında) gösterilen değeridir. Alacak ve borçlar, ilk tesis ve taazzuv giderleri ile peştamallıklar mukayyet değer ile değerlenir. Vergi değeri: Vergi değeri bina, arsa ve arazinin rayiç bedelidir. Bu değerleme ölçüsü emlak vergisinin hesaplanmasında uygulanmaktadır. İşletmeye kayıtlı bina ve araziler maliyet bedeli ile maliyet bedelinin bilinmediği hallerde rayiç bedelle değerlenmektedir. Rayiç bedel: Rayiç bedel, bir iktisadi kıymetin değerleme günündeki normal alım ve satım değeridir. Emsal değer: Gerçek bedeli belli olmayan veya bilinmeyen veyahut doğru olarak tespit edilemeyen bir malın değerleme gününde satılması halinde emsaline nazaran alacağı değerdir. İşletmeye dâhil varlık ve kaynakların değerlemesinde uygulanacak değerleme ölçüleri doğrudan kârı veya zararı etkileyecektir. Bu nedenle işletmenin gerçek durumunu ortaya koyabilecek değerleme ölçüleri seçilmelidir Muhasebe Dışı Envanter İşletmelerin dönem sonunda finansal tablolarını düzenleyebilmeleri için finansal nitelikli işlem ve olayları yevmiye ve büyük deftere kaydetmeleri yeterli değildir. Hesaplarda gözüken durumun gerçekte var olup olmadığı, hesapların gerçek durumu yansıtıp yansıtmadığının kontrolünün yapılması gerekir. Bunun için de gerçek durumun ne olduğunun sayım ve değerleme yapılarak saptanması yani muhasebe dışı envanter yapılması gerekir. Envanter işlemlerinden, varlıkların ve borçların sayılması, ölçülmesi, değerlendirmesi ve fiili durum ile kayıtların karşılaştırılmasını içeren aşamaya muhasebe dışı envanter denir. Muhasebe dışı envanter işlemlerinin birinci aşaması, saymak, ölçmek, tartmak gibi fiziki çalışmaları (sayım işlemlerini), ikinci aşama ise fiziki çalışmaların değerlenmesini (değerleme işlemlerini) içermektedir. Muhasebe dışı envanter işlemlerinden bazıları şunlardır: Hesap mutabakatı sağlama, Yabancı paralı işlemlerde değerleme, Aktif değer düşüklüğüne karşılık ayırma, Amortisman hesaplama, Alacak ve borç senetlerine reeskont hesaplama, Gelir ve giderlere dönem ayırmaya ait tutar belirleme, Varlıklarda sınıflandırmaya ait tutar belirleme, Karşılık ayrılacak şüpheli alacakların tespiti, Muhasebe II 4

6 Borç ve gider karşılıklarını hesaplama (kıdem tazminatı ve vergi karşılığı dâhil), Gelir ve giderlerde dönem ayırımına ait tutar belirleme, Yabancı kaynaklarda sınıflandırmaya ait tutar belirleme, Gelir ve giderlerde dönem ayrımına ait tutarı belirleme, Satışların maliyetini hesaplama Muhasebe İçi Envanter Muhasebe içi envanter işlemleri, işletmedeki hesapların muhasebe dışı envanter işlemlerinin tamamlanmasından sonra hesapların değerlerinin muhasebe defterindeki kayıtlarla karşılaştırılması ve farklı olanların fiili durumla uyumlu hale getirilmesi için yapılan düzeltme kayıtlarıdır. Muhasebe içi envanter işlemleri bazıları şunlardır: Varlıkların sayım noksanı ya da fazlalıklarının kayda alınması, Yabancı para ile ilgili kur farklarının kayda alınması, Alacak ve borç senetleri reeskont işlemlerinin kayıtları, Şüpheli alacakları için karşılık ayrılması, Duran varlıklara amortisman ayırma kayıtları, Dönen-duran varlıkların ve kısa-uzun vadeli yabancı kaynakların dönem ayarlaması kayıtları, Gelir ve giderlerde dönem ayarlaması kayıtları, Hatalı kayıtların düzeltilmesi, Unutulan işlemlerin kaydı, Maliyet hesaplarının (7A veya 7B) kapatılması ve gider hesaplarına devredilmesi kayıtları, Gelir ve gider hesaplarının Dönem Kârı veya Zararı Hesabına devredilerek kapatılması, Dönem kârı için vergi karşılıklarının ayrılması kayıtları, Dönem Net Kâr veya Zararının bilanço hesaplarına aktarma kayıtları. Muhasebe II 5

7 Bilanço Hesapları Envanter İşlemleri Dönen Varlıkların Envanter İşlemleri Dönen varlıklar, bilanço günü itibariyle kasa ve bankada bulunan nakit varlıklar ile normal şartlarda en fazla bir yıl (gelecek hesap dönemi) içinde paraya dönüştürülmesi veya işletmede tüketilmesi öngörülen varlıkları kapsar. Hazır Değerlerin Envanter İşlemleri Hazır değerler grubu, kasa veya bankada bulunan nakit mevcutlarını ve istenildiğinde, değer kaybına uğramadan paraya çevrilebilecek varlıkları kapsar. Hazır Değerler grubunda aşağıdaki hesaplar yer alır. 100 KASA 101 ALINAN ÇEKLER 102 BANKALAR 103 VERİLEN ÇEKLER VE ÖDEME EMİRLERİ (-) 108 DİĞER HAZIR DEĞERLER 100 Kasa Hesabı Envanter İşlemleri Konu ile ilgili video için İşletmenin elinde bulunan ulusal ve yabancı paraların TL karşılıklarının izlendiği hesaptır. Ulusal paralar nominal (itibari) değerleri üzerinden muhasebeleştirilirken, yabancı paralar alış bedeli ile ulusal para cinsinden kayıtlarda gösterilir. Kasa hesabı aktif bir hesap olup borç kalanı verir. Kasa hesabının kalanı kasadaki mevcut parayı gösterir. Kasa işlemleri, günü gününe incelenir ve her gün sonunda kasa sayımı yapılır. Dolayısıyla, kasanın envanteri her gün yapılmaktadır. İşletmenin kasasına giren ve kasasından çıkan nakitler doğru olarak kaydedilmiş ise dönem sonunda kasa hesabının bakiyesi ile fiili kasa mevcudu birbirine denk olmalıdır. Kasanın fiili mevcudu ile kasa hesabının kalanı denk ise kayıt işlemlerinin, tahsilat ve ödemelerin doğru yapıldığı anlaşılır. Bu durumda, herhangi bir envanter kaydı yapılmasına gerek yoktur. Kasa mevcudu ile kasa hesabının kalanı arasında fark ortaya çıktığında, kasa hesabının fiili duruma göre düzeltilmesi gerekir. Çünkü esas olan, sayım sonucu bulunan fiili para mevcududur. Kasa hesabı hiçbir zaman alacak bakiyesi vermez. Kasa hesabının alacak bakiyesi vermesi halinde kasa işlemlerinin yeniden gözden geçirilmesi, hatalı işlemin saptanarak düzeltilmesi gerekir. Muhasebe II 6

8 ÖRNEK ÖRNEK Dönen Varlıklar Kasa sayımı sonucu kasanın fiili mevcudu kasa hesabının kalanından az ise kasa noksanlığı söz konusudur. Kasa noksanı, ödeme kaydının unutulması veya kaydın eksik tutar üzerinden yapılması, ödenmesi gereken tutardan fazla ödeme yapılması, eksik tahsilat yapılması veya paranın çalınması gibi nedenlerden kaynaklanabilir. Kasa sayımında paranın noksan çıkması halinde, bu noksanlığın neden kaynaklandığı tespit edilmişse gerekli düzeltme kaydı yapılır. İşletmenin kasa hesabının borç toplamı TL, alacak toplamı ise TL olup, kasa sayımında kasada TL olduğu tespit edilmiştir. Farkın satıcılara olan borcun ödendiği halde kayıtlara alınmamasından kaynaklandığı tespit edilmiştir. Hesap makinası için 320 SATICILAR KASA Noksanlığın nedeni belirlenememişse noksanlığın nedeni anlaşılıncaya 197 Sayım ve Tesellüm Noksanları hesabının borç tarafına yazılır. Noksanlığın sebebi bulunamaz ise bu hesap, dönem sonunda 689 Diğer Olağan Dışı Gider ve Zararlar hesabının borcuna devredilir. Sayım noksanlarının nereden kaynaklandığının bilinmemesi halinde, bu tutarın vergi kanunları uygulamasında gider olarak dikkate alınması mümkün değildir. VUK a göre gider yazılan noksanlar, kanunen kabul edilmeyen gider mahiyetindedir. İşletmenin kasa hesabının borç toplamı TL, alacak toplamı ise TL olup, kasa sayımında kasada TL olduğu tespit edilmiştir. Farkın nedeni belirlenememiştir. TDHP arama motoru için 197 SAYIM VE TESELLÜM NOKSANLARI KASA Muhasebe II 7

9 Yapılan araştırma sonucunda, kasa noksanının TL lik kısmının borç senedinin ödendiği halde kayıtlara alınmamasından kaynaklandığı ortaya çıkmıştır. Hesap makinası için 321 BORÇ SENETLERİ SAYIM VE TESELLÜM NOKSANLARI Farkın 200 TL lik kısmının bankadaki mevduat hesabına yatırılan TL nin kayıtlara TL olarak kaydedilmesinden kaynaklandığının farkına varılmıştır. 102 BANKALAR SAYIM VE TESELLÜM NOKSANLARI 200 Alıcılardan tahsil edilen 900 TL nin kayıtlara TL olarak geçmesinden kaynaklandığı anlaşılmıştır. TDHP arama motoru için 120 ALICILAR SAYIM VE TESELLÜM NOKSANLARI TL noksanın sebebi envanter çalışmaları sırasında da belirlenememiştir (gider yazılmasına karar verilmiştir). 689 DİĞER OLAĞAN DIŞI GİDER VE ZARARLAR 197 SAYIM VE TESELLÜM NOKSANLARI Muhasebe II 8

10 ÖRNEK Dönen Varlıklar 500 TL noksanın sebebi envanter çalışmaları sırasında da belirlenememiştir (kasadan sorumlu personelden tahsil edilmesine karar verilmiştir). TDHP arama motoru için 135 PERSONELDEN ALACAKLAR SAYIM VE TESELLÜM NOKSANLARI 500 Kasa sayımı sonucu kasanın fiili mevcudu kasa hesabının kalanından fazla ise kasa fazlalığı söz konusudur. Kasa fazlalığı, tahsilat kaydının unutulması ya da kaydın eksik tutar üzerinden yapılması, eksik ödeme veya fazla tahsilat yapılması gibi nedenlerden kaynaklanabilir. Kasa sayımında paranın fazla çıkması halinde, bu fazlalığın neden kaynaklandığı tespit edilmişse gerekli düzeltme kaydı yapılır. İşletmenin kasa hesabının borç toplamı TL, alacak toplamı ise TL olup, kasa sayımında kasada TL olduğu tespit edilmiştir. Farkın müşterilerden alınan bir çekin tahsil edildiği halde kayıtlara alınmamasından kaynaklandığı belirlenmiştir. 100 KASA ALINAN ÇEKLER Muhasebe II 9

11 ÖRNEK Dönen Varlıklar Fazlalığın nedeni belirlenememişse fazlalığın nedeni anlaşılıncaya kadar geçici hesap olan 397 Sayım ve Tesellüm Fazlaları hesabının alacak tarafına yazılır. Fazlalığın sebebi bulunamaz ise bu hesap, dönem sonunda 679 Diğer Olağan Dışı Gelir ve Kârlar hesabının alacağına devredilir. İşletmenin kasa hesabının borç toplamı TL, alacak toplamı ise TL olup, kasa sayımında kasada TL olduğu tespit edilmiştir. Farkın nedeni belirlenememiştir. Hesap makinası için 100 KASA SAYIM VE TESELLÜM FAZLALARI Yapılan araştırma sonucunda, kasa fazlalığının müşterilerden yapılan TL lik tahsilatın kayıtlara TL olarak geçmesinden kaynaklandığı anlaşılmıştır. 397 SAYIM VE TESELLÜM 200 FAZLALARI 120 ALICILAR 200 KDV dahil 236 TL olarak ödenen telefon faturasının iki kez kaydedildiği tespit edilmiştir. TDHP arama motoru için 397 SAYIM VE TESELLÜM FAZLALARI 770 GENEL YÖNETİM GİDERLERİ 191 İNDİRİLECEK KDV Muhasebe II 10

12 Kasa farkının TL lik kısmının bankadan para çekilip kasaya konduğu halde kayıtlara alınmamasından kaynaklandığı belirlenmiştir. Hesap makinası için 397 SAYIM VE TESELLÜM FAZLALARI 102 BANKALAR TL lik kasa fazlalığının nedeni belirlenememiştir. TDHP arama motoru için 397 SAYIM VE TESELLÜM FAZLALARI 679 DİĞER OLAĞAN DIŞI GELİR VE KÂRLAR Vergi Usul Kanunu'na göre yabancı paralar borsa rayici ile değerlenmelidir. Yabancı paraların borsa değeri yoksa Maliye Bakanlığı'nın belirlediği kurlar üzerinden değerleme yapılır. Ülkemizde resmi döviz borsası olmadığı için değerlemede Maliye Bakanlığı'nın ilan ettiği kurlar kullanılmaktadır. Yabancı paralar hesabının kalanı ile yabancı paraların değerleme kuru arasındaki fark, değerleme kârı veya zararı olarak 646 Kambiyo Kârları veya 656 Kambiyo Zararları hesabına kaydedilir. Maliye Bakanlığı biri efektif diğeri döviz alış kuru olmak üzere iki kur ilan etmektedir. Bunun nedeni, bankacılık uygulamalarında nakit yabancı paranın efektif, bunun dışındaki yabancı para cinsinden ödeme araçlarının (çek, poliçe vb.) ise döviz olarak adlandırılmasıdır. Muhasebe II 11

13 ÖRNEK ÖRNEK Dönen Varlıklar İşletmenin dönem sonu itibariyle kasasında $ bulunmakta olup, alış tarihindeki kur 2,23 TL ve envanter günündeki kur 2,18 TL dir. Alış tarihi Değerleme günü Kambiyo Zararı x 2,23 TL = TL x 2,18 TL = TL 70 TL Hesap makinası için 656 KAMBİYO ZARARLARI KASA Yabancı Paralar Kasası Dolar Kasası 70 İşletmenin dönem sonu itibariyle kasasında bulunmakta olup, alış tarihindeki kur 2,79 TL ve envanter günündeki kur 3,02 TL dir. Alış tarihi Değerleme günü Kambiyo Kârı x 2,79 TL = TL 3,800 x 3,02 TL = TL 874 TL TDHP arama motoru için 100 KASA Yabancı Paralar Kasası Euro Kasası 646 KAMBİYO KÂRLARI 874 Muhasebe II 12

14 ÖRNEK Dönen Varlıklar 101 Alınan Çekler Envanter İşlemleri 101 Alınan Çekler hesabı, gerçek ve tüzel kişiler tarafından işletmeye verilmiş olup, henüz tahsil için bankaya verilmemiş veya ciro edilmemiş olan çeklerin izlendiği hesaptır. Alınan Çekler hesabı aktif bir hesap olup borç kalanı verir. Alınan Çekler hesabının kalanı işletmenin kasasındaki mevcut çekleri gösterir. Alınan çekler YTL olarak düzenlenmişlerse üzerlerinde yazılı itibari değerleri üzerinden değerlendirilir. Dönem sonunda işletmenin kasasındaki çekler ile hesabın kalanı karşılaştırılır. Kasa (eldeki mevcut) ve tahsildeki çeklerin toplamı ile Alınan Çekler hesabının kalanı denk ise herhangi bir envanter kaydı yapılmasına gerek yoktur. İşletmenin kasasındaki çeklerin tutarı, Alınan Çekler hesabının kalanından az ise noksanlık söz konusudur. Alınan Çeklerin sayımında noksan çıkması halinde, bu noksanlığın neden kaynaklandığı tespit edilmişse gerekli düzeltme kaydı yapılır. İşletmenin kasasında TL tutarında çek bulunmakta olup, Alınan Çekler hesabının kalanı TL dir. Farkın satıcılara ciro edildiği halde kayıtlara alınmayan TL tutarındaki çekten kaynaklandığı tespit edilmiştir. 320 SATICILAR ALINAN ÇEKLER Noksanlığın nedeni tespit edilememişse noksanlığın nedeni anlaşılıncaya kadar 197 Sayım ve Tesellüm Noksanları hesabının borç tarafına yazılır. Noksanlığın sebebi bulunamaz ise bu hesap, dönem sonunda 689 Diğer Olağan Dışı Gider ve Zararlar hesabının borcuna devredilir. Muhasebe II 13

15 ÖRNEK ÖRNEK Dönen Varlıklar İşletmenin kasasında TL tutarında çek bulunmakta olup, Alınan Çekler hesabının kalanı TL dir. Gün içerisinde farkın nedeni tespit edilememiştir. Hesap makinası için 197 SAYIM VE TESELLÜM NOKSANLARI 101 ALINAN ÇEKLER İşletmenin kasasındaki çeklerin tutarı, Alınan Çekler hesabının kalanından fazla ise fazlalık söz konusudur. Alınan Çeklerin sayımında fazlalık çıkması halinde, fazlalığın neden kaynaklandığı tespit edilmişse gerekli düzeltme kaydı yapılır. İşletmenin kasasında TL tutarında çek bulunmakta olup, Alınan Çekler hesabının kalanı TL dir. Farkın müşterilerin borçlarına karşılık verdikleri çekin kaydedilmemesinden kaynaklandığı tespit edilmiştir. TDHP arama motoru için 101 ALINAN ÇEKLER ALICILAR Fazlalığın nedeni tespit edilememişse fazlalığın nedeni belirleninceye kadar 397 Sayım ve Tesellüm Fazlaları hesabının alacak tarafına kaydedilir. Fazlalığın nedeni bulunamaz ise bu hesap, dönem sonunda 679 Diğer Olağan Dışı Gelir ve Kârlar hesabının alacağına devredilir. Muhasebe II 14

16 ÖRNEK ÖRNEK Dönen Varlıklar İşletmenin kasasında TL tutarında çek bulunmakta olup, Alınan Çekler hesabının kalanı TL dir. Farkın nedeni gün içerisinde tespit edilememiştir. Hesap makinası için 101 ALINAN ÇEKLER SAYIM VE TESELLÜM FAZLALARI Etkileşimli alıştırma için 102 Bankalar Envanter İşlemleri 102 Bankalar hesabı işletmenin yurtiçi ve yurtdışı banka ve benzeri finans kurumlarında açtırdıkları hesaplara yatırılan ve hesaptan çekilen paraların (mevduatın) izlendiği hesaptır. Hem vadesiz hem de vadeli mevduatlar bu hesapta takip edilmekte olup, dönem içerisinde banka hesabındaki TL mevduat, kayıtlı (mukayyet) değer ile yabancı paralı mevduat ise efektif alış kuru ile kayıtlara alınır. Bankalar hesabının envanteri yapılırken öncelikle bankalardan alınan hesap özetleri (ekstre) ile Bankalar hesabı karşılaştırılır. Karşılaştırma sonucunda denklik olması halinde herhangi bir düzeltme kaydına gerek yoktur. Bankalardan alınan hesap özetleri (ekstre) ile Bankalar hesabı arasında fark olması halinde ilgili yanlış ve eksik kayıtların düzeltmesi yapılarak muhasebe kayıtlarının banka ekstreleri ile uyumu sağlanır. İşletmenin muhasebe kayıtlarına göre tarihi itibariyle Bankalar hesabının bakiyesi TL dir. Bankadan gelen hesap ekstresinde işletmenin bankadaki hesabının bakiyesinin TL olduğu görülmüştür. Bankalar hesabı ve banka ekstresinin karşılaştırılması sonucunda farklılığın; TL lik bir çekin banka tarafından ödendiği halde kayıtlara geçmemesinden, TDHP arama motoru için 103 VERİLEN ÇEKLER VE ÖDEME EMİRLERİ 102 BANKALAR Muhasebe II 15

17 ÖRNEK Dönen Varlıklar Farkın TL lik kısmının müşterinin işletmeye olan senetsiz borcuna karşılık bankaya TL yatırdığı halde işletmenin TL olarak kaydetmesinden, 102 BANKALAR ALICILAR İşletmenin mevduat hesabına TL faiz işletildiği, bu tutardan TL vergi kesintisi yapıldıktan sonra kalan tutarın işletmenin hesabına yatırılmasından kaynaklandığı görülmüştür. TDHP arama motoru için 102 BANKALAR 193 PEŞİN ÖDENEN VERGİ VE FONLAR FAİZ GELİRLERİ Vadesi izleyen yıla sarkan mevduat hesaplarının yılsonuna kadar işlenmiş faizleri saptanarak ilgili yıla tahakkuk yoluyla gelir yazılması gerekir. Bu tür faizlerden vergi ve fon payı kesintisi faizin hak edildiği tarihte yani vade sonunda yapılacaktır. Bu aşamada tahakkuk yoluyla hesaplanan faizler 181 Gelir Tahakkukları hesabına borç, 642 Faiz Gelirleri hesabına alacak yazılmak yoluyla muhasebeleştirilmelidir. İşletme 3 ay vadeli % 16 faiz oranı ile tarihinde bankaya TL yatırarak vadeli hesap açtırmıştır (Dönem sonu kaydını yapınız). Faiz Tutarı = x 44 x Faiz Tutarı = 192,88 TL Hesap makinası için 181 GELİR TAHAKKUKLARI 192, FAİZ GELİRLERİ 192,88 Muhasebe II 16

18 Vade dolduğunda (%20 vergi kesintisi); Faiz Tutarı = x 92 x Faiz Tutarı = 403,29 TL Vergi 403,29 x 0,20 = 80,66 Banka hesabına yatan 403,29 80,66 = 322,63 Hesap makinası için 102 BANKALAR 193 PEŞİN ÖDENEN VERGİ VE FONLAR 181 GELİR TAHAKKUKLARI 642 FAİZ GELİRLERİ 322,63 80,66 192,88 210, Verilen Çekler ve Ödeme Emirleri (-) İşletmelerin üçüncü kişilere bankalardan çek veya ödeme emri ile yapacağı ödemeleri izlediği hesaptır. Verilen çekler ve ödeme emirleri hesabı varlık hesabı olmasına rağmen pasif karakterli bir hesaptır. Çeklerin dönem sonu değerlemesinde öncelikle fiili envanter yapılır. Verilen Çekler ve Ödeme Emirlerinin fiili envanteri, çekler işletmenin elinde bulunmadığından fiziki olarak sayılarak yapılamaz. Kaydi tutarların doğru olup olmadığı belge incelemesi, çeklerin dip koçanlarının incelenmesi ve karşı işletmelerle (müşterilerle) mutabakat sağlanması suretiyle gerçekleştirilir. Yapılan inceleme sonucunda mutabakat söz konusu ise herhangi bir düzeltme kaydı yapılmasına gerek yoktur. Fiili envanter sonuçlarının muhasebe kayıtları ile farklılık göstermesi durumunda gerekli düzeltme kayıtları yapılarak muhasebe kayıtları gerçeği gösterir hale getirilir. Muhasebe II 17

19 ÖRNEK Dönen Varlıklar İşletmenin 103 Verilen Çekler ve Ödeme Emirleri hesabının kalanı TL dir. Verilen çeklerin dip koçanları incelendiğinde TL lik çekin verilmiş olduğu tespit edilmiştir. Yapılan araştırma sonucunda; Banka tarafından ödenen TL lik çekin TL olarak kaydedilmesinden, Hesap makinası için 103 VERİLEN ÇEKLER VE ÖDEME EMİRLERİ 102 BANKALAR Satıcılara olan TL lik borca karşılık verilen çekin kayıtlara geçmemesinden kaynaklandığı anlaşılmıştır. TDHP arama motoru için 320 SATICILAR VERİLEN ÇEKLER VE ÖDEME EMİRLERİ Muhasebe II 18

20 7.3. Gelir Tablosu Düzenlenmesi Gelir tablosu, işletmenin belli bir dönemde elde ettiği tüm gelirler ile aynı dönemde katlandığı bütün maliyet ve giderleri ve bunların sonucunda işletmenin elde ettiği dönem net kârı veya zararını gösteren mali tablodur. Gelir tablosu, belirli bir faaliyet dönemi sonunda işletmenin faaliyet sonucunu gösterir. Gelir tablosu mali tablolar ilkelerine uygun tek düzen formlar şeklinde hazırlanır. İşletmeler karşılaştırmalarda kolaylık sağlayacak ve anlam birliği oluşturacak şekilde gelir tablolarını düzenlemek zorundadır. Gelir tablosu finansal analize elverişli olarak rapor tipinde ya da hesap tipi olarak düzenlenebilir. Gelir tablosunun düzenlenebilmesi için dönem sonu envanter işlemlerinin tamamlanması, gider hesaplarının, yansıtma hesapları kullanılarak 6 ile başlayan gelir tablosundaki ilgili gider hesaplarına aktarılması gerekir. Gelir tablosunda, süreklilik gösteren ve göstermeyen gelir ve giderler, finansman giderleri, olağan gelir ve kârlar, olağan gider ve zararlar, olağan dışı gelir ve kârlar ve olağan dışı gider ve zararlar olarak ayrı gruplar şeklinde gösterilmiştir. Gelir tablosunda yer alan kalemler arasında mahsup yapılamaz. Tutarı olmayan kalemler gelir tablosunda yer almaz. Gelir tablosunun bölümleri incelendiğinde, bir tüzel kişiliğin belirli bir döneme ait faaliyetleri ile ilgili detaylı bilgi edinmek ve hangi aşamada kâr veya zararda olduğunu tespit etmek mümkün olacaktır. Muhasebe II 19

21 Soru Genel Geçici Mizan Tutar Kalan Hesap İsmi Borç Alacak Borç Alacak 100 KASA TL Kasası Yabancı Paralar Kasası ALINAN ÇEKLER BANKALAR VERİLEN ÇEKLER VE ÖDEME EMİRLERİ (-) ÖZEL KESİM TAHVİL, SENET VE BONOLARI ALACAK SENETLERİ TİCARİ MALLAR DEVREDEN KDV PEŞİN ÖDENEN VERGİ VE FONLAR TESİS, MAKİNE VE CİHAZLAR DEMİRBAŞLAR BANKA KREDİLERİ SATICILAR BORÇ SENETLERİ BORÇ SENETLERİ SERMAYE ÖZEL FONLAR YURTİÇİ SATIŞLAR SATIŞTAN İADELER (-) GENEL YÖNETİM GİDERLERİ FİNANSMAN GİDERLERİ Toplam Muhasebe dışı envanter sonuçları ve değerleme bilgileri aşağıdaki gibidir: 1. İşletmenin TL kasasında TL bulunmaktadır. 2. İşletmenin yabancı paralar kasasında $ bulunmakta olup, alış tarihindeki kur 2,25 TL ve envanter günündeki kur 2,20 TL dir. 3. İşletmenin kasasında TL lik çek bulunmaktadır. Farkın satıcılara ciro edilen çekin kayıtlara alınmamasından kaynaklandığı belirlenmiştir. Muhasebe II 20

22 4. Bankadan gelen hesap özetinde hesapta TL olduğu, işletmenin mevduat hesabına TL faiz yürütüldüğü, bu tutardan TL vergi kesintisi yapıldıktan sonra kalan tutarın işletmenin hesabına yatırıldığı görülmüştür. Ayrıca TL lik çekin bankaca ödendiği halde kayıtlara geçmediği anlaşılmıştır. 5. İşletmenin kasasında % 15 faizli TL lik özel kesim tahvili bulunmakta olup, tahvillerin faiz dönemi 1 Kasım-31 Ekimdir. 6. Alacak senetlerinin TL lik kısmı tahsil edilememiş, durum mahkemeye intikal ettirilmiş ve tamamı için karşılık ayrılmasına karar verilmiştir. 7. İşletmenin deposunda bulunan mallardan TL maliyetli malın modasının geçmesi nedeniyle değerinin düştüğü belirlenmiştir. Ayrıca bu mallara %8 karşılık ayrılacaktır. 8. İşletmenin dönem sonu mal mevcudu TL dir. 9. Tesis, makine ve cihazlar için %10, demirbaşlar için %20 oranında amortisman ayrılacaktır (Tesis, makine ve cihazlar pazarlama departmanında, demirbaşlar yönetim departmanında kullanılmaktadır). 10. Dönem sonunda 422 Borç Senetlerinde kayıtlı olan TL lik senedin vadesine 8 ay kaldığı belirlenmiştir. 11. Alacak ve borç senetleri %12 üzerinden reeskonta tabi tutulacaktır. Değerleme günü itibariyle Alacak senetlerinin vadesine 20 gün, kısa vadeli borç senetlerinin vadesine 40 gün, uzun vadeli borç senetlerinin vadesine 420 gün vardır. 12. İşletme 1 Ekim 2013 tarihinde 6 ay vadeli, yıllık %20 faizli TL tutarında banka kredisi kullanmıştır. Anapara ve kredi faizi vade sonunda ödenecektir. 13. İşletmenin dönem içerisinde satın alarak Genel Yönetim Giderleri hesabına kaydederek giderleştirdiği TL tutarındaki kırtasiye malzemesinin 31 Aralık itibariyle TL lik kısmının halen kullanılmadığı tespit edilmiştir. 14. Üç yıl önce satılan taşıt için TL yenileme fonu ayrıldığı ancak dönem sonu itibariyle yenisinin alınmadığı görülmüştür. 15. Kasa fazlasının nedeni bulunamamıştır. 16. Vergi oranı %20 dir. İstenen Yukarıdaki verilere göre işletmenin; Dönem sonu envanter işlemlerini yapınız. Kesin mizanı hazırlayınız. Gelir tablosunu hazırlayınız. Dönem sonu bilançosunu yapınız. Muhasebe II 21

23 Çözüm 1. Türk Lirası Kasası Fiili sayım sonucu tespit edilen kasa mevcudunun, kasa hesabının borç kalanından fazla olduğunun tespit edilmesi durumunda kasa fazlalığı söz konusudur. Kasa fazlalığı, herhangi bir tahsilatın kayıtlara hiç geçmemesi ya da eksik geçmesinden, herhangi bir ödemenin kayıtlara hiç geçmemesi ya da fazla geçmesi gibi nedenlerden kaynaklanabilmektedir. Kasa sayım fazlalığının nedeni tespit edilebilirse gerekli düzelteme kaydı yapılır. Kasa sayım fazlalığının nedeni belirlenemezse fazlalık 397 Sayım ve Tesellüm Fazlaları hesabına kaydedilir. Muhasebe dışı envanter Muhasebe içi envanter Kasa Fazlası TL TL TL Kasa hesabının borcu - Kasa hesabının alacağı Hesap makinası için 100 KASA TL Kasası 103 VERİLEN ÇEKLER VE ÖDEME EMİRLERİ Yabancı Paralar Kasası Yabancı paralar kasasında öncelikle kasa noksanı veya fazlası olup olmadığı kontrol edilir. Fark var ise düzeltme kaydı yapılır. Fark yok ise mevcut yabancı para efektif alış kuru ile değerlenir. Değerleme sonucunda kasadaki mevcut para tutarı kasa hesabının kalanından fazla ise Kambiyo Kârları, az ise Kambiyo Zararları söz konusudur. Muhasebe dışı envanter sonucu TL (2,25 TL X $) Muhasebe içi envanter sonucu TL Yabancı paralar kasasındaki kur farkları Değerleme gününde $ X 2,20 TL = TL Alış tarihinde $ X 2,25 TL = TL Kambiyo Zararları 600 TL Muhasebe II 22

24 656 KAMBİYO ZARARLARI KASA Yabancı Paralar Kasası Alınan Çekler Dönem sonunda işletme kasasında bulunan mevcut çeklerin tutarları ile Alınan Çekler hesabının kalanı karşılaştırılır. Farklılık varsa nedenleri araştırılarak gerekli düzeltme kayıtları yapılır. Muhasebe dışı envanter sonucu Muhasebe içi envanter sonucu Fark TL TL TL Hesabın borcu - Hesabın alacağı Hesap makinası için 320 SATICILAR ALINAN ÇEKLER Bankalar hesabı Dönem sonunda genel geçici mizandaki bankalar hesabının kalanı ile banka hesap özeti karşılaştırılır. Herhangi bir farklılık olması durumunda düzeltme kayıtları yapılır. Muhasebe dışı envanter sonucu Muhasebe içi envanter sonucu Fark TL TL TL Bankadaki mevduat hesabına faiz işletilmesi Faiz TL Vergi TL Banka hesabına yatan TL TDHP arama motoru için 102 BANKALAR 193 PEŞİN ÖDENEN VERGİ VE FONLAR FAİZ GELİRLERİ Muhasebe II 23

25 Banka tarafından ödenen ancak kaydedilmeyen çekin kaydı; TDHP arama motoru için 103 VERİLEN ÇEKLER VE ÖDEME EMİRLERİ 102 BANKALAR Özel Kesim Tahvil faizleri Tahvil faizlerinin dönemi ile işletmenin hesap dönemi çoğu kez farklıdır. Dönem sonucunun gerçeklere uygunluğunu sağlamak amacıyla, tahvilin dönem sonuna kadar elde tutulmasından doğan, buna karşılık gelecek dönemin belli bir tarihinde tahsil edilecek olan faizlerin yılsonunda gelir hesabına alınması gerekir. A: Anapara n: Faiz oranı T: Süre Faiz = AxnxT Faiz = x15x Faiz = TL Hesap makinası için 181 GELİR TAHAKKULARI FAİZ GELİRLERİ Özel Sektör Tahvil Faiz Gelirleri Muhasebe II 24

26 6. Alacak Senetleri (Şüpheli Alacaklar) Ödeme süresi geçmiş bu nedenle vadesi bir kaç defa uzatılmış veya protesto edilmiş, yazı ile birden fazla istenmiş ya da dava veya icra safhasına aktarılmış senetli alacakların Alacak Senetleri hesabından çıkarılarak Şüpheli Ticari Alacaklar hesabına kaydedilmesi gerekir. 128 ŞÜPHELİ TİCARİ ALACAKLAR ALACAK SENETLERİ Bir alacağın tahsilinin şüpheli hale gelmesi kesin olmamakla birlikte işletme için bir zararın ortaya çıktığını gösterir. Ortaya çıkan zarar kesinleşmemiş olsa da ihtiyatlılık kavramı gereği o dönemin zararları arasında yer almalıdır. İşletmenin gerçekleşmiş veya gerçekleşebilecek zararları karşılamak amacıyla aldığı muhasebe önlemi karşılık ayırmak olarak adlandırılmaktadır. Tekdüzen Hesap Planında hem aktif hesaplardaki değer kayıpları hem de muhtemel gider ve zararlar için karşılık ayrılması öngörülmüştür. TDHP arama motoru için 654 KARŞILIK GİDERLERİ ŞÜPHELİ TİCARİ ALACAKLAR KARŞILIĞI Ticari Mallar (Stok Değer Düşüklüğü) Ekonomik ya da fiziksel nedenlerle değer düşüklüğüne uğramış olan malların Ticari Mallar hesabından çıkarılarak 157 Diğer Stoklar hesabına alınması gerekir. 157 DİĞER STOKLAR Değeri Düşen Stoklar 153 TİCARİ MALLAR Muhasebe II 25

27 Alacak senetlerinde de ifade edildiği gibi aktif hesaplardaki değer kayıpları için karşılık ayrılması öngörülmüştür. Stokların fiziki ve ekonomik değerlerinde azalışların ortaya çıkması, stokların piyasa fiyatlarında düşmelerin meydana gelmesi dolayısıyla, kayıpları karşılamak üzere ayrılan karşılıklar 158 Stok Değer Düşüklüğü Karşılığı (pasif karakterli bir hesaptır) hesabında izlenir. TDHP arama motoru için 654 KARŞILIK GİDERLERİ STOK DEĞER DÜŞÜKLÜĞÜ KARŞILIĞI Ticari Mallar (Aralıklı Envanter Yöntemi) Aralıklı envanter yönteminde satılan malların maliyeti fiili sayım sonuçlarına dayanılarak dönem sonunda toplu olarak bir defada hesaplanır (belirlenir). Aralıklı envanter yöntemine göre satılan ticari malların maliyeti; Satılan Ticari Malın Maliyeti = Ticari Mallar Hesabının Kalanı (Dönem başı mal mevcudu + Dönem içi alışlar + Mal alış giderleri Mal Alış Iskontoları Mal Alış İadeleri) Dönem sonu mal mevcudu Ticari Mallar hesabının kalanı Dönem sonu mal mevcudu STMM TL TL TL Hesap makinası için 621 SATILAN TİCARİ MALIN MALİYETİ TİCARİ MALLAR Duran Varlıklar (Amortisman) İşletme tarafından mal ve hizmet üretiminde ve diğer işletme faaliyetlerinde yararlanmak üzere elde tutulan, bir yıldan uzun süre kullanılan ve bu süre içinde fiziki, teknik, ekonomik ve sosyal nedenlerle değer kaybına uğraması söz konusu olan duran varlıkların (maddi duran varlıklar, maddi olmayan duran varlıklar ve özel tükenmeye tabi varlıklar) bedelinin alındığı dönemde ya da ekonomik ömrünü tamamladığı dönemde gider yazılması (düşünülemez) dönemsellik kavramı ile bağdaşmaz. Çünkü kullanma süresi boyunca işletme gelirlerinde bir artış doğurduğu halde bu varlık için yapılan harcamanın tek dönemde gider yazılması, söz konusu giderin ilgili dönemin gelirleri ile karşılaştırılması olanağını ortadan kaldıracaktır. Ayrıca işletmenin bilançosunda duran varlıklar ya olduğundan düşük ya da Muhasebe II 26

28 olduğundan yüksek değerle yer alacaktır. Bu nedenle katlanılan maliyetin ilgili dönemlere yayılması gerekmektedir. Bu işlem amortisman olarak ifade edilmektedir. Tesis, Makine ve Cihazlar için amortisman tutarı Demirbaşlar için amortisman tutarı = X 0,10 = TL = X 0,20 = TL Hesap makinası için 760 PAZARLAMA, SATIŞ VE DAĞITIM GİDERLERİ 770 GENEL YÖNETİM GİDERLERİ 257 BİRİKMİŞ AMORTİSMANLAR Vadesi bir yılın altına inen borç senetleri İşletmenin faaliyet konusu ile ilgili her türlü mal ve hizmet alımlarından kaynaklanan ve vadelerine bir yıldan uzun süre bulunan senetli borçların izlendiği hesap olan 421 Borç Senetleri hesabına kayıtlı senetlerin vadesi 1 yılın altına inen kısmı 321 Borç Senetleri hesabına aktarılır. TDHP arama motoru için 421 BORÇ SENETLERİ BORÇ SENETLERİ Alacak Senetleri (Reeskont) İşletmeler alacak senetlerini TTK ya göre itibari (nominal) değerleri üzerinden, VUK a göre ise mukayyet (kayıtlı) veya tasarruf (peşin) değer ölçülerinden biri ile değerleyebilirler. Yani VUK da yükümlülere senede bağlı alacaklar hakkında seçimlik hakkı tanınmış olup, bu tip alacakların değerleme gününün kıymetine indirgenebileceği (tasarruf değeriyle değerlenebileceği) kabul edilmiştir. Senedin itibari değerinin belirli bir ıskonto haddi ile değerleme günkü değerine indirgenmesi işlemine reeskont adı verilmektedir. Alacak ve borç senetlerinin reeskonta tabi tutulmasından amaç, senetlerin değerlerini değerleme günündeki kıymetlerine indirgemektir. Çünkü, değerleme gününde senedin nominal değeri, değerleme günü ile senedin vade tarihi arasındaki süreye isabet eden faizi de kapsamaktadır. Muhasebe II 27

29 Reeskont uygulaması isteğe bağlıdır. Ancak banka, bankerler ve sigorta şirketleri tüm alacak ve borçlarını reeskonta tabi tutmak zorundadırlar. Alacak senetlerini reeskonta tabi tutan işletmeler, borç senetlerini de reeskonta tabi tutmak mecburiyetindedir. Senedin Tasarruf (Peşin) Değeri = Senedin Nominal (Mukayyet) Değeri Reeskont Faizi A: Senedin nominal değeri n: Reeskont faiz oranı T: Senedin değerleme tarihi vade tarihi arasındaki süre Reeskont Faizi = 360xA (nxt) Reeskont Faizi = 360x (0,12x20) Reeskont Faizi = 662 TL Tasarruf Değeri = Tasarruf Değeri = TL Hesap makinası için 657 REESKONT FAİZ GİDERLERİ ALACAK SENETLERİ REESKONTU 662 Muhasebe II 28

30 Borç Senetleri Reeskontu (Kısa Vadeli) Yükümlüler, genellikle alacak senetlerini reeskonta tabi tutmak, böylece vergilendirilebilir kazancı azaltma eğilimindedirler. VUK a göre alacak senetlerini reeskonta tabi tutan mükellefler, aynı zamanda borç senetlerini de reeskonta tabi tutmak zorundadır. 321 Borç Senetleri Hesabının Kalanı TL Kısa Vadeliye Dönüşen Borç Senetleri TL 321 Borç Senetleri TL Reeskont Faizi = 360x (0,12x40) Reeskont Faizi = 163 TL Hesap makinası için 322 BORÇ SENETLERİ REESKONTU REESKONT FAİZ GELİRLERİ 163 Borç Senetleri Reeskontu (Uzun Vadeli) Reeskont Faizi = 360x (0,12x420) Reeskont Faizi = TL TDHP arama motoru için 422 BORÇ SENETLERİ REESKONTU REESKONT FAİZ GELİRLERİ Muhasebe II 29

31 12. Finansman Giderleri Banka kredilerinin faizlerinin ödeme dönemi ile işletmenin hesap dönemi çoğu kez farklıdır. Dönem sonucunun gerçeklere uygunluğunu sağlamak amacıyla, banka kredilerinin dönem sonuna kadar işlemiş faizlerinin yılsonunda gider hesabına alınması gerekir. Başka bir ifadeyle faaliyet döneminde ortaya çıkmış olmakla birlikte ödemesi gelecek aylarda yapılacak giderlerin ilgili gider hesabına alınması gerekmektedir. Faiz Tutarı = Axnxt Faiz Tutarı = x20x Faiz Tutarı = Hesap makinası için 780 FİNANSMAN GİDERLERİ GİDER TAHAKKUKLARI Gider hesaplarının dönem ayrımı Cari dönemde tüketilmeyen giderler, ilgili gider hesabından çıkarılarak gelecek dönem giderlerine aktarılmak üzere Gelecek Aylara Ait Giderler Hesabına kaydedilir. TDHP arama motoru için 180 GELECEK AYLARA AİT GİDERLER GENEL YÖNETİM GİDERLERİ Muhasebe II 30

32 14. Yenileme Fonunun Gelir Hesabına Alınması Üç yıl içinde yeni sabit varlık alınmadığı takdirde sabit varlık yenileme fonu bir gelir olarak gelir tablosuna aktarılır. Satılan duran varlığın satış bedeli ile o varlığın net bedeli arasındaki olumlu fark kâr yazılabileceği gibi yenileme giderlerini karşılamak üzere 549 Özel Fonlar hesabına da yazılabilir. Yenileme üç yıl içerisinde gerçekleşmezse yenileme fonuna alınan tutar kâr hesabına aktarılır. Hesap makinası için 549 ÖZEL FONLAR DİĞER OLAĞANDIŞI GELİR VE KÂRLAR Kasa fazlalığının nedeninin tespit edilememesi kaydedilir. Kasa fazlasının nedeninin bulunamaması durumunda fazlalık tutarı gelir olarak 397 SAYIM VE TESELLÜM FAZLALARI DİĞER OLAĞANDIŞI GELİR VE KÂRLAR Maliyet hesaplarının gelir tablosu hesaplarına aktarılması TDHP arama motoru için 631 PAZAR. SAT. DAĞ. GİD. 632 GENEL YÖN. GİD. 660 KISA VAD. BORÇ. GİD. 761 PAZAR. SAT. DAĞ. GİD. 771 GENEL YÖN. GİD. 781 FİNANSMAN GİD Muhasebe II 31

33 Yansıtma hesapları ile fiili maliyet hesapları karşılaştırılarak kapatılır. 761 PAZAR. SAT. DAĞ. GİD. Y. H. 771 GENEL YÖN. GİD. Y. H. 781 FİNANSMAN GİD. Y. H. 760 PAZAR. SAT. DAĞ. GİD. 770 GENEL YÖN. GİD. 780 FİNANSMAN GİD Gider Hesaplarının Ana Sonuç Hesabına Devri Bunların dışında kalan 65 ve 68 nolu Hesap Gruplarında yer alan gider ve zarar hesapları yansıtma hesabı kullanılmadan doğrudan doğruya gelir tablosunda yer alırlar. Gider ve Zarar Hesapları ana sonuç hesabı olan 690 Dönem Kârı veya Zararı hesabına devredildiklerinde; Gider hesapları alacaklandırılarak kapatılır, bunların toplamı kadar Dönem Kârı veya Zararı hesabı borçlandırılır. TDHP arama motoru için 690 DÖNEM KÂRI VEYA ZARARI SATIŞTAN İADELER 621 SAT. TİC. MALL. MAL. 631 PAZAR. SAT. DAĞ. GİD. 632 GENEL YÖN. GİD. 654 KARŞILIK GİD. 656 KAMBİYO ZAR. 657 REESKONT FAİZ GİD. 660 KISA VAD. BORÇ. GİD Muhasebe II 32

34 Gelir Hesaplarının Ana Sonuç Hesabına Devri Gelir hesapları alacak bakiye verdiklerinden borçlandırılarak kapatılırlar. Dönem kârı veya zararı hesabı bunların toplamı kadar alacaklandırılır. 600 YURTİÇİ SATIŞLAR 642 FAİZ GELİRLERİ 647 REESKONT FAİZ GEL. 679 DİĞ. OLAĞANDIŞI GEL. KÂR DÖN. KÂRI VEYA ZAR Dönem karı üzerinden hesaplanan vergiler 691 Dönem Karı Vergi ve Diğer Yasal Yükümlülükler Karşılığı hesabına vergiden sonra kalan kar da 692 Dönem Net Kârı veya Zararı hesabına aktarılır. TDHP arama motoru için 690 DÖN. KÂRI VEYA ZAR DÖN.KÂRI V. DİĞ.YAS.Y.K. 692 DÖN. NET KÂRI VEYA ZAR Dönem içerisinde peşin ödenen vergiler dönem sonunda 371 Dönem Kârının Peşin Ödenen Vergi ve Diğer Yükümlülükleri hesabına aktarılır. 371 DÖN.KÂR.PEŞ.Ö.V. DİĞ.Y PEŞ. ÖD. VER. VE FON Hesaplanan vergiden, peşin ödenen vergi düşülür. 691 DÖN.KÂRI V. DİĞ.YAS.Y.K DÖN. KÂR. V. DİĞ.Y.Y.K. 371 DÖN.KÂR.PEŞ.Ö.V. DİĞ.Y Muhasebe II 33

35 Dönem net kârının bilanço hesabına aktarılması 692 DÖN. NET KÂRI VEYA ZAR DÖN. NET KÂRI TL KASASI BANKALAR Dolar KASASI VERİLEN ÇEK. VE ÖD. EM ALINAN ÇEKLER ÖZEL KES. TAH. SEN. VE BON Muhasebe II 34

36 121 ALACAK SENETLERİ DEMİRBAŞLAR TİCARİ MALLAR BANKA KREDİLERİ DEVREDEN KDV SATICILAR PEŞİN ÖD. VER. VE FON BORÇ SENETLERİ TESİS, MAK. VE CİHAZ BORÇ SENETLERİ Muhasebe II 35

37 500 SERMAYE FİNANSMAN GİDERLERİ ÖZEL FONLAR SAYIM VE TESELLÜM FAZL YURTİÇİ SATIŞLAR KAMBİYO ZARARLARI SATIŞTAN İADELER FAİZ GELİRLERİ GENEL YÖNETİM GİDERLERİ GELİR TAHAKKUKLARI Muhasebe II 36

38 128 ŞÜPHELİ TİCARİ ALACAKLAR SATILAN TİC. MALL. MAL KARŞILIK GİDERLERİ PAZAR. SAT. VE DAĞ. GİD ŞÜPHELİ TİC. ALAC. KARŞ BİRİKMİŞ AMORTİSMANLAR DİĞER STOKLAR REESKONT FAİZ GİDERLERİ STOK DEĞ. DÜŞ. KARŞ ALACAK SENETLERİ REESK. 662 Muhasebe II 37

39 322 BORÇ SENETLERİ REESK DİĞ. OLAĞANDIŞI GİD.VE ZAR REESKONT FAİZ GELİRLERİ PAZ. SAT. VE DAĞ. GİD BORÇ SENETLERİ REESK GENEL YÖNETİM GİD GİDER TAHAKKUKLARI KISA VAD. BORÇ. GİD GELECEK AYLARA AİT GİD PAZ. SAT. VE DAĞ. GİD. YANS Muhasebe II 38

40 771 GENEL YÖNETİM GİD. YANS DÖ.KÂ.PE.ÖD.VER.VE D.YÜ FİNANSMAN GİD. YANS DÖ.KÂ.VER.VE DİĞ.YAS.YÜ.K DÖNEM KÂRI VEYA ZARARI DÖNEM NET KÂRI DÖN.KÂ.VER.VE DİĞ. YAS. Y.K DÖNEM NET KÂRI VEYA ZAR Muhasebe II 39

41 Kesin Mizan Dönem sonu işlemleri ile ilgili yevmiye ve defter-i kebir kayıtları yapılarak hesapların defter-i kebir bakiyeleri, envanter sonuçlarına göre düzeltildikten sonra yani dönem sonu ile ilgili kayıtlardan sonra kesin mizan düzenlenir. Tutar Kalan Hesap İsmi Borç Alacak Borç Alacak 100 KASA TL Kasası Yabancı Paralar Kasası ALINAN ÇEKLER BANKALAR VERİLEN ÇEKLER VE ÖDEME EMİRLERİ (-) ÖZEL KESİM TAHVİL, SENET VE BONOLARI ALACAK SENETLERİ ALACAK SENETLERİ REESKONTU (-) ŞÜPHELİ TİCARİ ALACAKLAR ŞÜPHELİ TİCARİ ALACAKLAR KARŞILIĞI(-) TİCARİ MALLAR DİĞER STOKLAR STOK DEĞER DÜŞÜKLÜĞÜ KARŞILIĞI (-) GELECEK AYLARA AİT GİDERLER GELİR TAHAKKUKLARI DEVREDEN KDV PEŞİN ÖDENEN VERGİ VE FONLAR TESİS, MAKİNE VE CİHAZLAR DEMİRBAŞLAR BİRİKMİŞ AMORTİSMANLAR (-) BANKA KREDİLERİ SATICILAR BORÇ SENETLERİ BORÇ SENETLERİ REESKONTU DÖNEM KÂRI VERGİ VE DİĞ. YAS. YÜK. KARŞ. 371 DÖNEM KÂRININ PEŞ. ÖD. VER. VE DİĞ. YÜK. (-) Muhasebe II 40

42 381 GİDER TAHAKKUKLARI SAYIM VE TESELLÜM FAZLALARI BORÇ SENETLERİ BORÇ SENETLERİ REESKONTU SERMAYE ÖZEL FONLAR DÖNEM NET KÂRI YURTİÇİ SATIŞLAR SATIŞTAN İADELER (-) SATILAN TİCARİ MALLARIN MALİYETİ PAZARLAMA, SATIŞ VE DAĞITIM GİDERLERİ GENEL YÖNETİM GİDERLERİ FAİZ GELİRLERİ REESKONT FAİZ GELİRLERİ KARŞILIK GİDERLERİ KAMBİYO ZARARLARI REESKONT FAİZ GİDERLERİ KISA VADELİ BORÇLANMA GİDERLERİ DİĞER OLAĞANDIŞI GELİR VE KÂRLAR DÖNEM KÂRI VEYA ZARARI DÖNEM KÂRI VERGİ VE DİĞ. YAS. YÜK. KAR. (-) DÖNEM NET KÂRI VEYA ZARARI PAZARLAMA, SATIŞ VE DAĞITIM GİDERLERİ 761 PAZARLAMA, SATIŞ VE DAĞ. GİD. YANS. HES GENEL YÖNETİM GİDERLERİ GENEL YÖNETİM GİDERLERİ YANS. HES FİNANSMAN GİDERLERİ FİNANSMAN GİDERLERİ YANS. HES Toplam Muhasebe II 41

43 Gelir Tablosu BRÜT SATIŞLAR Yurtiçi Satışlar SATIŞ İNDİRİMLERİ (-) Satıştan İadeler NET SATIŞLAR SATIŞLARIN MALİYETİ (-) Satılan Ticari Mallar Maliyeti BRÜT SATIŞ KÂRI VEYA ZARARI FAALİYET GİDERLERİ Pazarlama, Satış ve Dağıtım Giderleri Genel Yönetim Giderleri FAALİYET KÂRI DİĞER FAALİYETLERDEN OLAĞAN GELİR VE KÂRLAR Faiz Gelirleri Reeskont Faiz Gelirleri DİĞER FAALİYETLERDEN OLAĞAN GİDER VE ZARARLAR Karşılık Giderleri Kambiyo Zararları 600 Reeskont Faiz Giderleri 662 FİNANSMAN GİDERLERİ Kısa Vadeli Borçlanma Giderleri OLAĞAN KÂR VEYA ZARAR OLAĞANDIŞI GELİR VE KÂRLAR OLAĞANDIŞI GİDER VE ZARARLARI - DÖNEM KÂRI VEYA ZARARI DÖNEM KÂRI VERGİ VE DİĞER YASAL YÜKÜMLÜLÜK KARŞILIKLARI (-) DÖNEM NET KÂRI VEYA ZARARI Muhasebe II 42

44 7.4. Dönem Sonu Bilançosunun Düzenlenmesi Bilanço, işletmenin belli bir tarihteki varlıklarını ve bu varlıkların sağlandığı kaynakları gösteren mali tablodur. İşletmeler kurulduklarında ve her yılın başında açılış bilançosunu, her yılın sonunda da kapanış bilançosunu düzenlemek zorundadır. Açılış bilançosu, işletme kurulduğu zaman sahip olduğu varlıkları ve bunların sağlandığı kaynakları ve işletme sermayesini gösteren bilançodur. İşletmenin açılışında kullanılan hesaplar bilançoya yerleştirilerek açılış bilançosu düzenlenir. Kapanış bilançosu, işletmenin dönem sonunda sahip olduğu varlıkları ve bunların sağlandığı kaynakları gösteren bilançodur. Kapanış bilançosunun düzenlenebilmesi için öncelikli olarak maliyet hesapları, yansıtma hesapları kullanılarak 6 ile başlayan gelir tablosundaki ilgili gider hesaplarına aktarılması, gider ve zarar hesapları ana sonuç hesabı olan 690 Dönem Karı veya Zararı hesabının borcuna gelir ve kâr hesapları 690 Dönem Karı veya Zararı alacağına devredilmesi, dönem kârı üzerinden hesaplanan vergiler 691 Dönem Karı Vergi ve Diğer Yasal Yükümlülükler Karşılığı hesabına vergiden sonra kalan kar da 692 Dönem Net Kârı veya Zararı hesabına aktarılması, dönem net kârı veya zararı bilanço hesapları olan 590 Dönem Net Kârı veya 591 Dönem Net Zararı hesabına kaydedilmesi, kesin mizanın düzenlenmesi gerekmektedir. Kapanış bilançosu, kesin mizanın kalanlarına göre düzenlenir. Başka bir ifadeyle kapanış bilançosu düzenlenirken sadece mizanın kalan kısmındaki hesaplar bilançoya aktarılır. Kalan vermeyen hesaplar bilançoda yer almaz. Kalan kısmının borç tarafındaki hesaplar bilançonun aktifini oluştururken, alacak tarafındaki hesaplar bilançonun pasifinin oluşturmaktadır. Mizanın kalan kısmının toplamları ile bilançonu aktif ve pasif toplamı eşit olmak zorundadır. Bilançonun düzenlenmesi işlemleri, gelir tablosunun düzenlenmesi ile benzer süreçler içerdiğinden gelir tablosunun düzenlenmesinde uygulanan örnek üzerinden bilanço düzenlenecektir. Muhasebe II 43

45 Bilanço AKTİF (VARLIKLAR) I. DÖNEN VARLIKLAR A. Hazır Değerler Kasa Alınan Çekler Bankalar Verilen Çekler ve Ödeme Emirleri (-) (11.420) B. Menkul Kıymetler Özel Kesim Tahvil, Senet ve Bonoları C. Ticari Alacaklar Alacak Senetleri Alacak Senetleri Reeskontu (-) (662) Şüpheli Ticari Alacaklar Şüpheli Ticari Alacaklar Karşılığı (-) (20.000) D. Stoklar Ticari Mallar Diğer stoklar E. Gelecek Aylara Ait Giderler ve Gelir Tahakkukları Gelecek aylara ait giderler Gelir tahakkukları F. Diğer Dönen Varlıklar Devreden KDV II. DURAN VARLIKLAR A. Maddi Duran Varlıklar Tesis, Makine ve Cihazlar Demirbaşlar Birikmiş Amortismanlar (-) ( ) AKTİF TOPLAMI III. KISA VADELİ YABANCI KAYNAKLAR A. Mali Borçlar Banka Kredileri B. Ticari Borçlar Satıcılar Borç Senetleri Borç Senetleri Reeskontu (-) (163) C. Borç ve Gider Karşılıkları Dönem Kârı Vergi ve Diğer Yas. Yük. Karş D. Gelecek Aylara Ait Gelirler ve Gider Tahakkukları Gider Tahakkukları IV. UZUN VADELİ YABANCI KAYNAKLAR A. Ticari Borçlar Borç Senetleri Borç Senetleri Reeskontu (77.009) V. ÖZKAYNAKLAR A. Ödenmiş Sermaye Sermaye B. Dönem Net Kârı PASİF TOPLAMI Muhasebe II 44

46 İşletmelerde muhasebe işlemleri muhasebenin temel kavramlarından dönemsellik kavramı gereğince birbirini takip eden dönemler için ayrı ayrı yapılır. Bu dönemlerin her birine hesap dönemi adı verilir. Hesap dönemi genellikle 1 Ocak ta başlayıp, 31 Aralık ta sona eren bir takvim döneminden oluşur. Hesap döneminde gerçekleştirilen muhasebe işlemlerine muhasebe süreci adı verilmekte ve bu süreç; açılış bilançosunun düzenlenmesi, yevmiye defter (günlük defter) kayıtlarının yapılması, büyük defter (defteri kebir) kayıtlarının yapılması, aylık mizanların düzenlenmesi, dönem sonu envanter işlemlerinin yapılması, gelir tablosunun düzenlenmesi, sonuç hesaplarının (gelir - gider hesapları) kapatılması, kesin mizanın düzenlenmesi, dönem sonu bilançosunun düzenlenmesi, bilanço hesaplarının kapatılması aşamalarından oluşur. Muhasebe sürecinin genel geçici mizanın hazırlanması işleminden sonraki aşamaları, dönem sonu işlemleri olarak adlandırılmaktadır. Dönem sonu işlemlerinin amacı, işletmenin faaliyet sonuçlarını ortaya koymaktır. İşletmenin faaliyet sonuçlarının hesaplanabilmesi için öncelikli olarak maliyet hesapları, yansıtma hesapları kullanılarak gelir tablosundaki ilgili faaliyet giderleri ve finansman giderleri hesaplarına aktarılır. Böylece işletmenin bir dönemde elde ettiği tüm gelirler ve yaptığı tüm giderler 6 numaralı hesap sınıfına aktarılmış olmaktadır. Daha sonra tüm gelir ve gider hesapları ana sonuç hesabı olan 690 Dönem Karı veya Zararı hesabının borcuna gelir ve kâr hesapları 690 Dönem Karı veya Zararı alacağına devredilir. Eğer işletme kar elde etmiş ise dönem kârı üzerinden hesaplanan vergiler 691 Dönem Karı Vergi ve Diğer Yasal Yükümlülükler Karşılığı hesabına vergiden sonra kalan kar da 692 Dönem Net Kârı veya Zararı hesabına aktarılır ve dönem net kârı veya zararı bilanço hesapları olan 590 Dönem Net Kârı veya 591 Dönem Net Zararı hesabına aktarılır. Böylece 6 numaralı sınıftaki tüm hesaplar kapatılmış olmaktadır. Dönem net kârı veya zararı bilanço hesapları olan 590 Dönem Net Kârı veya 591 Dönem Net Zararı hesabına aktarıldıktan sonra işletmenin kesin mizanı düzenlenir. İşletmenin dönem sonundaki mizanına göre kapanış bilançosu düzenlenir. Kapanış bilançosu düzenlenirken sadece genel kesin mizanın kalan kısmındaki hesaplar bilançoya aktarılır. Muhasebe II 45