ÖZET. Anahtar kelimeler: Acanthobrama marmid, Spermatozoa Yoğunluğu, Sperm ph sı, Kemaliye.

Transkript

1 Kemaliye deki Karasu Nehri nde Yetişen Acanthobrama marmid (Heckel, 1843) un Spermatozoit Yoğunluğu ve Sperm ph sının Belirlenmesi Üzerine Bir Araştırma Mustafa Erkan ÖZGÜR, Ali KAYA, Dilber ERDEM Erzincan Üniversitesi, Kemaliye Hacı Ali Akın Meslek Yüksek Okulu Su Ürünleri Programı, 24600, Erzincan, Türkiye ÖZET Bu çalışma, erkek Acanthobrama marmid (Heckel, 1843) balıklarının spermatozoa yoğunluğu ve sperm ph sını belirlemek amacıyla yapıldı. Mayıs ayı olan üreme sezonunda, Karasu Nehri ve çeşitli derelerden yakalanan 11 erkek A.marmid den sperma abdominal masaj yöntemi ile alındı. Alınan spermalarda, yoğunluk ve ph belirlendi. Balıklarda ise canlı ağırlık ile total boy ölçüldü. A. marmid spermalarında; yoğunluk ve ph değerleri sırasıyla ortalama 9,90 ± 1,06 (x 10 9 /ml) ve 7,09 ± 0,09 olarak bulundu. Bu sonuçlara göre A. Marmid türü balık için üreme döneminde erkeklerde dölleme kapasitesinin önemli göstergelerinden olan, spermatozoa yoğunluğu ve sperma ph sının özellikleri ortaya çıkarıldı. Anahtar kelimeler: Acanthobrama marmid, Spermatozoa Yoğunluğu, Sperm ph sı, Kemaliye. A Research to Determine Sperm ph and Spermatozoa Concentration of Acanthobrama marmid (Heckel, 1843) in Karasu River at Kemaliye ABSTRACT The aim of this study, carried out to determine sperm ph and spermatozoa concentration of Acanthobrama marmid (Heckel, 1843). In the spawning season which is May, semen was collected by abdominal massage from 11 male fish which chatched from Karasu river and some streams. In collected milts; spermatozoit concentration and sperm ph were determined. Furthermore, body weight and total length of fish were measured. In the A. Marmid s semen concentration and ph values were found mean 9,90 ± 1,06 (x 10 9 /ml) and 7,09 ± 0,09, respectively. As these results, spermatozoa concentration and sperm ph of A.marmid was determined by the spawning period. Key words: Acanthobrama marmid, spermatozoa concentration, spem ph, Kemaliye.

2 GİRİŞ Başlıca yayılış alanları Dicle ve Fırat nehir sistemleri olan Acanthobrama marmid insan gıdası olarak ekonomik öneme sahip olmayan bir türdür(geldiay ve Balık, 1999). Gonad gelişimlerinin mevsimsel değişikliklere bağlı üreme siklusları vardır. Mevsime bağlı olarak değişen gün ışığı ve sıcaklık, gonad gelişimi üzerine etkisini endokrin sistemi kontrol ederek gösterirler (Prat ve ark., 1999). Acanthobrama marmid in üreme dönemi su sıcaklığı gibi faktörlere bağlı olarak Nisan ayında başlar Temmuz ayına kadar devam eder (Geldiay ve Balık, 1999). Sperma miktarı, spermatozoa motilitesi ve spermatozoa yoğunluğu balıklarda sperma kalitesini gösteren önemli spermatolojik özelliklerdendir (Cabrita ve ark., 2001; Tekin ve ark., 2003). Sperma miktarı, balığın sperma veriminin ve spermatozoa sayısının göstergelerinden birisidir. Nitekim Moon ve ark. (2003) erkek Platichthys stellatus ta sperma miktarı ve spermatozoa yoğunluğu arasında pozitif korelasyon olduğunu bildirmişlerdir. Spermadaki spermatozoalar balıktan alındıktan sonra hareketsiz kalmaktadırlar (Morisawa ve Suzuki, 1980, Morisawa ve ark. 1988). Spermatozoadaki motilite ve motilite süresi başarılı bir fertilizasyon için gerekli olmaktadır. Bu durum spermatozoanların ovuma ulaşıp dölleyebilme yeteneğini göstermektedir. İyi kalitede bir spermada, bu iki özelliğe ait değerler yüksek bulunmuştur (Babiak ve ark., 1999, Tekin ve ark., 2003). Ek olarak, spermatozoa yoğunluğu fertilizasyon oranına etki edebilen diğer bir spermatolojik özelliktir (Aas ve ark., 1991). Fertilizasyon oranının % 50 den yüksek olabilmesi için ovum başına 3,8 x 10 5 spermatozoa olması gerektiği bildirilmektedir (Poole ve Dillanea, 1998). Bu nedenle spermadaki spermatozoa yoğunluğunun belirlenmesi, döllenmeye etki edebilmesi yönünden önem taşımaktadır. Spermatolojik özelliklerden bir diğeri de sperma ph ıdır. Sperma ph ının spermatozoa motilitesine etki ettiği bildirilmektedir (Billard ve ark., 1995, Liley ve ark., 2002). Bu nedenle sperma ph ındaki değişimlerin belirlenmesi, spermadaki spermatozoa oranı ve morfolojisi hakkında bilgi verebilmektedir. Birçok balık türünde sperma kalitesi ve spermatolojik özellikler çalışılmış olmasına rağmen, farklı bir habitata sahip Karasu Nehrinde yetişen A. marmid lerin spermatolojik özellikleri ile ilgili bir bilgi bulunmamaktadır. Spermatolojik özelliklerin belirlenmesi, normal bir dölveriminin elde edilmesinde ya da dölveriminde oluşabilecek aksaklıkların çözülmesinde, erkeğe ait faktörlerin belirlenmesi açısından da önem taşımaktadır. Bu çalışma, üreme sezonundaki Acanthobrama marmid lerin (Şekil 1) spermatolojik özelliklerini belirlemek amacıyla yapıldı. Sistematikteki Yeri ve Biyolojik Özellikleri ALEM: ANİMALİA ŞUBE: CHORDATA ALT ŞUBE: VERTEBRATA ÜST SINIF: GNATHOSTOMATA (Çeneli Balıklar) SINIF: OSTEİCHTHYES ÜST TAKIM: TELEOSTEİ ( Hakiki Kemikli Balıklar) TAKIM: CYPRINIFORMES (Sazangiller) AİLE: CYPRINIDAE CİNS: ACANTHOBRAMA (HECKEL, 1843) TÜR: Acanthobrama marmid, Tahta Balığı İLK BULUNUŞ YERİ (TERRA TYPICA): Halep

3 Şekil 6 Acanthobrama marmid (Tahta Balığı), Orijinal Yapısal Özellikleri Baş ve vücut yanlardan yassılaşmıştır. Maksimal vücut yüksekliği kuyruksuz vücut uzunluğunda 3-3,5 defa vardır. Baş boyu vücut yüksekliğinden çok daha küçüktür ve aşağı yukarı uzunluğu Dorsal yüzgeç boyuna eşittir. Sırt yüzgecinin üçüncü ışını esnek ve düzdür, yanal çizgi aşağı doğru hafifçe kıvrıktır. Ağız küçük ve terminal konumlu olup, dudakları ve bıyıkları yoktur. Vücut şekli biraz Abramis brama ya benzerse de Anal yüzgecinin daha az dallanmış ışın taşıması ve L.lateraldeki pul sayısının daha fazla olmasıyla ayırt edilebilmektedir. Dorsal ve Anal yüzgeçlerin serbest kenarı içeriye doğru hafif girintilidir. Kavdal yüzgeç derin lopludur ve loplarının uçları sivridir. Vücut, ense bölgesinden başlayarak dorsal yüzgecin önüne kadar eğik bir şekilde yükselir. Anal in başlangıcından itibaren ise belirgin olarak daralır. Boyu 20 cm. ağırlıkları ise gram kadardır. Renk, vücudun genel rengi gri-sarı, yüzgeçleri ise pembemsidir. Yanal çizginin altında ve üstünde kalan bölgedeki pullar üzerinde gayet ince siyah noktacıklar vardır. Yayılışları, tipik akarsu formu olan bu balıklar nehirlerin çoğu kez yavaş akan derin zonlarını tercih ederlerse de nadiren göllerde de bulunurlar. Genellikle Güney-Doğu Anadolu bölgesinde yaygın olan bu tür, bugüne kadar Dicle, Fırat ve Asi nehri sistemleri ile Berdan suyu ve Seyhan barajından bilinmektedir. Ekonomik Önemi, kılçığı çok ve eti lezzetsiz olup, ülkemiz için fazla ekonomik önemleri yoktur (Çizelge 1) (Demirsoy, 1993; Geldiay ve Balık, 1999). Kemaliye deki yayılışı Karasu Nehri, ve nehir dökülen dereler. 1999) Çizelge 3 Acanthobrama marmid Diagnostik Özellikleri (Geldiay ve Balık, Diagnostik Özellikleri Dorsal Yüzgeç: III 8 Anal Yüzgeç: II Pektoral Yüzgeç: I 14 Ventral Yüzgeç: I 8 L.lat.: L.trans.: 12-13/6-7 Farinks Dişleri: 5-5 Spermatozoitin Morfolojisi Spermatozoitin morfolojik yapısı elektron mikroskobu tekniklerinin gelişimiyle açıklığa kavuşturulmuştur. Erkek balıkların testislerde olgunlaşmış olan bir spermatozoit; baş, boyun, orta kısım ve uzun bir flagellat (kuyruk) oluşur (Jamieson, 1991), (Şekil 2).

4 Onchorhynchus mykiss (Billard, 1983a) ve Gambusia affinis (Jamieson, 1991) in spermatozoitinde akrozom mevcuttur. Teleost balıkların yumurtalarında bir mikrofil deliği bulunduğundan döllenmeleri için akrozom zorunlu olmayabilir. Fakat fertilizasyon esnasından hücre birleşmesine izin vermek için sperma başının üstünde plazma membranı üzerinde özelleşen bu akrozom yapıları gerekmektedir. Nukleusun şekli spermatogenesis ve özellikle spermiogenesis kompleksi ile ilgili olup oldukça çeşitlidir (Billard, 1990a). Nukleus oldukça poliform, filiform, küresel veya pervane şeklindedir. Lepisteslerde kompleks morfogenetik hareket sonrası son formunu alan, alabalıklarda uzun, sazan ve bir çok tilapia türlerinde oldukça ilkel olan, tekir balığı ve kalkan balığında baş üzerinde lateral olarak yerleşmiş bir flagellum vardır (Jamieson, 1991). Şekil 7 Balık Spermatozoitin Genel Kısımları Tilapialarda, cyprinidlerde olduğu gibi protaminlerin histonlarla yer değişimi sınırlıdır ve kromatin az koyulaşmıştır. Lepisteslerin spermatozoiti gelişkin olmasına karşın alabalık, sazan ve kalkan balıklarında büyüklük çok azalmıştır. Spermatozoitin nukleusu genellikle ön uç kısımda, çok ilkel olanlarda ise ortada bulunur. Tilapia balıklarında olduğu gibi nukleus çok büyük olabilir. Mitokondri sayısı türler arasında oldukça çeşitli olup, kıkırdaklı balıklardan olan Hydrolagus collei de bu sayı 70 in üzerindedir (Jamieson, 1991). Mitokondri aynı zamanda sık sık bir yaka veya tasma gibi görünür. Orta kısımda yer alan nukleusun büyüklüğü çoğunlukla motilite süresi ile ilgilidir. Sitoplazmanın geri kalan kısımları çoğunlukla ilkel spermatozoitte bulunur (Bromage ve Roberts, 1995). Sperma Üretimi Sperma üretimi, çeşitli türlerde ölçülmektedir. Sürekli spermatogenesise sahip lepisteslerde serbest olan spermatozoit sayısı, günlük her testisin gramında 150x10 6 adettir. Bir mevsim üreme gösteren balık türlerinde ise toplam sperma üretimi spermasyon öncesi testiste bulunur. Testis büyüklüğü spermatogenesisin bir göstergesi olup, büyüklükleri türlere göre vücut ağırlığının %0,2-10 u arasında değişir (Billard, 1987). Gökkuşağı alabalığında toplam sperma üretimi 58x10 9 sperm/gram testis/yıl iken spermasyon esnasında serbest kalan miktar %20-50 arasındadır (Billard, 1990a). Türler arasındaki karşılaştırmalarda sperma üretimi, vücut ağırlığının her gramında x10 9 adet sperm olarak belirtilebilir. Bu değer gökkuşağı alabalığında 7, sazanlarda 4, lepisteslerde 2,7 ve turna balığında 0,6 dır (Billard, 1986). Sperma sayısı, balık türlerinde 2x10 6 6,5x10 10 arasında değişmektedir (Leung ve Jamieson, 1991). Sperma Kalitesini Etkileyen Faktörler Balık kuluçkahanelerinde anaç balıkların üreme performansını denetlemek ve kontrol altında tutmak sisteme girecek olan gametlerin kalitesi ve verimliği açısından önem taşımaktadır (Bromage ve ark., 1992; Shields ve ark., 1997).

5 Spermanın ph sı, spermatozoit motilitesi ve yoğunluğu spermanın kalitesini ortaya koymada yaygın olarak kullanılan kriterlerdir (Billard ve Cosson, 1989; Khorevin, 1988; Köprücü ve Gür, 1999). Yumurta, sperma ve larva kalitesi birçok faktör tarafından etkilenmektedir (Şekil 3). Yumurta ve sperma kalitesinin belirlenmesinde uygulanacak yöntem basit olmalı ve kuluçka dönemi süresince zaman ve işgücü açısından kolaylıklar sağlamalıdır (Bromage, ve Roberts, 1995). Şekil 8 Yumurta, sperma ve larva kalitesini etkileyen faktörler (Bromage ve Roberts, 1995). Sperma Kalitesi Sperma kalitesini tespit etmek, onun kalitesini tanımlamak için gereklidir. Aktif olan spermatozoitin yüzdesi, motilite süresi, sperm konsantrasyonu ve spermatokrit ve seminal plazma kompozisyonu, sperm kalitesini ölçmede kullanılmaktadır (Billard ve Cosson, 1989; Khorevin, 1988; Köprücü ve Gür, 1999). Sperm kompozisyonu üzerine yapılan araştırmalar, spermatozoit konsantrasyonu ve seminal plazma kompozisyonunda büyük intraspesifik ve interspesifik değişimler olduğunu gösteriyor. Bu değişimler, genetik değişkenlik, spermatozoitin intratestiküler yaşı, mevsimler (Benau ve Terner, 1980; Kruger ve ark., 1984; Munkittrick ve Moccia, 1987; Piironen ve

6 Hyvarinen, 1983; Scott ve Baynes, 1980), yumurtlama durumu ve stratejisine (McAndrew ve ark., 1993) göre olmaktadır. Yumurtlama sezonu süresince levrek ve salmon balıklarının sperma kalitesinin arttığı belirlenmiştir. Diğer yandan, üreme mevsimi sonrası gökkuşağı alabalığı (Oncorhynchus mykiss) spermasının yoğunluğu düşmektedir (Büyükhatipoğlu ve Holtz, 1984; Munkittrick ve Moccia, 1987). Oncorhynchus mykiss, Salmo trutta, Salvelinus fontinalis ve Salmo salar üzerine yapılan araştırmalar, bunların sperma motilite süresinin mevsimlere göre değiştiğini göstermektedir. Yumurtlama mevsiminde aktif olan gökkuşağı alabalığı spermatozoitleri saniye hareketlidirler. Yumurtlama sezonu sonuna doğru motilite süresi 15 sn gibi bir süreye düşer (Benau ve Terner, 1980). Benzer bir şekilde Dicentrarchus labrax için motilite süresi mevsim başlangıcında 5 dakika iken mevsim sonunda 30 saniyeye düşer. Ayrıca gökkuşağı alabalıklarında yumurtlama sezonunda aktif olan spermatozoit oranı yumurtlama dönemi sonrası büyük oranda düşer (Büyükhatipoğlu ve Holtz, 1984; Munkittrick ve Moccia, 1987). Seminal plazmanın inorganik ve organik kompozisyonundaki değişimler (Benau ve Terner, 1980; Kruger ve ark., 1984; Munkittrick ve Moccia, 1987; Piironen ve Hyvarinen, 1983) aynı zamanda spermanın korunmasını da etkileyebilir. Sperma motilitesi ile yakından ilgili olan K + ve Na + (29) gibi iyonların oranı ve konsantrasyonu mevsim sonunda düşer (Munkittrick ve Moccia, 1987). Abdominal masaj ile toplanan sperma örneklerinde üre kontaminasyonu (sperm kanalı ve üriner kanalın yakınlığından dolayı) kaçınılmazdır. Bundan dolayı sperma yoğunluğu ve seminal plazma kompozisyonundaki değişim yanlış yorumlanabilir (Rana, 1995). Bu konuda yapılan araştırmalar, üre kontaminasyonunun spermanın konsantrasyonunu %80 lere varan oranda seyreltebildiğini ve ozmotik basıncını azalttığını ortaya çıkarmıştır. Bu tür kontaminasyonlar seminal plazmanın iyonik konsantrasyonunu değiştirmektedir. Örneğin; üre kontaminasyonu sonucunda Salmo salar ın seminal plazmasındaki K + konsantrasyonu 1382 mg/lt den 792 mg/lt ye düşmüştür (Bromage ve Roberts, 1995). Dölleme Kapasitesi Dölleme kapasitesi, sperm kalitesinin en belirgin göstergesidir. Suni inseminasyon ve sperm muhafazası üzerine yapılan birçok çalışmada güncel olarak bu parametre kullanılır. Bununla beraber dölleme kapasitesi, ovaryum sıvısı, seminal sıvı ve gametler arasındaki etkileşim ve yumurtaların kalitesi gibi birçok bağımsız faktörün etkisi altında gerçekleşir. İnseminasyon, seyrelticinin iyi tanımlanmış hacmi içerisinde tüm döllenebilir yumurtaları döllemek amacıyla minimum sayıda spermatozoit oluşturmak için spermanın farklı oranlarda seyreltilmesidir. Kullanılan seyreltik hem erkek hem de dişi gametler için uygun olmalıdır. Örneğin; sazanlarda (Cyprinus carpio) KCl solüsyonu (50 mm) iyi bir sperm seyreltiğidir. Fakat 5-10 mm K + dan daha fazla tuz içeren solüsyonlar içerisinde seyreltildiklerinde yumurtalar döllenemez. Gözlenmiş yumurtalar veya yumurtadan çıkmış larvaların yüzdesini belirten döllenme yüzdesi ve ilk beslenmeye alınan larvaların gelişim yüzdesi gamet kalitesinin en yi göstergeleridir Şekil 4, (Bromage ve Roberts, 1995). Şekil 9 Spermatozoitlerin Yumurtanın Mikrofil Deliğine Doğru Dölleme Hareketleri

7 Sperm Konsantrasyonu Spermadaki spermatozoit konsantrayonu sperma kalitesini karakterize etmede yaygın olarak kullanılır. Balıklarda spermatozoit konsantrayonu yıl içerisinde değişiklik gösterir. Spermatozoit sayımında hemositometre veya spektrofotometre tam sonuç verir. Bununla beraber sperma sayımı ölçümünde bu zorunlu değildir (Suquet ve ark., 1992). Materyal Ve Metot Bu araştırma Erzincan Üniversitesi Kemaliye Hacı Ali Akın M.Y.O. Su Ürünleri Araştırma ve Uygulama Biriminde 10 Mayıs 2007 tarihinde gerçekleştirildi. Çalışmada kullanılan balıklar Karasu Nehri ve aynı nehre dökülen Venk Deresi, Kadıgölü ve Çevlik Deresi kaynaklarından serpme ve germe ağlar kullanılarak temin edildi. Balıklar nehirden canlı olarak araştırma birimine taşındı ve önceden hazırlanmış akvaryumlara stoklandı. Bu araştırmada ortalama canlı ağırlıkları ortalama 39,39 ± 1,80, total boyları ortalama 16,35 ± 0,23 cm olan 11 adet erkek ergin Tahta balığı (A.marmid) kullanıldı. Tahta balıklarının sperma eldesi için sağılmasında, balıkların canlı ağırlıklarının tartılması ve total boylarının ölçülmesi işlemlerinin sağlıklı bir şekilde yapılabilmesi için her ölçüm esnasında anestezi (0.3 mg phenoxyethanol / lt) uygulandı (Mattson ve Riple, 1989). Balıkların sağım işlemi karın boşluğu üzerine önden arkaya doğru el ile masaj yapılarak gerçekleştirildi. Erkek ergin balıklardan alınan spermaların ph sı, Merck-Neutralit ph indikatör kağıtları (5,5-9,0 aralıklı) ile sperma içine batırılarak renk skalası sonucu ölçüldü. Spermatozoit yoğunluğu belirlenirken, mikroskopta sayımı kolaylaştırmak için 10 ml %0,7 lik NaCl solüsyonu alındı ve içerisine %3 lük eosin den 1-2 damla damlatıldı. Hazırlanan bu sulandırıcı ile sperma 1/1000 oranında sulandırılıp, thoma lamı ile hemositometrik metot kullanılarak tayin edildi (Büyükhatipoğlu ve Holtz, 1984). Bulgular Tahta balıklarının (Acanthobrama marmid) ağırlık, total boy ve kondüsyon değerleri ile sağım sonucu alınan sperma örneklerinin, ph sı ve spermatozoit yoğunluğuna ait değerler Çizelge 2 de verilmiştir. Çizelge 4 Tahta Balığına (Acanthobrama marmid) ait Bazı Spermatolojik Özellikler Ortalama ± SHata N Ağırlık (gr) 39,39 ± 1,80 11 TotalBoy (cm) 16,35 ± 0,23 11 Kondüsyon 0,90 ± 0,03 11 ph 7,09 ± 0,09 11 Spermatozoit Sayısı (x 10 9 /ml) 9,90 ± 1,06 11 Sonuç Bu çalışmada Acanthobrama marmid e ait spermatozoitlerin yoğunluğu ortalama 9.90 ± 1,06 x 10 9 /ml ve olarak belirlendi. Elde edilen spermatozoit yoğunluğu, C.carpio için Zhukinskiy ve Aleeksenko (1983) nun (12.1 x 10 9 /ml), Akçay ve diğ. (2002) in (17.33 x 10 9 /ml) olarak belirlediği

8 değerden daha düşük olduğu tespit edilmiştir. Diğer taraftan Emri ve diğ. (1998), üreme mevsimi boyunca sazanlarda spermatozoa yoğunluğunun 0.7 ± 0.1 x ± 0.2 x ml arasında değiştiğini, Lubzens ve diğ. (1997) ise spermatozoa yoğunluğunun x 10 9 arasında değiştiğini ve ortalama ± 5.35 x 10 9 olduğunu belirtmiştir. Poole ve Dillanea, 1998, belirttiğine göre fertilizasyon oranının % 50 den yüksek olabilmesi için ovum başına 3,8 x 10 5 spermatozoa olması gerektiği bildirilmektedir. Buna göre elde edilen veriler bu oranın üzerinde olup, spermatozoit yoğunluğuna bakılan A.marmid türü balıkların dölleme kapasiteleri normal koşullarda olduğu tespit edilmiştir. Balık spermasının yoğun olması nedeniyle düşük sulandırma oranları sayım işlemini zorlaştırmakta ve yanılgı payını artırmaktadır. Oluşan farklılıkların sulandırma oranı, yaş, üreme mevsimi ile değerlendirme yönteminin farklı olmasından kaynaklanmış olabileceği düşünülmektedir. Yapılan çalışmada A.marmid e ait ortalama sperma ph değerleri 7.09 ± 0.09 olarak tespit edildi. Akçay ve diğ. (2002) in sazanlardaki 8.06 olarak bildirdiği ortalama ph değerinden çok düşük, Tekin ve ark., (2003), Aral ve ark. (2004) alabalıklarda (O. mykiss) belirledikleri sperma ph sından ( ) ise biraz düşük olduğu görülmektedir. Sonuç olarak bu çalışma alternatif türlerin üretime alınmasına bir alt yapı olarak düşünülmüş, özellikle doğal habitatlarımızda çok fazla ekonomik değeri olmayan bir tür olarak bilinen Acanthobrama marmid türü insan gıdası olarak yaygın kullanılmamaktadır. Fakat doğal sucul habitatta diğer balıkların besin kaynağı olması ve özellikle balık unu temininde yoğun üretilebilecek bir tür olacağı tahmin edilmektedir. Balık üretiminde döl veriminin tespiti ve elde edilebilirliği bilinmesi gereken önemli verilerdir. Bu açıdan yapılan bu çalışmada Acanthobrama marmid türü balıkların üreme mevsimi döneminde erkek anaçların bazı spermatolojik özelliklerini içeren veriler ortaya konulmuştur. Elde edilen bulgular ışığında bu balık türünde yeterli düzeyde döl verimi elde edilebilmesi için yapay döl alım işlemlerinin sperma kalitesinin normal düzeylerde seyrettiği Mayıs ayına doğru yapılmasının yetiştiriciler için faydalı olabileceği önerilebilir. Kaynaklar Aas, G.H., T. Refstie, and B. Gjerde Evaluation of milt quality of atlantic salmon. Aquaculture, 95; Akçay, E., Y. Bozkurt, and S. Kayam Cryopreservation of mirror carp (Cyprinus carpio L. 1758) semen: with emphasis on post-thaw motility. 1st International Congress on Aquaculture, Fisheries Technology and Environmental Management, 8-10 June Book of Abstracts. p. 5. ECEP, Athens. Alvarez, B., Fuentes, R., Pimentel, R., Abad, Z., Cabrera, E., Pimentel, E., Arenal, A High Fry production rates using post-thaw silver carp (Hypophthalmichthys molitrix) spermatozoa under farming conditions. Aquaculture. 220, pp. Aral F., Dogu Z., Selçuk B., Taş M., Kılıç S.Ö Determination of the spermatological properties at first spawning season of the young male rainbow trouts (Oncorhynchus mykiss W., 1792) reared in floating cages in Ataturk Dam Lake, Sanliurfa, Turkey. Journal of Animal and Veterinary Advences 3 (8): pp. Babiak, I., Fraser, L., Dobosz, S., Goryczko, K Computer-controlled freezing Of rainbow trout Onchorhynchus mykiss (Walbaum) spermatozoa for routine programmes. Aquaculture Res. 30, pp Benau, D. and Terner, C., 1980, Initation, prolongation and reactivation of the motility of salmonid spermatozoa, Gamete Research, 3,

9 Billard R Effects of ceolomic and seminal fluids and various saline diluents on the fertilizing ability of spermatozoa ın the rainbow trout, Salmo gairdneri. J Reprod Fert. 68, pp. Billard, R., 1983a, Spermiogenesis in the rainbow trout Salmo gairdneri; an ultrastructural study, Cell Tissue, Research, 233, Billard, R., 1986, Spermatogenesis and spermatology of some teleost fish species, Reproduction, Nutrion and Development, 26, Billard, R., 1987, Testis growth and spermatogenesis in teleost fish; the problem of the large interspecies variability in testis size, Proceeding of the 3rd International Symposium on Reproductive Physiology of Fish, St John's, Newfoundland, pp., Billard, R., 1990a, Spermatogenesis in teleost fish, In Marshall's Physiology of Reproduction, Vol.2 (ed. G.E. Lamming), Churchill Livingstone, Edinburgh, pp Billard, R. and Cosson, M.P., 1989, Measurement of sperm motility in trout and carp. In Aquaculture and Biotechnology in Progress, European Aquaculture Society, Bredene, Belgium, pp., Billard R, Cosson J, Crim L.W Motility of fresh and aged halibut sperm. Aquat. Living Resour. 6, Billard, R., Cosson, J., Perches, G., Linhart, O Biology of sperm and artificial reproduction In carp. Aquaculture.129, pp Bromage, N.,Jones, J., Randall,C., Thrush, M., Davies, B., Springate, J., Duston, J., Barker, G., Brood stock management, fecundity, egg quality and the timing of egg production in the rainbow trout (Oncorhynchus mykiss). Aquaculture, 100, Bromage, R.N.and Roberts, J.R., 1995, Broodstock management and egg larval quality, Blackwell Science Ltd., pp., Büyükhatipoğlu, B. and Holtz, W., 1984, Sperm output in rainbow trout-effect of age, timing and frequency of stripping and presence of females, Aquaculture, 37, Cabrita, E., Anel, L., Herraéz, P.M Effect of external cryoprotectans as membrane stabilizers on cryopreserved trout sperm. Theriogenology. 56, pp Çelikkale, M.S., İçsu balıkları ve yetiştiriciliği. K.T.Ü. Sürmene Deniz Bilimleri ve Teknolojisi Yüksekokulu, Fakülte Yayın no:2, Trabzon, 419 s. Demirsoy, A., Yaşamın Temel Kuralları, Omurgalılar/Anamniyota, Cilt III, Kısım I, Meteksan Yayınları, Ankara,. S: Emri, M., T. Marian, L. Tron, L. Balkay, and Z. Krasznai Temperature adaptation changes ion concentrtions in spermatozoa and seminal plasma of common carp without affecting sperm motility. Aquaculture, 167; Geldiay, R. ve Balık, S., Türkiye Tatlısu Balıkları, Ege Üniversitesi Basımevi, Bornova, İzmir, S: 242, 330, 334, 336. Jamieson, B.G.M., 1991, Fish Evolution and Systematics: Evidence from Spermatozoa, Cambridge University Press. Khorevin, L.D., Production and qualitative characteristics of semen in autumn Chum salmon. J. Ichthyol., Vol. 28, No:3, pp

10 Kjorsvik, E, Mangor-Jensen, A. and Holmefjord, I., 1990, Egg quality in fishes, Advances in Marine Biology, 26, Köprücü, K., Gür, S., Gökkuşağı alabalığı (Oncorhynchus mykiss, W.) nın sperma ve yumurta kalitesinin dölverimi üzerine etkisi. Hayvancılık Araştırma Dergisi, 9(1-2), Krasznai, Z., Morisawa, M, Morisawa, S. Krasznai, T. Z., Trón, L., Gáspár, R., Márián, T Role of ion channels and membrane potential ın the ınitiation of carp sperm motility. Aquat. Living Resour. 16, pp. Kruger, J.C.de W., Smit, G.L., Van Vuren, J.H.J. and Ferreira, J.T., 1984, Some chemical and physical characteristics of the semen of Cyprinus carpio (L.) and Oreochromis mossambicus (Peters), Journal of Fish Biology, 24, Leung, L.K.P. and Jamieson, B.G.M., 1991, Live preservation of fish gametes, In Fish Evolution and Systematics: Evidence from Spermatozoa, (ed. B.G.M. Jamieson), Cambridge University Pres., pp Liley, R.N., Tamkee, P., Tsai, R., Hoysak, J.D Fertilization dynamics ın rainbow trout (Oncorhynchus mykiss): effect of male age, social experience, and sperm concentration and motility on ın vitro fertilization. Can. J. Fish. Aquat. Sci. 59, pp Linhart O, Mims SD, Shelton WL Motility of spermatozoa from shovelnose sturgeon, Scaphirhynchus platorynchus, and paddlefish, Polyodon spathula. J Fish Biol. 47, pp. Lubzens, E., Daube, N., Pekarsky, I., Magnus, Y. Cohen, A., Yusefovich, F. Feigin, P Carp ( Cyprinus carpio L.) spermatozoa cryobanks- strategies ın research and application. Aquaculture 155, pp. McAndrew, B.J., Rana, K. and Penman, D.J., 1993, Conservation and preservation of genetic variation in aquatic organisms, In Recent Advances in Aquaculture, Vol, IV (eds J.F. Muit and R.J. Roberts), Blackwell Science, Oxford, pp Mann T., The Biochemistry of Semen, Methuen, London, Mattson, N.S. and Riple, T.H., Metimodate, a better anaesthetic for Cod (Gadus morhua) in comparation with benzocain, MS-222, choloro butanol and phenoxyethanol. Aquaculture,; 83, Moon, S.H., Kwon, Y.J., Lee, K.J., Chang, J.Y Icreased plasma 17-hydroxyprogesterone and milt production ın response to gonadotropin-releasing hormone agonist ın captive male starry flounder, Platichthys stellatus. Aquaculture. 218, pp. Morisawa M, Suzuki K Osmolality and Potassium ions: Their roles ın ınitiation of sperm motility ın teleosts. Science. 210, pp Morisawa, M., Suzuki, K., Morisawa, S Effects of Potassium And osmolality on spermatozoan motility of salmonid fishes. J. Exp. Biol. 107, pp Munkittrick, R.K., Moccia, D.R Seasonal changes ın the quality of rainbow trout (Salmo gairdneri) semen: Effect of a delay ın stripping on spermatocrit, motility, volume and seminal plasma constituents. Aquaculture, 64(2): pp. Poole, R.W., Dillane, G.M Estimation of sperm concentration of wild and reconditioned brown trout, Salmo trutta l. Aquaculture Res. 29, (6), pp. Piironen, J. and Hyvarinen, H.H., 1983, Cryopreservation of spermatozoa of the whitefish Coregonus muksun Pallas, Journal Fish Biology, 22,

11 Prat, F., Zanuy, S., Bromage, N. and Carrillo, M Effects of constant short and long photoperiod regimes on the spawning performance and sex steroid levels of female and male sea bass. J. Fish Biol. 54, pp Rana, K.J., 1995, Cryopreservation of fish spermatozoa, In Cryopreservation and Freeze Drying Protocols, The Humana Press Inc, New Jersey. Scott, A.P., and Baynes, S.M., 1980, A review of the biology, handling and storage of salmonid spermatozoa, Journal of Fish Biology, 17, Seçer, S., N. Tekin, Y. Bozkurt, N. Bukan, and E. Akçay Correlation between biochemical and spermatological parameters in rainbow trout (Oncorhynchus mykiss) semen. The Israeli Journal of Aquaculture-Bamidgeh, 56 (4) Shields, R.J., Brown, N.P.ve Bromge, N.R., 1997, Blastomere morphology as as predictive measure of fish egg viability, Aquaculture, 155, Suquet, M., Omnes, M.H., Normant, Y. and Fauvel, C., 1992, Assessment of sperm concentration and motility in turbot Scophthalmus maximus, Aquaculture, 101, Tekin, N., Seçer, S., Akçay, E., Bozkurt, Y., Kayam, S Gökkuşağı alabalıklarında (Oncorhynchus mykiss W., 1792) yaşın spermatolojik özellikler üzerine etkisi. Türk J. Vet. Anim. Sci. 27, s. Zhukinskiy, V.N. and V.R. Alekseenko Semen quality in Common Carp, Cyprinus carpio, and White Amur, Ctenopharyngodon idella (Cyprinidae), in different periods of the spawning season and as influenced by extraction methods. Journal of Ichthyology, 23;