Bir Antikçað Okul Gymnasion- Kütüphanesi: Nysa Kütüphanesi

Transkript

1 Görüþler / Opinion Paper Türk Kütüphaneciliði 20,2 (2006), Bir Antikçað Okul Gymnasion- Kütüphanesi: Nysa Kütüphanesi Hüseyin Üreten 1 Uygarlýðýn geliþmesiyle paralel bir geliþme gösteren kütüphaneler, bulunduklarý toplumun kültürel, sosyal ve ekonomik kalkýnmasýna hizmet etmiþlerdir. Ayrýca, kitap okuma alýþkanlýðý kazandýrmýþ, milli deðerleri tanýtmýþtýr. Kütüphaneler bu önemli görevleri koleksiyonlarýnýn zenginliðiyle yerine getirmiþlerdir. Kanýmýzca kütüphaneler, kültürel kalkýnmada en önemli kurumlar olarak bilinen okullar kadar önemlidir. Sümerler insanlýða hem tüm bilim alanlarýnda hem de kütüphaneler konusunda önderlik etmiþlerdir: Ý.Ö yýllarýnda Mezopotamya da çivi yazýsý, Mýsýr da ise hiyeroglif yazýsý, piktografik yazýnýn geliþtirilmesiyle biçimlenmiþler, dolayýsýyla yazýlý belgelerin miktarýnýn artmasýna neden olmuþlardýr. Belgelerin miktarý, ekonomik ve kültürel iliþkiler sonucu çoðalýnca, onlarýn korunup saklanmalarýný gerektiren arþiv ve kütüphanelerin ortaya çýkmasý zorunlu olmuþtur. Bu nedenle ilk arþiv ve kütüphane örneklerine sahip olan Eski Önasya uygarlýklarýnýn, kültür yönünden daha sonra Batý yý etkilemesi kütüphanecilik tarihi açýsýndan da önemli sonuçlar doðurmuþtur. 2 Diðer bir deyiþle, Mezopotamya ve Mýsýr da kil tabletlerden oluþan kütüphaneler sahip olduklarý uygarlýðýn barýndýrdýðý diðer kültür unsurlarýyla birlikte Antikçað Yunan ve Roma dünyasýna geçmiþtir. Dolayýsýyla bu gelenek Batý dünyasýnda kütüphanelerin kurulmasýna zemin hazýrlamýþtýr. Bir Antikçað Okul Gymnasion- Kütüphanesi: Nysa Kütüphanesi baþlýklý 1 Yrd. Doç. Dr. Hüseyin Üreten, Adnan Menderes Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü, Eskiçað Tarihi Anabilim Dalý Baþkaný (hureten@adu.edu.tr) 2 Kendisi de çivi yazýsý kullanma becerisine sahip ilk imparator olmakla övünen Kral Asurbanipal tarafýndan kurulan büyük Ninova Kütüphanesi nde Ý.Ö. VII. yüzyýla ait olmak üzere ortalama tablet olduðu belirtilmektedir. Ninova ve kalýntýlarý hakkýnda bkz. Layard, 2000; ayrýca Yýldýz, 2003, 13 vd.

2 208 Görüþler / Opinion Paper Hüseyin Üreten bu çalýþmada, Küçük Asya da (Anadolu) Romalýlar tarafýndan Ý. S. II. yüzyýlda inþa edilen ve çalýþmalarýmýzýn konusunu oluþturan Nysa (Sultanhisar) Kütüphanesi, arkeolojik malzemeler baþta olmak üzere eldeki diðer kaynaklarla birlikte bir bütün olarak deðerlendirilecektir. Burada asýl amaç; antik Nysa kentindeki Gymnasion Kütüphanesi (Okul Kütüphanesi) ile ilgili tarih, arkeoloji ve kütüphanecilik yönünden bilgilerin topluca sunulmasýdýr. Çünkü Nysa daki Gymnasion Kütüphanesi, Batý dünyasýnda kütüphanelerin kurulmasýna zemin hazýrlayan antikçað Roma uygarlýðý eyaletlerinde ve Roma Ýmparatorluðunun çeþitli kentlerinde kurduðu gymnasion kütüphanelerinin en önemlilerinden biridir. 3 Antikçað Nysa Okul Gymnasion- Kütüphanesi nin kuruluþ amacýnýn daha iyi anlaþýlabilmesi için Roma ve eyalet politikasý hakkýnda genel bir bilgi vermek gereklidir. Ý.Ö. 21 Nisan 753 (?) yýlýnda küçük bir köy olarak kurulan Roma, Anadolu dan geldikleri tahmin edilen Etrüskler tarafýndan epeyi uzun bir zaman yönetilmiþtir. Ancak, Etrüsklerin güçten düþmesiyle Romalýlar, yedinci ve son Etrüsk kralý Tarquinius Superbus u kovarak Cumhuriyet idaresini getirmiþlerdir. Ýlk önceleri krallar tarafýndan idare edilen Roma nýn sýnýrlarý Cumhuriyet döneminde Ý.Ö.510/9 31/30- çok geniþlemiþtir: Ý.Ö.III.yüzyýlda Romalýlar önce Ýtalya yarýmadasýna hakim olmuþ, daha sonra Kuzey Afrika daki Kartacalýlar ile giriþtikleri Kartaca Savaþlarý ný da kazanarak Kuzeybatý Afrika yý Roma ya baðlamýþlardýr. Gittikçe güçlenen Romalýlar sýrasýyla Batý Sicilya (Ý.Ö.241), Sardinya-Korsika (Ý.Ö.238) ve Ýspanya (Ý.Ö.201) eyaletlerini kurarak Batý Akdeniz havzasýnýn tek siyasal gücü olmuþlardýr. Geniþlemesini sürdüren Roma, Doðu Akdeniz e yönelerek Ý.Ö yýllarý arasýnda süregelen III. Kartaca Savaþý sonunda Kartaca yý tamamen yok etmiþ ve yerine Afrika eyaletini (Ý.Ö.146) kurmuþtur. Ayný yýl, doðuda da önemli bir ticaret gücü olan Korinthos u tahrip ederek Makedonya eyaletini kurmuþtur. 4 3 Roma nýn Küçük Asya eyaletinde kurduðu gymnasion okul- kütüphanelerinden biri de Halikarnassos (Bodrum) Kütüphanesi dir. Roma nýn eyaletlerde kurduðu gymnasion kütüphaneleri hakkýnda bkz. Yýldýz 2003, Roma tarihi hakkýnda bkz. Demircioðlu, 1993.

3 Bir Antikçað Okul Gymnasion- Kütüphanesi: Nysa Kütüphanesi 209 Roma nýn tümüyle Doðu Akdeniz bölgesine yöneldiði böyle bir zamanda, Batý Anadolu daki Hellenistik Pergamon (Bergama) Devleti nin son kralý III.Attalos un da ülkesini veraset yoluyla Roma ya býraktýðý görülmüþtür. 5 Böylece Roma, Attalos un Ý.Ö.133 yýlýndaki ölümünden birkaç yýl sonra Ý.Ö.129- eski Pergamon krallýðýnýn topraklarý üzerinde Anadolu daki ilk eyaletini, Provincia Asia yý (Asya Eyaleti) kurmuþtur. 6 Nysa þehri, Aydýn-Denizli karayolu üzerinde ve Aydýn ýn 30 km doðusunda bulunan Sultanhisar ilçesinin 3 km kuzeybatýsýnda, Lydia-Karia sýnýrý yakýnlarýnda yer almaktadýr. Nysa nýn bulunduðu Karia bölgesi, Ýskender in ölümünden sonra Seleukoslar Krallýðý na (Suriye Krallýðý) baðlanmýþ, daha sonra da Ý.Ö.180 tarihinde Pergamon Krallýðý nýn yönetimi altýna girmiþtir. Pergamon un son kralý III. Attalos un krallýðýný vasiyet ederek Roma ya býrakýþý, Karia bölgesinin de Roma egemenliði altýna girmesine neden olmuþtur (Ý.Ö.133). Daha sonra Roma nýn Pergamon topraklarýný bir Asya Eyaleti konumuna getirmesiyle Karia bölgesi bu eyaletin bir parçasý olmuþtur (Ý.Ö.129). Karia bölgesinin önemli kentlerinden olan Nysa nýn, ne yazýk ki tarih olaylarýný etkileyecek kadar kendine özgü bir tarihe 7 sahip olmadýðý söylenmektedir. Ancak kentin muhtemelen Roma yönetimine geçtikten sonra önemli bazý tarihsel olaylara ev sahipliði yaptýðý bilinmektedir. Çünkü, 1990 yýlýndan baþlayarak Kültür Bakanlýðý Anýtlar ve Müzeler Genel Müdürlüðü ve Ankara 5 Roma Devleti ile Pergamon Krallýðý arasýndaki iliþkiler hakkýnda bkz. Üreten, 1999, Asia eyaletini Anadolu da Ý.Ö.101 de Cilicia, Ý.Ö.74 de Bithynia, Ý.Ö.63 de Pontus-Bithynia ayný yýl yeniden organize edilen Cilicia ve Ý.Ö.25 yýlýnda Galatia izleyerek bu eyaletlere daha sonra Ý.S.17 de Cappadocia, Ý.S.43 de Lycia-Pamphylia da katýlacaktýr. Anadolu daki Roma eyaletleri hakkýnda bkz. Kaya, 2005, Nysa nýn kuruluþu ve erken tarihçesi konusunda çok sayýda öyküler bulunmaktadýr. Kent hakkýndaki bilgilerimizin çoðu antikçað yazarlarýna Amasyalý Strabon (Ý.Ö.64-Ý.S.19) ve Byzantiumlu Stephanos (Ý.S.6.y.y. da yaþamýþ)- dayanmaktadýr. Kent, mevcut bilgiler ýþýðýnda, bir Seleukos kolonisi olmadan önce Yunanistan daki Sparta dan gelen üç kardeþten Athymbros tarafýndan kurulmuþ Athymbria adýyla bilinen önemli bir Karia yerleþimidir. Ý.S.II.yüzyýlda yaþayan Appianos tan anlaþýldýðýna göre de Suriye Krallýðý nýn Maiandros Irmaðý havzasýnda yeniden yerleþilen önemli kolonilerden biri olarak Nysa adýný almýþtýr. Sonuç olarak Roma Ýmparatorluk dönemine kadar Nysa kentinin tarihine iliþkin çok fazla bilgi bulunmamaktadýr. Bkz. Ýdil, 1999,

4 210 Görüþler / Opinion Paper Hüseyin Üreten Üniversitesi Dil ve Tarih-Coðrafya Fakültesi Klasik Arkeoloji Anabilim Dalý ndan Prof.Dr.Vedat Ýdil önderliðinde sürdürülen arkeolojik kazýlar sonucunda ortaya maddi kültür kalýntýlarý çýkarýlmýþtýr. Çýkarýlan bu maddi kültür varlýklarý, Nysa nýn antikçaðda büyük bir öneme sahip olduðunu kanýtlamýþtýr. 8 Nysa antik kentindeki yapý kalýntýlarý incelendiðinde, yapý kalýntýlarýndan biri Kütüphane dir. 9 Yaþamýnýn bir kýsmýný bu kentte geçirmiþ olan ünlü coðrafyacý Amasyalý Strabon 10 bu kütüphaneye iliþkin hiçbir konuya deðinmemiþtir. Gymnasion Kütüphanesi ile ilgili detaylara girmeden önce Eski Yunan ve Roma kentlerini tamamlayan en önemli öðelerden biri olan gymnasion hakkýnda kýsa bir bilgi vermek yararlý olacaktýr. Eskiçaðda, hemen hemen her eski Yunan kentinde gymnasion bulunurdu. Eski Yunan ve Roma da erkek çocuklarýn düþünsel ve bedensel yönden eðitildikleri, öðrenim gördükleri ve spor etkinliklerinde (koþu, boks, güreþ...v.s) bulunduklarý yapý komplekslerine gymnasion denilmektedir. 11 Baþlangýçta bu gymnasionlarýn yapýlarý küçük çapta idi. Ý.Ö. IV. yüzyýlda kentin dýþýnda olan gymnasionlar, zamanla kentin içinde yer almaya baþlamýþlardýr. Gymnasionlar da soyunma, yaðlanma, yýkanma, dershane ve bekleme odalarý olarak kullanýlmak üzere bazý meydanlar vardý. Gymnasionlar özellikle Ý.Ö. IV. yüzyýldan itibaren Hellenistik dönemde kendilerine özgü bir yapýya kavuþmuþlardýr. Kent halkýnýn eðitiminin yapýldýðý 8 Prof.Dr.Vedat Ýdil e göre Nysa da 1990 yýlýna deðin uzun süreli sistematik bir kazý yapýlmamýþtýr. Daha önceleri kýsa süreler içerisinde yürütülen topografya ve kazý çalýþmalarý ilk olarak Albay Walther v. Diest, Dr.Heinrich Pringsheim ve Konrad Graefinghoff- Almanlar; 1921 yýlýnda Yunanlýlar; 1960 lý yýllarda Ýzmir Arkeoloji Müzesi Müdürlüðü tarafýndan yapýlmýþtýr li yýllarda Aydýn Müzesi Müdürlüðü bir kazý daha yapmýþtýr. Yukarýda belirtildiði gibi, 1990 yýlýndan itibaren Kültür Bakanlýðý ile Ankara Üniversitesi öðretim üyesi Prof.Dr.Vedat Ýdil önderliðinde bilimsel kazý çalýþmalarý sürdürülmektedir. Bkz. Ýdil, 1999, 31vd. 9 Strabon tarafýndan deðinilmeyen kentteki yapý kalýntýlarýndan biri de Roma Hamamlarý dýr. Bkz. Ýdil, 1999, 71vd. 10 Ý.Ö.64-Ý.S.19 yýllarý arasýnda yaþayan Amaseialý (Amasya) coðrafyacý ve tarihçi Strabon, Roma da öðrenim görmüþ ve Küçük Asya, Mýsýr, Hellas, Aithiopia, Armenia, Suriye ve Sardinia da uzun inceleme gezileri yaparak tüm Akdeniz dünyasýný yakýndan tanýmýþtýr. Yazara asýl ününü kazandýran eseri, bazý eksiklikleriyle zamanýmýza kadar gelmeyi baþaran 17 kitaplýk Geographika dýr. Eserin 12. ve 14. kitaplarý Küçük Asya (Anadolu) ile ilgilidir. Yazar bu eserinde yaþamýnýn büyük bölümünü geçirdiði Nysa kenti hakkýnda da önemli bilgiler vermektedir. Bkz. Strabon, XII. 8, 17; XIII ; XIV ; XIV Gymnasion (to gumnasion) kelime olarak anlamý çýplak olan gymnos tan türemiþtir. Avrupa dillerinde lise eðitimin yapýldýðý yer için kullanýlan gymnasion kelimesi de buradan gelmektedir. Bkz. Saltuk, 1997, 71vd; Oehler, 1970,

5 Bir Antikçað Okul Gymnasion- Kütüphanesi: Nysa Kütüphanesi 211 yerler olarak kullanýlmaya baþlanmýþtýr ve hemen her Hellen kentinin kendine özgü bir gymnasionu olmuþtur. Romalýlar, yukarýda belirtildiði gibi, Hellenistik kültürden geniþ ölçüde etkilenmiþler ve pek çok konuda onlarýn eserlerini örnek almýþlardýr. Tabii ki Romalýlarýn Hellen kültüründen etkilenmeleri kütüphanecilik alanýnda da ortaya çýkmýþtýr. Roma da pek çok imparator bilim ve kültüre önem vermiþtir. Ýmparatorluk döneminde Roma da, Hellenistik örneklerden esinlenerek, yüksek okullarla birlikte kütüphaneler de kurulmuþtur. Böylece Ýmparatorluk döneminde Roma kültürü ve kurumlarý Roma eyalet ve kolonilerine de girmiþtir. Buna baðlý olarak okul ve kütüphaneler Roma nýn eyalet ve kolonilerinde de görülmüþtür. Ancak, eyaletlerde kurulan kütüphaneler Roma da bulunanlardan farklýlýk göstermektedir: Eyalet kütüphanelerinde Yunan ve Latin bölümleri birbirinden ayrýlmýþtýr. Þimdi Nysa da bilimin ve edebi çalýþmalarýn geliþiminde; Nysa nýn bir kültür merkezi olmasýnda, kýsacasý Nysa nýn antikçað Anadolusu nun en önemli kültür kentleri arasýnda baþ sýrada yer almasýnda Gymnasion Kütüphanesi nin büyük bir payý vardýr. Kütüphane bilimsel ve edebi geliþmelere de ýþýk tutmuþtur. Eldeki yazýlý ve yazýsýz kaynaklar, Roma nýn Küçük Asya eyaletindeki Nysa antik kentinde kurduðu kütüphanenin incelenmesi için yeterlidir. Özellikle kütüphanede 1907 yýlýndan baþlayarak halen devam etmekte olan kazýlar sonucunda ortaya çýkarýlan tüm sessiz kalýntýlar, kütüphanenin kent içindeki konumunu bize açýkça göstermektedir. 12 Nysa da yaþamýþ ve eðitim görmüþ olan ünlü antikçað coðrafyacýsý Strabon, Nysa da, Menakrates ve oðlu Aristodemos ile Pompeius un öðretmeni Sostratos 12 Ýlk olarak 1907 ve 1908 yýllarýnda Almanlar Walther von Diest ve kazý ekibi- tarafýndan yapýlan kýsa süreli kazýlarda kütüphanenin bir kýsmý ortaya çýkarýlmýþtýr yýlýndan itibaren bilimsel arkeolojik kazýlara baþlanan kütüphane alanýnda Freiburg Albert-Ludwig Üniversitesi, Arkeoloji Enstitüsü öðretim üyeleri tarafýndan da ilk kez kazý ve restorasyon çalýþmalarýna baþlanmýþtýr. Nysa Kütüphanesi nin Kazý Raporlarý hakkýnda bkz.

6 212 Görüþler / Opinion Paper Hüseyin Üreten gibi birçok ünlü kültür adamýnýn yetiþtiðini yazmýþtýr. 13 Öyle anlaþýlýyor ki, Nysa daki en önemli eðitim tesislerinden biri olan bu kütüphane yapýsýnýn kalýntýlarý, Amasyalý olduðu herkes tarafýndan bilinen ancak eðitimini Nysa da yaptýðýndan kimsenin haberi olmayan Strabon un verdiði bilgileri desteklemektedir. Kütüphane, antik kentin gymnasion unun yaklaþýk 150 m kuzeyinde, tiyatronun ise batýsýnda yer almaktadýr. Kazýlarýn ortaya koyduðu önemli bilgilerden biri de Nysa daki kütüphane yapýsýnýn, Ephesos taki (Efes) ünlü Celsus Kütüphanesi nden sonra Anadolu daki en iyi korunmuþ durumda olan ikinci antikçað kütüphanesi olmasýdýr ve 1908 yýllarýnda Alman Walther von Diest tarafýndan gerçekleþtirilen kütüphane alanýndaki kýsa süreli kazýlar, yazýk ki, Antikçað Nysa Kütüphanesi hakkýnda kesin sonuçlara varýlabilecek yeterli kanýtlarý ortaya çýkaramamýþtýr. Oysa, Prof. Dr. Vedat Ýdil in sýk sýk ifade ettiði gibi, her geçen gün çökme tehlikesi gösteren yapýnýn bir an önce kazýlmasý, Anadolu daki Roma çaðý kütüphaneleri için yeni bilgiler ortaya koymasý açýsýndan çok önemlidir. Antikçaðýn büyük düþünürlerinin bir buluþma merkezi durumunda olan Nysa antik kentinde gerçekleþtirilen kazýlar ve özellikle son yýllarda kütüphanenin yer aldýðý alanda yapýlan arkeolojik kazýlar sonucunda, Nysa Kütüphanesi nin tipi, mimari süslemesi, fonksiyonu ve kapasitesi gibi konulara iliþkin önemli bilgilere ulaþýlmýþtýr: Kütüphanelerin günümüzde olduðu gibi eskiçaðlarda da çeþitli amaçlar göz önüne alýnarak kurulmuþ olduklarý ve kendi aralarýnda farklý türler gösterdikleri bilinmektedir. Nysa daki kütüphanenin gymnasion un yaklaþýk 150 m kuzeyinde yer almasý bu kütüphanenin gymnasion a hizmet ettiðini, dolayýsýyla 13 Nysa da doðmuþ olan ünlü kiþiler þunlardýr: Panaitos un en iyi öðrencilerinden olan stoik filozof Apollonios, Aristarkhos un öðrencisi olan Menekrates ve onun oðlu Aristodemos. Ben gençken ve Aristodemos un yaþlýlýk çaðýnda, onun bütün derslerine Nysa da devam etmiþtim. Aristodemos un kardeþi Sostratos ve diðer bir Aristodemos ve Büyük Pompeius u yetiþtirmiþ olan yeðeni, önemli gramerciler olduklarýný kanýtlamýþlardýr... Strabon, XIV Ephesos taki Celsus Kütüphanesi hakkýnda bkz. Üreten, 2005,

7 Bir Antikçað Okul Gymnasion- Kütüphanesi: Nysa Kütüphanesi 213 da yapýnýn niteliði ve örgütlenmesi bakýmýndan bir Gymnasion Kütüphanesi olduðunu göstermektedir. Kent tarihine bakýldýðýnda Ý.S. ki ilk III yüzyýlda, yani Roma Ýmparatorluk Devri nde, Nysa da neler olduðu konusunda çok fazla bilgi bulunmamaktadýr. Ancak, Nysa kütüphanesi, tipolojik olarak düþünüldüðünde olasýlýkla Ýmparator Hadrianus döneminde, yani Ý.S. II. yüzyýlda Ý.S yapýlmýþ olmalýdýr. Demek ki eyalet düzeyinde gymnasion kütüphanelerinin kurulmasýna iliþkin usuller bu örnekte olduðu gibi bilim ve kültüre önem veren Roma Ýmparatorlarýyla yakýndan baðlantýlýdýr. Ýlginç bir yapý biçimine sahip olan Nysa Kütüphanesi nin mimarisi ise aþaðýda açýklanmaktadýr. Kütüphane, yapý tarzý olarak Ephesos taki Celsus Kütüphanesi ne benzemektedir. Ýki katlý Nysa kütüphanesinin salonunda, doðu ve batý yan duvarlarýnda kalýn pilastrlar ** vardýr. Bunlarýn arasýnda ise eþit aralýklarla üçer niþ *** bulunmakta ve her birinin iki ya da üç kat halinde devam ettiði düþünülmektedir. Ayrýca dýþ duvarlarla kalýn iç duvarlar arasýnda, üstü kemerli koridorlarýn salona dönük tarafýnda gene içlerinde kitap rulolarý konulduðu düþünülen niþler yer almaktadýr. Apsis **** ise giriþin karþýsýndaki kuzey duvarýnda olup dikdörtgen þeklinde bir çýkýntý yapmýþtýr yýlýna iliþkin kütüphane kazý raporunda ortaya çýkarýlan kütüphanenin yeni planýna göre okuma salonu x 8.70 m ölçülerinde olup, bu zamana kadar tahmin edilmiþ ölçülerden daha küçüktür. Ayrýca, kitap rulolarýnýn konulduðu düþünülen üst üste raflarýn ise, Ephesos Kütüphanesi ndeki gibi çepeçevre devam etmediði, yalnýzca iki duvarda bulunduðu anlaþýlmýþtýr. Nysa kütüphanesi de çaðýnýn kütüphaneleri gibi pencereler ile aydýnlatýlmýþtýr. Kütüphanenin kuzey duvarlarýndaki bu pencereler, birinci katýn döþeme seviyesinin alt yarýsýnda kalmaktadýrlar. Ephesos taki kütüphanenin pencerelerine benzemekle birlikte burada iki adet pencere bulunmaktadýr. 16 ** pilastr: Dikdörtgen planlý ve bir yanýnda duvara bitiþik taþýyýcý sütun. *** niþ:çeþitli amaçlarla duvarda yapýlan çoðunun üstü kemerli hücre, göz ve benzerine verilen genel ad. **** apsis/apsid:romalýlarýn yapý dýþýna taþan yarým daire þeklindeki gözlere verdikleri ad. 15 Kütüphane mimarisindeki iç düzen ve bu düzene baðlý bölümler için bkz. Yýldýz, 2003, ; Kütüphane kazý raporlarý hakkýnda ise bkz.

8 214 Görüþler / Opinion Paper Hüseyin Üreten Arkeolojik araþtýrmalar sonucunda Nysa kütüphanesi ön cephesinin de Pergamon kütüphanesinde olduðu gibi güneye baktýðý anlaþýlmýþtýr. Oysa birçok antikçað kütüphanesinin ön cephesi, sabah ýþýðýna gerek duyulmuþ olmasýndan dolayý doðuya bakmaktadýr. 17 Kütüphanelerde bulunan kitaplarýn nemden korunmasý için antikçað kütüphanelerinde çeþitli çarelere baþvurulmuþtur. Kitaplarý korumak için Vitruvius un görüþünden baþka çareler de uygulanmýþtýr. Týpký Pergamon ve Ephesos kütüphanelerinde olduðu gibi Nysa kütüphanesinde de çift duvar yapýlmýþ, iç duvar ile dýþ duvar arasýnda dar bir geçit oluþturulmuþtur. Papirüs ve parþömenlerin geceleri küflenmesini önlemek amacýyla, bu geçitler sabahlarý havalandýrýlmýþ ve nemlenmenin önüne geçilmeye çalýþýlmýþtýr. 18 Antikçað kütüphanelerinin diðer yapýlar gibi süslenmiþ olduklarý da bilinir. Özellikle Roma nýn özel kütüphanelerinde Plinius Varro nun, ünlü kiþilerin büstlerini kütüphanelere yerleþtirerek onlarýn gözden kaybolmalarýný önlediðini ve böylece kütüphaneyi de süslemiþ olduðu belirtilmektedir. Roma nýn eyalet kütüphanelerinde de ayný süslemelere rastlanmaktadýr. Nysa kütüphanesinin giriþ kýsmýnda yer alan kuzey duvarýndaki dikdörtgen þeklindeki çýkýntýlý niþte anýtsal (kolosal) bir heykelin bulunduðu sanýlmaktadýr. 19 Kütüphane içinde bulunan birçok renkli mermer parçadan dolayý yapý duvarlarýnýn ve tabanýn, renkli mermer levhalarla kaplanmýþ olduðu görünmektedir. 20 Kýsacasý, Nysa daki Gymnasion Kütüphanesi nde korunan mimari bezemelerin, Hadrianus Dönemi nde (Ý.S ) yapýlmýþ olduðu söylenebilir. Yukarýda belirtilmeye çalýþýldýðý gibi, yapý tipolojik olarak Ephesos taki Celsus Kütüphanesi ile iliþkilendirilmektedir. 16 Yýldýz, 2003, Bkz. Yýldýz, 2003, 372, d.n Karþ. Yýldýz, 2003, 369, d.n.1550 ve 370, d.n Yýldýz, 2003, , d.n (2002 Nysa Kütüphanesi Kazý Raporu).

9 Bir Antikçað Okul Gymnasion- Kütüphanesi: Nysa Kütüphanesi 215 Sonuç olarak; Roma nýn Ýmparatorluk Dönemi nde ve Küçük Asya eyaletinde yer alan Nysa kentinde kurulan Gymnasion Kütüphanesi nin incelenmiþ olmasý hem kütüphanecilik tarihi hem de kültür ve bilim tarihi açýsýndan yarar saðlamýþtýr. Bu sayede günümüz okul kütüphanelerinin ilk adýmlarýnýn antikçaðda atýldýðý da anlaþýlmýþtýr. Gymnasion un yakýnýnda kurulan bu kütüphane, Nysa nýn bilim ve edebiyat alanýnda geliþmesine ve dönemin en önemli kültür kentleri arasýnda yer almasýna neden olmuþtur. Ýmparator Augustus un çaðdaþý sayýlan ünlü coðrafyacý Strabon ile birlikte birçok antikçað düþünürünün buluþma merkezi haline gelen antik Karia bölgesinin antik Nysa kentinde, böyle bir kütüphanenin bulunmasý normaldir. Kaynakça Ýdil, V. (1999). Nysa ve Akharaka = Nysa and Acharaca. Ýstanbul: Yaþar Eðitim ve Kültür Vakfý. Kaya, M. A. (2005). Anadolu da Roma eyaletleri: sýnýrlar ve Roma yönetimi. A.Ü. DTCF Tarih Bölümü Tarih Araþtýrmalarý Dergisi, XXIV, Layard, A. H. (2000). Ninova ve kalýntýlarý (Z.Avþar, Çev.). Ýstanbul: AVESTA. Oehler, J. (1970). Gymnasiarkhos. RE (Paulys Real Encyclopadie der Classischen Altertumswissenschaft), VII, Strabon (2000). Geographika: antik Anadolu coðrafyasý (Kitap:XII-XIII-XIV). (A.Pekmen, Çev.). Ýstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayýnlarý. Saltuk, S. (1997). Arkeoloji sözlüðü. Ýstanbul: Ýnkýlap Kitabevi. Üreten, H. (1999). Hellenistik dönemde Pergamon Krallýðý ve Roma Devleti ile iliþkileri. Yayýnlanmamýþ yüksek lisans tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara. Üreten, H. (2005). Onursal amaçlý kütüphane: Celsus. Türk Kütüphaneciliði, 19(2), Yýldýz, N. (2003). Antikçað kütüphaneleri: kalýntýlar ve edebi kaynaklar ýþýðýnda. Ýstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayýnlarý.

10 216 Görüþler / Opinion Paper Hüseyin Üreten