MUHASEBE I İŞLETME. Üretim işletmeleri Ticaret işletmeleri Hizmet işletmeleri

Transkript

1 MUHASEBE I İŞLETME Toplumun gereksinimlerini sağlayan mal ve hizmetleri üreten ekonomik birimlere işletme denmektedir. İşletme bu amaçla bazı üretim faktörlerini bilinçli ve sistemli bir şekilde bir araya getirir ve çeşitli faaliyetler de bulunarak mal ve hizmeti üretir. Bu tanımdan işletmenin iki ana niteliği olduğunu görmekteyiz: 1. Üretim yapmak, başka bir deyişle ekonomik fayda yaratmak, 2. Üretim faktörlerini biraraya getirmek. Bu iki özelliğin bir kuruluşta var olması onun işletme sayılması için yeterlidir. Amaçları: İşletmeyi amaçlarını da göz önünde bulundurarak tanımlamak gerekirse İhtiyaç duyulan mal ve hizmetleri üretmek ve pazarlamak, böylece var olan talebi tatmin ederek fayda yaratmak, dolayısıyla kar elde etmek veya hayatını sürdürebilmek için faaliyette bulunan ekonomik kuruluştur denilebilir. 1. Kar 2. Topluma hizmet 3. Hayatını sürdürmek Bu amaçların hepsi çok önemlidir, ancak öncelik sıraları işletmeye göre değişebilir. İşletmelerin Sınıflandırılması: 1. Faaliyet Alanlarına göre: Üretim işletmeleri Ticaret işletmeleri Hizmet işletmeleri 2. Mülkiyetlerine göre: Özel işletmeler: Sermayesinin tamamı ya da büyük bir kısmı özel kişilere ait olan işletmeler. Kamu işletmeleri: Sermayesinin tamamı ya da büyük bir kısmı devlete ait olan işletmeler. Karma işletmeler: Özel kişlerle devletin biraraya gelerek kurdukları işletmeler. Yabancı Sermayeli İşletmeler: %100 yabancı veya kamu ve özel kesimden şirket birleşmeleri. 3. Büyüklüklerine göre (TTK ve maddeler): Niceliksel (üretim miktarı, ciro 1, sermaye tutarı, aktifler toplamı, çalışan sayısı, girdi miktarı, makine, tezgah sayısı ve gücü, arazi büyüklüğü, Pazar payı gibi) ve niteliksel (hukuki statü, yönetim biçimi, sektördeki ağırlığı gibi) ölçütlere dayandırılan bir sınıflamadır. Büyük Orta Küçük 4. Tüketicilerin türüne göre: En son tüketici için mal ve hizmet üreten (nihai mal) işletmeler 1 Masraflar düşülmeden elde edilen gelir, net olmayan kar. 1

2 Diğer işletmeler için mal ve hizmet üreten (ara mal) işletmeler 5. Üretilen mal ve hizmet türüne göre: Tarım, ormancılık, avcılık, balıkçılık Madencilik ve taş ocakları Sanayi Ticaret işletmeleri, bankalar Lojistik Hizmet 6. Hukuki yapılarına göre: 1) Tek kişi işletmeleri: Bir kişiye ait basit şirketlerdir. Sorumluluk ve risk bu kişiye aittir. Kurulmaları ve sona erdirilmeleri yasal açıdan kolaydır. Sermayenin yetersiz olması ve alacaklılara karşı sınırsız sorumluluk üstlenilmesi büyümeye engel teşkil eder. 2) Şirketler: Birden çok kişinin emek ve sermayelerini bir sözleşme ile birleştirerek kurdukları işletmelerdir. a) Adi şirketler: İki ya da daha çok kişinin sermaye koymaları ile oluşan tüzel kişiliği olmayan, kararların oybirliği ile alındığı, sermaye tutarı farklı da olsa karların eşit olarak dağıtıldığı, sorumluluğun sınırsız olduğu ortaklıklardır. Daha çok geçici olarak kurulur, sürekli işlerde farklı ortaklık türleri benimsenir. İşletme Tek kişi Şirket Adi Şahış Kollektif Komandit Kooperatif Ticari Anonim Sermaye Limited Sermayesi Paylara Bölünmüş Komandit b) Ticari Şirketler: i) Şahıs Şirketleri: Tüzel kişiliğe sahip ve ortakların sorumlulukları sınırsız olan şirketlerdir. Ortakların sayısı genel olarak azdır, ortaklığın devri zordur. (1) Kollektif Şirketler: Gerçek kişiler arasında sözleşme ile kurulan, sorumluluğun sınırsız ve zincirleme olduğu ortaklıktır. Ortaklardan herbirinin şirketi yönetme hak ve görevi vardır ancak sözleşme ile bir ya da birden çok ortağa bırakılabilir. Kar veya zarar eşit olarak ya da sözleşmede belirtilen oranlarda bölüşebilirler. 2

3 (2) Komandit Şirketler: Komandit şirketlerde iki tür ortak vardır: Sınırsız sorumluluğu olan ortaklara Komandite ortak, koydukları sermaye oranında sorumlu olan ortaklara Komanditer ortak denir. Komandite ortaklar gerçek kişilerdir, komanditer ortaklar ise tüzel kişiler olabilir. Ortaklık sözleşmesi ile kurulur. Komanditer ortağın yönetim hakkı yoktur. Ancak envanter ve bilançoyu olağan denetleme hakkına sahiptir. Komandite ortak ise olağanüstü denetleme yapabilir. ii) Sermaye Şirketleri: Sermaye şirketlerinde, ortakların sorumlulukları şirkete getirmeyi taahhüt ettikleri sermaye miktarıyla sınırlıdır. Bu tür şirketlerde ortaklardan birinin ayrılmasıyla ortaklık bozulmaz. Ortakların şirketteki ortaklık payları kişisel değildir. Bu paylar başkasına satılabilir veya devredilebilir. Sermaye şirketlerinin en önemli özelliklerinden biri de sermayeye ortak olmak ile şirketin yönetimiyle ilgilenmenin birbirinden ayrılmış olmasıdır. Ortakların ikinci planda kalmaları ve asıl olanın şirkete getirilen sermaye olması nedeniyle bu tür ortaklıklara sermaye şirketleri denir. Şirket, gücünü ve itibarını sermayesi ve yönetiminden alır. Şirket alacaklarına karşı şirket mal varlığı bir güvence oluşturur. (1) Anonim Şirketler: AO bir ticaret ünvanı (anonim sözcüğü bulunmalı) altında, ekonomik amaç için kurulan, sermayesi belirli ve paylara bölünmüş, sorumluluk sermaye payı ile sınırlı, ortaklık sıfatı paya göre belirlenen bir tüzel kişiliktir. Sermaye TL den aşağı olamaz. Hisse senetlerini satın alan kişilere paydaş denir, satın alan kişinin sahip olduğu hisse senedi kadar ortaklı statüsü vardır. Organları Genel Kurul, Yönetim Kurulu, Denetleme kuruludur. Yönetim Kurulunda ortaklar sahip oldukları hisse senedi oranında oy hakkına sahiptir. (2) Limited Şirketler: En az bir (50 den çok olamaz) gerçek veya tüzel kişi tarafından oluşturulur, ortakların sorumluluğu sermayeleri ile sınırlı ve ana sermayesi belirlidir. Bankacılık ve sigortacılıkla uğraşamazlar. Sermaye paylara bölünmüş, paylar en az 500 TL ve katlarıdır. Sermayesi TL den aşağı olamaz. Organları Ortaklar Kurulu, Müdürler ve Denetleme Kurulu (ortak sayısı 20 den fazla ise)dur. (3) Sermayesi Paylara Bölünmüş (Hisseli) Komandit Şirketler: Sermayesi paylara bölünen ve ortaklarından bir veya birkaçı, şirket alacaklarına karşı bir kollektif şirket, diğerleri bir anonim şirket ortağı gibi sorumlu olan şirkettir. Bu tür şirkette kolektif şirket ortakları gibi sorumlu olan ortaklara komandite-sınırsız sorumlu, anonim şirket ortakları gibi sorumlu olanlara komanditer-sermaye payı ile sınırlı ortak denir. 3) Kooperatifler: Kooperatif, insan ihtiyaçlarının karşılıklı yardımlaşma yoluyla giderilmesini sağlamak ve ortakların çıkarlarını korumak amacıyla oluşturulan ekonomik kuruluştur. Kooperatifler kanununda kooperatif şu şekilde tanımlanmaktadır: Tüzel kişiliğe sahip olmak üzere ortaklarının belirli ekonomik çıkarlarını ve özellikle meslek ve geçimlerine ilişkin gereksinimlerini karşılıklı yardım, dayanışma ve kefalet 2 suretiyle sağlayıp korumak amacıyla gerçek ve kamu tüzel kişileri ile özel idareler, belediyeler, köyler, cemiyetler ve dernekler tarafından kurulan değişir ortaklı ve değişir sermayeli kuruluşlara "kooperatif" denir. 2 Birinin borcunu ödememesi veya verdiği sözü yerine getirmemesi durumunda bütün sorumluluğu üzerine alma durumu, kefillik 3

4 İşletmenin Faaliyetleri (İşlevleri) İşletmeler mal ve hizmet üretmek için çeşitli faaliyetlerde bulunurlar. Bunlar temel olarak 4 grupta toplanırlar: 1. Yönetim İşlevi: Yöneticilerin işletmenin amaçlarına ulaşabilmesini sağlamak amacıyla tüm işletme kaynaklarını sistemli ve bilinçli bir şekilde bir araya getirerek bazı işlevleri gerçekleştirmeleridir. Yönetimin işlevleri 4 kategoride değerlendirilir: a. Planlama: İşletmenin amacına ulaşmak için neyin, kiminle, nerede, ne zaman ve nasıl yapılacağının belirlenmesidir. b. Örgütleme: Planların gerçekleştirilebilmesi için gereken yapı ve düzenin oluşturulmasıdır. c. Yönlendirme: İşgücünün oluşturulan yapı ve düzenin harekete geçirilmesini sağlayacak şekilde yönlendirilmesi ve motive edilmesi faaliyetleridir. Bu işlevin yerine getirilmesi için liderlik, haberleşme ve motivasyon gibi tekniklerin etkin olarak kullanılması çok önemlidir. d. Kontrol: Yapılan çalışmaların ve elde edilen sonuçların planlara uygun gerçekleşip gerçekleşmediğini saptayarak, önleyici, düzeltici ve iyileştirici faaliyetlerde bulunmaktır. 2. Üretim İşlevi: İş gücü, hammadde, malzeme, bilgi ve teçhizat kullanmak suretiyle mal veya hizmetin ortaya konulması faaliyetidir. 3. Pazarlama İşlevi: Kişilerin veya kurumların amaçlarına uygun şekildeki değişimi (mübadeleüretici ve tüketici arasında) sağlamak üzere, a. ürünlerin, hizmetlerin ve düşüncelerin ortaya çıkartılması, b. bunların fiyatlandırılması, c. tüketicilere ulaştırılması ve d. pazarda tutundurulması faaliyetleridir. Kısaca mal ve hizmetlerin son tüketicinin eline geçinceye kadar işletmenin gerçekleştirdiği tüm faaliyetlerdir. Pazarlama Karması: ÜRÜN FİYATLANDIRMA DAĞITIM TUTUNDURMA 4. Finansman İşlevi: İşletmelerin ihtiyaç duydukları para, fon (bir işin yerine getirilmesi için gerekli mali kaynaklar) veya sermayenin uygun koşullarda sağlanması ve bunun en etkin şekilde kullanılmasını sağlayacak faaliyetler bütünüdür. İşletmelerde bu ana faaliyetlere ek olarak bazı destek faaliyetlerde sürdürülmektedir. Bu faaliyetler: İnsan ı: İşletme için gerekli olan işgücünün sağlanması ve yasalara uygun bir şekilde çalıştırılması ve iş ortamının uygun bir duruma getirilmesini sağlayıcı faaliyetleri kapsar. Muhasebe: Mali işlemlere ait güvenilir bilgilerin toplanması, doğrulanması, kaydedilmesi, sınıflandırılması ve raporlar halinde sunulması faaliyetidir. Analiz ve yorumlama işlevini de kapsar. Araştırma-Geliştirme: Rekabet üstünlüğü ve karlılık amacıyla çeşitli araştırmaların yapılması ve elde edilen teknolojik yeniliklerin uyugulanmasıdır. Halkla ilişkiler: Belirlenmiş kitleleri olumlu eylemlere yöneltmek ve tutumlarına yön vermek ve karşılıklı yarar sağlayan ilişkileri sürdürmek amacıyla, onlarla dürüst ve sağlam bağlar kurup geliştirmek ve tepkilerini değerlendirilmek için yapılan planlı çalışmaları kapsar. İşletmenin Varlıkları ve ı İşletmenin faaliyete geçebilmesi için para, araç-gereç, malzeme, hammadde, personel gibi unsurlara gereksinim vardır. Bunlar işletmenin VARLIKLAR ını (ekonomik değerler) oluşturular. İşletme kuruluşunda işletme sahiplerinin ortaya koyduğu varlıklara sahiptir. Bu da işletme sahiplerinin kendi 4

5 öz kişilikleri yanında bir de iktisadi kişiliğe (işletme) sahip olması anlamına gelir. İşletmede bazı varlıklar mevcutsa bunların sağlandığı bazı KAYNAKLAR ında bulunması gereklidir. Bu anlamda işletmenin varlıkları ve bu varlıkların sağlandığı kaynaklar arasında mutlaka bir eşitlik olması gerekliliği ortaya çıkmaktadır. İşletmenin kaynakları işletme sahipleri tarafından sağlanabileceği gibi, borçlanma yoluyla yani yabancı kaynak kullanarak da elde edilebilir. Bu durumda işletmenin sahip olduğu varlıkların elde edildiği kaynakları sağlayanlar işletme sahipleri ve işletmeye borç verenler olarak iki gruba ayrılabilir. Bunun anlamı işletme üzerinde işletme sahipleri gibi, işletmeye borç verenlerin de haklarının olduğudur. İşletme sahiplerini varlıklar üzerindeki hakları SERMAYE kavramı, işletmeye borç veren üçüncü kişilerin varlıklar üzerindeki hakları ise BORÇLAR kavramı ile ifade edilir. Buna göre; VARLIKLAR, işletmenin sahip olduğu iktisadi değerlerdir. Varlıklar para, bina, makine, taşıt aracı, mal, malzeme gibi değerler olabileceği gibi, işletmenin başka kişi ve kuruluşlardan tahsil edeceği bir alacak veya bir değeri kullanma hakkı da olabilmektedir. SERMAYE, işletme sahiplerinin varlıklar üzerindeki haklarını, değer olarak ifade eder. BORÇLAR, işletrmeye borç veren üçüncü kişilerin varlıklar üzerindeki haklarını, değer olarak, ifade eder. Borçlanma işletme sahipleri dışındaki kişi ve kuruluşlardan daha sonra ödemek, iade etmek üzere çeşitli nedenlerle ve farklı koşullarda iktisadi değerler sağlamanın sonucunda oluşur. Varlıkların, sermayenin ve borçların çeşit ve tutar bakımından yapısı, işletmenin mali yapısını ve gücünü oluşturur. Bunlar işletmenin faaliyetlerini yürütülmesi sırasında tutar ve değer olarak değişime uğrarlar. İşletmenin sahipleri tarafından konulan varlıklarda işletme faaliyetleri sonucunda artış olursa, işletme sahiplerinin de hakları artmış olur. Bu artıştan dolayı ortaya çıkan farka KAR denir. Bunun tersi bir şekilde varlıklarda oluşan azalış ise ZARAR dır. Bu durumda işletmenin borçları artmış olur. MUHASEBE Hangi sınıfta yer alırsa alsın işletmenin varolabilmesi için daha önce de söz edildiği üzere para, araç, hammadde, bina, malzeme ve personel gibi bir takım varlıkların ve bu varlıkların finanse edilmesinde kullanılan kaynakların bulunması gerekir. İşletmede yapılan çeşitli parasal (mali) işlemler de bu varlık ve kaynaklar üzerinde değişme yaratırlar. Örneğin para vererek mal alınması işlemi, nakit mevcudunun stoka dönüşmesi sonucunu; malın kredili olarak satılması işlemi ise stokun alacağa dönüşmesi sonucunu doğurur. Sürekli olarak tekrarlanan bu mali nitelikteki işlemlere ilişkin verilerin toplanıp işlenerek ilgili kişi ve grupların yararına sunulması gerekir. Buradan hareketle muhasebeyi, bir örgütün kaynaklarının oluşumunu, bu kaynakların kullanılma biçimini, örgütün işlemleri sonucunda bu kaynaklarda meydana gelen artış veya azalışları ve örgütün finansal açıdan durumunu açıklayan bilgileri üreten ve bunları ilgili kişi veya kuruluşlara ileten bir bilgi sistemi olarak tanımlayabiliriz. Muhasebenin görevlerini aşağıdaki şekilde özetlemek mümkündür: 1. Kaydetme: Para ile ifade edilmiş mali nitelikli işlem ve olayları derleyip kendi kuralları çerçevesinde kaydeder. Genel Müdürün istifası gibi para ile ifade edilmeyen ama çok önemli bir olay bir muhasebe işlemi oluşturmazken, kasada 1 TL noksan çıkması gibi önemsiz bir olay bir muhasebe işlemi yaratır. 2. Sınıflandırma: Derlenen ve zaman sırasına göre kaydedilen bilgileri niteliklerine göre sınıflandırır. Örneğin alınan senetler, banka dekontları veya gider makbuzları ayrı ayrı sınıflandırılır. 5

6 3. Özetleme (Rapor etme): Muhasebe sisteminde üretilen işletmeye ait bu bilgiler evrensel bir dille ilgili kişi ve kuruluşlara iletilir. Bu ilgi grupları: Yöneticiler İşletmeye sermaye koyanlar veya koymayı düşünenler İşletmeye kredi verenler, ya da işletmenin kredi sistemi ile karşı karşıya bulunanlar İşletme kârı üzerinde direkt veya endirekt olarak pay sahibi olanlar Borsa yönetimleri, finansal analistler Devlet Toplum 4. Yukarıdaki kişi veya gruplar ilgi nedenlerine bağlı olarak farklı zamanlarda farklı nitelikte bilgilere ihtiyaç duyarlar. Muhasebe ürettiği bilgileri belli bir dönemin sonucunu ve özetini gösterecek raporlar haline dönüştürür. Rapor döneminin uzunluğu rapordan yararlanacak kişi veya kuruluşların amacına bağlı olarak değişir, ençok bir yıldır. 5. Analiz ve Yorumlama: Muhasebe raporlarında yer alan bilgilerin anlamının ve olaylar ile sonuçları arasındaki ilişkinin araştırılmasıdır. Muhasebe raporlarının yorumu işletmenin geleceğine ait kararların alınmasında en önemli yol göstericidir. Muhasebede Bilgi Akışı İşletme Faaliyetleri Mali İşlemler - Alış -Satış -Ödeme Girdi - Belgelendirme - Veri Toplama Süreçleme - Kayıt - Sınıflandırma Çıktı - Raporlama Karar vericiler - Analiz - Yorum Kapsamı: Muhasebe kendinden istenene bağlı olarak çeşitli boyutlarda görevler yüklenir. Bazı işletmeler için sadece vergi matrahının belirlenmesi ve borç ve alacakların takibi önemli iken, bazı işletmeler ise tüm ilgi gruplarının ihtiyaçlarına cevap verebilecek bilgilerin üretilmesi ve rapor edilmesini isterler. Günümüzde başarılı bir yönetim için bazı bilgi ve teknikleri kullanmak zorunlu hale gelmiştir. İşletmenin mali ve ekonomik yapısına ait bilgiler olmadan ve bunları yorumlamadan yönetim imkansız hale gelmiştir. Yönetimin etkinliğinin kontrolü, yatırımların seçimi, kaynakların sağlanması, üretim, satış ve finansman planlarının yapılması ve sonuçların yorumlanmasında hep muhasebenin sağlayacağı bilgilerden faydalanılır. Bu nedenle muhasebe yasal kuralların emrettiğinden daha kapsamlı bir biçimde tutulur. Muhasebe; 1. bilgi aracıdır. Geçmiş bilgileri kaydederek bellek görevi yapar 2. kontrol aracıdır. Bütçe ve standardlarla belirlenen hedeflerin ne derecede gerçekleştiğini saptar. 3. öngörme aracıdır. Geleceğe ait planlamalara yardımcı olur. 6

7 Bölümleri: 1. Genel Muhasebe: İşletmenin varlıklarındaki ve bu varlıkların sağlanmasında kullanılan kaynaklardaki değişmelerin izlenmesi ve ortaya çıkan özkaynak azalışları ile artışlarının belirlenerek işletmenin çeşitli aşamalarda kâr veya zararının bulunması genel muhasebenin görevidir. İşletmenin mali yapısını gösterir. 2. Maliyet Muhasebesi: Üretilen mal veya hizmetlerin maliyetini ve satış fiyatını belirler. İşletme giderlerini önceden belirlenen standardlarla karşılaştırarak giderleri kontrol altında tutma imkanı sağlar. Planlama safhasında çeşitli seçenekler arasında karar verilebilmesi için, her seçeneğin işletme karlılığı üzerindeki etkisi maliyet muhasebesinden alınan bilgiler ışığında değerlendirilir. 3. Yönetim Muhasebesi: Genel muhasebe ve maliyet muhasebesinden elde edilen verilerden yararlanarak işletme yöneticilerinin karar almada gereksinim duydukları sayısal bilgileri içeren yeni veriler üretir. Performans ölçümü, kar planlama, bütçeleme, maliyet ve fiyat arasındaki ilişki. Muhasebecilik Mesleği 3568 sayılı Serbest Muhasebeci Mali Müşavirlik ve Yeminli Mali Müşavirlik yasasına göre meslek mensupları 2 gruba ayrımıştır: 1. Serbest muhasebeci mali müşavir: Faaliyet konuları gerçek ve tüzel kişilere ait muhasebe defterlerini tutmak, mali tabloları ve vergi beyannamelerini düzenlemektir. Bu görevlerin yanısıra işletmelerin muhasebe sistemlerini kurmak, geliştirmek, mevzuat ve bunların uygulamaları ile ilgili işleri düzenlemek veya danışmanlık yapmak; ayrıca sözü edilen konularda belgelere dayalı inceleme, analiz ve denetim yapmak, mali tablolar ve beyannamelerle ilgili konularda yazılı görüş vermek, rapor düzenlemek, bilirkişilik ve benzer işleri yapmaktır. Hukuk, İktisat, İşletme, Maliye, Muhasebe, Bankacılık, Kamu Yönetimi ve Siyasal Bilimler dallarından birinde dört yıllık lisans eğitimini tamamlayanlarla, farklı konularda eğitim almakla birlikte belirtilen konularda lisansüstü eğitimini tamamlayanlar üç yıl süreli stajlarını tamamladıktan sonra meslek sınavını başarmaları halinde mesleği icra edebilirler. 2. Yeminli mali müşavir: Serbest muhasebeci mali müşavirlerin yaptığı faaliyetlerin yanında tasdik işlerini yapma yetkisine sahiptirler. Tasdik, vergi beyannameleri ile ekleri ve mali tablolarla ilgili olarak yapılmaktadır. Bunlar muhasebe defteri tutamazlar, muhasebe bürosu açamaz ve ortak olamazlar. Mesleği icra edebilmek için en az 10 yıl serbest muhasebeci mali müşavir olarak çalışmış olmak ve yeminli mali müşavirlik sınavını başarmış olmak gereklidir. Meslek yasasının istisna hükümleri kapsamında belirtilen koşullara uyan denetim ve vergi elemanları ile kamu bankaları müfettişleri ve belirli alanlardaki öğretim üyeleri de bu ünvanı alabilmektedirler. MALİ TABLOLAR İşletmenin amaçlarına ulaşması işletme yönetiminin üretim, pazarlama, finansman ve insan kaynakları gibi işlevleri iyi yönetmesine bağlıdır. İyi yönetim ise uygun ve başarılı kararlar alabilmekle mümkündür. Kararların uygunluğu işletmenin varlıklarını ve bu varlıkların sağlanmasında kullanılan kaynaklarını oluşturan unsurlarda yarattığı para ile ifade edilen değişimle ölçülür. Çünkü işletmenin varlıklarını ve kaynaklarını oluşturan unsurların nitelik ve nicelik yönünden yapısı işletmenin mali yapısını gösterir. Faaliyetler sonucunda ulaşılan yeni yapıda işletme sahiplerinin haklarında da değişmeler olur. Kar işletme sahiplerini varlıklar üzerindeki haklarını arttırır, zarar ise azaltır. İşletme faaliyetlerini sonucu kadar, sonucun oluşumunu etkileyen olayların bilinmesi de önemlidir. Bilindiği gibi işletmelerin kar amacı dışında devamlılık ve topluma hizmet gibi amaçları da vardır, bu amaçlara ulaşmak için kar etmenin yanında mali yapının ve gücün de iyi olması gereklidir. 7

8 Yönetimin başarısı alınan ve uygulanan kararların sonucunda varlıklar, kaynaklar ve bunları oluşturan unsurlar üzerinde değişme yaratan ve para ile ifade edilen bireysel olaylar ile ölçülemez. Bu bakımdan belirli bir süre içinde oluşan olayların bir bütün halinde ele alınmaları, özetlenerek analiz ve yoruma sunulmaları gerekir. Bu gereklilik çerçevesinde çok sayıdaki mali işlemlere ait bilgiler Mali Tablolar adı altında özetlenerek ilgililere sunulur. İşletmenin mali yapısını, faaliyet sonucu ve bu sonucun oluşumunu ve genelde bu bilgilere dayalı diğer bazı amaçları karşılayacak bilgileri içeren bu özetlere Mali Tablolar denir. Temel olarak iki mali tablo vardır: Bilanço ve Gelir Tablosu. Bilanço: Bilanço bir işletmenin belirli bir tarihte sahip olduğu varlıklar ve bu varlıkların sağlandığı kaynakları gösteren tablodur. Gelir Tablosu: Bir işletmenin belirli bir döneme ait net sonucunu (dönem içinde elde edilen gelirlerle, bu gelirleri elde etmek için aynı dönem içinde katlanılan maliyet ve giderler arasındaki fark) brüt satış karı, faaliyet karı büyüklüklerine ve bunları oluşturan ana olaylara yer vererek gösteren bir mali tablodur. Bunların dışında genellikle bu iki tablodaki bilgilerden üretilen bazı Ek Mali Tablolar da bulunmaktadır: Satışların Maliyeti Tablosu: İşletmelerin üretim, ticaret ve hizmet faaliyetleri ile ilgili olarak yaptığı mamul, ticari mal ve hizmet satışlarına ait maliyetlerin nelerden oluştuğunu gösteren tablodur. Fon Akım Tablosu: İşletmenin mali işlemlerini yapabilmek için gerekli olan fonlarını sağladığı kaynaklar ile bu fonların kullanıldığı yerleri gösteren tablodur. Nakit Akım Tablosu: Nakit Akım Tablosu belirli bir dönemde işletmenin nakit kaynaklarını ve bunları kullandığı alanları gösteren bir tablodur. Kar Dağıtım Tablosu: İşletmenin dönem karının karının kimler arasında ve nasıl dağıtılacağını gösteren tablodur. Özkaynak Değişim Tablosu: İlgili dönemde öz kaynak kalemlerinde meydana gelen azalışları gösteren tablodur. artış veya Planlama, ölçme ve kontrol işlevlerini gerçekleştirilebilmesi ve bunların sağlıklı sonuç vermesi için süreklilik gösteren işletme faaliyetlerinin belli zaman aralıklarında kesilmiş sayılması gerekmektedir. Bu zaman aralıklarına dönem denilir. Muhasebe öğretiminde temel alınan dönem 1 Ocak ta başlayarak 31 Aralık ta sona eren bir takvim yılını kapsar. BİLANÇO Bilançonun Tanımı: Bilanço bir işletmenin belirli bir tarihte sahip olduğu varlıklar ve bu varlıkların sağlandığı kaynakları gösteren tablodur. Bilanço Temel Eşitliği: Varlıklar = Özsermaye + Yabancı Sermaye Varlıklar = Sermaye + Borçlar Eşitliğin sol yanı sahip olunan varlıkları, sağ yanı ise bunların sermaye koyma ya da borçlanma yolu ile karşılandığını anlatır. 8

9 BİLANÇO Likidite Ekonomik Yapı Aktif BİLANÇO Pasif (Varlıklar) ** () I. Dönen Varlıklar I. Kısa Vadeli Yab. CARİ AKTİF (İşletme Sermayesi) Hazır Değerler Alacaklar Stoklar II. Duran Varlıklar CARİ PASİF II. Uzun Vadeli Yab. III. Özkaynaklar AKTİF TOPLAM = PASİF TOPLAM Süre Mali Yapı Belirli bir tarihte, bir işletmenin varlık ve kaynak yapısını gösteren temel mali tablodur. Açıklamalar Bilanço, varlık ve kaynakların vadelerine göre düzenlenir. Bir Paralar yıldan (Kasa önce paraya ve çevrilebilen Banka) varlıklar dönen Alınan varlıklar ve Verilen olarak adlandırılır. Çekler Menkul Kıymetler Alacaklar Alacak Senetleri Stoklar (Hammaddeler, Mamuller, Ticari Mallar) Dönen Varlıklar Duran Varlıklar BİLANÇO Kısa Vadeli Yabancı Uzun Vadeli Yabancı Öz Açıklamalar Bilanço, varlık ve kaynakların vadelerine göre düzenlenir. Bir yıldan önce paraya çevrilebilen varlıklar Uzun dönen Vadeli varlıklar olarak adlandırılır. Alacaklar Bir Maddi yıldan Duran önce paraya çevrilmesi Varlıklar (Arsalar, düşünülmeyen Araziler, Binalar, varlıklar Makineler, Taşıtlar, ise duran varlıklardır. Demirbaşlar) Maddi Olmayan Duran Varlıklar (Hak, Şerefiye) Dönen Varlıklar Duran Varlıklar BİLANÇO Kısa Vadeli Yabancı Uzun Vadeli Yabancı Öz 9

10 Açıklamalar Bilanço, varlık ve kaynakların vadelerine göre düzenlenir. Bir yıldan önce paraya çevrilebilen varlıklar dönen varlıklar olarak adlandırılır. Banka Kredileri Bir yıldan önce paraya çevrilmesi düşünülmeyen Satıcılar varlıklar ise duran varlıklardır. Borç Senetleri Vadesi Ortaklara bir yılın Borçlar altında olan Personele borçlar kısa Borçlar vadeli Yasal Borçlar (Vergi, yabancı kaynaklar SGK Primi vs.) olarak adlandırılır. Dönen Varlıklar Duran Varlıklar BİLANÇO Kısa Vadeli Yabancı Uzun Vadeli Yabancı Öz Açıklamalar Bilanço, varlık ve kaynakların vadelerine göre düzenlenir. Bir yıldan önce paraya çevrilebilen varlıklar dönen varlıklar olarak adlandırılır. Uzun Vadeli Bir yıldan önce paraya çevrilmesi düşünülmeyen Banka Kredileri varlıklar ise duran varlıklardır. Satıcılar Vadesi bir yılın altında olan borçlar kısa Borç vadeli Senetleri yabancı kaynaklar olarak adlandırılır. Ortaklara Borçlar Vadesi Personele bir yıldan Borçlar fazla olan borçlar Yasal ise Borçlar uzun vadeli (Vergi, yabancı SGK Primi kaynaklardır. vs.) Dönen Varlıklar Duran Varlıklar BİLANÇO Kısa Vadeli Yabancı Uzun Vadeli Yabancı Öz Açıklamalar Bilanço, varlık ve kaynakların vadelerine göre düzenlenir. Bir yıldan önce paraya çevrilebilen varlıklar dönen varlıklar olarak adlandırılır. Bir yıldan önce paraya çevrilmesi düşünülmeyen varlıklar ise duran varlıklardır. Sermaye Vadesi Fonlar bir yılın altında olan borçlar kısa vadeli yabancı kaynaklar olarak Yedekler adlandırılır. Vadesi Geçmiş bir yıldan Yıl fazla Kârları olan borçlar ise uzun vadeli yabancı kaynaklardır. ve Zararları Vadesi Dönem sonsuz Kârları olan borçlar; işletmenin ve Zararları kendi öz kaynaklarıdır. Dönen Varlıklar Duran Varlıklar BİLANÇO Kısa Vadeli Yabancı Uzun Vadeli Yabancı Öz 10

11 Örnek: Ahmet bey TL değerindeki varlığını sermaye olarak koyarak kırtasiye alım satımı konusunda faaliyet gösterecek bir işletme açar. Varlıklar (nakit) = Sermaye (işletme sahibinin hakları) = Daha sonra Yılmaz bey den borçlanarak satmak üzere TL lik kırtasiye malzemesi satın alır. Varlıklar (Nakit + Mal)= Sermaye + Borçlar(Yılmaz bey in Varlıklar üzerindeki hakları) = Bilanço bu eşitliğin çizelge haline getirilmiş şeklidir. Bu çizelgede eşitliğin sol tarafına aktif, sağ tarafına pasif denir. Yani mevcutlar ve alacaklar aktifi, sermaye ve borçlar pasifi oluşturur. Varlıklar = Borçlar + Sermaye Aktif = Pasif VARLIKLAR (Dönen + Duran) = KAYNAKLAR (Yabancı + Öz) X İşletmesi Aktif tarihli BİLANÇO Pasif VARLIKLAR BORÇLAR SERMAYE Aktif kısımda yer alan varlıklar işletmenin sahip olduğu para, mal, makine, bina, taşıt gibi maddi ve haklar, şerefiyeler, kuruluş giderleri gibi maddi olmayan değerlerden ve işletmenin müşterilerden (alıcılar), personelden ve diğer üçüncü kişilerden olan alacaklarından oluşur. Pasifte yer alan sermaye, işletme sahiplerinin işletmeye verdikleri değerlerden doğan haklarını; borçlar ise işletmenin satıcılara, bankalara, personele ve diğer üçüncü kişilere olan borçlarını göstermektedir. Örnek: Güneş Kırtasiye Aktif tarihli BİLANÇO Pasif VARLIKLAR SERMAYE Kasa Mal BORÇLAR AKTİF TOPLAMI PASİF TOPLAMI

12 Mali İşlemlerin Bilançoya Etkisi Mali nitelikleki olaylar işletmenin varlıkları ve kaynakları üzerinde para ile ifade edilebilen değişiklik yaratırlar. Bilanço temel eşitliği, mali işlemler sonucu çeşitli değişikliğe uğrar. Ancak, varlıklar kaynaklardan az veya çok olamayacağından eşitlik sürekli olarak korunur. Yeni kurulan bir ticari işletmede çeşitli işlemlerin bilanço üzerindeki etkisi aşağıda gösterilmiştir. Örnek 1: Vural Giyim işletmesi işletme sahiplerinin sermaye olarak koyduğu TL nakit ve TL lık bina ile işe başlıyor. Varlıklar = Sermaye + Borçlar Kasa + Bina = Sermaye + Borçlar = Vural Giyim İşletmesi tarihli Aktif BİLANÇO Pasif KASA SERMAYE BİNA Örnek 2: TL lık mal nakit karşılığı alınıyor (Bilanço toplamı değişmiyor). Kasa + Bina + Mal = Sermaye = = Örnek 3: Kredi ile TL lık mal alınıyor (Bilanço toplamı artıyor). Kasa + Bina + Mal = Sermaye + Borçlar = = Örnek 4: TL maliyetli mal kredi ile TL ya satılıyor. (Bilanço toplamı artıyor). Kasa + Bina + Mal + Alacaklar = Sermaye + Borçlar = =

13 Örnek 5: İşletmenin borcu olan satıcı TL lık alacağına karşılık işletmeye ortak oluyor (Bilanço toplamı değişmiyor). Kasa + Bina + Mal + Alacaklar = Sermaye + Borçlar = = Örnek 6: TL maliyetli mal peşin olarak TL ya satılıyor (Bilanço toplamı azalıyor.) Kasa + Bina + Mal + Alacaklar = Sermaye + Borçlar = = Örnek 7: Çalışanlara TL ücret ödeniyor (Bilanço toplamı azalıyor). Kasa + Bina + Mal + Alacaklar = Sermaye + Borçlar = = Örnek 8: Binadan TL kira tahsilatı yapıyor (Bilanço toplamı artıyor). Kasa + Bina + Mal + Alacaklar = Sermaye + Borçlar = = Vural Giyim İşletmesi Aktif. tarihli BİLANÇO Pasif Kasa Sermaye Bina Borçlar Mal Alacaklar Aktif Toplamı Pasif Toplamı Dönemsonu Özsermayesi = = Dönembaşı Özsermayesi = = Dönemsonu Özsermayesi - Dönembaşı Özsermayesi = Sonuç (Kar/Zarar) 13

14 = TL fark vardır. Ancak 5.örnek işletmeye TL lik bir ortaklık (sermayeye ilave) söz konusu olduğunu görmekteyiz. Bu nedenle Kar = = TL dır. Yukarıdaki örneklerden de anlaşılacağı üzere çeşitli mali işlemlerin bilançoyu oluşturan kalemler üzerindeki etkisini dört grupta toplamak mümkündür: 1. Aktifteki kalemlerden birinin artması diğerinin azalması ve dolayısıyla bilanço toplamının değişmemesi (Örnek 2), 2. Pasifteki kalemlerden birinin artması diğerinin azalması ve dolayısıyla bilanço toplamının değişmemesi (Örnek 5), 3. Hem aktifteki hem pasifteki kalemlerde artış olması ve dolayısıyla bilanço toplamının artması (Örnek3, 4, 8), 4. Hem aktifteki hem pasifteki kalemlerde azalış olması ve dolayısıyla bilanço toplamının azalması (Örnek 6, 7). 14

15 GELİR TABLOSU İşletmenin amaçlarından biri kar etmektir. Bilindiği gibi kar dönem içindeki mali olaylar nedeni ile işletme sahiplerinin haklarında meydana gelen artışı ifade eder. Burada dikkat edilmesi gereken nokta bulunan büyüklükte dönem içindeki sertmaye artışı ya da sermaye azaltımının etkisinin bulunmamasıdır. Yani kar ya da zarar işletme faaliyetleri sonucunda oluşmalıdır. İşletmenin başarısının ölçülmesinde ve geleceğinin planlanmasında, karı ya da zararı oluşturan olaylar hakkında bu ayrımlar gözetilerek üretilmiş bilgilere ihtiyaç vardır. Dönem içinde işletme sahibi haklarında artış yaratan olaylar gelir (hasılat), azalış yaratan olaylar gider niteliğindeki olaylardır. Gelir (hasılat) bir varlık veya hizmetin satışından elde edilen ya da faiz veya kiradan kazanılan aktiflerin brüt tutarıdır. Gider, gelir sağlama amacı ile yapılan varlık (aktif) tükenmeleri (ya da borçlarda oluşan artışlar) dir. Aktifte oluşan azalma aynı zamanda işletme sahibinin varlıklar üzerindeki haklarının toplam büyüklüğünü azaltır. Gelir ile gider arasındaki olumlu fark kar, olumsuz fark zarardır. Örnek: İşletmenin TL maliyetli malı peşin olarak TL ya satılıyor. Aynı gün TL değerindeki malı yanıyor. Satış sonucu elde edilen; Kar = Gelir (Satış hasılatı) Gider (hasılat elde etmek için tüketilen varlık maliyeti) Kar = = TL. Malın yanması ile meydana gelen; Zarar = TL. Toplam Kar veya Zarar; = TL zarar Ancak bu başarısızlık satıştan sorumlu departmana yüklenemez. Aslında işletmenin ana faaliyeti olan satıştan TL karı vardır. Malın yanması tedbirsizlik veya önlenemez başka nedenlerle meydana gelmiş olabilir. Görülüyor ki işletmenin ya da yönetimin başarısını değerlendiriken geleceğe ait planların yapılmasında önemli rolü olan çeşitli gelir ve giderlerin dönem içinde kaydedilmeleri, sınıflandırılmaları ve sonucu verecek şekilde özetlenmeleri gerekir. Gelir tablosu, bir işletmenin belirli bir döneme ait net sonucunu, brüt satış karı, faaliyet karı büyüklüklerine ve bunları oluşturan ana olaylara yer vererek gösteren bir mali tablodur. Gelir tablosunda ana faaliyetlerin hacmı, bu faaliyetin getirdiği hasılat ile direkt olarak ilgili olan giderler ve indirimler; ana faaliyetin oluşması sırasında meydana gelen ana faaliyetle ilgili endirekt giderler ve son olarak ta finansal gelir ve giderler, olağanüstü gelir ve giderler, önceki yıllarda yapılan ancak çeşitli nedenlerle sonradan düzeltilmesi gereken gelir ve giderler hakkındaki bilgiler gruplandırılarak verilmelidir. 15

16 Bu açıklamalar dikkate alındığında gelir tablosunun en basit şekli ana hatlarıyla aşağıdaki gibi olacaktır: A. Brüt Satış Karı Bölümü Satışlar Satılan Mal Maliyeti () Brüt Satış Karı (veya Zararı) B. Faaliyet Karı Bölümü Faaliyetle İlgili Giderler () Faaliyet Karı (veya Zararı) C. Net Kar Bölümü Finansal Gelir / Giderler (+ ) Olağandışı Gelir / Giderler Önceki Yıllara Ait Düzeltmeler (+ ) Net Kar (veya Zarar) X İşletmesi nin GELİR TABLOSU ( dönemi) ( ). ( )..... Gelir Tablosu aşağıdaki biçimde hesap tipi olarak da hazırlanabilir. X İşletmesi nin GELİR TABLOSU ( dönemi) 16

17 Örnek: Mali işlemlerin bilançoya eksini gösterdiğimiz ilk örneğe (Sayfa 15) ait rapor tipi gelir tablosu aşağıdaki gibi hazırlanabilir. A. Brüt Satış Karı Bölümü Vural Giyim İşletmesi nin GELİR TABLOSU ( dönemi) Yurtiçi Satışlar Satılan Ticari Mallar Maliyeti () (70.000) Brüt Satış Karı (veya Zararı) B. Faaliyet Karı Bölümü Genel Yönetim Giderleri () (5.000) Faaliyet Karı (veya Zararı) C. Net Kar Bölümü Kira Gelirleri Net Kar Aynı tablo basit olarak hesap tipi biçiminde hazırlanırsa; Vural Giyim İşletmesi nin GELİR TABLOSU GİDER ( dönemi) GELİR Satılan Ticari Mallar Maliyeti Yurtiçi Satışlar Genel Yönetim Giderleri Kira Gelirleri KAR

18 HESAP KAVRAMI Her bir mali nitelikteki işlemin, varlıklarda ve kaynaklarda (bilanço kalemlerinde) ya da işletmenin faaliyetleri sonucu oluşan kalemlerde (gelir ve giderlerde) yarattığı değişimi tek bir tablo üzerinde izlemek olanaksızdır. Bu nedenle varlık veya kaynakların herbirinde ve faaliyetler sonucu oluşan unsurlarda meydana gelen artış veya azalışların ayrı bir çizelgede toplanması bu çizelgedeki artış veya azalış farkınında bilanço çizelgesine nakledilmesi uygundur. Mali nitelikteki olayların her bir bilanço unsurunda (varlık, sermaye, borç) ve faaliyet sonucunu oluşturan her bir unsurda yarattığı değişimlerin izlenmesine yarayan, başka bir deyişle aynı nitelikteki işlemlerin üzerinde toplandığı çizelgeye hesap denir. Mali işlemler sonucunda Bilanço ve Gelir Tablosu unsurlarında oluşan artışlar ve azalışlar hesap dediğimiz çizelgenin karşılıklı iki tarafında izlenir. + + veya... HESABI veya ( ) ( ) Tarih Açıklama Tutar Tarih Açıklama Tutar Muhasebe öğrenimi sırasında ya da uygulamada zamandan ve yerden kazanmak için hesaplar T simgesi ile gösterilir.... Hesabı Muhasebe Eşitliği ve Hesapların İşleyişi Daha önce Bilanço temel eşitliğini Varlıklar = Sermaye + Borçlar şeklinde göstermiştik. Bu eşitliğe paralel olarak varlıkların, borçlar ve sermayedeki unsurların değişimlerini göstermeleri nedeniyle hesapların da eşitlik halinde iki grup oluşturacakları açıktır. Birinci grup hesaplar, varlıklardaki değişimleri gösteren hesaplardır. Bu hesap grubuna Varlık Hesapları veya Aktif Hesaplar denir. İkinci grup hesaplar farklı borçlar ve farklı sermaye unsurlarını temsil eden hesaplar olup bunlara Kaynak Hesapları veya Pasif Hesaplar adı verilir. 18

19 Hesapların İşleyiş Kuralları Her hesabın bir yanına yapılan kayıt o hesabın temsil ettiği varlık, kaynak, gelir yada giderdeki artışı, diğer yanına yapılan kayıt ise azalışı gösterir. Artış veya azalışların hesabın hangi yanına yazılacağını hesabın niteliği belli eder. Mali işlemlerin çift taraflı etkiye sahip olduğunu biliyoruz. Dolayısıyla her bir mali işlemin hesaplara yapılacak kaydında hesapların sol tarafına kaydedilecek tutarlar ile sağ tarafına kaydedilecek tutarlar eşit olacaktır. Örneğin varlıktaki unsurlardan birindeki artış varlık hesabının bir tarafına, söz gelimi sol tarafına kaydedildiği taktirde, işlemin dengeye getirici karşı etkisinin de bir diğer hesabın sağ tarafına kaydedilmesi gerekecektir. Böylece işlemin iki taraflı etkisi hesapların zıt taraflarına kaydedileceğinden, hem bu tutarlar arasında eşitlik sağlanacak hem de işlemin büyüklüğü toplu olarak görülecektir. Bu kayıt şekli ile kayıtların doğruluğu da hesapların sol taraf ve sağ taraf kayıtlarının toplamları arasında sağlanacak eşitlikle her an kontrol edilebilecektir. Bu açıklamalar çerçevesinde aktif (varlık) ve pasif (sermaye + borçlar) hesapların hangi tarafına artışların, hangi tarafına azalışların kaydedileceğini aşağıdaki gibi gösterebiliriz: Aktif Hesaplar = Pasif Hesaplar Varlık H. Borç H Sermaye H = + (+) () () (+) () (+) Artış Azalış Azalış Artış Azalış Artış Bilanço temel denklemine uygun olarak varlık hesaplarındaki artış ilgili hesabın sol tarafına, azalış ilgili hesabın sağ tarafına kaydedilir. Sermaye ve borçlardaki artış ilgili hesabın sağ tarafına, azalış ilgili hesabın sol tarafına kaydedilir. Gerçek hayatta işlemlerin hesaplara kaydında hesapta artış veya azalış ifadeleri kullanılmaz. Mali nitelikteki işlemlerin hesaplara kaydedilmesi ve izlenmesine ve hesapların kullanılışına ait özel terimler vardır. Muhasebe terminolojisinde artış veya azalış ifade etmesine bakılmaksızın herhangi bir hesabın sol tarafına hesabın borcu ve ya borç tarafı, sağ tarafına hesabın alacağı veya alacak tarafı denilir. Bu nedenle hesap hangi gruba (Aktif/Pasif) girerse girsin, hesabın sol tarafına (borcuna) yazılmasına hesabın borçlandırılması, sağ tafına (alacağına) yazılmasına hesabın alacaklandırılması denir.... Hesabı Borç tarafı Borçlandırmak Alacak tarafı Alacaklandırmak Hesaplarla İlgili Terminoloji Hesabın niteliğine göre bir hesabın borçlu ya da alacaklı kısmına ilk kez bir işlemin yazılması yoluyla kullanılmaya başlanmasına hesap açmak denir. 19

20 Bir hesabın iki yanının toplamları arasındaki farka hesap kalanı veya hesabın bakiyesi denir. Hesabın borç tarafının alacak tarafı toplamından büyük olması durumunda borç kalanından, alacak tarafının borç tarafı toplamından büyük olması durumunda da alacak kalanından söz edilir. Hesap kalan vermez ise, yani hesabın borç ve alacak toplamları birbirine eşit olduğunda hesap kapalıdır veya hesap kapanmıştır şeklinde ifade edilir. Hesaplar ve Bilanço Arasındaki İlişkiler Bilanço temel denklemine uygun olarak; varlık hesaplarındaki artış için ilgili hesap borçlanır; kaynak hesaplarındaki artış içinse ilgili hesaba alacak kaydedilir. Varlık (Aktif) hesapları borç, kaynak (Pasif) hesapları ise alacak kalnı verirler. Örnek: İşlem 1: A işletmesi TL nakit sermaye ile çalışmaya başlamıştır. Buna göre Açılış Bilançosu; A İşletmesi Aktif.. tarihli Bilançosu Pasif KASA SERMAYE Aktif Toplamı Pasif Toplamı B KASA HS A = B SERMAYE HS A (1) (1) İşlem sonucunda her iki hesaptada artış meydana gelmiştir. Kasa hesabı Varlık hesabı olduğundan hesaba borç, Sermaye hesabı ise Kaynak hesabı olduğundan hesaba alacak kaydı yapılmıştır. İşlem 2: İşletme TL borç almıştır. B KASA HS A = B SERMAYE HS A + B BORÇLAR HS A (1) (1) (2) (2) Hem aktif hem de pasif hesaplarda artış olmuştur. Kasa hesabındaki artış hesaba borç, Borçlardaki artış da hesaba alacak kaydedilmiştir. İşlem 3: İşletme TL tutarında malı peşin olarak satın almıştır. B KASA HS A + B MAL HS A = B SERMAYE H A + B BORÇLAR H A (1) (3) (3) (1) (2) (2)

21 Aktif bir hesap olan kasa hesabında azalma olurken, diğer bir aktif hesap olan Mal hesabında artış olmuştur. Bu nedenle Kasa Hesabı alacaklandırılmış, Mal hesabı ise borçlandırılmıştır. İşlem 4: İşletme yaptığı bir hizmet karşılığında TL almıştır. B KASA HS A + B MAL HS A = B SERMAYE H A + B BORÇLAR H A (1) (3) (3) (1) (2) (2) (4) (4) Hizmet karşılığı elde edilen bir gelir söz konusudur. Hizmet karşılığı elde edilen para aktifleri arttırmakta, varlıklardaki bu artış ise işletme sahiplerinin haklarında bir artış meydana getirdiğinden Sermayeyi arttırmaktadır. Bu nedenle Kasa hesabındaki artış için hesap borçlandırılmış, Sermaye hesabındaki artış içinse hesap alacaklandırılmıştır. İşlem 5: İşletmede çalışanlara TL ücret ödenmiştir. B KASA HS A + B MAL HS A = B SERMAYE H A + B BORÇLAR H A (1) (3) (3) (5) (1) (2) (2) (5) (4) (4) Gider işlemidir. Sermaye azaldığı için borç kaydı, kasa da da azalış olduğu için alacak kaydı yapılmıştır. Dönem sonunda hesap kalanları; B KASA HS A + B MAL HS A = B SERMAYE H A + B BORÇLAR H A (1) (3) (3) (5) (1) (2) (2) (5) (4) (4) Hesap kalanlarından düzenlenecek bilanço ise aşağıdaki gibi olacaktır. A İşletmesi Aktif.. tarihli Bilançosu Pasif KASA SERMAYE MAL BORÇLAR Aktif Toplamı Pasif Toplamı

22 Gelir Tablosu Hesapları (Sonuç Hesapları -Gelir ve Gider Hesapları) Gelir bir varlık kaynağıdır. Sermaye işletme sahipleri tarafından verilen bir varlık kaynağı, gelir de sermaye dışında işletmenin günlük işlemlerinden doğan bir varlık kaynağıdır. Mal satış tutarının kasaya girmesi, kredili bir satış ise işletmenin alacağının doğması gelir yani aktif kaynağıdır. Buna göre, Gelir işletme sahipleri haklarında, işletmenin faaliyetlerinden doğan brüt bir artışı ifade eder. Gider ise, işletmenin faaliyetlerinden dolayı işletme sahiplerini varlıklar üzerindeki haklarında meydana gelen azalışı ifade eder. Bu bakımdan gelir elde etmek amacıyla bir aktifin kullanılması veya tüketilmesi sonucunda meydana gelen azalışları gösterir. Faaliyetlerin sürdürülmesi için çalışanlara verilen ücretler, reklam bedelleri, kira ve sigorta bedelleri birer gider unsurudur. Yukarıdaki örneklerde işletmenin sermayesini azaltan gider (borç kjaydı) ve çoğaltan gelir (alacak kaydı)sermaye hesabında gösterilmiştir. Oysa dönem sonunda işletme sahibinin haklarında dönem başına göre oluşan farkın (kar/zarar) hangi olayların sonucu olduğunun bilinmesi, işlemlerin analizi ve gelir tablosunun hazırlanabilmesi için gereklidir. Bu nedenle bu olayların ayrı ayrı hesaplara kaydedilmesi çok önemlidir. Bu amaçla işletme sahiplerinin haklarında artış yaratan mali işlemler için Gelir (hasılat) Hesapları veya azalış yaratan işlemler için de Gider Hesapları adı verilen özel geçici Sonuç Hesapları geliştirilmiştir. Bu hesaplara Gelir Tablosu Hesapları da denilmektedir. Gelir ve Gider Hesaplarının Kaydı Gelir hesapları artışların yazıldığı sermaye hesabının alacak (sağ) tarafını, gider hesapları da azalışların yazıldığı sermaye hesabının borç (sol) tarafını temsil edecektir. Dolayısıyla sermayeyi arttıracağından gelir ilgili hesabın alacağına, gider ise sermayeyi azaltacağından ilgili hesabın borcuna kaydedilir. B ( ) SERMAYE HESABI (+) A Azalışlar-Giderler Artışlar-Gelirler B GİDER HS A = B GELİR HS A Yapılan Giderler Elde Edilen Gelirler Gelir bir kez oluştuktan sonra azalma olmaz, gelir hesaplarında elde edilen gelirler nedeni ile daima bir artış söz konusudur. Ancak hesabın devri, kapatılması veya kayıt hatalarının düzeltilmesi durumunda hesabın borç tarafına kayıt yapılması söz konusudur. Gelir hesapları her zaman alacak kalanı verirler. Gider de bir kez oluştuktan sonra azalmaz, daima birikim söz konusudur. Ancak hesabın devri, kapatılması veya kayıt hatalarının düzeltilmesi durumunda hesabın alacak tarafına kayıt yapılması söz konusudur. Gider hesapları her zaman borç kalanı verirler. Gelir ve Gider hesapları dönem sonunda KAR veya ZARAR HESABI denilen bir hesaba devredilirler. Bu hesabın alacak kalanı vermesi gelir fazlalığını yani KAR ı, borç kalanı vermesi gider fazlalığını yani ZARAR ı ifade eder. 22

23 VARLIKLAR = BORÇLAR HS + SERMAYE HS Artış Azalış Azalış Artış Azalış Artış GİDERLER HS GELİRLER HS Artış Azalış Azalış Artış + + Sonuç = Gelir Gider = Kar /Zarar Gelirler > Giderler Kar Giderler > Gelirler Zarar Giderler KAR veya ZARAR HESABI Gelirler Yukarıdaki örnekte verilen A işletmesinin gelir ve gideri şöyle kaydedilecektir. B KASA HS A + B MAL HS A = B SERMAYE H A + B BORÇLAR H A (1) (3) (3) (1) (2) (2) (5) (4) GİDERLER HS GELİRLER HS (5) (6) (7) (4) KAR veya ZARAR HESABI (6) (7)