GENEL MUHASEBE. Ders Notları Z. Ferhan Aydoğan. İçindekiler İŞLETME Amaçları: İşletmenin Faaliyetleri (İşlevleri)... 3

Transkript

1 GENEL MUHASEBE Ders Notları Z. Ferhan Aydoğan İçindekiler İŞLETME... 3 Amaçları:... 3 İşletmenin Faaliyetleri (İşlevleri)... 3 İşletmenin Varlıkları ve Kaynakları... 4 MUHASEBE... 5 Bölümleri:... 5 MALİ TABLOLAR... 6 BİLANÇO... 7 Mali İşlemlerin Bilançoya Etkisi... 8 GELİR TABLOSU HESAP KAVRAMI Muhasebe Eşitliği ve Hesapların İşleyişi Hesaplarla İlgili Terminoloji Hesaplar ve Bilanço Arasındaki İlişkiler Gelir Tablosu Hesapları (Sonuç Hesapları - Gelir ve Gider Hesapları) Gelir ve Gider Hesaplarının Kaydı Hesap Planları Tek Düzen Hesap Planı Uygulaması MUHASEBE BİLGİ AKIŞI Objektif Belgeler Defterler Günlük Defter Büyük Defter Büyük Defter Kayıtlarının Sağlaması - Mizan MUHASEBE SÜRECİ VARLIK HESAPLARI

2 1 DÖNEN VARLIKLAR STOKLAR Mal Alım Satımında Katma Değer Vergisi ve İzlenildiği Hesaplar İNDİRİLECEK KDV HESABI: HESAPLANAN KDV HESABI: ÖDENECEK VERGİ VE FONLAR HESABI DEVREDEN KDV HESABI TİCARİ MALLAR HESABI Aralıklı Envanter Yönteminde Satılan Malın Maliyetinin Hesaplanması ve Kaydı: VARLIK HESAPLARI na devam: DÖNEN VARLIKLAR HAZIR DEĞERLER KASA HESABI ALINAN ÇEKLER HESABI BANKALAR HESABI VERİLEN ÇEKLER ve ÖDEME EMİRLERİ HESABI MENKUL KIYMETLER HİSSE SENETLERİ HESABI TİCARİ ALACAKLAR ALICILAR HESABI ALACAK SENETLERİ HESABI DURAN VARLIKLAR MADDİ DURAN VARLIKLAR: BİRİKMİŞ AMORTİSMANLAR HESABI MALİ BORÇLAR BANKA KREDİLERİ TİCARİ BORÇLAR SATICILAR HESABI BORÇ SENETLERİ HESABI ÖZKAYNAKLAR (ÖZSERMAYE) SERMAYE HESABI GELİRLER VE GİDERLER

3 GENEL MUHASEBE İŞLETME Toplumun gereksinimlerini sağlayan mal ve hizmetleri üreten ekonomik birimlere işletme denmektedir. İşletme bu amaçla para, araç-gereç, malzeme, hammadde ve personel gibi faktörleri bilinçli ve sistemli bir şekilde bir araya getirir ve çeşitli faaliyetler de bulunarak mal ve hizmeti üretir. Amaçları: 1. Kar 2. Topluma hizmet 3. Hayatını sürdürmek Bu amaçların hepsi çok önemlidir, ancak öncelik sıraları işletmeye göre değişebilir. İşletmenin Faaliyetleri (İşlevleri) İşletmelerin mal ve hizmet üretmek için çeşitli faaliyetlerde bulunurlar. Bunlar: 1. Üretim İşlevi: İş gücü, hammadde, malzeme, bilgi ve teçhizat kullanmak suretiyle mal veya hizmetin ortaya konulması faaliyetidir. 2. Pazarlama İşlevi: Kişilerin veya kurumların amaçlarına uygun şekilde değişimi sağlamak üzere, ürünlerin, hizmetlerin ve düşüncelerin ortaya çıkartılması, bunların fiyatlandırılması ve tüketicilere ulaştırılması ve pazarda tutundurulması faaliyetleridir. 3. Finansman İşlevi: İşletmelerin ihtiyaç duydukları para, fon, veya sermayenin uygun koşullarda sağlanması ve bunun en ekin şekilde kullanılmasını sağlayacak faaliyetler bütünüdür. 4. Yönetim İşlevi: işletmenin amaçlarını gerçekleştirmek için planlama, örgütleme, yürütme ve kontrol işlevlerini sistemli ve bilinçli bir şekilde yerine getirilmesidir. Yöneticiler tarafından gerçekleştirilir. a. Planlama: İşletmenin amacına ulaşmak için neyin, kiminle, nerede, ne zaman ve nasıl yapılacağının belirlenmesidir. b. Örgütleme: Planların gerçekleştirilebilmesi için gereken yapı ve düzenin oluşturulmasıdır. c. Yürütme (Yöneltme): Oluşturulan yapı ve düzenin harekete geçirilmesini sağlayacak şekilde yöneltme faaliyetleridir. d. Kontrol: Ypılan çalışmaların ve elde edilen sonuçların planlara uygun gerçekleşip gerçekleşmediğini saptayarak, önleyici, düzeltici ve iyileştirici faaliyetlerde bulunmaktır. İşletmede ana faaliyetlerle birlikte bunlara yardımcı bazı destek faaliyetler de söz konusu olmaktadır: 1. İnsan Kaynakları: İşletme için gerekli iş gücünün sağlanması ve yasalara uygun olarak çalıştırılması ve iş ortamının uygun bir duruma getirilmesini sağlayıcı faaliyetleri kapsar. 2. Muhasebe: İşletmenin varlıklarının ve kaynaklarının oluşumunu ve finansal açıdan durumunu açıklayan bilgilerin üretilmesi ile ilgili faaliyetlerdir. 3. Araştırma-Geliştirme: İşletmenin piyasadaki rekabet durumunu geliştirmeye ve karlılığını arttırmaya yönelik olan faaliyetlerdir. 3

4 4. Halkla İlişkiler: Belirlenmiş kitlelerin tutum ve davranışlarına yön vermek, ilişkileri sürdürmek, geliştirmek ve tepkilerini değerlendirmek amacıyla yapılan planlı faaliyetlerdir. İşletmenin Varlıkları ve Kaynakları İşletmenin faaliyete geçebilmesi için para, araç-gereç, malzeme, hammadde, personel gibi unsurlara gereksinim vardır. Bunlar işletmenin VARLIKLAR ını (ekonomik değerler) oluşturular. İşletme kuruluşunda işletme sahiplerinin ortaya koyduğu varlıklara sahiptir. Bu da işletme sahiplerinin kendi öz kişilikleri yanında bir de iktisadi kişiliğe (işletme) sahip olması anlamına gelir. İşletmede bazı varlıklar mevcutsa bunların sağlandığı bazı KAYNAKLAR ında bulunması gereklidir. Bu anlamda işletmenin varlıkları ve bu varlıkların sağlandığı kaynaklar arasında mutlaka bir eşitlik olması gerekliliği ortaya çıkmaktadır. VARLIKLAR = KAYNAKLAR İşletmenin kaynakları işletme sahipleri tarafından sağlanabileceği gibi, borçlanma yoluyla yani yabancı kaynak kullanarak da elde edilebilir. Bu durumda işletmenin sahip olduğu varlıkların elde edildiği kaynakları sağlayanlar işletme sahipleri ve işletmeye borç verenler olarak iki gruba ayrılabilir. Bunun anlamı işletme üzerinde işletme sahipleri gibi, işletmeye borç verenlerin de haklarının olduğudur. İşletme sahiplerini varlıklar üzerindeki hakları SERMAYE kavramı, işletmeye borç veren üçüncü kişilerin varlıklar üzerindeki hakları ise BORÇLAR kavramı ile ifade edilir. Buna göre; VARLIKLAR = SERMAYE + BORÇLAR VARLIKLAR, işletmenin sahip olduğu iktisadi değerlerdir. Verlıklar para, bina, makine, taşıt aracı, mal, malzeme gibi değerler olabileceği gibi, işletmenin başka kişi ve kuruluşlardan tahsil edeceği bir alacak veya bir değeri kullanma hakkı da olabilmektedir. SERMAYE, işletme sahiplerinin varlıklar üzerindeki haklarını, değer olarak ifade eder. BORÇLAR, işletrmeye borç veren üçüncü kişilerin varlıklar üzerindeki haklarını, değer olarak, ifade eder. Borçlanma işletme sahipleri dışındaki kişi ve kuruluşlardan daha sonra ödemek, iade etmek üzere çeşitli nedenlerle ve farklı koşullarda iktisadi değerler sağlamanın sonucunda oluşur. Varlıkların, sermayenin ve borçların çeşit ve tutar bakımından yapısı, işletmenin mali yapısını ve gücünü oluşturur. Bunlar işletmenin faaliyetlerini yürütülmsi sırasında tutar ve değer olarak değişime uğrarlar. İşletmenin sahipleri tarafından konulan varlıklarda işletme faaliyetleri sonucunda artış olursa, işletme sahiplerinin de hakları artmış olur. Bu artıştan dolayı ortaya çıkan farka KAR denir. Bunun tersi bir şekilde varlıklarda oluşan azalış ise ZARAR dır. Bu durumda işletmenin borçları artmış olur. 4

5 MUHASEBE Hangi sınıfta yer alırsa alsın işletmenin varolabilmesi için daha önce de söz edildiği üzere para, araç, hammadde, bina, malzeme ve personel gibi bir takım varlıkların ve bu varlıkların finanse edilmesinde kullanılan kaynakların bulunması gerekir. İşletmede yapılan çeşitli parasal (mali) işlemler de bu varlık ve kaynaklar üzerinde değişme yaratırlar. Buradan hareketle muhasebeyi, bir örgütün kaynaklarının oluşumunu, bu kaynakların kullanılma biçimini, örgütün işlemleri sonucunda bu kaynaklarda meydana gelen artış veya azalışları ve örgütün finansal açıdan durumunu açıklayan bilgileri üreten ve bunları ilgili kişi veya kuruluşlara ileten bir bilgi sistemi olarak tanımlayabiliriz. Muhasebenin görevlerini aşağıdaki şekilde özetlemek mümkündür: 1. Kaydetme 2. Sınıflandırma 3. Özetleme (Rapor etme) 4. Analiz ve Yorumlama Bölümleri: 1. Genel Muhasebe: İşletmenin varlıklarındaki ve bu varlıkların sağlanmasında kullanılan kaynaklardaki değişmelerin izlenmesi ve ortaya çıkan özkaynak azalışları ile artışlarının belirlenerek işletmenin çeşitli aşamalarda kâr veya zararının bulunması genel muhasebenin görevidir. İşletmenin mali yapısını gösterir. 2. Maliyet Muhasebesi: Üretilen mal veya hizmetlerin maliyetini ve satış fiyatını belirler. İşletme giderlerini önceden belirlenen standardlarla karşılaştırarak giderleri kontrol altında tutma imkanı sağlar. Planlama safhasında çeşitli seçenekler arasında karar verilebilmesi için, her seçeneğin işletme karlılığı üzerindeki etkisi maliyet muhasebesinden alınan bilgiler ışığında değerlendirilir. 3. Yönetim Muhasebesi: Genel muhasebe ve maliyet muhasebesinden elde edilen verilerden yararlanarak işletme yöneticilerinin karar almada gereksinim duydukları sayısal bilgileri içeren yeni veriler üretir. Özet olarak muhasebe; 1. bilgi aracıdır. Geçmiş bilgileri kaydederek bellek görevi yapar. 2. kontrol aracıdır. Bütçe ve standardlarla belirlenen hedeflerin ne derecede gerçekleştiğini saptar. 3. öngörme aracıdır. Geleceğe ait planlamalara yardımcı olur. 5

6 MALİ TABLOLAR İşletmenin amaçlarına ulaşması işletme yönetiminin üretim, pazarlama, finansman ve insan kaynakları gibi işlevleri iyi yönetmesine bağlıdır. İyi yönetim ise uygun ve başarılı kararlar alabilmekle mümkündür. Kararların uygunluğu işletmenin varlıklarını ve bu varlıkların sağlanmasında kullanılan kaynaklarını oluşturan unsurlarda yarattığı değişimle ölçülür. İşletmenin varlıklarını ve kaynaklarını oluşturan unsurların nitelik ve nicelik yönünden yapısı işletmenin mali yapısını gösterir. Faaliyetler sonucunda ulaşılan yeni yapıda işletme sahiplerinin haklarında da değişmeler olur. Kar işletme sahiplerini varlıklar üzerindeki haklarını arttırır, zarar ise azaltır. İşletme faaliyetlerinin sonucu kadar, sonucun oluşumunu etkileyen olayların bilinmesi de önemlidir. Yönetimin başarısı alınan ve uygulanan kararların sonucunda varlıklar, kaynaklar ve bunları oluşturan unsurlar üzerinde değişme yaratan ve para ile ifade edilen bireysel olaylar ile ölçülemez. Bu bakımdan belirli bir süre içinde oluşan olayların bir bütün halinde ele alınmaları, özetlenerek analiz ve yoruma sunulmaları gerekir. Bu gereklilik çerçevesinde çok sayıdaki mali işlemlere ait bilgiler Mali Tablolar adı altında özetlenerek ilgililere sunulur. İşletmenin mali yapısını, faaliyet sonucu ve bu sonucun oluşumunu ve genelde bu bilgilere dayalı diğer bazı amaçları karşılayacak bilgileri içeren bu özetlere Mali Tablolar denir. Temel olarak iki mali tablo vardır: 1. Bilanço 2. Gelir Tablosu. Planlama, ölçme ve kontrol işlevlerini gerçekleştirilebilmesi ve bunların sağlıklı sonuç vermesi için süreklilik gösteren işletme faaliyetlerinin belli zaman aralıklarında kesilmiş sayılması gerekmektedir. Bu zaman aralıklarına dönem denilir. Muhasebe öğretiminde temel alınan dönem 1 Ocak ta başlayarak 31 Aralık ta sona eren bir takvim yılını kapsar. 6

7 BİLANÇO Bilanço bir işletmenin belirli bir tarihte sahip olduğu varlıklar ve bu varlıkların sağlandığı kaynakları gösteren tablodur. BİLANÇO TEMEL EŞİTLİĞİ: Bilanço Temel Eşitliği Varlıklar = Özsermaye + Yabancı Sermaye Varlıklar = Sermaye + Borçlar Eşitliğin sol yanı sahip olunan varlıkları, sağ yanı ise bunların sermaye koyma ya da borçlanma yolu ile karşılandığını anlatır. Örnek: X kişisi TL değerindeki varlığını sermaye olarak koyarak bir ticari işletme (A İşletmesi) açar. Varlıklar (nakit) = Sermaye (işletme sahibinin hakları) = Daha sonra Y kişisinden borçlanarak satmak üzere TL lik ticari mal satın alır. Varlıklar (Nakit + Ticari Mal)= Sermaye + Borçlar(Y nin varlıklar üzerindeki hakları) = Bilanço bu eşitliğin çizelge haline getirilmiş şeklidir. Bu çizelgede eşitliğin sol tarafına aktif, sağ tarafına pasif denir. Yani mevcutlar ve alacaklar aktifi, sermaye ve borçlar pasifi oluşturur. Aktif kısımda yer alan varlıklar işletmenin sahip olduğu para, mal, makine, bina, taşıt gibi maddi ve haklar, şerefiyeler, kuruluş giderleri gibi maddi olmayan değerlerden ve işletmenin müşterilerden (alıcılar), personelden ve diğer üçüncü kişilerden olan alacaklarından oluşur. Pasifte yer alan sermaye, işletme sahiplerinin işletmeye verdikleri değerlerden doğan haklarını; borçlar ise işletmenin satıcılara, bankalara, personele ve diğer üçüncü kişilere olan borçlarını göstermektedir. Varlıklar = Borçlar + Sermaye Aktif = Pasif VARLIKLAR (Dönen + Duran) = KAYNAKLAR (Yabancı + Öz) A İşletmesi Aktif tarihli BİLANÇO Pasif VARLIKLAR Ticari Mallar BORÇLAR SERMAYE AKTİF TOPLAMI PASİF TOPLAMI

8 Genel anlamda bir bilanço tablosunun görünümü aşağıdaki gibidir: X İşletmesi Aktif tarihli BİLANÇO Pasif VARLIKLAR Dönen Varlıklar 1 ( 1 yıl) xx.xxx.- Alınan Çekler xx.xxx.- Bankalar xx.xxx.- Hisse Senetleri xx.xxx.- Alıcılar 2 xx.xxx.- Alacak Senetleri 3 xx.xxx.- Ticari Mallar xx.xxx.- Duran Varlıklar 4 (>1 yıl) Alıcılar 5 xx.xxx.- Alacak Senetleri 6 xx.xxx.- Arazi ve Arsalar xx.xxx.- Binalar xx.xxx.- Makine xx.xxx.- Taşıtlar xx.xxx.- Demirbaşlar xx.xxx.- XXX.XXX.- BORÇLAR Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar 7 ( 1 yıl) Banka Kredileri xx.xxx.- Satıcılar 8 xx.xxx.- Borç Senetleri 9 xx.xxx.- Uzun Vadeli Yabancı Kaynaklar 10 ( 1 yıl) Banka Kredileri xx.xxx.- Satıcılar xx.xxx.- Borç Senetleri xx.xxx.- ÖZKAYNAKLAR (SERMAYE) XXX.XXX.- XXX.XXX.- AKTİF TOPLAMI XXX.XXX.- PASİF TOPLAMI XXX.XXX.- Mali İşlemlerin Bilançoya Etkisi Mali nitelikleki olaylar işletmenin varlıkları ve kaynakları üzerinde para ile ifade edilebilen değişiklik yaratırlar. Bilanço temel eşitliği, mali işlemler sonucu çeşitli değişikliğe uğrar. Ancak, varlıklar kaynaklardan az veya çok olamayacağından eşitlik sürekli olarak korunur. 1 Nakit mevcudu ya da en geç bir muhasebe dönemi içinde (1 yıl) tüketilen veya paraya çevrilmesi öngörülen türde varlıklar 2 İşletmenin vadeli (veresiye/kredili) mal satışından oluşan ve en geç bir yıl içiine tahsil edeceği alacakları 3 İşletmenin mal satışından oluşan ve en geç bir yıl içinde tahsil edeceği senetli alacakları 4 Bir yıldan daha uzun sürede kullanılacak varlıklar 5 İşletmenin vadeli (veresiye/kredili) mal satışından oluşan ve bir yıldan daha uzun sürede tahsil edeceği alacakları 6 İşletmenin mal satışından oluşan ve bir yıldan daha uzun sürede tahsil edeceği senetli alacakları 7 İşletmenin en geç bir muhasebe dönemi içinde ödemesi gereken borçları 8 İsletmenin vadeli mal alışlarından doğan borçları 9 İşletmenin mal alışlarıyla ilgili senetli borçları 10 İşletmenin bir yılda daha fazla süre içinde ödeyeceği borçları 8

9 Örnek: Yeni kurulan bir ticari işletmede çeşitli işlemlerin bilanço üzerindeki etkisi aşağıda gösterilmiştir. 1. ABC işletmesi işletme sahiplerinin sermaye olarak koyduğu TL nakit ve TL lık bina ile işe başlıyor. Varlıklar = Sermaye + Borçlar + Bina = Sermaye + Borçlar = ABC İşletmesi Aktif tarihli BİLANÇO Pasif VARLIKLAR Bina SERMAYE AKTİF TOPLAMI PASİF TOPLAMI TL lık ticari mal nakden alınıyor. + Bina + Ticari Mal = Sermaye = = Vadeli (kredili) olarak TL lık ticari mal alınıyor. + Bina + Ticari Mal = Sermaye + Borçlar = = TL maliyetli ticari mal vadeli (kredili) olarak TL ya satılıyor. (Kar işletme sahiplerinin haklarında artış yaratacağından Sermayeye ekleniyor) + Bina + Ticari Mal + Alacaklar = Sermaye + Borçlar = = İşletmenin borçlu olduğu satıcı TL lık alacağına karşılık işletmeye ortak oluyor. + Bina + Ticari Mal + Alacaklar = Sermaye + Borçlar = = TL maliyetli mal peşin olarak TL ya satılıyor. (Zarar sermayede azalmaya neden oluyor) + Bina + Ticari Mal + Alacaklar = Sermaye + Borçlar = = Çalışanlara TL ücret ödeniyor. (Ücret ödemesi bir gider olduğundan, satış zararı gibi işletme sahiplerinin haklarında azalmaya neden oluyor) + Bina + Ticari Mal + Alacaklar = Sermaye + Borçlar = =

10 8. Binadan TL kira tahsilatı yapıyor (Gelir sermayede artışa neden oluyor). + Bina + Ticari Mal + Alacaklar = Sermaye + Borçlar = = ABC İşletmesi Aktif tarihli BİLANÇO Pasif VARLIKLAR Bina l Ticari Mal Alacaklar SERMAYE BORÇLAR AKTİF TOPLAMI PASİF TOPLAMI Dönemsonu Özsermayesi = = Dönembaşı Özsermayesi = Dönemsonu Özsermayesi - Dönembaşı Özsermayesi = Sonuç (Kar/Zarar) = TL fark vardır. Ancak 5.örnek işletmeye TL lik bir ortaklık (sermayeye ilave) söz konusu olduğunu görmekteyiz. Bu nedenle işletmenin ticari faaliyetlerinden doğan Kar = = TL dır. Yukarıdaki örnekden de anlaşılacağı üzere çeşitli mali işlemlerin bilançoyu oluşturan kalemler üzerindeki etkisini dört grupta toplamak mümkündür: 1. Aktifteki kalemlerden birinin artması, diğerinin azalması ve dolayısıyla bilanço toplamının değişmemesi 2. Pasifteki kalemlerden birinin artması, diğerinin azalması ve dolayısıyla bilanço toplamının değişmemesi 3. Hem aktifteki, hem pasifteki kalemlerde artış olması ve dolayısıyla bilanço toplamının artması 4. Hem aktifteki, hem pasifteki kalemlerde azalış olması ve dolayısıyla bilanço toplamının azalması 10

11 GELİR TABLOSU İşletmenin amaçlarından biri kar etmektir. Bilindiği gibi kar dönem içindeki mali olaylar nedeni ile işletme sahiplarinin haklarında meydana gelen artışı ifade eder. Burada dikkat edilmesi gereken nokta bulunan büyüklükte dönem içindeki sermaye artışı ya da sermaye azaltımının etkisinin bulunmamasıdır. Yani kar ya da zarar işletme faaliyetleri sonucunda oluşmalıdır. Dönem içinde işletme sahibi haklarında artış yaratan olaylar gelir (hasılat), azalış yaratan olaylar gider niteliğindeki olaylardır. Gelir (hasılat) bir varlık veya hizmetin satışından elde edilen ya da faiz veya kiradan kazanılan aktiflerin brüt tutarıdır. Gider, gelir sağlama amacı ile yapılan varlık (aktif) tükenmeleri (ya da borçlarda olulan artışlar) dır. Aktifte oluşan azalma aynı zamanda işletme sahibinin varlıklar üzerindeki haklarının toplam büyüklüğünü azaltır. Gelir ile gider arasındaki olumlu fark kar, olumsuz fark zarardır. Örnek: İşletmenin TL maliyetli malı peşin olarak TL ya satılıyor. Aynı gün TL değerindeki malı yanıyor. Satış sonucu elde edilen; Kar = Gelir (Satış hasılatı) Gider (hasılat elde etmek için tüketilen varlık maliyeti) Kar = = TL. Malın yanması ile meydana gelen; Zarar = TL. Toplam Kar veya Zarar; = TL zarar Ancak bu başarısızlık satıştan sorumlu departmana yüklenemez. Aslında işletmenin ana faaliyeti olan satıştan TL karı vardır. Malın yanması tedbirsizlik veya önlenemez başka nedenlerle meydana gelmiş olabilir. Görülüyor ki işletmenin ya da yönetimin başarısını değerlendiriken geleceğe ait planları yapılmasında önemli rolü olan çeşitli gelir ve giderlerin dönem içinde kaydedilmeleri, sınıflandırılmaları ve sonucuı verecek şekilde özetlenmeleri gerekir. Gelir tablosu, bir işletmenin belirli bir döneme ait net sonucunu, brüt satış karı, faaliyet karı büyüklüklerine ve bunları oluşturan ana olaylara yer vererek gösteren bir mali tablodur. Gelir tablosunda ana faaliyetlerin hacmı, bu faaliyetin getirdiği hasılat ile direkt olarak ilgili olan giderler ve indirimler; ana faaliyetin oluşması sırasında meydana gelen ana faaliyetle ilgili endirekt giderler ve son olarak da finansal gelir ve giderler, olağanüstü gelir ve giderler, önceki yıllarda yapılan ancak çeşitli nedenlerle sonradan düzeltilmesi gereken gelir ve giderler hakkındaki bilgiler gruplandırılarak verilmelidir. 11

12 Bu açıklamalar dikkate alındığında gelir tablosunun en basit şekli ana hatlarıyla aşağıdaki gibi olacaktır. Bu türde hazırlanan gelir tablosuna Rapor Tipi Gelir Tablosu denmektedir. X İşletmesi GELİR TABLOSU dönemi A. Brüt Satış Karı Bölümü Satışlar Satılan Mal Maliyeti ( ) Brüt Satış Karı (veya Zararı) B. Faaliyet Karı Bölümü Faaliyetle İlgili Giderler ( ) Faaliyet Karı (veya Zararı) C. Net Kar Bölümü Finansal Gelir / Giderler (+ ) Olağandışı Gelir / Giderler Önceki Yıllara Ait Düzeltmeler (+ ) Net Kar (veya Zarar) ( ). ( )..... Örnek: Daha önce yapılan mali işlemlerin bilançosuna etkisini gösterdiğimiz ABC İşletmesine (yapılan işlemler aşağıda sıralanmıştır) ait gelir tablosu şu şekilde hazırlanabilir. Gelir Tablosunu ilgilendiren işlemler italik ve kırmızı olarak yazılmıştır. İşlem 1. ABC işletmesi işletme sahiplerinin sermaye olarak koyduğu TL nakit ve TL lık bina ile işe başlıyor. İşlem TL lık mal nakit karşılığı alınıyor. İşlem 3. Kredi ile TL lık mal alınıyor. İşlem TL maliyetli mal vadeli olarak TL ya satılıyor. İşlem 5. İşletmenin borcu olan Satıcı B TL lık alacağına karşılık işletmeye ortak oluyor. İşlem TL maliyetli mal peşin olarak TL ya satılıyor. İşlem 7. Çalışanlara TL ücret ödeniyor. İşlem 8. Binadan TL kira tahsilatı yapıyor. ABC İşletmesi dönemi GELİR TABLOSU A. Brüt Satış Karı Bölümü Satışlar Satılan Malın Maliyeti ( ) (70.000) Brüt Satış Karı (veya Zararı) B. Faaliyet Karı Bölümü Faaliyetle İlgili Giderler (Ücretler) ( ) (5.000) Faaliyet Karı (veya Zararı) C. Net Kar Bölümü Diğer Faaliyetlerden Olağan Gelirler (Kira Gelirleri) Net Kar

13 Aynı tablo Bilanço tablosuna benzer bir biçimde (hesap tipi) hazırlanırsa; ABC İşletmesi GELİR TABLOSU GİDER dönemi GELİR Satılan Ticari Mallar Maliyeti Satışlar Genel Yönetim Giderleri Kira Gelirleri TOPLAM KAR

14 HESAP KAVRAMI Her bir mali nitelikteki işlemin, varlıklarda ve kaynaklarda (bilanço unsurları) ya da işletmenin faaliyetleri sonucu oluşan kalemlerde (gelir ve giderler) yarattığı değişimi tek bir tablo üzerinde izlemek olanaksızdır. Bu nedenle varlık veya kaynakların herbirinde ve faaliyetler sonucu oluşan unsurlarda meydana gelen artış veya azalışların ayrı bir çizelgede toplanması bu çizelgedeki artış veya azalış farkınında bilanço çizelgesine nakledilmesi uygundur. Mali nitelikteki olayların her bir bilanço unsurunda (varlık, sermaye, borç) ve faaliyet sonucunu oluşturan her bir unsurda yarattığı değişimlerin izlenmesine yarayan, başka bir deyişle aynı nitelikteki işlemlerin üzerinde toplandığı çizelgeye hesap denir. Artış ve azalışlar hesap denilen çizelgenin karşılıklı iki tarafında izlenir. Artış veya azalışların hesabın hangi tarafına yazılacağı hesabın niteliğiyle (Bilanço ya da Gelir Tablosu hesapları) ilgilidir. + + veya... HESABI veya ( ) ( ) Tarih Açıklama Tutar Tarih Açıklama Tutar Muhasebe öğrenimi sırasında ya da uygulamada zamandan ve yerden kazanmak için hesaplar T simgesi ile gösterilir.... Hesabı Muhasebe Eşitliği ve Hesapların İşleyişi Daha önce Bilanço temel eşitliğini Varlıklar = Sermaye + Borçlar şeklinde göstermiştik. Bu eşitliğe paralel olarak varlıkların, borçlar ve sermayedeki unsurların değişimlerini göstermeleri nedeniyle hesapların da eşitlik halinde iki grup oluşturacakları açıktır. Birinci grup hesaplar, varlıklardaki değişimleri gösteren hesaplardır. Bu hesap grubuna Varlık Hesapları veya Aktif Hesaplar denir. 14

15 İkinci grup hesaplar farklı borçlar ve farklı sermaye unsurlarını temsil eden hesaplar olup bunlara Kaynak Hesapları veya Pasif Hesaplar adı verilir. Hesapların İşleyiş Kuralları Her hesabın bir yanına yapılan kayıt o hesabın temsil ettiği varlık, kaynak, gelir yada giderdeki artışı, diğer yanına yapılan kayıt ise azalışı gösterir. Artış veya azalışların hesabın hangi yanına yazılacağını hesabın niteliği belli eder. Mali işlemler çift taraflı etkiye sahiptir (en az iki hesabı ilgilendirir). Yani her bir mali işlemin hesaplara yapılacak kaydında çeşitli hesapların sol tarafına kaydedilecek tutarlar ile sağ tarafına kaydedilecek tutarlar eşit olmalıdır. Bu açıklamalar çerçevesinde aktif (varlık) ve pasif (sermaye + borçlar) hesapların hangi tarafına artışların, hangi tarafına azalışların kaydedileceğini aşağıdaki gibi gösterebiliriz: Aktif Hesaplar = Pasif Hesaplar Varlık H. Borç H Sermaye H = + (+) ( ) ( ) (+) ( ) (+) Artış Azalış Azalış Artış Azalış Artış BİLANÇO TEMEL DENKLEMİNE UYGUN OLARAK VARLIK HESAPLARINDA OLUŞAN ARTIŞLAR İLGİLİ HESABIN SOL TARAFINA, AZALIŞLAR İLGİLİ HESABIN SAĞ TARAFINA KAYDEDİLİR. SERMAYE VE BORÇLARDAKİ ARTIŞLAR İLGİLİ HESABIN SAĞ TARAFINA, AZALIŞLAR İLGİLİ HESABIN SOL TARAFINA KAYDEDİLİR. Hesaplarla İlgili Terminoloji Gerçek hayatta işlemlerin hesaplara kaydında hesapta artış veya azalış ifadeleri kullanılmaz. Mali nitelikteki işlemlerin hesaplara kaydedilmesi ve izlenmesine ve hesapların kullanılışına ait özel terimler vardır. Muhasebe terminolojisinde artış veya azalış ifade etmesine bakılmaksızın herhangi bir hesabın sol tarafına hesabın borcu veya borç tarafı, sağ tarafına hesabın alacağı veya alacak tarafı denir. Bu nedenle hesap hangi gruba (Aktif/Pasif) girerse girsin, hesabın sol tarafına (borcuna) yazılmasına hesabın borçlandırılması, sağ tafına (alacağına) yazılmasına hesabın alacaklandırılması denir.... Hesabı Borç tarafı Borçlandırmak Alacak tarafı Alacaklandırmak Hesabın niteliğine göre bir hesabın borçlu ya da alacaklı kısmına ilk kez bir işlemin yazılması yoluyla kullanılmaya başlanmasına hesap açmak denir. 15

16 Bir hesabın iki yanının toplamları arasındaki farka hesap kalanı veya hesabın bakiyesi denir. Hesabın borç tarafının alacak tarafı toplamından büyük olması durumunda borç kalanı ndan, alacak tarafının borç tarafı toplamından büyük olamsı durumunda da alacak kalanı ndan söz edilir. Hesap kalan vermez ise, yani hesabın borç ve alacak toplamları birbirine eşit olduğunda hesap kapalıdır veya hesap kapanmıştır şeklinde ifade edilir. Hesaplar ve Bilanço Arasındaki İlişkiler Bilanço temel denklemine uygun olarak; varlık hesaplarındaki artış için ilgili hesap borçlanır; kaynak hesaplarındaki artış içinse ilgili hesaba alacak kaydedilir. Varlık (Aktif) hesapları borç, kaynak (Pasif) hesapları ise alacak kalnı verirler. Örnek: İşlem 1: A işletmesi TL nakit sermaye ile çalışmaya başlamıştır. Buna göre Açılış Bilançosu; A İşletmesi Aktif tarihli Bilançosu Pasif KASA SERMAYE Aktif Toplamı Pasif Toplamı B KASA A = B SERMAYE A (1) (1) İşlem sonucunda her iki hesaptada artış meydana gelmiştir. varlık hesabı olduğundan hesaba borç, Sermaye ise kaynak hesabı olduğundan hesaba alacak kaydı yapılmıştır. İşlem 2: İşletme TL borç almıştır. B KASA A = B SERMAYE A + B BORÇLAR A (1) (1) (2) (2) Hem aktif hem de pasif hesaplarda artış olmuştur. daki artış hesaba borç, borçlardaki artış da hesaba alacak kaydedilmiştir. İşlem 3: İşletme TL tutarında malı peşin olarak satın almıştır. B KASA A + B TİCARİ MAL A = B SERMAYE A + B BORÇLAR A (1) (3) (3) (1) (2) (2) Aktif bir hesap olan kasa hesabında azalma olurken, diğer bir aktif hesap olan Mal hesabında artış olmuştur. Bu nedenle alacaklandırılmış, Ticari Mallar ise borçlandırılmıştır. 16

17 İşlem 4: İşletme yaptığı bir hizmet karşılığında TL almıştır. B KASA A + B TİCARİ MAL A = B SERMAYE A + B BORÇLAR A (1) (3) (3) (1) (2) (2) (4) (4) Hizmet karşılığı elde edilen bir gelir söz konusudur. Hizmet karşılığı elde edilen para aktifleri arttırmakta, varlıklardaki bu artış ise işletme sahiplerinin haklarında bir artış meydana getirdiğinden Sermayeyi arttırmaktadır. Bu nedenle hesabındaki artış için hesap borçlandırılmış, Sermaye hesabındaki artış içinse hesap alacaklandırılmıştır. İşlem 5: İşletmede çalışanlara TL ücret ödenmiştir. B KASA A + B TİCARİ MAL A = B SERMAYE A + B BORÇLAR A (1) (3) (3) (5) (1) (2) (2) (5) (4) (4) Gider işlemidir. Sermaye azaldığı için borç kaydı, kasa da da azalış olduğu için alacak kaydı yapılmıştır. Dönem sonunda hesap kalanları; B KASA A + B TİCARİ MAL A = B SERMAYE A + B BORÇLAR A (1) (3) (3) (5) (1) (2) (2) (5) (4) (4) Hesap kalanlarından düzenlenecek bilanço ise aşağıdaki gibi olacaktır. A İşletmesi Aktif tarihli Bilançosu Pasif KASA BORÇLAR TİCARİ MAL SERMAYE Aktif Toplamı Pasif Toplamı Bilanço Hesaplarının İşleyişi ile İlgili Örnek: Aşağıdaki işlemleri ilgili hesaplara kaydediniz ve işletmenin bilançosunu hazırlayınız. İşlem 1. X İşletmesi TL nakit sermaye ile işe başlamıştır. İşlem 2. Senetle TL Tutarında mal alınmıştır. İşlem TL maliyetli mal peşin olarak TL ya satılmıştır. İşlem 4. Çalışanlara TL tutarında ücret ödenmiştir. 17

18 Gelir Tablosu Hesapları (Sonuç Hesapları - Gelir ve Gider Hesapları) Gelir işletme sahipleri haklarında, işletmenin faaliyetlerinden doğan brüt bir artışı ifade eder. Gider ise, işletmenin faaliyetlerinden dolayı işletme sahiplerini varlıklar üzerindeki haklarında meydana gelen azalışı ifade eder. Bu bakımdan gelir elde etmek amacıyla bir aktifin kullanılması veya tüketilmesi sonucunda meydana gelen azalışları gösterir. Faaliyetlerin sürdürülmesi için çalışanlara verilen ücretler, reklam bedelleri, kira ve sigorta bedelleri birer gider unsurudur. Dönem sonunda işletme sahibinin haklarında dönem başına göre oluşan farkın (kar/zarar) hangi olayların sonucu olduğunun bilinmesi, işlemlerin analizi ve gelir tablosunun hazırlanabilmesi için gereklidir. Bu nedenle bu olayların ayrı ayrı hesaplara kaydedilmesi çok önemlidir. Bu amaçla işletme sahiplerinin haklarında artış yaratan mali işlemler için Gelir Hesapları veya azalış yaratan işlemler için de Gider Hesapları adı verilen Sonuç Hesapları geliştirilmiştir. Bu hesaplara Gelir Tablosu Hesapları da denilmektedir. Gelir ve Gider Hesaplarının Kaydı Gelir hesapları artışların yazıldığı sermaye hesabının alacak (sağ) tarafını, gider hesapları da azalışların yazıldığı sermaye hesabının borç (sol) tarafını temsil edecektir. Dolayısıyla sermayeyi arttıracağından gelir ilgili hesabın alacağına, gider ise sermayeyi azaltacağından ilgili hesabın borcuna kaydedilir. B ( ) SERMAYE HESABI (+) A Azalışlar-Giderler Artışlar-Gelirler B GİDER HS A = B GELİR HS A Yapılan Giderler Elde Edilen Gelirler Gelir bir kez oluştuktan sonra azalma olmaz, gelir hesaplarında elde edilen gelirler nedeni ile daima bir artış söz konusudur. Ancak hesabın devri, kapatılması veya kayıt hatalarının düzeltilmesi durumunda hesabın borç tarafına kayıt yapılması söz konusudur. Gelir hesapları her zaman alacak kalanı verirler. Gider de bir kez oluştuktan sonra azalmaz, daima birikim söz konusudur. Ancak hesabın devri, kapatılması veya kayıt hatalarının düzeltilmesi durumunda hesabın alacak tarafına kayıt yapılması söz konusudur. Gider hesapları her zaman borç kalanı verirler. Gelir ve Gider hesapları dönem sonunda KAR veya ZARAR HESABI denilen bir hesaba devredilirler. Bu hesabın alacak kalanı vermesi gelir fazlalığını yani KAR ı, borç kalanı vermesi gider fazlalığını yani ZARAR ı ifade eder. 18

19 VARLIKLAR = BORÇLAR HS + SERMAYE HS Artış Azalış Azalış Artış Azalış Artış GİDERLER HS GELİRLER HS Artış Azalış Azalış Artış + + Sonuç = Gelir Gider = Kar /Zarar Gelirler > Giderler Kar Giderler > Gelirler Zarar KAR veya ZARAR HESABI Giderler Gelirler Zarar Kar Yukarıdaki örnekte verilen A işletmesinin gelir ve gideri şöyle kaydedilecektir. B KASA HS A + B MAL HS A = B SERMAYE H A + B BORÇLAR H A (1) (3) (3) (1) (2) (2) (5) (4) GİDERLER HS GELİRLER HS (5) (6) (7) (4) KAR veya ZARAR HESABI (6) (7) KAR : TL 19

20 Hesap Planları Bir işletmede kullanılacak hesapların sistemli ve gruplandırılmış olarak yeraldığı listeye hesap planı denir. Hesaplar, hesap planında belirli bir sıralama içinde bulunur. Sıralama hesapların kodlanması ile sağlanır. Tek Düzen Hesap Planı Uygulaması Ülkemizde 1994 yılı başından beri finansal kurumlar dışında kalan işletmelerin tümünde tek düzen hesap planı uygulanmaya başlamıştır. THP da hesaplar önce 9 ana gruba bölünmüştür. 1 DÖNEN VARLIKLAR (Nakit mevcudu + 1 yıl içinde paraya çevrilebilen veya kullanılabilen varlıklar) 2 DURAN VARLIKLAR (1 yıldan daha uzun sürede paraya çevrilebilen veya kullanılacak varlıklar) 1-5 BİLANÇO HESAPLARI 6 GELİR TABLOSU HESAPLARI (Gelir ve gider hesapları) 3 KISA VADELİ YABANCI KAYNAKLAR (Vadesi bir yıla kadar olan borçlar) 4 UZUN VADELİ YABANCI KAYNAKLAR (Vadesi 1 yıldan daha uzun olan borçlar) 5 ÖZKAYNAKLAR (İşletme sahiplerinin koydukları kıymetler + işletmede tutulan karlar) 7 MALİYET HESAPLARI (İşletme giderlerinin oluşumunun izlendiği hesaplar) 8 SERBEST HESAPLAR (Özel ihtiyaçlar için açılacak hesaplar) 9 NAZIM HESAPLAR (Bilanço dışı hak ve yükümlülüklerin ve diğer bilgilerin izlendiği hesaplar) 20

21 MUHASEBE BİLGİ AKIŞI Objektif Belgeler Günlük Defter Maddeler Büyük Defter Hesaplar Mizanlar Mali Tablolar Objektif Belgeler Belgeler mali nitelikteki işlemin tarihini, taraflarını, konusunu, miktarını ve tutarını belirleyen temel kayıt araçlarıdır. Muhasebede yapılan her kaydın bir belgeye dayanması gerekir. Bu amaçla ülkemizde kullanılan belli başlı belgeler şunlardır: Fatura, sevk irsaliyesi, perakende satış fişi Bonolar (senetler), çekler Gider pusulaları Müstahsil makbuzları Taşıma belgeleri Bordrolar Defterler Günlük Defter Daha önce mali işlemlerin etkilerinin ilgili hesaplara borçlandırma ve alacaklandırma yoluyla kaydedileceği açıklanmıştı. Ancak hesapların çokluğu ve hesapların yer alacağı büyük defter içinde her bir hesap için ayrı ayrı sayfalar kullanılacağı düşünülürse, işlemlerin kaydı sırasında gerekli bir kaydın unutulması, aynı kaydın iki kere yapılması ve tutarlardaki hatalı kayıtlar, vb. nedenlerle hatalı sonuçların ortaya çıkması kaçınılmazdır. Bu nedenle işlemlerin hesaplara kaydından önce bu kayıtlara temel olacak, kayıtların hatalı yapılmasını önleyecek veya hiç değilse en aza indirecek bir araca gereksinim vardır. Bu araç günlük defterdir (yevmiye defteri). Belgelere dayalı olarak yapılacak kayıtlar önce günlük deftere kaydedilir, sonra büyük deftere aktarılır. Günlük defter işlemlerin çift taraflı etkisini görebilmek açısından çok önemlidir. İşlemler bir bütünlük içinde oluş sıralarına göre etkiledikleri hesaplara borç veya alacak kaydedilir. Her madde içinde borçlandırılan ya da alacaklandırılan tutarlar birbirine eşit olacağından, her sayfa sonunda alınacak borç ve alacak tutarları toplamı da birbirine eşit olacaktır. Bu eşitliğin bozulması kayıtta hata yapıldığını gösterir. Günlük deftere kayıt yapıldığı anda değişmezlik kazanır. Hatalı bir kayıt yapıldığı zaman bu kayıda dokunulmaz, düzeltme yapılacak bir başka kayıtla düzeltilir. Günlük deftere yapılan kayıtların değiştirilmesini önlemek amacıyla, ait olduğu hesap döneminin ilk ayı içinde defterin notere ibraz edilerek görüldü sözcüğünün yazılıp, mühür basılması ve imza ettirilmesi, yapılan yanlışların da ancak muhasebe kurallarına uygun bir biçimde değiştirilmesi yasal bir zorunluluk haline getirilmiştir. (TTK m.70, VUK m ) 21

22 Günlük defter maddesi örneği: Örnek: tarihinde TL nakit paranın sermaye olarak konulması suretiyle, işe başlaması günlük defter maddesi olarak aşağıdaki gibi yazılacaktır Sermaye İşe başlama sermayesi Günlük deftere yapılan bu kayıt daha sonra hesapları içeren büyük defterde maddede yer alan hesapların kendi sayfalarına geçirilir. Büyük deftere aktarılan kaydın hangi yevmiye maddesinden alındığını göstermek üzere (kaynağı kolaylıkla saptayabilmek amacıyla) madde numarası da ilgili sütuna kaydedilir. Büyük Defter Günlük deftere tarih sırasına göre kaydedilen işlemlerin niteliklerine göre sınıflandırılarak büyük defter hesaplarına kaydedilir. TTK ve VUK kanunlarına göre tutulması zorunludur. Büyük defterin sayfaları numaralıdır. Açık şekilde defterin karşılıklı iki sayfasına aynı numara verilir. 100 KASA HESABI 100 Madde Madde Tarih No Açıklama Tutar Tarih No Açıklama Tutar 12/06 1 Sermaye olarak konulan /.. 2 Mal alımı için kullanılan

23 Büyük Defter Kayıtlarının Sağlaması - Mizan Günlük defterdeki rakamsal büyüklüğün büyük defterde de oluşup oluşmadığını kontrol etmek için hazırlanmış bir çizelgedir. Hesapların adlarının, borç ve alacak tutarları ile kalanlarının yer aldığı bir listedir. Büyük defter mizanının kalanlarından yaralanılarak, bilanço ve gelir tablosu hazırlanır. Dönem içinde herhangi bir tarihte çıkarılan mizana geçici mizan denir. Normal olarak geçici mizan her ayın sonunda çıkarılır ve o ayın adı ile anılır. Ocak ayı mizanı gibi. 12. ayın sonunda çıkarılan mizana Genel Geçici Mizan denir. Yıl sonu ayarlama ve düzeltme kayıtları yapıldıktan sonra bu kayıtların doğruluğunu araştıran bir mizan daha çıkarılır. Bilançoya esas olan bu mizana Kesin Mizan ya da Kat i Mizan denir. MUHASEBE SÜRECİ İşletmenin kuruluşu bir defa gerçekleşip ondan sonra yaşamı süreklilik göstereceğinden, işine devam etmekte olan bir işletmede her dönem tekrar eden işlemler sırasıyla şöyledir: 1. Açılış bilançosunun hazırlanması ve açılış kaydının günlük deftere yapılması 2. Açılış kaydının büyük deftere aktarılması 3. Günlük işlemlerin belgelendirilmesi ve günlük deftere kayıt 4. Büyük deftere kayıt 5. Aylık mizanların düzenlenmesi 6. Genel geçici mizanın düzenlenmesi (Aralık ayı mizanı) 7. Dönem sonu envanter işlemlerinin yapılması 8. Dönem sonu muhasebe işlemleri 9. Kesin mizan düzenlenmesi 10. Mali tabloların düzenlenmesi 11. Kapanış kayıtlarının yapılması 23

24 VARLIK HESAPLARI Muhasebede varlık deyimi, işletme sahibinin veya ortakların işletmeye koydukları sermaye ile dönem karlarından işletmede bıraktıkları bölümler karşılığında ve üçüncü kişilere borçlanarak elde edilen maddi ve maddi olmayan değerlerin bütününü anlatır. Varlıklar, işletmeye tahsis edilen kaynakların yatırıldığı alanları yani kullanma yerlerini gösterir ve bilançonun aktifini oluşturur. 1 DÖNEN VARLIKLAR İşletmenin nakit olarak elinde tuttuğu paralarla, vadesiz veya 1 yıla kadar vadeli olarak bankaya yatırdığı paralar ve normal koşullarda 1 yıl içinde ya da işletmenin normal faaliyet dönemi içinde paraya çevrilmesi veya tüketilmesi öngörülen varlıklar işletmenin dönen varlıkları nı oluşturur. Dönen varlık hesaplarına detaylı olarak girmeden önce her türlü alım ve satım işlerinde söz konusu olan Katma Değer Vergisini inceleme zorunluluğu nedeniyle öncelikle 15 Stoklar grubuna değinmekte yarar görülmektedir. Diğer hesaplar sırasıyla bu gruptan sonra anlatılacaktır 15 STOKLAR Stoklar ticari işletme faaliyetleri içinde satılmak için elde bulundurulan gözle görülen varlıklardır. Stoklar finansal durumunu ve karlılığını etkileyen en önemli faktördür. Ticari işletmelerde bu kapsama giren varlıklar 153 TİCARİ MALLAR hesabında izlenir. Mal Alım Satımında Katma Değer Vergisi ve İzlenildiği Hesaplar Katma değer vergisi, harcamaları vergilendiren bir vergilendiren bir vergi türüdür. İşletmeler mal ve hizmet alımında satıcılara bedelin belirli bir yüzdesi kadar KDV öderler, alıcılardan da teslim edilen veya yerine getirilen hizmetlerin bedeli üzerinden yine belirli bir yüzde oranında hesaplanan KDV alırlar. Mal ve hizmet alım satımında ortaya çıkan KDV nin muhasebeleştirilmesinde kullanılan hesaplar tek düzen hesap planına göre şunlardır: 191 İNDİRİLECEK KDV HESABI: Satın alınan mal ve hizmet bedeli üzerinden satıcıya ödenecek KDV bu hesabın borcuna kaydedilir. Aktif karakterli bir hesaptır, alacak kaydı sadece düzeltme ve kapatma işlemleri sırasında yapılır. Örnek: TL lik mal alınmış, %18 KDV si ile birlikte bedeli nakit olarak ödenmiştir. Ticari Mallar Hesabı İndirilecek KDV Hesabı Hesabı HESAPLANAN KDV HESABI: Satılan mal ve hizmet bedeli üzerinden müşteriden alınan KDV bu hesabın alacağına kaydedilir. Pasif karakterli bir hesaptır, borç kaydı sadece düzeltme ve kapatma işlemleri sırasında yapılır. Örnek: TL lik mal peşin olarak satılmıştır, KDV oranı %18 dir. Hesabı Yurtiçi Satışlar Hesabı Hesaplanan KDV H

25 B İndirilecek KDV H. A B Hesaplanan KDV H. A ÖDENECEK VERGİ VE FONLAR HESABI İşletmenin bir ay içinde yaptığı işlemler sonucu aldığı KDV (Hesaplanan KDV) tutarı, ödediği KDV (İndirilecek KDV) tutarını aşarsa, bu fark ay sonunda bu hesabın alacağına aktarılır. Katma Değer Vergisi kesintisi yapmakla sorumlu tutulanlar vergilendirme ayını izleyen ayın 25.günü akşamına kadar KDV beyannamelerini verirler ve bu süre içinde beyannamede bildirdikleri tutarı bağlı oldukları vergi dairesine öderler. Yukarıdaki işlemde Ödenen vergi 180 TL, alınan vergi ise 360 TL dir. Ay sonunda 180 TL lik vergi izleyen ayda vergi dairesine ödenmek üzere Ödenecek Vergi ve Fonlar Hesabı nın alacağına kayıtlanır. Hesaplanan KDV İndirilecek KDV Ödenecek Vergi ve Fonlar Ödeme sırasında yapılacak kayıt ise aşağıdaki gibidir. Ödenecek Vergi ve Fonlar Hesabı DEVREDEN KDV HESABI İşletmenin bir ay içinde yaptığı işlemler sonucu ödediği KDV (İndirilecek KDV) tutarı, aldığı KDV (Hesaplanan KDV) tutarını aşarsa, içinde bulunulan ayda indirilemeyen KDV, izleyen ay veya aylarda indirilmek üzere ay sonunda bu hesaba aktarılır. Hesaplanan KDV Devreden KDV İndirilecek KDV XX X XX 25

26 153 TİCARİ MALLAR HESABI Ticari Mallar Hesabı işletmenin üzerinde değişim işlemleri uygulamadan satmak üzere aldığı ticari malların izlendiği hesaptır. Alınan mallar maliyet bedeli üzerinden Ticari Mallar hesabının borcuna kayıtlanır. Satış işlemi sırasında yapılan kayıt ise işletmede uygulanan yönteme göre farklılık gösterir. İşletmelerde Ticari Malların izlenmesinde iki esas yöntem kullanılmaktadır. 1. Aralıklı Envanter Yöntemi 2. Sürekli Envanter Yöntemi Aralıklı Envanter Yöntemi mal çeşidinin çeşitli, ucuz ve küçük hacimli birimlerden oluştuğu işletmelerde (kırtasiyeci, konfeksiyoncu, gıda marketi gibi) kullanılır. Bu işletmelerde satış sırasında satılan birim malın maliyeti ve bu nedenle satıştan sağlanan kar veya zararın bilinmesi ve kayıt altına alınması neredeyse olanaksızdır. Satılan malın maliyeti dönem sonu envanterinden sonra belirlenmektedir. Ancak işletmede optik okuyuculu barkod sistemi uygulanıyorsa ya da malın çeşidi az, büyük hacımlı ve yüksek fiyatlı birimlerden oluşuyorsa Sürekli Envanter Yöntemi kullanılır, diğer bir ifadeyle satış esnasında satılan malın maliyeti bilinmektedir. Maliyeti belirlemek için çeşitli yöntemler geliştirilmiştir, bu yöntemlerden daha sonra (Muhasebe II) bahsedilecektir. Sürekli Envanter Yönteminde dönem içinde Ticari Mallar Hesabının kalanı sürekli olarak ambardaki mal mevcudunu gösterir. İki yöntem arasındaki farlılık satış kayıtlarında ortaya çıkmaktadır. Mal ile ilgili tüm diğer işlemlerin kayıtları her iki yöntemde de aynıdır. İki yöntemin işleyişini örneklerle görelim: MAL ALIŞLARI : Kayıt her iki yönteme göre değişmemektedir. Örnek 1: A Koll. Şirketinden TL lık peşin mal satın satındı. (KDV oranı %18) Ticari Mallar İndirilecek KDV Örnek 2: B Koll. Şirketinden 200.-TL lık vadeli olarak mal alındı. (KDV oranı %18) Ticari Mallar İndirilecek KDV Örnek 3: C Koll Şirketinden 75 TL sı peşin, kalanı senetle 100 TL lık mal alındı. (KDV oranı %18) Ticari Mallar İndirilecek KDV Borç Senetleri SATIŞLAR : Kayıt her iki yönteme göre farklılaşmaktadır. 26

27 Örnek 4: TL maliyetli mal TL ya senetle satıldı (KDV %18). (Satılan malın maliyeti belli olduğuna göre işletmenin Sürekli Envanter Yöntemi ni kullandığını düşünebiliriz.) Alacak Senetleri Yurtiçi Satışlar Hesaplanan KDV Satılan Ticari Mallar Maliyeti Ticari Mallar Örnek 5: Senetle TL lık satış yapıldı (KDV %18). (Satılan malın maliyeti verilmemiştir, dolayısıyla işletmenin Aralıklı Envanter Yöntemi ni benimsediği anlaşılmaktadır.) Alacak Senetleri Yurtiçi Satışlar Hesaplanan KDV Örnek 6: 100.-TL maliyetli mal 200.-TL ya nakit olarak satıldı (KDV %18). (SEY 1 ) Yurtiçi Satışlar Hesaplanan KDV Satılan Ticari Mallar Maliyeti Ticari Mallar Örnek 7: Nakit olarak 200.-TL lık satış yapıldı (KDV %18). (AEY 2 ) Yurtiçi Satışlar Hesaplanan KDV Örnek 8: Vadeli olarak 250.-TL lık satış yapıldı (KDV %18). (AEY) Alıcılar Yurtiçi Satışlar Hesaplanan KDV SEY: Sürekli Envanter Yöntemi 2 AEY: Aralıklı Envanter Yöntemi 27

28 Örnek 9: 200.-TL maliyetli mal vadeli olarak 250.-TL ya nakit olarak satıldı (KDV %18). (SEY) Alıcılar Yurtiçi Satışlar Hesaplanan KDV Satılan Ticari Mallar Maliyeti Ticari Mallar Bu işlemlerden sonra her iki yönteme göre kullanılan hesapların durumu aşağıdaki gibi olacaktır: Sürekli Envanter Yöntemi: Aralıklı Envanter Yöntemi: TİCARİ MALLAR TİCARİ MALLAR alış (1) (4) satış (1) alış (2) (6) satış (2) alış (3) (9) satış (3) YURTİÇİ SATIŞLAR YURTİÇİ SATIŞLAR (4) (5) (6) (7) (8) (9) SATILAN T.MAL MALİYETİ (4) (6) (9) Aralıklı Envanter Yönteminde Satılan Malın Maliyetinin Hesaplanması ve Kaydı: Aralıklı Envanter Yönteminde Satılan Malın Maliyeti dönem sonunda hesaplanmaktadır. Dönem içinde Ticari Mallar Hesabına satılan malın kaydı yapılmadığından hesabın kalanı dönem sonu mal mevcudunu göstermez. Satılan malın maliyetini bulmak için mutlaka dönemsonunda malların sayımının yapılması gerekir. Sayım sonucu bulunan dönemsonu mal mevcudu, dönem başı mal mevcudu ile dönem alışlarından oluşan mal toplamında (T.M.H.nın borç kalanı) düşüldüğünde satılan malların maliyet bulunur. 28

29 Eğer yapılan sayım sonucunda depoda 700 TL lık mal olduğu görüldüyse; Satılan Ticari Mallar Maliyeti (STMM) = Ticari Mallar H.nın kalanı Dönem sonu stok (sayım sonucu) STMM = = TL olarak bulunur. Buna göre dönem sonu envanter kaydı aşağıdaki gibi yapılır: 14 Satılan Ticari Mallar Maliyeti Ticari Mallar Hesabı Dönem Kar ya da Zararının Bulunması ve Kaydı: Dönem Karı ya da Zararı = Yurtiçi Satışlar STMM Dönem Karı = = 650 TL Buna göre Gelir/Gider hesaplarının (sonuç hesapları) kapatılması: 15 Yurtiçi Satışlar Dönem Karı/Zararı Dönem Karı/Zararı Satılan Malın Maliyeti H B Dönem Karı/Zararı A

30 VARLIK HESAPLARI na devam: 1 DÖNEN VARLIKLAR 10 HAZIR DEĞERLER 100 KASA 101 ALINAN ÇEKLER 102 BANKALAR 103 VERİLEN ÇEKLER VE ÖDEME EMİRLERİ (-) 108 DİĞER HAZIR DEĞERLER 100 KASA HESABI İşletmenin elindeki nakit paranın kaydedildiği ve izlendiği hesaptır. Türk parası mevcudu itibari (üzerinde yazılı) değer, yabancı paralar ise Türk parası karşılığı üzerinden değerlenerek kaydedilir. 1. Türk parası işlemleri: ya konan paralardan (tahsil) dolayı borçlanır, kasadan verilen paralardan (ödeme-tediye) dolayı alacaklanır. hesabı sadece borç kalanı (kasa mevcudu) verir. Örnek: Aşağıdaki işlemleri günlük deftere kaydediniz, ya ait Büyük defter kayıtlarını gösteriniz İşlem TL sermaye konuyor. İşlem 2. Bankada TL lık hesap açtırılıyor. İşlem 3. Vadesi gelen TL alacak senedi tahsil ediliyor. İşlem 4. Nakit olarak TL lık mal alınıyor. (%8 KDV) İşlem TL lık kira ödeniyor. İşlem 6. Nakit olarak TL lık satış yapılıyor (KDV oranı % 18 içinde) Sermaye Bankalar Alacak Senetleri Ticari Mallar İndirilecek KDV Genel Yönetim Giderleri Yurtiçi Satışlar Hesaplanan KDV

31 B 100 KASA HESABI A Borç kalanı: =8.060 TL mevcudu 2. Yabancı Paralar: Nakit halindeki yabancı paralara efektif, nakit dışındaki yabancı para ödeme araçlarına (senet, çek) ise döviz denmektedir. Yabancı paralar işlemin yapıldığı günkü kur üzerinden Türk lirasına çevrilerek Hesabına kaydedilir. Örnek: Otelden ayrılan müşteri 300 TL olan borcunu ödemek üzere $100 veriyor. Yabancı para $1=3,50 TL kuru üzerinden satın alınarak müşterinin hesabı kapatılıyor. kalan Türk liraları müşteriye nakten ödeniyor. Söz konusu yabancı daha sonra para Iş Bankası nda bozduruluyor. Banka yabancı paranın karşılığını $1=3,70 TL kuru üzerinden işletmenin hesabına kaydediyor. Yabancı paranın alınması: Yabancı Paralar Alıcılar Türk Lirası Alış fiyatı $100 = 100x3,50 = 350 TL Yabancı paranın satılması: Bankalar Yabancı Paralar Kambiyo Karları Satış fiyatı $100 = 100x3,70 = 370 TL Örnek: X İşletmesi 800 TL lik mal satarak karşılığında $200 almış, geri kalan miktarı ise TL olarak tahsil emiştir. İşlem günündeki kur $1=3,50 TL dir. Malın satışındaki KDV oranı ise % 8 dir. Yabancı Para Türk Lirası Yurtiçi Satışlar Hesaplanan KDV Alış fiyatı $200 = 200x3,50 = 700 TL

32 Örnek: Daha önce 3.50 TL lik kur üzerinden alınan $200; 3,40 TL lik kur üzerinden satılmıştır. Türk Lirası Kambiyo Zararları Yabancı paralar Satış fiyatı $200 = 200x3,40 = 680 TL Örnek: Bu para 3,60 TL lik kur üzerinden satılsaydı. Türk Lirası Yabancı Paralar Kambiyo Karları Satış fiyatı $200 = 200x3,60 = 720 TL Hesabı ile İlgili Örnekler: 1. Müşteri otelden ayrılırken 400 TL lik hesabını kapatmak için 100 veriyor. Hesabın üstü müşteriye Türk lirası olarak ödeniyor. 1 = 4,20 TL 2. Alınan 100 bankada bozduruluyor. Kur değeri: 1 = 4,15 TL. 3. İşletme 700 TL lik malı nakit olarak satıyor (%18 KDV), karşılığında 250$ alıyor. Üstünü Türk lirası olarak geri veriyor. Kur değeri: $1 = 3,70 TL 1 Yabancı Paralar Alıcılar Türk Lirası Alış Fiyatı $100 = 100x4,20 = 420 TL 2 Türk Lirası Kambiyo Zararları Yabancı Paralar 3 Yabancı Paralar Yurtiçi Satışlar Hesaplanan KDV Türk Lirası