Türk Ekonomisinde Makro Kredi Kanalı: leyii ve Dısallıkları

Transkript

1 Türk Ekonomisinde Makro Kredi Kanalı: leyii ve Dısallıkları Er can Tür kan TCMB, Danıman (ercan. gov. t r) Tür kiye Bankalar Bir lii 27 Aralık 2005

2 Sunum çerii* Makro kredi kanalı: Tanım ve metodoloji Gelitirilen tanımlar, Kredi kanalının ölçei, Mevcut kredi kanalı yapısı nasıl olutu? Mevcut kredi kanalı yapısının dısallıkları, Para politikasının geçikenlii üzerine etkiler, Mali sektör ölçei üzerine etkiler, Kayıtdıı ekonomi üzerine etkiler, Rekabet gücü üzerine etkiler. * Bu sunumda yer alan görüler yazarına ait olup, TCMB nın görülerini yansıtmaz.

3 Makro Kredi Kanalı nın Tanımlanması! "# $ %& ' ( ' " ) * + )+ *, ' & -./"#0"#. 0112

4 Resmi Kredi Kanalı nın Tanımlanması Resmi Kredi Kanalı Gelitirilen Tanım Mevduat Bankacılıı Yatırım Bankacılıı Faizsiz Bankacılık Finansal Kiralama Faktoring Tüketici Finansmanı (+ ) Nakdi krediler (+ ) Nakdi krediler (+ ) Finansal kiralama alacakları (+ ) Kullandırılan fonlar (+ ) Finansal kiralama alacakları (+ ) Finansal kiralama anapara alacakları(öfk ve Yatırım Bankalarıhariç) (-) Finansal kiralama irketlerinin yurtiçi bankalardan kullanmı olduu krediler (+ ) Faktoring alacakları (-) Faktoring irketlerinin yurtiçi bankalardan kullanmı olduu krediler (+ ) Tüketici finansman irketlerinin saladıınakdi krediler (-) TF lerin yurtiçi bankalardan kullanmı olduu krediler 2

5 Yarı-resmi Kredi Kanalı nın Tanımlanması Yarı-resmi Kredi Kanalı Gelitirilen Tanım Dı Kaynak (+ ) Finans dııözel sektörün dı borç stoku (-) Bankaların yurtdııubeleri vasıtasıyla kullandırılan krediler (+ ) Vadeli çek kullanım tutarıtahmini Vadeli çek ve ticari senet kullanımı (+ ) Ticari senet kullanım tutarıtahmini (-) Bankaların iskonto ve itira senetleri (-) Net faktoring alacakları 3

6 Resmi Olmayan Kredi Kanalı nın Tanımlanması Resmi Olmayan Kredi Kanalı Gelitirilen Tanım (+ ) Finans dıısektörlerde faaliyet gösteren firmaların tahmini satıcıkredileri Satıcıkredileri (Senetsiz ticari alacaklar) (-) Firmaların kullandııkısa vadeli banka kredileri (-) Satıcıfirmalara teminata verilen çek ve senet tutarıtahmini Aile içi dayanıma 4

7 Makro Kredi Kanalı nın Ölçei % Pay (Trilyon TL) Dönem Ort. Resmi Kredi Kanalı 36,231 53,284 72,526 41,3 Mevduat Bankacılıı 30,321 44,744 61,282 34,8 Yatırım Bankacılıı 3,358 4,365 5,106 3,3 Faizsiz Bankacılık 1,072 2,101 3,138 1,6 Finansal Kiralama 973 1,360 2,044 1,1 Faktoring ,2 Tüketici Finansmanı ,3 Yarı-resmi Kredi Kanalı 42,796 57,441 65,639 42,3 Dı Kaynak 29,708 39,417 45,738 29,3 Vadeli Çek ve Senet 13,087 18,024 19,901 13,0 Resmi Olmayan Kredi Kanalı 10,533 20,532 33,377 16,4 SatıcıKredileri 10,533 20,532 33,377 16,4 Makro Kredi Kanalı 89, , , ,0 5

8 Makro Kredi Kanalı nın Ölçei ( Finansal ürünler itibariyle) % Pay (Trilyon TL) Dönem Ort. Krediler 63,833 89, ,482 68,2 Yurtiçi finansal kurumlar 27,580 39,128 58,753 32,0 Bankaların yurtdııubeleri 7,312 11,834 10,592 7,6 Yurtdııkurumlar 28,941 38,113 45,137 28,6 Vadeli çek ve ticari senetler 13,087 18,024 19,901 13,0 Satıcıkredileri 10,533 20,532 33,377 16,4 Finansal kiralama 1,954 3,240 3,409 2,2 Yurtiçi firmalar 1,187 1,936 2,808 1,5 Yurtdııfirmalar 767 1, ,7 Faktoring ,2 Makro Kredi KanalıToplamı 89, , , ,0 6

9 Klasik ve Makro Kredi Kanallarının Karılatırılması Dönem Ort. Klasik Kredi KanalıÖlçei (Trilyon TL) 33,679 48,981 66,222 Makro Kredi KanalıÖlçei (Trilyon TL) 89, , ,541 Makro Kanal / Klasik Kanal (Katı) 2,66 2,68 2,59 2,64 Klasik kredi kanalıölçei / GSMH (Yüzde) 19,1 17,8 18,6 18,5 Makro kredi kanalıölçei / GSMH(Yüzde) 50,8 47,7 48,1 48,9 7

10 Brüt Kredi Kanallarıve Sorunlu Kredi Oranları (Yüzde) Dönem Ort. Klasik Sorunlu Kredi Oranı 29,3 17,5 11,5 19,4 Makro Sorunlu Kredi Oranı 16,6 10,3 7,2 11,4 Resmi kredi kanalı 28,6 17,2 11,2 19,0 Yarı-resmi kredi kanalı 4,9 2,9 2,5 3,4 Resmi olmayan kredi kanalı 20,4 14,5 9,8 14,9 Brüt Klasik Kredi KanalıÖlçei / GSMH 27,0 21,6 21,0 23,2 Brüt Makro Kredi KanalıÖlçei / GSMH 60,9 53,2 51,8 55,3 + 89) *:) ;' < *= 1

11 Klasik ve Makro Kredi KanalıÖlçekleri (Brüt & Net) (GSMH çindeki Paylar) Makro kredi kanalı, brüt Makro kredi kanalı, net 40 Klasik kredi kanalı, brüt 20 Klasik kredi kanalı, net > A /

12 Kredi kanalının bu yapısınasıl olutu?- A # C &

13 Kredi kanalının bu yapısınasıl olutu?- 2 Ekonomik istikrarsızlıın yarattııbelirsizlik, Finansal sistemin kredi ürününü ikame edebilecek plasman alanlarının olması(dbs gibi), Kredi enstrümanlarıüzerindeki aırıyük ve yük farklılıkları, Kronik yüksek vergi oranları, karın deil sermayenin vergilendirilir hale gelmesi, Mali sistem ve araçlarının gelimilik düzeyi ve yeterince gelimi kredi ürünlerinin hanehalkıve firmalara sunulabilme seviyesi, grup kredileri, Finansal sisteme karıduyulan güvenin zaman zaman kesintiye uraması, Hukuk düzenindeki yapısal sorunlar, icra-iflas prosedürleri, kredi enstrümanlar arasında hukuksal uygulama farklılıkları.

14 Makro kredi kanalıyapısının dısallıkları Parasal aktarım mekanizmalarından kredi kanalının etkinliini azaltması, Bata bankacılık olmak üzere finansal sektörün ölçeinin küçük kalmasına neden olması, Kayıtdııekonomiyi besleyecek bir altyapı oluturması, ç ve dı rekabet gücünü etkilemesi, 2

15 Makro kredi kanalıyapısının dısallıkları I. Para politikasının geçikenlii üzerine etkileri 3

16 Parasal Aktarım Mekanizmaları!" # $ 4

17 Aktarım mekanizmasıve kredi kanalı Aktarım mekanizması, para politikasıdeikenlerinin reel sektör üzerindeki yansımalarıdır. Bu aktarımın gerçekletii kanallar; Parasal kanallar, Kredi kanalı. Kredi kanalının ana ileyi mekanizmaları; Banka kredi kanalı: Bankaların firmalara kredi verme yeteneinin etkilenmesi, Bilanço kanalı: Firmaların bankalardan kredi alma yeteneinin etkilenmesi. Kredi kanalının etkin çalıabilmesi için iki temel ön koul; Firmalar açısından banka kredileri ile dier finansman yöntemleri arasında tam bir ikame olmamalıdır. Para otoritesi bankaların kredi arzıüzerinde etkili olabilmelidir. 5

18 Makro kredi kanalının yapısıpara politikasının geçikenlik derecesini nasıl etkiliyor? Banka kredilerinin baskınlık derecesi, Satıcıkredilerinin yaygınlıı, Finansman ihtiyacının dı alemden karılanabilme seçeneinin varlıı, Kredi piyasasında kamu sektörü aırlııve kamunun kredi politikaları. Yükümlülüklerin ötelenerek finansman yaratılabilmesi, Sermayenin banka kredisi formunda iletmeye girebilmesi, 6

19 Banka kredileri baskın mı?: Reel sektör firmalarının finansman yapısı Özkaynak Mali sistem ile ilikiler Ticari hayat ile ilikiler Ortak ve itirak ilikiler Dier kesimler ile ilikiler Ortalama > -"E?+;? ' '& 6 $@ $ / 7

20 Satıcıkredilerinin yaygınlıı: Uygulama ve kredi çarpanı %& F? %& ' % ' (,-! '+ /0012 * /0012 ) /0012 * /0012 1

21 Satıcıkredilerinin yaygınlıı: Firma bilançolarında kredilendirme döngüsü 2002, Katrilyon TL Pasif Aktif Fark Mali sistem ile ilikiler 55, ,0 Ticari hayat ile ilikiler 38,3 38,6 0,3 Ortak ve itirak ilikileri 7,9 7,1-0,8 Özkaynak 66, ,9 Dier bilanço kalemleri 30,9 153,3 122,4 Bilanço Toplamı 199,0 199,0 --- Firma sayısı 7,775 /

22 Finansmanda dı alem seçenei: Dı borç stoku ve reel sektörün aldııpay Q2 Reel sektör (Kısa V.) 7,669 9,748 7,573 8,425 10,461 14,730 16,234 Reel sektör (O&U V) 7,379 21,571 22,699 25,158 26,283 30,206 31,449 Ara Toplam-I 15,048 31,319 30,272 33,583 36,744 44,936 47,683 Kamu sektörü 40,086 48,673 46,245 63,696 69,611 73,842 70,640 TCMB 12,373 14,082 24,343 21,995 24,364 21,401 17,089 Ara Toplam-II 52,459 62,755 70,588 85,691 93,975 95,243 87,729 Bankalar 10,689 21,450 11,208 9,360 12,773 19,143 23,960 Bankadııfin.kur. 1,084 3,032 1,578 1,574 1,842 2,337 2,658 Ara Toplam-III 11,773 24,482 12,786 10,934 14,615 21,480 26,618 Dı borç stoku 79, , , , , , ,030 Reel sektör payı, % 19,0 26,4 26,6 25,8 25,3 27,8 29,4 -"E?0F%! G

23 Kredi piyasasında kamu bankalarının aırlıı 30,0 28,3 25,0 20,0 20,6 20,4 15,0 10,0 7,3 5,0 0,0 Kamu bankalarıpayı( Yüzde) Tüketici Kredileri Dier Krediler Kredi Kartları Toplam Krediler -?%%0,?#0,113/

24 Makro kredi kanalıyapısının dısallıkları II. Mali sektörün ölçei üzerine etkileri 2

25 AB ülkeleri ve Türkiye de Bankacılık ölçei (GSYH çindeki Paylar-2001) Aktif Mevduat Kredi AB-15 AB+ 10 Türkiye -?%% +D%H&@ 011 3

26 Finansal sektörün gelecei ekillendirecek faktörler Yeni yaam alanı, (Göreceli istikrar,reel faizlerin dümesi, tersine dolarizasyon, hanehalkıtasarruf tercihlerindeki deiim, karlılık vb.) Kredi kültürüne uyum süreci ve hızı, (Kredi portföyüne yöneli, onun gerektirdii risk kültürü ve sermaye ihtiyacı, reel sektördeki kurumsal yönetiim kalitesi, uluslararasınormlara uyum hızı, icra-iflas süreci vb.) Ölçek ve bakalaım sorununun aılması, (Karlılık sorunu ile ön plana çıkan ölçek sorunu, bankalatırma çabaları, yabancıkatılımı, finansal holdingleme, entegreleme vb.) Rekabet ortamına devletin katkıderecesi, (Kamu bankalarının varlıı, aracılık maliyetleri, düzenleme ve denetimin yük ve kalitesi, adalet reformu vb.) 4

27 Finansal sektörün ölçek sorunu nasıl çözülebilir? (4-lama)* Devir & birleme ve younlama, Yeni yabancıkatılımı(yabancılama), Tek çatılama ya da entegreleme, Bankalama (Banking of unbanked), * Sunumun konusu ile sınırlıkalınmasıamacıyla sadece Bankalama olgusu incelenmektedir. Dier unsurlarla ilgili olarak E. Türkan, Türk Bankacılık Sektörünün Bugünü ve Yarını ( Mart 2005) çalımasına bakılabilir. 5

28 Bankacılık sektörünün dılanmasıve ölçek sorunu Hazine kaıtlarıüzerindeki yüksek reel getiri, Makro ekonomik istikrarsızlık ve belirsizlik, Bankaların menkul deerlere plasman tercihi, Aracılık fonksiyonunun ikincil plana itilmesi Yüksek aracılık maliyetleri, Hukuk sisteminin alacaklının alacaınıtahsiline yeterince yardımcıolamaması. C I & ) J! * K? ;## &L? ;# ;' ' : A & 6

29 Yabancılamanın ölçek üzerine etkileri Yerel sermayenin yabancılamasıve dıarıya göçü, (Eylül 2002, Milyon USD) Aktif Kredi Mevduat Sermaye Yurtdııubeler 11,240 6,851 2, Off-shore Bankalar 2,000 1,636 1, YurtdııBankalar 11,158 4,438 7,733 1,114 YurtdııMali Kurulular 2, I. YurtdııOrganizasyon Top. 27,151 13,213 12,722 2,126 II. Sektör Toplamı 122,393 34,042 79,007 7,876 I / I I (Yüzde) 22,2 38,8 16,1 27,0 Y.D. ube / Sektör Toplamı, % 2002 Eylül 9,2 20,1 3, Aralık 8,2 16,0 3, Aralık 2005 Ekim 8,8 10,6 14,6 14,3 4,4 5,0 Yabancıbankaların uzaktan kredilendirme faaliyetleri, -./"#0"#?+;#, -.,',?M0 11/ 7

30 Yeniden bankalama salanabilir mi? Kredilendirme faaliyetleri mümkün olduunca yarı-resmi ve resmi olmayan kanallardan, resmi kredi kanalına yönlendirilmelidir. Dı alemden kredi bulunmasının caziplii, Vadeli çek ve bono kullanımının yaygınlıı, Çekte birden fazla ciro imkanının olması, Çekin banka hesaplarıile ilikilendirilmeksizin tahsil edilebilmesi, Reel sektörün satıcıkredileri yoluyla kaydi para yaratabilmesi, finansal sektör eliyle gerçekletirilebilecek para akımlarını sınırlandırmaktadır. Bu ekilde bir yandan ölçek sorununu gündeme getirirken, dier yandan kayıt dııekonomiyi beslemektedir. Bankacılık sistemi aracılııyla yapılacak ödemeleri artırmaya yönelik ödeme araçları(kredi kartı, banka kartı, ön ödemeli kartlar vb.) özendirilmelidir. Çekle ilgili uygulamalarda radikal düzenlemeler yapılmalıdır. 1

31 Makro kredi kanalıyapısının dısallıkları III. Kayıtdııekonomi üzerine etkileri

32 Makro kredi kanalıyapısıve kayıtdıılık ilikisi Ekonomideki ödeme sistem ve araçların yapısı, kayıtdıılıın derecesini belirlemektedir. Bankalamı çek, kredi kartı, banka kartları, ön ödemeli (pre-paid) kartlar, elektronik ödemeler vb. araçların kullanım oranlarıarttıkça, kayıtdıılık azalmaktadır. Türkiye de makro kredi kanalının mevcut yapısı, kredi döngüsünü kurumsallama ve kayıt düzeninden uzaklatırmaktadır. Türkiye de nakit kullanımınıartırarak, kayıtdıına davetiye çıkaran uygulama örnekleri; Ticari senet ve satıcıkredilerinin yaygınlıı, Nakit kullanımının yaygınlıı, Çekin hamiline yazılabilmesi, Çekin birden fazla ciro edilebilmesi, Çekin banka hesaplarına intikal etmeden de tahsil edilebilmesi, letmelerin kredi-banka kartıkabullerinin istee balıolması.

33 Ödeme araçlarının kurumsallamasıve nakit kullanımı? ABD de alıverilerde ödeme araçları 2004/ 2005 (Yüzde) Dünya da ödeme araçları 2001 (Yüzde) Nakit 33,0 Nakit 51,0 Kredi kartı 19,0 Çek 22,0 Çek 11,0 Kredi kartı 13,0 Banka kartı 33,0 Dier 14,0 Dier 4,0 Toplam 100,0 100,0 Kaynak: ABA ve Dove Consulting Kaynak: Visa Latam Visa nın yaptııbir aratırmaya göre, Türkiye de kredi ve banka kartıile yapılan harcamaların payıyüzde 20 civarındadır. Harcamaların kalan yüzde 80 i nakit ve çek kullanımıile yapılmaktadır. N?!$'& ' &&@ /

34 Ödeme araçlarının kurumsallamasına yönelik ülke uygulamaları Finansal sistem yaygınlatıkça, ekonomiler istikrar kazanıp gelitikçe nakit dıı ödeme araçlarının kullanımıartmaktadır. Bu dinamii kayıtdııile mücadele amaçlıkendi geliimine bırakmayıp, zorlayan ülkeler de sözkonusudur. Arjantin Güney Kore Kolombiya Ülke uygulamaları Kriz döneminde (2001) mevduat sahipleri bankalardan mevduatlarınıçekmeye balayınca, mevduat sahibi baına haftada 250 dolar nakit çekme sınırı getirildi. Ancak, çek, kredi kartıve banka kartıvb. ödeme araçlarıile ödemelere herhangi bir sınırlama getirilmedi. Bununla vergi kaçaının azaltılmasıda amaçlandı döneminde vergi kaçaıile mücadele etmek ve tüketim talebini artırmak için 3 milyon wona kadar sınırlıolmak üzere ücretlerinin yüzde 10 unu aan kredi ve banka kartıharcamalarının vergi matrahından düülebilmesine imkan tanındı. Elence sektöründe faaliyet gösteren bütün firmalar ile aylık satı ciroları24 milyon wonu aan firmalara kredi kartıkabul etme zorunluluu getirilmitir ve 2004 yıllarında kredi ve banka kartının kullanımınıtevik etmek ve mal ve hizmet alımlarının kayıt altına alınabilmesi için, kartlarla yapılan alımlarda KDV oranı2 puan düürülmütür. 2

35 Türkiye de ödeme araçlarının kurumsallama derecesinin artırılmasıiçin neler yapılabilir? Finansal sistemin yabancılamasına neden olan aracılık maliyetlerinin azaltılması, Ticari senet uygulamasının kaldırılmasıya da tahsil gücü açısından çek lehine pozitif ayrımcılık yapılması, Çekte vade uygulamasının yasal hale getirilmesi, hamiline yazılabilme ve ciro imkanlarının kaldırılması, çekin sadece bankalarda hesaba girdikten sonra nakde çevrilebilmesi, Banka ve kredi kartı, ahsi çek ile yapılan alıverilerde KDV ve ÖTV oranı, nakit alıverilere göre farklılatırılmasıya da vergi iadesi uygulamasında ayrıcalıklıbir iade oranıuygulanması, Kredi ve banka kartıkabulü bazıikollarında ve cirolarına göre bazı iyerlerinde zorunlu hale getirilmesi, Kira ve gayrimenkul satı gelirlerinin finansal kurumlar aracılııyla tahsil edilmesini tevik edici düzenlemeler yapılması, Tahsilat ve ödemelerdeki tevsik zorunluluu limitinin (8 milyar lira) düürülmesi ve kapsamının geniletilmesi, Ön ödemeli sistemlerin gelitirilmesi vb. politikalar gündeme getirilebilir. 3

36 Makro kredi kanalıyapısının dısallıkları IV. Rekabet gücü üzerine etkileri 4

37 Rekabet gücü üzerine etkiler Makro kredi kanalınıoluturan mikro kredi kanallarının herbirinde vergi vb. mali yükler, düzenleme&denetim standart ve yükleri farklılıklar gösterebilmektedir, Yük farklılıklarıdeiik mikro kredi kanallarından ve/ veya içdı kaynaklardan faaliyetlerini finanse eden firmalar arasında rekabet eitsizlii yaratmaktadır, Özetlenen dısallıkların, bazıfirmalar için artılarıolabilir, kayıtdııve banka dııkalabilme imkanının olması, firmalara mali yükümlülükler açısından esneklikler salayabilir, Ancak, banka ölçeini küçülten, kayıtdııekonomiyi besleyen bir yapının korunması, resmi kredi kanalıiçinde faaliyet gösteren firmaların rekabet gücü açısından sürdürülebilir deildir, Uzun soluklu ve salıklıbir rekabet ortamıiçin makro kredi kanalıyapısının kalitesinin artırılma zorunluluu vardır. 5

38 Aracılık maliyetleri: Yerel ve global rekabet gücüne etkileri TL Mevduatın TL Krediye Dönüümü %!0?+(0%0C'0O G 0?%%@ 0; &! >$ 2003 Yılı 3;96/ 38: lave maliyetler/nihai kredi maliyeti arasındaki marj yüzde 32,4 tür ve 2005 yıllarında aracılık maliyetlerini azaltmaya yönelik düzenlemeler sonucunda faiz marjlarıyüzde 26 civarına gerilemitir. -./"#0K, -.,',?M0.#11/ 6

39 Uzun süreden beri uygulama alanıbulan yüksek aracılık maliyetlerinin sonuçları Resmi kredi kanalından dier kanallara yöneliin tersine çevrilememesi, Aracılık maliyetlerindeki yüksekliin kredi kültürünün gelimesini önlemesi, firmalar ve bankalar açısından kredi riskini belirginletirmesi (reel faiz dıında ilave bir maliyetin de ödenmesi nedeniyle), Yabancılatırma, Yabancıbankaların kredi aktivitesine fiziki katılımıyüksek olmasına ramen, düük katılım gözükmesi, Dı borç stokunun olduundan yüksek görülmesi ve dolayısıyla ülke riski için ödenen primi artırması, Finansal sektörün ölçeinin küçük kalmasına neden olması. 7

40 $ C Daha detay bilgi için bavurulabilecek kaynaklar: /./"#0,$< = >"( -?.6"E?0 112/ /./"#0,$*@A$$#$$" 1.6? Q G?;##I@ 0 113/ /./"#0,$*@A$ (* =<( (?B.6 %"QRG! I@0 5.#11/ 21