Mesleki Sorumluluk ve Etik-Ders 2 İş Ahlakı-İş Ahlakının Tarihçesi

Transkript

1 Mesleki Sorumluluk ve Etik-Ders 2 İş Ahlakı-İş Ahlakının Tarihçesi Öğr. Gör. Hüseyin ARI 1

2 İş Ahlakı İş ahlakı ahlak felsefesinin üzerinde durduğu ahlak sahalarından biridir. İş ahlakı, iş yerinde nazik olmak veya kar ve servete karşı olmak demek değildir. Çalışanlar olduğu kadar kurumsal anlamda da tüzel kişiliklerin de iş ahlakına sahip olmaları beklenmektedir. İş ahlakının ortaya çıkışı iş dünyasındaki ahlaki duyarlılığa duyulan ihtiyaçtan kaynaklanmaktadır; Yolsuzluk Rüşvet Kayırmacılık Çetecilik 2

3 İş Ahlakı Çalışma Ahlakı Meslek Ahlakı 3

4 İş Ahlakının Gerekliliği Artan çevre kirliliği Yeni geliştirilen biyolojik ve bilişim sistemleri Küreselleşme ile birlikte çok uluslu şirketlerde çalışanların çok farklı kültür kaynaklarından beslenmesi Gelir adaletsizliğinin doğurduğu sosyo-ekonomik sorunlar Bireylerin kısa yoldan ekonomik kazanç sağlamaya dönük gerçekleştirdikleri gayri ahlaki uygulamalar; hayali ihracat, bankaların içinin boşaltılması, yolsuzluk, rüşvet Nepothizmin (yeğencilik, adam kayırma) yaygınlaşması 4

5 İş Ahlakı Günümüzde iş ahlakı, sadece kaliteli mal ve hizmeti üretmek değil, aynı zamanda ahlaki değerlere uygun bir şekilde üretilmiş olması bakımından önemlidir. Artık firmalar paydaşlarına karşı iş hayatında sorumluluklarını yerine getirdiklerini gösterir sürdürülebilirlik raporları yayınlanmaktadır. «Temiz ve yenilebilir enerji» «Nitelikli Eğitim» «İnsana Yakışır İş ve Ekonomik Büyüme» «Temiz Su ve Sıhhi Koşullar» gibi hususlara toplum değer vermekte ve firmalara bu anlamda sorumluluk yükleyerek iş ahlakına sahip olmanın bir parçası haline getirmektedir. 5

6 Deontolojik Ahlak Anlayışına Göre İş Ahlakı Deontolojik ahlak anlayışına göre ahlaklı davranış herhangi bir koşuldan bağımsız olarak ortaya konması gerekir. Örneğin ne olursa olsun şirketin kasasından para çalmamak gibi. Deontolojik ahlak anlayışı bu anlamda hem gerçek kişilere hem de tüzel kişilere sorumluluk yani ödevler yükler. Söz konusu ödevlerin yerine getirilmiş olması ahlaken de doğrudur ve bu bizi ahlaklı yapar. Örneğin; hiçbir zaman işe geç kalmamak bizim için bir ödevdir, yerine getirdiğimizde sorumluluğumuzu yerine getirmiş olur ve bu bizi ahlaklı yapar. 6

7 Deontolojik Ahlak Anlayışına Göre İş Ahlakı Örneğin; hiçbir zaman işe geç kalmamak bizim için bir ödevdir, yerine getirdiğimizde sorumluluğumuzu yerine getirmiş olur ve bu bizi ahlaklı yapar. Hiçbir zaman işe geç kalmamak davranışı doğuracağı olumlu sonuçlar sayesinde değil, sırf kendisi başlı başına insan olmanın bir gereği olarak sergilenmelidir. İş ahlakının standartların genellikle Kantçı bir yaklaşım çizer. Örneğin; işletmenin çalışanlarına sosyal güvenlik hizmeti sunması insanların yaşama hakkın bir gereğidir. İnsanların yaşama hakkı işletmenin çalışanlarına sosyal güvenlik hizmeti sunmasının temel ilkesini teşkil eder. 7

8 Deontolojik Ahlak Anlayışına Göre İş Ahlakı Müşterileri, çalışanları ve firmaları aldatmamak Kişilere ruhsal, fiziksel veya cinsel tacizde bulunmamak Çevreye zarar vermemek Yolsuzluk, rüşvet, kayırmacılık gibi uygulamalara karışmamak Verimlilik ilkesini insan haklarını ihlal edecek boyutlara taşımadan uygulamak 8

9 Sonuçsalcı (Teleoloji) Ahlak Anlayışına Göre İş Ahlakı Sonuçsalcı ahlak anlayışı acıdan kaçınmayı ve mutluluğu yakalamayı öngörür. Acıdan kaçınmayı ve mutluluğu sağlayan her tutum ve davranış ahlakidir. Bu açıdan sonuçsalcı ahlak anlayıcı gerçek kişi veya tüzel kişiliklere ödev niteliğinde bir sorumluluk yüklemez. Bununla birlikte her zaman için geçerli mutlak «iyi-kötü» olarak nitelendirilebilecek davranış veya tutum tanımlamaz. 9

10 Sonuçsalcı (Teleoloji) Ahlak Anlayışına Göre İş Ahlakı Örneğin; işletmenin çalışanlarına sosyal güvenlik hizmeti sunması çalışanları motive etmesinin veya mevzuat hükümlerinin bir gereğidir. Bu bakımdan mevzuat hükümlerine uyma cezadan kaçınma açısından faydalıyken, çalışanları motive etmesi de işletme verimliliği açısından faydalı kabul edildiği için ahlaki davranışlardır. 10

11 İş Ahlakının Kısa Tarihi ( ) Eski Roma ve Yunan döneminde işletmecilik ve ticari faaliyetlere karşı olumsuz bir tavır hakimdir. Bu dönemde bu tip faaliyetlerin insanların ahlaki değerlerini dejenere ettikleri düşünülür, el emeği ve fiziki çabalar küçümsenmekteydi. 20.yy ın başlarında işletmeciliğin bir meslek ortaya çıkışı buna koşut olarak yönetimin bir disiplin olarak belirmeye başlamasından sonra (F. W. Taylor) iş hayatı farklı bir düzleme girmiştir. İşçi sınıfının oluştuğu bu dönemde sermayedar-işçi arasındaki mesellerin çözümü için iş ahlakı kavramı önem kazanmıştır. 11

12 İş Ahlakının Kısa Tarihi ( ) Tekel piyasa sorunları Kadın çalışanların çalışma koşullarının iyileştirilmesi İşçilerin tazminat hakları Muhasebe kayıtlarında usulsüzlük İşçilerin sosyal güvenlik hakları Reklamcılıkta gerçeğe uygun bilgi vermesi Gerçeğe uygun habercilik Ticaret ve iş hukuku Gibi ahlaki meseleler ele alınmış ve ahlaki kurallar geliştirilmeye çalışılmıştır. 12

13 İş Ahlakının Kısa Tarihi ( ) Bu dönemin temel karakteristiği; mühendislik ve yöneticilik gibi uğraşıların birer meslek haline gelmesiyle birlikte hali hazırdaki mesleklerin mesleki ahlak ilkelerini oluşturmaya başlamasıdır. Bankacılık, hukukçuluk, muhasebecilik, yöneticilik ve reklamcılık alanlarında çalışanların ve işletmelerin topluma karşı ahlaki sorumlulukları değerler bütünü çerçevesinde ele alınmaya başlanmıştır lerden sonra kitle üretimi yapan dev firmaların ortaya çıkışı ile birlikte üniversitelerin eğitim programlarında «ahlak ve işletme» adıyla eğitimler verilmeye başlanmıştır. 13

14 İş Ahlakının Kısa Tarihi (1970-) 1970 lerden sonra işletmelerin üretim kalitesinin yanı sıra mevcut ve potansiyel müşterilerine karşı sosyal sorumluluklarının olduğu algısı yerleşmeye başladır. Bu, zaman içinde iş ahlakında yer almaya başladı de Hollanda da Avrupa İş Ahlakı Örgütü kurulmuş olup iş ahlakı, uluslararası organizasyon seviyesinde ele alınmaya başlanmıştır. Kitle üretimi yapan uluslararası firmaların çoğalmasıyla birlikte kültürel farklılıkların üstesinden gelme, kayırmacılık, çevresel sorunlarla mücadele gibi konular iş ahlakının popüler konuları haline gelmiştir. 14

15 Örnek Soru «İş ahlakı.üzerinde durduğu ahlak sahalarından biridir» ifadesinde noktalı yere aşağıdaki seçeneklerden hangisi getirilmelidir? A. Varlık felsefesi B. Ahlak felsefesi C. Bilgi felsefesi D. Siyaset felsefesi E. Bilim felsefesi 15

16 Bu sunumdakiler sadece ders notu amaçlı hazırlanmıştır; akademik makalelere kaynak olarak gösterilemez. 16