ÇİFTÇİLERİN ARAZİ TOPLULAŞTIRMASI KONUSUNDAKİ DAVRANIŞLARININ BELİRLENMESİ: SAMSUN İLİ BAFRA İLÇESİ ÖRNEĞİ

Transkript

1 ÇİFTÇİLERİN ARAZİ TOPLULAŞTIRMASI KONUSUNDAKİ DAVRANIŞLARININ BELİRLENMESİ: SAMSUN İLİ BAFRA İLÇESİ ÖRNEĞİ Bilge GÖZENER 1 Murat SAYILI 2 Emre MOLLAOĞLU 1 bilge.gozener@gop.edu.tr muratsayili@yahoo.com emre.mollaoglu@hotmail.com 1 Gaziosmanpaşa Üniversitesi Ziraat Fakültesi, Tarım Ekonomisi Bölümü, Tokat 2 Gaziosmanpaşa Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, İşletme Bölümü, Tokat ÖZET Tarımdaki yapısal bozuklukların, verimi azaltıcı etkisi bulunduğu gibi, verimi artırıcı tedbirlerin alınmasını da engellemektedir. Bu nedenle tarımsal bünyenin ıslah edilmesi hususu ön plana çıkmaktadır. Tarımsal bünyenin ıslahı ile alınabilecek tedbirlerin tamamı geniş anlamda arazi toplulaştırması veya arazi düzenlemesi adı verilen hizmetler kapsamı dâhilinde bulunmaktadır. Bu araştırma, Samsun İli Bafra Ovası Sol Sahil Toplulaştırma Projesi kapsamında toplulaştırması biten üç köyde üreticilerin davranışlarının belirlenmesi için yapılmıştır. Araştırmanın ana materyalini Samsun İli Bafra ilçesinde arazi toplulaştırmasına katılan Basit Tesadüfi Örnekleme Yöntemi ile belirlenmiş 108 çiftçiden anket yolu ile elde edilmiş veriler oluşturmuştur. Anahtar Kelimeler: Arazi toplulaştırması, Ki-kare, Bafra Ovası DETERMINATION THE BEHAVIORS OF PRODUCERS ON LAND CONSOLIDATION; THE CASE OF BAFRA PLAIN, SAMSUN PROVINCE ABSTRACT In addition to the fact that structural irregularities in agriculture reduces efficiency, it also prevents the measures that will enhance efficiency from being taken. For this reason, the matter of reclaiming the agricultural structure comes to the fore. All of the measures that can be taken by reclaiming the agricultural structure are included in the scope of services called land consolidation or land arrangement. This study was carried out in order to determine the behaviour of the producers in three villages whose consolidation is completed within the project of Samsun Province Bafra Plain Left Beach Consolidation. The material of the study was determined from the data obtained using Simple Random Sampling method through survey on 108 farmers that were participated in the land consolidation in Samsun Province Bafra District. Keywords: Land consolidation, Chi-square, Bafra Plain 263

2 1.GİRİŞ Tarımsal üretimde arazilerin parçalı, dağınık, küçük parsellerden oluşması üretim aşamasında mekanizasyon, sermaye ve işgücünde israfa neden olarak üretim maliyetlerinin düşmesini engellemekte, üretim etkinliğini olumsuz etkilemektedir. Bundan dolayı verimin dolayısıyla gelirin arttırılması, masrafların azaltılması ve tarımsal faaliyetler açısından üretim etkinliğinin daha verimli kullanılması nedeniyle arazi toplulaştırması büyük önem kazanmaktadır (Altıntaş ve Akçay, 2009). Kırsal alanda üretimin arttırılmasına destek vererek tarımla uğraşan insanların yaşam düzeylerini yükselten arazi toplulaştırması; sadece dağınık arazilerin birleştirilmesi değil çiftçinin hayat standartlarını yükseltecek bütün teknik, sosyal ve kültürel tedbirlerin alınması amaçlayan, kırsal alanın geliştirilmesinde çok yönlü etkisi olan bir çalışmadır (Akçay ve Angın, 1989). Türkiye de arazi toplulaştırmasının kırsal yaşam koşullarını iyileştirmesi, tarımsal üretim ve gelirin artması bakımından önemli olduğunu ifade eden ve çiftçilerin arazi toplulaştırılması uygulamalarına bakış açılarını araştıran bir çok araştırma vardır (Yıldız, 1977; Özkan, 1990; Gün, 2001; Taşdemir; 2001; Aktaş ve ark., 2006; Sayılı ve Ekinci, 2012; Akşit, 2013; Eminoğlu ve Çakmak, 2013; İldeniz ve Demiryürek, 2015). Samsun İli Bafra Ovası Sol Sahil Toplulaştırma Projesi kapsamında toplulaştırması biten 4 köyde yapılan bu çalışma ile; bölgedeki arazi toplulaştırması çalışmalarına ve uygulama sonrası düşünceleri ortaya koymak, benimsemeyi etkileyen bazı önemli faktörler ile toplulaştırma öncesi ve sonrası tarımsal yapıda meydana gelen değişiklikleri karşılaştırmak, üreticilerin arazi toplulaştırması uygulamasına karşı bilinç düzeyi ile birlikte arazi toplulaştırması konusundaki davranışlarının belirlenmesi amaçlanmıştır. 2.MATERYAL VE YÖNTEM Araştırmanın ana materyalini Samsun İli Bafra ilçesinde arazi toplulaştırmasına katılan uygun örnekleme yöntemi ile belirlenmiş 108 çiftçiden anket yolu ile elde edilmiş veriler oluşturmuştur. Anketler Şubat 2016 da araştırıcılar tarafından bizzat yapılmıştır. Bafra İlçe Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü kayıtları incelenerek, ilçedeki arazi toplulaştırması yapılan 20 köyde toplam 4030 adet çiftçinin toplulaştırmaya katıldığı belirlenmiştir. Bu köyler içerisinde toplulaştırmaya katılan çiftçilerin %39,11 ini oluşturan 4 köy (Kuşçular, Çetinkaya, Dedeli ve Örencik) gayeli olarak seçilmiştir. Çiftçilerin arazi miktarları dikkate alınarak yapılan Basit Tesadüfi Örnekleme Yöntemi kullanılarak örnek hacmi 108 olarak tespit edilmiştir. Anket yapılan çiftçilerin toplulaştırma öncesi parsel sayıları dikkate alınarak tabakalandırma yapılmıştır. Buna göre, 3 da ve daha düşük olanlar 1. grup (47 işletme), 4-5 da arası olanlar 2. grup (29 işletme) ve 6 da ve üzeri olanlar 3. grubu (32 işletme) oluşturmuştur. Araştırma sonuçları çizelgelerde özetlenmiş, frekans ve yüzde değerler ile yorumlanmıştır. Bu gruplandırma baz alınarak yapılan tüm ki-kare analizleri istatistiksel olarak anlamsız çıktığından, ayrıca çiftçilerin arazi toplulaştırmasına katılımlarının istekli veya zorunlu olması ile üreticilerin demografik özellikleri ve arazi toplulaştırması konusundaki bilgi ve düşünceleri arasında ilişki olup olmadığını belirlemek amacı ile ki-kare analizi uygulanmıştır. 3.ARAŞTIRMA BULGULARI Yapılan birçok araştırmada üreticiye ait bilgilere üretim üzerine olumlu ya da olumsuz etkileri olacağı düşüncesi ile çalışmalarda yer verilmektedir. Bu araştırmada da arazi 264

3 toplulaştırmasına katılan çiftçilerin bazı özellikleri incelenmiştir. Ankete katılan çiftçilerin yaş ortalaması 48,01 yıl ve tarımla uğraşma süreleri ise ortalama 33,92 yıl olarak hesaplanmıştır. Çiftçilerin %2,78 inin herhangi bir sosyal güvencesi olmadığı, buna karşın %48,15 inin Bağkur, %29,63 ünün Emekli Sandığı ve %19,44 ünün ise SSK dan faydalandıkları belirlenmiştir (Çizelge 1). Sayılı ve Ekinci (2012) tarafından bölgede daha önce yapılan araştırmada ise üreticilerin %56,92 sinin Bağkur, %38,46 sının Emekli Sandığı ve %4,62 sinin ise SSK dan faydalandıkları belirlenmiştir. Çizelge 1. Üreticilerin sosyal güvenlik durumu Olmayan 1 2,13 1 3,46 1 3,12 3 2,78 Bağkur 21 44, , , ,15 SSK 10 21, , , ,44 Emekli Sandığı 15 31, , , ,63 TOPLAM , , , ,00 İncelenen işletmelerde üreticilerin büyük çoğunluğu ilkokul (%69,44) ve lise (%23,15) mezunudur. Geriye kalan üreticilerin %4,63 ü üniversite mezunu iken %2,78 inin ise okuryazarlığı bulunmamaktadır. Üreticilerin arazilerinin parsel sayılarına göre yapılan gruplandırmada gruplar arasında çok farklılık olmadığı görülmüştür. Araştırma kapsamında yapılan ankete katılan üreticilerin arazi toplulaştırılması çalışmalarına katılımlarındaki isteklilikleri incelenmiştir. Ankete katılan işletmecilerin genel itibariyle %61,11'i arazi toplulaştırması konusuna istekli iken %38,89 luk kısmının ise zorunlu olarak katıldığı saptanmıştır (Çizelge 2). Çizelge 2. Üreticilerin arazi toplulaştırmasına katılım durumu İstekli 18 38, , , ,89 Zorunlu 29 61, , , ,11 TOPLAM , , , ,00 İncelenen işletmelerde üreticilerin tarımsal danışmalık hizmetlerinden yararlanma durumlarına genel olarak incelendiğinde, üreticilerin çoğunluğunun (%66,67) tarımsal danışmanlık hizmetlerinden yararlanmadıkları belirlenmiştir. Sayılı ve Ekinci (2012) tarafından yapılan araştırmada bu oranın daha düşük olduğu (%56,10) gözlenmiştir. İncelenen işletmelerde üreticilerin tarım arazilerini üretimde nasıl kullandıkları incelenmiş gruplar arasında bir farklılık olmadığı gözlenmiştir (Çizelge 3). Çizelge 3. Üreticilerin tarım arazilerinde ürün yetiştirme şekilleri %70'inden fazlası tek ürün 14 29, , , ,56 %70'inden fazlası iki ürün 18 38, , , ,44 Farklı Ürünler 15 31, , , ,00 TOPLAM , , , ,00 265

4 Genel itibari ile incelendiğinde işletmelerin %44,44 lük kısmı arazilerinin %70 inden fazlasında iki ürün yetiştirirken, %30,56 lık kısmı ise arazi miktarlarının %70 inden fazlasında tek ürün yetiştirmektedir. Geriye kalan %25,00 in ise farklı birçok ürünü yetiştirdiği belirlenmiştir. İncelenen işletmelerde işletme sahiplerinin son üç yıl içerisinde katılmış oldukları mesleki etkinlikler incelenmiş, üreticilerin birden fazla etkinliğe katıldıkları genel ortalama itibariyle itibariyle üreticilerin Tarım Gıda ve Hayvancılık Müdürlüğü toplantısına (%50,32), özel sektör bilgilendirme toplantısına (%22,29), üretici kooperatifi toplantısına (%14,01) ve birlik toplantısına (%13,38) katıldıkları saptanmıştır. İncelenen işletmelerde üreticilerin tarımla ilgili dergi, gazete vb. yayınları takip edip etmedikleri araştırıldığında ise; gruplar arasındaki sonuçların çok benzeştiği, çiftçilerin büyük çoğunluğunun (%83,33) hiçbir yayını takip etmediği, edenlerin ise, arasıra (%10,19) ve nadiren (%6,48) böyle bir eylemde bulundukları tespit edilmiştir. Basılı yayın organlarına göre takibi daha kolay ve mümkün olan radyo ve televizyondan tarım ile ilgili programları takip durumları incelendiğinde oranların biraz da olsa değiştiği, çiftçilerin görsel basından bu anlamda daha fazla yararlandıkları belirlenmiştir. Gruplar arasında farklılıkların çok olmadığı, genel itibari ile ise; çiftçilerin yarısının (%51,85) bu tür programları takip etmedikleri, %23,15 inin nadiren, %19,44 ünün arasıra, %5,56 sının ise her zaman takip ettikleri saptanmıştır. Çiftçilerin yazılı ve görsel basın dışında internetten de tarım hakkında bilgi edinebilecekleri varsayımından hareketle internet kullanım durumları da incelenmiş ancak yine çok farklı sonuçlar elde edilmemiştir. Genel ortalama itibariyle incelenen işletmelerde üreticilerin yarıdan fazlası (%66,67) hiç internet kullanmamakta, %14,81 i nadiren, %12,04 ü arasıra ve %6,48 i ise her zaman internet kullandıklarını belirtmiştir. İncelenen işletmelerin %47,22 sinin mesleki kuruluşlara üyelikleri bulunmamakla beraber geriye kalan çiftçilerin yarıya yakını(%44,59) Ziraat Odasına, %32,43 ü Tarım Kredi Kooperatifine, %17,57 si Sığırcılık Birliği ne ve %5,41 i ise Pazarlama Kooperatifine üyedir. Arazi toplulaştırması ile kuru araziler sulamaya açılmış ve işletme başına düşen sulu arazi miktarında artış olmuştur (Çizelge 4). Nitekim parsel sayısı bir ile üç arasından olan işletmelerde toplulaştırma öncesinde işletme başına düşen sulu arazi miktarı 14,47 da iken toplulaştırma çalışmaları sonucu %2,28 lik artış ile sulu arazi miktarı 14,80 da olurken, parsel sayısı dört ile beş arasında olan işletmeler de sulu arazi artış oranı %1,75, parsel sayısı altı ve daha fazla olan arazilerde arazi miktarının fazlalığına da bağlı olarak bu oran %3,47 ye kadar yükseldiği sonucuna varılmıştır. Bu oran; Altıntaş ve Akçay (2009) tarafından yapılan araştırmada %4,04 iken Sayılı ve Ekinci (2012) tarafından yapılan araştırmada ise %6,14 olarak belirlenmiştir. Çizelge 4. Toplulaştırma öncesi ve sonrası sulanan ve sulanmayan arazi miktarı Sulanan Arazi Miktarı (da) Sulanmayan Arazi Miktarı (da) Toplulaştırma öncesi 14,47 26,,72 37,70 24,64 Toplulaştırma sonrası 14,80 27,79 39,01 25,46 Toplulaştırma öncesi 0,84 1,34 1,73 1,25 Toplulaştırma sonrası 0,51 0,27 0,42 0,42 Arazi toplulaştırması çalışmaları sonucunda sulama kanalları ile sulama sistemlerinin bütün parsellerin yakınına getirilerek toplulaştırma öncesinde sulanamayan arazilerin büyük bir kısmının sulanması imkanı sağlanmıştır. İncelenen işletmelerde toplulaştırma öncesinde üç ve daha az parsele sahip işletmelerde sulanmayan ortalama arazi miktarında %39,28 oranında 266

5 azalma, parsel sayısı dört ve beş olan işletmelerde sulanmayan ortalama arazi miktarında %78,85 lik azalma sağlanmış olup parsel sayısı altı ve üzeri olan işletmelerde sulanmayan ortalama arazi miktarında ise %72,83 oranında azalma sağlandığı sonucuna varılmıştır. Sayılı ve Ekinci (2012) tarafından yapılan araştırmada toplulaştırma sonrasında sulanmayan arazi kalmadığı, Altıntaş tarafından yapılan araştırmada ise %64,55 oranında sulanamayan arazi miktarının azaldığı belirlenmiştir. İncelenen işletmelerde toplulaştırma öncesi ve sonrasından işletmelerin sahip oldukları ortalama parsel sayıları Çizelge 5 te verilmiştir. İncelenen işletmelerde toplulaştırma çalışmaları sonucunda azalan parsel sayılarına bakıldığında toplulaştırma öncesi parsel sayısı üç ve daha az olan işletmelerde ortalama parsel miktarındaki azalma %34,11, parsel sayısı dört ile beş olan işletmelerde %26,16 ve parsel sayısı altı ve üzeri olan işletmelerde ise ortalama parsel sayısında %25,02 oranında azalma sağlandığı sonucuna varılmıştır. Altıntaş ve Akçay (2009) tarafından yapılan araştırmada bu oran %50,83 olarak belirlenmiştir. Ortalama Parsel Sayısı (adet) Çizelge 5. Toplulaştırma öncesi ve sonrası ortalama parsel sayısı Toplulaştırma öncesi 2,55 4,51 8, Toplulaştırma sonrası 1,68 3,33 6,50 3,55 Üreticilerin tarımsal yenilikleri benimsemesinde birçok durumun yada kişinin etkili olduğu saptanmıştır (Çizelge 6). Üreticiler; gerek tarımsal üretim ve gerekse genel olarak yenilikleri hemen benimsediklerini ifad etmişlerdir. Bununla birlikte, köyün ileri gelenlerinin, aile üyelerinin, eş-dost-akrabalarının ve tarımsal kuruluşların da yenilikleri benimsemede etkili olduklarını (etkileme dereceleri farklı olmakla birlikte) belirtmişlerdir. Çizelge 6. Üreticilerin yenilikleri benimseme ve karar almada etkilenme durumu DÜŞÜNCELER İşimle ilgili yenilikleri hemen benimserim Genel olarak yenilikleri hemen benimserim Kararlarımda köyün ileri gelenlerinin etkisi büyüktür Kararlarımda aile üyelerinin etkisi büyüktür Kararlarımda eş-dost-akraba etkisi büyüktür Kararlarımda mesleki kurum-kuruluşların etkisi büyüktür Kararlarımda kitle iletişim araçlarının etkisi büyüktür Hiç Katılmıyor (1) DÜŞÜNCEYE KATILMA DURUMU (%) Kısmen Orta Derecede Katılıyor Katılıyor Katılıyor (2) (3) (4) Tamamen Katılıyor (5) Ortalama 0,00 5,56 16,67 36,11 41,67 4,47 0,00 4,63 33,33 33,33 28,70 4,17 4,63 11,11 26,85 33,33 24,07 3,90 9,26 19,44 30,56 27,78 12,96 3,41 25,00 28,70 19,44 13,89 12,96 2,92 28,70 30,56 22,22 13,89 4,63 2,54 42,59 37,96 12,96 5,56 0,93 1,99 İncelenen işletmelerde üreticilerin %92,59 u arazi toplulaştırması çalışmaları başlamadan önce konu hakkında bilgi sahibi olmadıklarını belirtmiştir (Çizelge 7). Konu ile ilgili daha önce yapılan çalışmalarda farklı sonuçlar elde edilmiştir. Almus (1999), Tokat-Zile- Güzelbeyli de yaptığı araştırmada, üreticilerin %73,87 sinin arazi toplulaştırması yapılmadan önce bu konuyu hiç duymadığı, %21,62 sinin duyduğu fakat nasıl olduğunu bilmediğini, 267

6 %4,51 inin ise bilgisinin olduğunu ve nasıl olduğunu bildiğini saptamıştır. Kılıç ve ark. (2000), Samsun-Çarşamba-Boyacılı Köyü nde yaptıkları araştırmada, görüşülen işletmelerin %73,58 inin 1985 yılında köyleri için arazi toplulaştırması projesi yapıldığından haberdar oldukları, geriye kalan %26,42 sinin ise o dönemde köyde bulunmadıklarından dolayı bu konudan haberlerinin olmadığını belirlemişlerdir. Sayılı ve Ekinci (2012) tarafından yapılan araştırmada ise çiftçilerin %21,95 inin konu ile ilgili daha önceden bilgi sahibi oldukları saptanmıştır. Çizelge 7. Üreticilerin bölgede arazi toplulaştırması çalışmaları başlamadan önce konu hakkında bilgi sahibi olma durumu Hiç Duymamış 1 2,13 1 3,45 0 0,00 2 1,85 Duymuş ama bilmiyor 44 93, , , ,74 Biliyor 2 4, ,35 3 9,37 8 7,41 TOPLAM , , , ,00 Ankete katılan çiftçilerin %80,56 sının toplulaştırma çalışmalarının hangi kurum tarafından yapıldığına dair bilgi sahibi olduğu, %17,59 unun toplulaştırma çalışmaları başladıktan sonra bu konuda bilgi sahibi oldukları tespit edilmiştir. Aktaş ve ark. (2006), Adana-Karataş-Yemişli Köyü nde yaptıkları araştırmada, görüşülen üreticilerin %31 inin proje öncesi arazi toplulaştırması konusunda bilgi sahibi oldukları tespit etmişlerdir. Altıntaş ve Akçay (2009) Tokat-Erbaa Ovasında yaptıkları araştırmada, inceledikleri işletmelerin işletme genelinde %66,67 sinin daha önce proje hakkında bilgi sahibi olduğunu ve toplulaştırma alanını gördüğünü, %10,48 inin daha önce toplulaştırma sahasını görmediğini ancak proje hakkında bilgi sahibi olduğunu, %16,19 unun detaylı bir bilgiye sahip olmadığını ancak böyle bir projenin var olduğunu bildiğini, %6,67 sinin ise daha önceden arazi toplulaştırmasını hiç duymadığını tespit etmişlerdir. İncelenen işletmelerdeki çiftçilerin bölgede arazi toplulaştırması çalışmaları başlamadan önce konu hakkında bilgileri Çizelge 8 de verilmiştir. İnceleme sonucunda genel ortalama itibariyle işletmecilerin yarısından fazlasının (%60,18) arazi toplulaştırmasını "arazilerin tesviye edilerek, tarla yollarının, sulama ve drenaj kanallarının yapılması, şahıs arazilerinin mümkün olduğunca bir arada toplanması" şeklinde tanımladıkları tespit edilmiştir. Çizelge 8. Üreticinin arazi toplulaştırması hakkındaki bilgileri ARAZİ TOPLULAŞTIRMASI; Arazilerin tesviye edilmesidir 0 0,00 1 3,45 1 3,13 2 1,85 Sulama kanalları ve tarla yollarının yapılmasıdır 8 17,02 1 3,45 2 6, ,19 Şahısların parsellerinin bir araya getirilmesidir 13 27, , , ,78 Tüm bu işlemlerin bir arada yapılmasıdır 26 55, , , ,18 TOPLAM , , , ,00 268

7 Araştırma sonucunda ankete katılan bütün işletmecilerin köy merkezlerinde yapılan arazi toplulaştırması bilgilendirme toplantılarından haberdar oldukları sonucuna varılmıştır. Yapılan araştırma kapsamında ankete katılan işletmecilerin büyük kısmı (%71,30) köy merkezlerinde yapılan arazi toplulaştırması bilgilendirme toplantısına katıldıkları, ancak katılım gerçekleştiren üreticilerin %66,23 ünün bilgilendirme toplantısında verilen bilgileri yetersiz buldukları saptanmıştır. Araştırma kapsamında ankete katılan üreticilerin toplulaştırma çalışmaları bilgi toplantıları yapılıp, toplulaştırma hakkında bilgi edindikten sonra genel itibariyle büyük çoğunluğunun (%84,26) çalışmalara karşı olan tutumları olumlu olduğu saptanmıştır ve bu durum bütün işletme gruplarında da benzerlik göstermektedir. Kılıç ve ark. (2000), Samsun- Çarşamba-Boyacılı Köyü ndeki işletme sahiplerinin %71,7 sinin araştırmanın yapıldığı sırada proje ile ilgili düşüncelerinin olumlu, %28,3 ünün ise olumsuz olduğunu belirlemişlerdir. Arslankurt ve ark. (2005), Tokat ilinde yapılan toplulaştırmalarda, üreticilerin proje öncesi arazi toplulaştırması ile ilgili görüşlerinin; Niksar-Çengelli de %97,60, Zile-Güzelbeyli de %84,50, Erbaa- Çevresu da %79,20 ve genel ortalamada itibariyle ise %87,90 ile olumlu olduğunu tespit etmişlerdir. Aktaş ve ark. (2006), Adana-Karataş-Yemişli Köyü nde yaptıkları araştırmada, inceledikleri işletmelerin %93 ünün proje öncesinde arazi toplulaştırmasına yaklaşımlarının olumlu iken, %5 inin olumsuz ve %2 sinin de fikrinin olmadığını tespit etmişlerdir. Sayılı ve Ekinci (2012) tarafından yapılan araştırmada, toplulaştırma sonrasında olumlu düşünmeye başlayan çiftçilerin oranı %62,20'dir. Altıntaş ve Akçay (2009) ın çalışmasında ise toplulaştırma sonrasında çiftçilerin %19,05 inin olumlu yönde düşüncelerinin değiştiği belirlenmiştir. İncelenen işletmelerde üreticilerin arazi toplulaştırması hakkında bilgi edindikten sonra arazi toplulaştırması çalışmalarına olan olumlu tutumlarının nedenleri Çizelge 9 da verilmiştir. Ankete katılan üreticilerin arazi toplulaştırması hakkında bilgi sahibi olduktan sonra toplulaştırma çalışmalarına olan olumlu tutumlarının en önemli nedenleri, genel ortalama itibariyle; büyük ölçüde arazilerin bir araya toplandığı için verim ve dolayısıyla gelir artışı (%35,16), arazilerin toplu bir yerde olacak olması (%19,78) ve arazilerin bir araya toplanacağı için masrafların azalacağı (%29,67) yönündeki düşünceleridir. Çizelge 9. Üreticilerin arazi toplulaştırması hakkında bilgileri olduktan sonra yaklaşım ve tutumlarının olumlu olmasının nedenleri NEDENLER Masraf azalacak 11 28, ,5 7 25, ,67 Araziler toplu bir yerde olacak 8 20, ,5 7 25, ,78 Her bir arazinin başına yol gidecek 1 2,56 1 4, ,30 Sulama ve drenaj tesisleri yapılacak 1 2,56 2 8, ,30 Araziler tarımsal işlemler kolaylaşacak 6 15,38 1 4,17 1 3,7 8 8,79 Verim ve dolayısıyla gelir artacak 12 30, , , ,16 TOPLAM , , , ,00 Yapılan inceleme sonucunda genel ortalama itibariyle üreticilerin arazi toplulaştırması çalışmaları hakkında bilgi sahibi olduktan sonra arazi toplulaştırmasına karşı olumsuz olan yaklaşım ve tutumlarının nedenini çoğunlukla yıllardır işledikleri arazinin daha verimsiz 269

8 yerden verilme endişesi (%58,83) oluştururken, arazinin daha uzak yerden verilmesi (%35,29) ya da yıllardır var olan arazilerinden ayrılma endişesi (%5,88) diğer nedenleri oluşturmaktadır (Çizelge 10). Çizelge 10. Üreticilerin arazi toplulaştırması hakkında bilgileri olduktan sonra yaklaşım ve tutumlarının olumsuz olmasının nedenleri NEDENLER Yıllardır işlenen araziden ayrılmak, topraktan 1 14,29 0 0,00 0 0,0 1 5,88 kopma endişesi Arazinin daha uzak yerden verilmesi endişesi 3 42,86 0 0, , ,29 Arazinin daha verimsiz yerden verilme endişesi 3 42, , , ,83 TOPLAM 7 100, , , ,00 İncelenen işletmelerde çiftçilerin büyük çoğunluğu (%74,13) arazi toplulaştırması projesine olan olumlu tutumun da başka kişi yada faktörlerden etkilenmediklerini belirtmiştir. Etkilendikleri ifade eden kısmın ise; genel itibariyle %30,43 ü proje kuruluşunun çalışmalarından etkilenirken, %21,75 i diğer çiftçilerden, %17,39 u önder çiftçilerden, %17,39 u köy muhtarı ve azalarından ve %13,04 ü ise tarım kuruluşları ile yayın elemanlarından etkilendiği sonucuna varılmıştır. Bölgede daha önce yapılmış diğer bir çalışmada da çiftçilerin en çok (%46,88) proje kuruluşunun çalışmalarından etkilendikleri belirlenmiştir. İncelenen işletmelerdeki üreticilerin arazi toplulaştırması projesine olan olumsuz tutumlarında hepsinin diğer çiftçilerden etkilendikleri sonucuna ulaşılmıştır. Araştırma kapsamında anket çalışmasına katılan üreticilerin %31,50 si arazilerin miras yoluyla yeniden parçalanması ile yapılan arazi toplulaştırması çalışmalarının boşa gideceğini düşünmektedir. Konu ile ilgili yapılmış diğer araştırma sonuçları ise şöyledir; Tokat-Erbaa Ovasında yapılan araştırmada ise, toplulaştırması projesi uygulanmadan önce üreticilerin %95,24 ünün projeyi olumlu, buna karşın %4,76 sının ise olumsuz buldukları belirlenmiştir. Toplulaştırma projesini olumlu bulan üreticilerin %32 sinin arazilerinin toplu hale geleceği düşüncesiyle, %23 ünün tarımsal işler kolaylaşacağı için, %14 ünün de masrafaları azalacağı için toplulaştırma projesini olumlu buldukları belirlenmiştir (Altıntaş ve Akçay, 2009). Almus (1999), Zile-Güzelbeyli de yaptığı araştırmada üreticilerin %34,81 inin araziye ulaşım rahatlığı sağlayacağı, %33,33 ünün arazilerin sulama, drenaj ve tesviyelerinin yapılacağı, %27,94 ünün toplulaştırmanın yararına inanması, %2,94 ünün parçalı arazilerin birleşmesi ve %0,98 inin de toplulaştırmadan sonra daha az masrafla daha fazla gelire imkanına kavuşacaklarına inanmaları nedeniyle arazi toplulaştırmasını desteklediklerini tespit etmiştir. Akşit (2013) ise, Denizli-Yeşildere de yaptığı araştırmaya göre özellikle toplulaştırma sonrası arazilerin yeniden dağıtıldığı zaman arazi maliklerinin isteklerinin dikkate alınması konusunda %48,4 olumlu ve arazilerin eskisine oranla daha verimsiz yerlerde toplandığı (%58) gibi olumsuz algıların olduğunu tespit etmiştir. Ayrıca Toplulaştırma tüzüğünün 7. maddesi; proje alanı içinde bulunan arazi malikleri ile köy veya belediye temsilcilerinin katıldıkları bir toplantı düzenlenerek proje ile ilgili bireysel ve kamu yararına yönelik isteklerin saptanmasını ve olanaklar ölçüsünde yerine getirilmesini ön gördüğünü belirtmiştir. Eminoğlu ve Çakmak (2013), Burdur-Kemer-Elmacık Köyü nde yaptıkları çalışmada arazi toplulaştırmasını olumlu bulanların oranın %88 olduğunu ve nedenin arazilerin toplu yerde 270

9 olması (%48), araziye ulaşım kolaylığı (%12), tarımsal işlerin kolaylaşması (%12), sulama tesisin yapılması (%8), daha az masrafla fazla gelir sağlanması (%8) olduğunu tespit etmişlerdir. Projeyi olumsuz bulanların ise %12 olduğunu ve nedenlerinin; toprağından kopmak (%33,34), tarlalarının verimsiz yerden verilmesi endişesinin (%66,66) olduğunu olarak tespit etmişlerdir. Yapılan ki-kare analizi sonucunda çiftçilerin arazi toplulaştırmasına katılımlarının istekli yada zorunlu olması ile sosyal güvenceleri arasında %5, eğitim durumları ile %10, arazi toplulaştırmasını bilip bilmemeleri arasında %5 ve miras yoluyla parçalandığında tekrar parçalanacağı düşüncesine sahip olmaları ile %10 düzeyinde istatiksel olarak anlamlı bir ilişki olduğu belirlenmiştir (Çizelge 11). Çizelge 11. Üreticilerin arazi toplulaştırmasına katılma durumları ile bazı özellikler arasındaki ilişki durumu Sosyal Güvence Eğitim Arazi Toplulaştırması Bilgi Durumu Arazinin Tekrar Parçalanmasını Düşünme 4.SONUÇ ARAZİ TOPLULAŞTIRMASINA KATILMA DURUMU İstekli Zorunlu Toplam Frekans Oran (%) Frekans Oran (%) Frekans Oran (%) Olmayan 2 4,80 1 1,50 3 2,80 Bağkur 21 50, , ,10 SSK 2 4, , ,40 Emekli Sandığı 17 40, , ,60 TOPLAM , , ,00 Yok 1 2,40 2 3,00 3 2,80 İlkokul 35 83, , ,40 Lise 5 11, , ,10 Üniversite 1 2,40 4 6,10 5 4,60 TOPLAM , , ,00 Duymamış 0 0,00 2 3,00 2 1,90 Duymuş, bilmiyor 21 50, , ,00 Duymuş, nasıl 18 42, , ,70 bilmiyor Biliyor 3 7,10 2 3,00 5 4,60 Görmüş 0 0,00 3 4,50 3 3,00 TOPLAM , , ,00 Hayır 33 78, , ,50 Evet 9 21, , ,50 TOPLAM , , ,00 Ki-kare Analiz Sonucu p=0,010 p=0,092 p=0,033 p=0,073 Araştırma bölgesindeki üreticilerin büyük bir kısmının arazi toplulaştırması çalışmalarında istekli oldukları tespit edilmiş olup bu önemli bir sonuçtur. Bu durum, çalışmaların başarıya ulaşmasında en önemli unsurlardan biri olabilmektedir. Arazi toplulaştırması çalışmaları, bazı çiftçilerin başlangıçta olumsuz baktıkları, ancak daha sonraki aşamalarda görülen faydalarından dolayı (ortalama parsel sayısındaki azalış, sulu arazi miktarındaki artış, verimin artması, üretim masraflarının azalması vb.) olumlu bakılan bir işlemdir. Çok az da olsa bazı çiftçilerin ise arazi toplulaştırması sonrasında bile olumsuz bakışa sahip oldukları görülmüştür. Bu nedenle, gerek projeyi uygulayacak kurum/kuruluş gerekse tarım danışmanlarının ve/veya yayımcıların bu konuda çiftçileri yararları ve ne olduğu konularında bilgilendirmesi, eğitimler vermesi, her aşamadaki soruları cevaplaması, 271

10 ikna etmesi ve bu çalışmalara gönüllü olmasını sağlaması gerekmektedir. Ayrıca, bu çalışmalar çok masraflı olup özellikle toplulaştırma sonrası arazilerin miras vb. yollarla tekrar parçalanması önlenmelidir. KAYNAKLAR Akçay, Y., Angın, N., Arazi Toplulaştırması ve Türkiye'de Bu Konudaki Uygulamaların Bölgedeki Tarım Kuruluşların Uygun Değerlendirilmesi. Çiftçi ve Köy Dünyası Dergisi, 5(51). Akşit, S., Arazi Toplulaştırması Üzerine Çiftçi Algısı Yeşildere Örneği, Denizli. Aktaş, E., Bilgili, M.E., Akbay, A.Ö., Bal, T., Adana İli Karataş İlçesi Yemişli Köyünde Arazi toplulaştırması Kararını Etkileyen Sosyo-Ekonomik Faktörlerin Belirlenmesi. Türkiye VII. Tarım Ekonomisi Kongresi, Eylül, Antalya, Almus, S., Tokat-Zile- Güzelbeyli Kasabasında Uygulanan Arazi Toplulaştırmasında Benimsemeyi Etkileyen Faktörlerin ve Çiftçi Eğilimlerinin Belirlenmesi Üzerine Bir Araştırma. Gaziosmanpaşa Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tarım Ekonomisi Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Tokat. Altıntaş, G., Akçay, Y., Arazi Toplulaştırma Uygulamalarında Üreticilerin Bakış Açılarını Etkileyen Faktörler (Tokat-Erbaa Örneği). Tarım Ekonomisi Dergisi, 15(1): Arslankurt, B., Altıntaş, A., Güleç, M., Tokat İlinde Arazi Toplulaştırması Yapılan Alanlarda Üreticilerin Sosyo-Ekonomik Yapısı ve Toplulaştırma Bilinç Düzeyine Etkili Faktörler. T.C. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü, Tokat Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü Yayınları, Genel Yayın No:148, Tokat. Eminoğlu,G., Çakmak,B., Burdur-Kemer-Elmacık Köyü Arazi Toplulaştırma Etkinliğinin Değerlendirilmesi, Ankara. Gün, S., Türkiye de Tarım Topraklarının Mülkiyet Durumu ve Uygulanan Politikalar. Cumhuriyetin 100.Yılı nda Türk Tarımının Hedefleri Sempozyumu, 30 Nisan-1 Mayıs, Ankara, İldeniz, E., Demiryürek, K., Samsun İli Bafra İlçesi Sol Sahil Köylerinde Yapılan Arazi Toplulaştırmasına Zorunlu ve İstemli Katılan Çiftçilerin Tutum ve Davranışlarının Karşılaştırılması. Tarım Ekonomisi Araştırmaları Dergisi, 1(2): Kılıç, O., Ceyhan, V., Özyazıcı, G., Çiftçilerin Arazi Toplulaştırmasına Karşı Tutumlarının Belirlenmesi (Boyacılı Köyü Örneği Ondokuzmayıs Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 15(3): Özkan, E., Tarla İçi Geliştirme Hizmetleri İle Birlikte Uygulanan.Toplulaştırma Projelerinin Yararlarının Saptanması (Uzunköprü-Sığırcılı Projesi). Atatürk Araştırma Enstitüsü Yıllıkları, Kırklareli. Sayılı M., Ekinci K., Samsun İli Bafra Ovası Arazi Toplulaştırması Projesinde Çiftçi Davranışlarının Belirlenmesi ve Projenin Sosyo-Ekonomik Yararları. TEAE Yayın No:202, Ankara. Taşdemir, N., Konya-İçeri Çumra da Tarla İçi Geliştirme Hizmetleri İle Birlikte Uygulanan Arazi Toplulaştırmasının Ekonomik Analizi. Trakya Toprak ve Su Kaynakları Sempozyumu, Mayıs, Kırklareli. Yıldız, N., Arazi Toplulaştırması ve Yeniden Kırsal Alan Düzenlenmesi. İstanbul, 253 s. 272