ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

Transkript

1 ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ DOKTORA TEZİ Onur BOYACIGİL PAYAS-İSKENDERUN-ARSUZ KENTSEL BÖLGESİNDE REKREASYONEL KAYNAK VE KULLANICI ARAŞTIRMALARINA DAYALI BİR REKREASYON TASARI GELİŞTİRİLMESİ PEYZAJ MİMARLIĞI ANABİLİM DALI ADANA, 2010

2

3 ÖZ DOKTORA TEZİ PAYAS-İSKENDERUN-ARSUZ KENTSEL BÖLGESİNDE REKREASYONEL KAYNAK VE KULLANICI ARAŞTIRMALARINA DAYALI BİR REKREASYON TASARI GELİŞTİRİLMESİ Onur BOYACIGİL ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ PEYZAJ MİMARLIĞI ANABİLİM DALI Danışman: Prof. Dr. M. Faruk ALTUNKASA Yıl: 2010, Sayfa: 182 Jüri : Prof. Dr. M. Faruk ALTUNKASA Prof. Dr. Haydar ŞENGÜL Doç. Dr. Hakan DOYGUN Yrd. Doç. Dr. Berrin SİREL Yrd. Doç. Dr. Cengiz USLU Kamusal rekreasyon olanakları, bir kentin fiziksel ve mekansal yaşam niteliğinin önemli bir belirleyicisi olmanın yanında, sosyal yaşam niteliği üzerinde de yükseltici etkiye sahiptir. Ancak, hızlı büyüyen kentlerde kentsel toprakların aşırı değer kazanması ekonomik kaygıları ön plana çıkardığından bu olanakların tesisi geri planda kalabilmektedir. Kamusal rekreasyon olanakları geniş içerikli bir kavram olmakla birlikte mevcut koşullar ve imar mevzuatındaki kavramlar temel alınarak çalışmada bu olanaklar, aktif yeşil alanlar (park, çocuk bahçesi, spor ve oyun alanı) ve kültürel mekanlarla (kültür merkezi ve kütüphane) sınırlı tutulmuştur. Çalışmanın kurgusu; (1) Payas-İskenderun-Arsuz kentsel alanında kültürel mekan ve aktif yeşil alan varlığının mahalleler özelinde belirlenmesi, (2) Bu varlığın kişi başına kaynak değeri yanında kullanıcıya olan uzaklıkla ilişkilendirilmesi ve kentsel yaşam niteliğinin diğer bileşenleriyle (sosyal ve ekonomik bileşenler) ortak birimle tanımlamayı sağlamak amacıyla endekslenmesi, (3) Yine bu varlığın mahallelere dağılımındaki dengesizliğin etkilerinin ortaya konulması, böylece etkin kamusal rekreasyon olanakları düzeyinin belirlenmesi, (4) Ulaşılan bulguların, kamusal rekreasyon olanaklarını alansal olarak tanımlayan eş endeks eğrileri haritasına dönüştürülmesi ve kullanıcı araştırması sonuçları da temel alınarak kent fiziksel planlamaları için bir düzentasar altlığı oluşturulması temeline oturtulmuştur. Anahtar Kelimeler: Etkin kamusal rekreasyon olanakları seti (EKROS), kullanıcı tutum ve istemleri, fayda-maliyet tahmini, öneri rekreasyon tasarı. I

4 ABSTRACT PhD THESIS DEVELOPING A RECREATION DESIGN BASED ON RECREATIONAL RESOURCE AND USER RESEARCHES IN PAYAS-ISKENDERUN- ARSUZ URBAN AREA Onur BOYACIGİL UNIVERSITY OF ÇUKUROVA INSTITUTE OF NATURAL AND APPLIED SCIENCES DEPARTMENT OF LANDSCAPE ARCHITECTURE Supervisor: Prof. Dr. M. Faruk ALTUNKASA Year: 2010, Pages: 182 Jury : Prof. Dr. M. Faruk ALTUNKASA Prof. Dr. Haydar ŞENGÜL Assoc. Prof. Hakan DOYGUN Asst. Prof. Berrin SİREL Asst. Prof. Cengiz USLU Public recreation opportunities have a raising effect on social life quality besides an important determinant of physical and spatial life quality of a city. Constitution of these opportunities may remain in the background causing land prices to be overvalued in rapidly-growing cities that bring in the foreground economic worries. Although public recreation opportunities are comprehensive concepts based on existing conditions and concepts on development legislations, these opportunities have been limited with active green spaces (children gardens and playgrounds) and cultural places (culture centre and library) in this study. Construction of the study; (1) Determining presence of cultural place and active green space on the neighbourhood level on the Payas-İskenderun-Arsuz urban area, (2) Relating this presence with per capita source value and distance and indexing it with the aim of identifying as a joint unit with other constituents of urban life quality (social and economic constituents) (3) Also proving of effects of unbalanced distribution to neighbourhoods of this presence, in this way identifying the level of effective public recreation opportunities, (4) Transforming reached findings to equal index curves map that identifies public recreation opportunities spatially and constituting a preliminary base for physical urban planning by use of user research results. Key words: Effective public recreation opportunities set (EKROS), user behaviours and demands, benefit-cost estimations, proposal recreation design. II

5 TEŞEKKÜR Çalışmalarımın her aşamasında yakın ilgi ve bilimsel desteğini esirgemeyip beni yönlendiren sayın danışman hocam Prof. Dr. Faruk ALTUNKASA ya sonsuz teşekkürlerimi sunarım. Çalışmalarımın başından sonuna kadar bilgilerinden sürekli faydalandığım Sayın Prof. Dr. Haydar ŞENGÜL e, Doç. Dr. Hakan DOYGUN a, Yrd Doç. Dr. Berrin SİREL e ve Yrd. Doç. Dr. Cengiz USLU ya teşekkür ederim. Bölümdeki çalışmalarım sırasında hiçbir zaman desteğini esirgemeyen Arş. Gör. Nurgül KONAKLI, Arş. Gör. Aylin SALICI, Arş. Gör. Onur ŞATIR, Arş. Gör. Halil DUYMUŞ ve yüksek lisans öğrencisi Özlem BAĞCI ya teşekkür ederim. Çalışmalarım sırasında sabır ve özverilerini hiçbir zaman esirgemeyen, bana her zaman güç veren sevgili aileme sonsuz teşekkür ederim. III

6 İÇİNDEKİLER SAYFA ÖZ.. I ABSTRACT II TEŞEKKÜR... III İÇİNDEKİLER.. IV ÇİZELGELER DİZİNİ.. VII ŞEKİLLER DİZİNİ... XII EŞİTLİKLER DİZİNİ... XIII KISALTMALAR DİZİNİ.. XIII 1. GİRİŞ Çalışmanın Önemi ve Amacı Kuramsal Çerçeve ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Araştırma Konusu ve Yöntemle İlgili Çalışmalar Araştırma Alanı ve Yakın Çevresini Kapsayan Fiziksel Planlama ve Tasarım Çalışmaları MATERYAL VE YÖNTEM Materyal Yöntem Etkin Kamusal Rekreasyon Olanaklarının Belirlenmesi Kamusal Rekreasyon Olanaklarının Belirlenmesi Kamusal Rekreasyon Olanaklarının Etkinlik Değişme Değerlerinin Hesaplanması Etkin Kamusal Rekreasyon Olanakları Seti (EKROS) Değerlerinin Hesaplanması Etkin Kamusal Rekreasyon Olanakları Seti Haritalarının Oluşturulması Halkın Rekreasyonel Tutumları, İstemleri ve Bu İstemlerin Karşılanması Yönündeki Davranışlarının Belirlenmesi Kamusal Rekreasyon Olanaklarının Geliştirilmesinin IV

7 Toplumsal Fayda Maliyet Tahminleri Kamusal Rekreasyon Olanaklarının Proje Ömrünün Belirlenmesi İskonto Oranının Belirlenmesi Kamusal Rekreasyon Olanaklarının Geliştirilmesinin Toplumsal Faydasının Belirlenmesi Kamusal Rekreasyon Olanaklarının Geliştirilmesinin Toplumsal Maliyetinin Belirlenmesi Kamusal Rekreasyon Olanakları Düzentasar Önerisinin Oluşturulması BULGULAR VE TARTIŞMA Etkin Kamusal Rekreasyon Olanakları Araştırma Alanının Kamusal Rekreasyon Olanakları Varlığı Kamusal Rekreasyon Olanaklarının Verimlilik Değişme Değerleri Etkin Rekreasyon Olanakları Seti (EKROS) Değerleri Etkin Kamusal Rekreasyon Olanakları Haritaları Halkın Rekreasyonel Tutumları, İstemleri ve Bu İstemlerin Karşılanması Yönündeki Davranışları Sosyo Ekonomik Yapı ve Hane Karakteristikleri Genel Rekreasyon Anlayış ve Davranışları Genel Rekreasyon Tutumları İçmekan Rekreasyon Tutumları Dışmekan Rekreasyon Tutumları Dışmekan Rekreasyon İstemleri Kamusal Rekreasyon Olanaklarının Geliştirilmesinin Toplumsal Fayda Maliyet Tahminleri Kamusal Rekreasyon Olanaklarının Proje Ömrü. 118 V

8 İskonto Oranı Kamusal Rekreasyon Olanaklarının Geliştirilmesinin Toplumsal Faydası Kamusal Rekreasyon Olanaklarının Geliştirilmesinden Fayda Sağlayacak Hane Sayıları Bireylerin Sağladıkları Fayda için Harcadıkları ve Gelecekte Sağlayacakları Fayda için Aylık Hane Halkı Gelirinden Bir Yıl Boyunca Ödemeye İstekli Oldukları Para Miktarları Nüfus Artışına Bağlı Olarak Faydadaki Azalmayı Belirleyen Azalan Fayda Oranı Kamusal Rekreasyon Olanaklarının Geliştirilmesinin Toplumsal Maliyeti Kamusal Rekreasyon Olanakları Tasar Önerisi SONUÇLAR VE ÖNERİLER KAYNAKLAR ÖZGEÇMİŞ EKLER VI

9 ÇİZELGELER DİZİNİ SAYFA Çizelge 2.1. Parklar İçin Öngörülen Ölçütler 18 Çizelge 2.2. Ülkelere Göre Park Kullanımları İçin Geliştirilen Ölçütler.. 18 Çizelge 2.3. Aktif Yeşil Alanlar İçin Öngörülen Ölçütler. 19 Çizelge 2.4. Plan Yapımına Ait Esaslara Dair Yönetmelik EK 1 de Yer Alan Kentsel, Sosyal ve Teknik Alt Yapı ile İlgili Derlenen Standartlar. 19 Çizelge 3.1. Anket Uygulamasında Örneklem Büyüklükleri 51 Çizelge 4.1. Çizelge 4.2. Çizelge 4.3. Çizelge 4.4. Çizelge 4.5. Çizelge 4.6. Çizelge 4.7. Çizelge 4.8. Çizelge 4.9. Payas-İskenderun-Arsuz Kentsel Bölgesinde Kamusal Rekreasyon Olanaklarının Mahallelere Göre Dağılımı. 60 Payas-İskenderun-Arsuz Kentsel Bölgesinde Kişi Başına Kaynak (KBK) Değerlerinin Mahallelere Göre Dağılımı. 67 Payas-İskenderun-Arsuz Kentsel Bölgesinde Uzaklık Değerlerinin (UD) Mahallelere Göre Dağılımı. 69 Payas-İskenderun-Arsuz Kentsel Bölgesi için Kamusal Rekreasyon Olanakları Seti (KROS) Değerleri 71 Payas-İskenderun-Arsuz Kentsel Bölgesi için Endekslenmiş Kamusal Rekreasyon Olanakları Seti (ENKROS) Değerleri 73 Payas için Mahalleler Arasında Etkinlik Değişme Değerleri (ED XY ) İskenderun için Mahalleler Arasında Etkinlik Değişme Değerleri (ED XY ) Arsuz için Mahalleler Arasında Etkinlik Değişme Değerleri (ED XY ) Payas ın Etkin Kamusal Rekreasyon Olanakları Seti (EKROS) Değerleri Çizelge Kentlere Göre Uygulanan Anket Sayıları. 87 Çizelge Ankete Katılan Bireylerin Sosyo Ekonomik Yapı ve Hane Karakteristikleri. 87 Çizelge Rekreasyon Etkinliklerinin Etki Düzeylerini Bildiren Kişi Sayısı ve Etki Düzeyi Ortalaması Dağılımı.. 90 Çizelge Rekreasyon Etkinliklerine Katılımı Sınırlayan Nedenlerin Sayısal Anlatımlarının Yerleşim Birimleri ve Kentsel Bölge VII

10 Genelindeki Durumu. 92 Çizelge Payas-İskenderun-Arsuz Kentsel Bölgesinde Anket Uygulanan Bireylerin İçmekan Rekreasyon Etkinliklerine Katılım Tutumlarının Sayısal Anlatımı. 95 Çizelge Payas-İskenderun-Arsuz Kentsel Bölgesinde Öncelik Sırasına Göre İçmekan Rekreasyon Etkinliklerine Katılan Kişi Sayıları ve Bir Katılımda Harcanan Ortalama Süreler (saat) 97 Çizelge Payas-İskenderun-Arsuz Kentsel Bölgesinde Bireylerin İçmekan Rekreasyon Etkinliklerine Ortalama Katılım Sayı ve Süreleri 98 Çizelge Payas-İskenderun-Arsuz Kentsel Bölgesinde Anket Uygulanan Bireylerin Dışmekan Rekreasyon Etkinliklerine Katılım Tutumlarının Sayısal Anlatımı. 100 Çizelge Payas-İskenderun-Arsuz Kentsel Bölgesinde Öncelik Sırasına Göre Dışmekan Rekreasyon Etkinliklerine Katılan Kişi Sayıları ve Bir Katılımda Harcanan Ortalama Süreler (saat) Çizelge Payas-İskenderun-Arsuz Kentsel Bölgesinde Bireylerin Dışmekan Rekreasyon Etkinliklerine Ortalama Katılım Sayı ve Süreleri. 103 Çizelge Payas-İskenderun-Arsuz Kentsel Bölgesinde Bireylerin Gerçekleştirdiklerini Bildirdikleri Dışmekan Rekreasyon Etkinlikleri için Olanakların Yeterlik Düzeyleri Çizelge Katılımcılar Tarafından Bildirilen Dışmekan Rekreasyon Olanaklarının Yetersizlik Nedenlerinin Oransal Dağılımları (%). 106 Çizelge Bireylerin Varolan Dışmekan Rekreasyon Olanaklarının İyileştirilmesi Durumunda Bu Etkinliklere Katılım İstemlerinin Sayısal Anlatımı Çizelge Payas-İskenderun-Arsuz Kentsel Bölgesinde Varolan Dışmekan Rekreasyon Olanaklarının İyileştirilmesi Durumunda Bu Etkinliklere Öncelik Sırasına Göre Katılım İstemi Gösteren Kişi Sayıları ve Bir Katılımda Harcanacağı Bildirilen Ortalama Süreler (saat). 109 Çizelge Payas-İskenderun-Arsuz Kentsel Bölgesinde Bireylerin Varolan Dışmekan Rekreasyon Olanaklarının İyileştirilmesi Durumunda Bu Etkinliklere Ortalama Katılım Sayı ve VIII

11 Süreleri Çizelge Payas-İskenderun-Arsuz Kentsel Bölgesinde Bireylerin Varolmayan Dışmekan Rekreasyon Olanaklarının Tesisi Durumunda Bu Etkinliklere Katılım İstemlerinin Sayısal Anlatımı. 112 Çizelge Payas-İskenderun-Arsuz Kentsel Bölgesinde Varolmayan Dışmekan Rekreasyon Olanaklarının Tesisi Durumunda Bu Etkinliklere Öncelik Sırasına Göre Katılım İstemi Gösteren Kişi Sayıları ve Bir Katılımda Harcanacağı Bildirilen Ortalama Süreler (saat) Çizelge Payas-İskenderun-Arsuz Kentsel Bölgesinde Bireylerin Varolmayan Dışmekan Rekreasyon Olanaklarının Tesisi Durumunda Bu Etkinliklere Ortalama Katılım Sayı ve Süreleri Çizelge Anketlere Göre ve Kent Nüfusu İle Oranlanmış Bir Yıllık Ödeme Yüklenen Hane Sayıları 120 Çizelge Payas ta Rekreasyon Olanaklarının Şimdiki ve Gelecekteki Kullanımından Sağlanan Fayda Karşılığında Bir Yılda Ödemek İçin Yüklenilen Toplam Para Miktarları (TL). 122 Çizelge İskenderun da Rekreasyon Olanaklarının Şimdiki ve Gelecekteki Kullanımından Sağlanan Fayda Karşılığında Bir Yılda Ödemek İçin Yüklenilen Toplam Para Miktarları (TL) 123 Çizelge Arsuz da Rekreasyon Olanaklarının Şimdiki ve Gelecekteki Kullanımından Sağlanan Fayda Karşılığında Bir Yılda Ödemek İçin Yüklenilen Toplam Para Miktarları (TL) 124 Çizelge Payas-İskenderun-Arsuz Kentsel Bölgesinin 2007 Yılı Nüfus Sayımına Göre Mahalle Nüfusları Çizelge Payas-İskenderun-Arsuz Kentsel Bölgesinin Dönemi Nüfus Projeksiyonu Çizelge Payas ta Aktif Yeşil Alanların Proje Ömrü Boyunca Artan Nüfus Artışına Bağlı Yıllık Azalan Fayda Oranları Çizelge İskenderun da Aktif Yeşil Alanların Proje Ömrü Boyunca Nüfus Artışına Bağlı Yıllık Azalan Fayda Oranları Çizelge Arsuz da Aktif Yeşil Alanlar için Gerekli Toplam Proje Alanı Çizelge Payas ta Kültürel Mekanların Proje Ömrü Boyunca Nüfus IX

12 Artışına Bağlı Yıllık Azalan Fayda Oranları. 129 Çizelge İskenderun da Kültürel Mekanların Proje Ömrü Boyunca Nüfus Artışına Bağlı Yıllık Azalan Fayda Oranları Çizelge Arsuz da Kültürel Mekanlar için Gerekli Toplam Proje Alanı Çizelge Payas ta Aktif Yeşil Alanların Kullanımı ve Geliştirilmesine Yönelik Olarak Tahmin Edilen Toplumsal Fayda Değerleri. 131 Çizelge İskenderun da Aktif Yeşil Alanların Kullanımı ve Geliştirilmesine Yönelik Olarak Tahmin Edilen Toplumsal Fayda Değerleri. 132 Çizelge Arsuz da Aktif Yeşil Alanların Kullanımı ve Geliştirilmesine Yönelik Olarak Tahmin Edilen Toplumsal Fayda Değerleri. 133 Çizelge Payas ta Kültürel Mekanların Kullanımı ve Geliştirilmesine Yönelik Olarak Tahmin Edilen Toplumsal Fayda Değerleri 133 Çizelge İskenderun da Kültürel Mekanların Kullanımı ve Geliştirilmesine Yönelik Olarak Tahmin Edilen Toplumsal Fayda Değerleri. 133 Çizelge Arsuz da Kültürel Mekanların Kullanımı ve Geliştirilmesine Yönelik Olarak Tahmin Edilen Toplumsal Fayda Değerleri Çizelge Payas-İskenderun-Arsuz Kentsel Bölgesinde Aktif Yeşil Alanların ve Kültürel Mekanların İlk Tesis Maliyetleri (TL) 135 Çizelge Payas ta Aktif Yeşil Alanların Kişi Başına Düşen Miktarının 10 m 2 Olmasının Sağlayacağı Toplumsal Faydaların Net Bugünkü Değerleri (TL) Çizelge İskenderun da Aktif Yeşil Alanların Kişi Başına Düşen Miktarının 10 m 2 Olmasının Sağlayacağı Toplumsal Faydaların Net Bugünkü Değerleri (TL) Çizelge Arsuz da Aktif Yeşil Alanların Kişi Başına Düşen Miktarının 10 m 2 Olmasının Sağlayacağı Toplumsal Faydaların Net Bugünkü Değerleri (TL) Çizelge Payas ta Kültürel Mekanların Kişi Başına Düşen Miktarının 1 m 2 Olmasının Sağlayacağı Toplumsal Faydaların Net Bugünkü Değerleri (TL) 138 X

13 Çizelge İskenderun da Kültürel Mekanların Kişi Başına Düşen Miktarının 2,5 m 2 Olmasının Sağlayacağı Toplumsal Faydaların Net Bugünkü Değerleri (TL) Çizelge Arsuz da Kültürel Mekanların Kişi Başına Düşen Miktarının 0,5 m 2 Olmasının Sağlayacağı Toplumsal Faydaların Net Bugünkü Değerleri (TL) Çizelge Payas-İskenderun-Arsuz Kentsel Bölgesinde Rekreasyon Olanaklarının Geliştirilmesinin Net Bugünkü Değerleri (TL) Çizelge Rekreasyon Olanakları Matrisi Çizelge Rekreasyon İstemleri Matrisi 153 XI

14 ŞEKİLLER DİZİNİ SAYFA Şekil 3.1. Araştırma Alanı Basitleştirilmiş Alan Kullanım Haritası. 39 Şekil 3.2. Araştırmada Uygulanan Yöntemin Akış Şeması Şekil 3.3. Etkin Kamusal Rekreasyon Olanaklarının Belirlenmesi Akış Şeması Şekil 4.1. Payas ta Sahil Boyunca Yapılan Yeşil Alan Düzenlemesi 62 Şekil 4.2. Payas Belediye Plajı.. 62 Şekil 4.3. Payas Belediye Plajı Yeşil Alan Düzenlemesi Şekil 4.4. İskenderun da Sakarya Mahallesinde Bir Çocuk Bahçesi 63 Şekil 4.5. İskenderun Sahilinde (Çay Mahallesi) Kamusal Spor Alanları.. 64 Şekil 4.6. İskenderun Sahilinde Tören-Fuar-Sergi-Konser Etkinliklerine Hizmet Eden Kent Meydanı Şekil 4.7. İskenderun da Sakarya Mahallesi Parkında Yeralan Açıkhava Tiyatro Şekil 4.8. İskenderun da Sosyal-Kültürel Etkinliklere Olanak Sağlayan Kültür Merkezi Şekil 4.9. Arsuz da Suya Bağlı Spor ve Eğlence Etkinliklerinin Yapıldığı Belediye Halk Plajı 66 Şekil Arsuz un İçinden Geçerek Denize Dökülen ve Suya Bağlı Spor-Eğlence Etkinliklerinin Yapıldığı Arsuz Çayı.. 66 Şekil Payas ın Etkin Kamusal Rekreasyon Olanakları Seti (EKROS) Değerleri Haritası Şekil İskenderun un Etkin Kamusal Rekreasyon Olanakları Seti (EKROS) Değerleri Haritası. 82 Şekil Arsuz un Etkin Kamusal Rekreasyon Olanakları Seti (EKROS) Değerleri Haritası. 83 Şekil Rekreasyon Etkinliklerine Katılımı Sınırlayan Nedenlerin Öncelik Sırasına Göre Ağırlıklandırılmış Oranları (%) 93 Şekil Payas İçin Kamusal Rekreasyon Olanakları Tasar Önerisi Şekil İskenderun İçin Kamusal Rekreasyon Olanakları Tasar Önerisi Şekil Arsuz İçin Kamusal Rekreasyon Olanakları Tasar Önerisi XII

15 EŞİTLİKLER DİZİNİ SAYFA Eşitlik 3.1. Kamusal Rekreasyon Olanakları Seti (KROS) Eşitliği. 44 Eşitlik 3.2. Etkinlik Değişme Değeri (ED XY ) Eşitliği.. 45 Eşitlik 3.3. Etkin Kamusal Rekreasyon Olanakları Seti (EKROS) Eşitliği 47 Eşitlik 3.4. Net Bugünkü Değer (NBD) Eşitliği Eşitlik 3.5. Toplam Ekonomik Değeri (TED) Eşitlik 3.6. Toplam Yıllık Fayda (B TOP-YIL ) Eşitliği. 56 Eşitlik 4.1. Ortalama Etki Düzeyi Eşitliği 89 Eşitlik 4.2. Net Bugünkü Değer (NBD) Eşitliği Eşitlik 4.3. Doğal Artış Bağıntısı Eşitliği. 126 Eşitlik 4.4. Toplam Yıllık Fayda (B TOP-YIL ) Eşitliği. 131 KISALTMALAR DİZİNİ Kısaltma Açıklama B.. Fayda C.. Maliyet ED xy Etkinlik Değişme Değeri EKROS Kamusal Rekreasyon Olanakları Seti ENKROS. Endekslenmiş Kamusal Rekreasyon Olanakları Seti GSYİH. Gayrisafi Yurtiçi Hasıla KBK Kişi Başına Kaynak KROS.. Kamusal Rekreasyon Olanakları Seti NBD Net Bugünkü Değer TED. Toplam Ekonomik Değer TÜİK... Türkiye İstatistik Kurumu ÖİD.. Ödemeye İsteklilik Değeri U xy Uzaklık Değeri WTP Willingness to pay IDW... Inverse Distance Weighting (Ters Uzaklık Ağırlıklandırması) XIII

16 1.GİRİŞ Onur BOYACIGİL 1.GİRİŞ 1.1. Çalışmanın Önemi ve Amacı İnsanların serbest zamanlarının teknolojik gelişmelere koşut olarak gösterdiği artış, rekreasyon kavram ve kapsamının gelişmesini sağlamıştır. Öz bir tanımlama ile rekreasyon; bireylerin çalışma süreleri içinde yorulan ve yıpranan beden ve ruh yapılarını yeni bir çalışma dönemine hazırlamak amacıyla serbest zamanlarında yaptıkları etkinlikler bütünüdür. Rekreasyona duyulan gereksinim, rekreasyonel eylemlerin kişisel ve toplumsal olarak sağladığı faydalardan ileri gelmektedir. Kişisel faydalar; beden ve ruh sağlığı kazandırması, insanı sosyalleştirmesi, yaratıcılık, yetenek ve becerileri geliştirmesi, çalışma başarısı ve iş verimini arttırması biçiminde sıralanabilir. Toplumsal faydalar ise; toplumsal dayanışma ve bütünleşmeye katkı sağlaması, ekonomik hareketlilik, çevresel niteliği korunmuş veya iyileştirilmiş alan ve mekanların yaratılması olarak sayılabilir (Bucher, 1972; Corbin, 1970; Gold, 1980; Jenny, 1956; Nixon ve Jewett, 1969; Karaküçük, 1999). Kentsel alanlar rekreasyon kavram ve kapsamının gelişiminde ve yaşama geçirilmesinde kilit nokta olarak yer alır. Williams (1995), kentsel alan ve rekreasyon ilişkilerini yaşanan üç gerçekle ortaya koymuştur: İlk olarak, gelişmiş ülkelerin büyük çoğunluğunda ve çok sayıda gelişmekte olan ülkede nüfus kentsel alanlarda yoğunlaşmıştır. İkincisi, kent sakinlerinin çoğu serbest zamanlarının önemli bir bölümünü aynı kentsel çevrede birçok rekreasyonel etkinliğe olanak sağlayan belli bir alandaki doğa ya da doğaya öykünen düzendeki birimlerde geçirmektedir. Üçüncü olarak, insanlar serbest zamanlarını evde ya da dışarıdaki açık ve kapalı mekanlarda güncel rekreasyon biçimleri ile geçirme eğilimindedir. Örneğin ticari eğlence merkezlerinde, bar, kafeterya, lokantalarda, alışveriş merkezlerinde, kültür merkezlerinde ve parklarda serbest zamanların önemli bir bölümü harcanmaktadır ki bu alan ve mekanlar genelde kentlerde toplanmıştır (Williams, 2003). Williams (1995) ın düşüncesine paralel olarak Page (1995) ve Tuppen (1996) rekreasyon talebinin çoğunlukla kentsel nüfus tarafından üretildiğini vurgulamışlar, endüstri kentlerinden kıyı ya da yayla yerleşimlerine rekreasyon amaçlı yolculukların arttığını, ancak yolculuk yapılan yerleşimlerin de zamanla kent niteliği taşıdığını dile 1

17 1.GİRİŞ Onur BOYACIGİL getirmişlerdir. Bu görüşlerin de ötesinde, Londra, Paris, Roma, Barselona, Amsterdam ve New York gibi günümüzün tanınmış bazı metropolleri kentsel formdaki biçim dönüşümleri ile birer uluslararası rekreasyon odağı durumuna gelmişlerdir (Burtenshaw ve ark., 1981, 1991; Law, 1996). Kent kültürü, kent peyzajı ve kent insanının rekreasyon etkinlikleri açısından büyük öneme sahip bütün kentsel sosyal donatılar, fiziksel açıdan kentsel yaşam niteliğinin bileşenlerini de oluşturur. Özellikle açık ve yeşil alanların kentin fiziksel dokusu ve kent ekosisteminin dengelenmesindeki bilinen işlevleri ayrı tutulursa, kent insanının bedensel ve ruhsal olarak sağlıklı gelişmesinde, rekreasyon başta olmak üzere çok çeşitli eylem ve etkinlikler bağlamında toplumsal ilişkilerin kurulması, sürdürülmesi ve toplumsal dayanışmanın yerleşmesinde, kent ve kentlilik kimlik ve kültürünün geliştirilmesindeki işlevleri nedeniyle bu bileşenlerin her birinin ve bütününün varlığı, çeşitliliği ve zenginliği yaşamsal önem taşımaktadır. Günümüzde herhangi bir kentin fiziksel açıdan yaşam niteliğinin düzeyi, bu niteliğin bileşenlerinin somut varlığı ile tanımlanmaktadır. Bu varlık görece olabileceği gibi sayısallaştırılmış belirli birimlerle açıklanabilir (m 2, dekar, gr/m 3 gibi). Bu tanımlama rekreasyon alan mekan ve olanakları için de geçerlidir. Ancak, ister fiziksel isterse toplumsal ya da ekonomik açıdan kentsel yaşam niteliği gibi çok sayıda ve birbirinden farklılık gösteren bileşenlerden oluşan bir olguyu tek bir birimle tanımlamak güçtür. Örneğin, toplumun gelir durumu, eğitim düzeyi vb. sosyo-ekonomik karakteristikleri kendi aralarında ya da aktif yeşil alan varlığı, konut tipi, çevre niteliği vb. fiziksel karakteristikleri ile aynı birimle tanımlanamaz. Bu sorunu giderebilmek için; bir bütün oluşturan herhangi bir olgunun ve parçalarının aldığı değerleri ve bunlarda oluşan değişmeleri açıklayan oransal bir ölçü biriminin geliştirilmesi gereği doğmuştur. Bu ölçü birimi yabancı terimbilimde index (dilimize yerleşmiş biçimiyle endeks) olarak tanımlanmaktadır. İnsani Kalkınma Endeksi (İKE), Sürdürülebilir Ekonomik Refah Endeksi (SERE), Rekreasyon Olanakları Endeksi (ROE) gibi 1990 lı yıllarda toplumun çeşitli konulardaki gönencini ölçmede kullanılan endeks değerleri farklı bileşenleri bütünleştirerek ortak bir birimle tanımlayan matematiksel anlatımlardır (English ve Cordell, 1993; Brown ve ark., 1998; Gilliland ve ark., 2006). 2

18 1.GİRİŞ Onur BOYACIGİL Kentsel yaşam niteliğinin genel ya da rekreasyon kapsamındaki bileşenlerinden herhangi biri veya birkaçının kabul edilmiş standartlara göre yeterli olması, fiziksel ya da rekreasyonel açıdan kentsel yaşam niteliğinin kabul edilebilir sınırlar içinde bulunduğu anlamına gelmemektedir. Bunun ilk nedeni, örneğin rekreasyonel açıdan kentsel yaşam niteliğinin, ilgili bileşen değerlerinin (bu değerler birer kuvvet olarak değerlendirilirse) bileşkesi olmasıdır. İkinci neden, herhangi bir bileşenin sayıca ya da alanca büyük olmasından daha çok, onun kent içerisinde eşitlikçi dağılımı, diğer bir anlatımla kenti oluşturan her birim (mahalle gibi) için kişi başına düzeyi ve konuta olan uzaklığı önemlidir. Bu özellikler rekreasyonel donatı alanlarının etkinliğini ortaya koymaktadır. Yukarıdaki paragrafta belirtildiği gibi bu etkinliği gerek bileşenler özelinde, gerekse bileşke olarak tanımlayabilecek ortak birim endeks değerleridir. Nitekim kentsel alanlarda bu konuda yapılan çalışmalarda rekreasyonel etkinliklere olanak sağlayan alan, mekan ve donatıların mahalleler düzeyinde bolluk ya da yetersizlik ve kullanıcıya olan uzaklık temelinde endekslenmesiyle, ortak birimle tanımlanabilecek sistematik verilere ulaşılabilmektedir. Söz konusu veriler, rekreasyon olanaklarının etkin arzının bağıl bolluğunu bölgeden bölgeye karşılaştırmak, bu arzın gelecekte alabileceği boyutları izlemek ve ulaşılan bulguları kentin fiziksel planlarına yansıtarak kentsel yaşam niteliğini yükseltmek amacıyla kullanılmaktadır. Herhangi bir kent ve birimlerinde (mahalle) kentsel yaşam niteliğinin bileşenleri olarak rekreasyonel etkinliklere izin veren aktif yeşil alan ile kültürel mekan olanaklarının etkinliğinin belirleyicisi, kişi başına kaynak değerleri olarak bu olanakların etkin kullanılabilirliğidir. Etkin kullanılabilirlik olanakların bolluğu ya da yetersizliği ve kullanıcıya olan uzaklığıyla ilişkilidir. Geniş olanaklar içeren bir mahalleye yakınlık, yakın olan mahalledeki etkin arzın büyümesine neden olur. Nüfus yoğunluğu yüksek, olanakları az olan mahallelere yakınlık da, kullanıcılar arasındaki rekabet olgusu göz önüne alındığında etkin olanakları azaltacaktır. Nüfusu az olan mahalleler ise çevresindeki mahallelerin daha büyük etkin olanaklarından yararlanarak olanak değerini yükseltebilir. Çünkü düşük nüfuslu mahallelerde kullanıcı yoğunluğu da düşük olacağından rekabet olgusu azalacaktır. 3

19 1.GİRİŞ Onur BOYACIGİL Diğer taraftan burada bir kısıtlayıcı daha ortaya çıkmaktadır. Herhangi bir kentte ya da onun bir biriminde veya bazı birimlerinde rekreasyonel alan, mekan ve olanaklar gerek kişi başına kaynak değeri, gerekse konuta uzaklık açısından yeterli yani etkin nitelikli olabilir. Ancak bütün bu olanaklar kent insanı tarafından beklenildiği düzeyde kullanılmayabilir. Bu durumda burada bir sorun aranmalıdır. Normal olarak bireyler, herhangi bir olanağı kullanıyor, herhangi bir etkinliğe katılıyor ve bunun için zaman ve para harcamayı göze alıyor ise, bu kullanım ya da katılımdan bir fayda sağladığı sonucu çıkartılabilir. İnsanlar, piyasadaki bir mal ya da hizmeti veya piyasası oluşmamış, sıfır fiyatlı ya da serbest mal kabul edilen bir mal veya hizmeti, ondan bir fayda sağladıkları için satın alırlar ya da tüketirler. Bu tüketimle gönençlerine yani refahlarına katkı oluştururlar. Eğer bireyler miktarı yeterli, elde edilmesi kolay sağlanabilecek bir mal ya da hizmete gerekli talebi göstermiyorlarsa ve sosyo-ekonomik karakteristikleri bu talep üzerinde kısıtlayıcı etkiye sahip değil ise, bunun önemli bir nedeni, söz konusu mal ve hizmeti kullanmaktan ya da tüketmekten bekledikleri faydayı sağlayamıyor olmaları kabul edilebilir. Beklenen ya da elde edilen fayda yani refaha olan katkı azalınca doğal olarak talep de azalacaktır. Bireyler herhangi bir mal ve hizmete olan taleplerini onu satın alarak ya da tüketerek karşılarlar. Böylece fiili talep ortaya çıkar. Talebin karşılanmasıyla fayda oluşur. Sağlanan fayda, tüketilen mal ve hizmete göre çok geniş bir aralık içermekte ve refaha yaptığı katkıyı belirlemek güç olmakla birlikte para buradaki en etkili ölçü çubuğudur. Diğer bütün koşullar normal kabul edildiğinde bireylerin herhangi bir mal veya hizmeti kullanmak ya da tüketmek için harcamayı göze aldığı para, o mal ve hizmetin faydasının karşılığıdır. Daha somut bir anlatımla bireyler kent ya da mahallelerinde herhangi bir rekreasyon alan veya mekanının varlığı için belirli bir para ödemeyi göze alıyorlarsa, bu alan veya mekandan en az ödedikleri para kadar fayda sağlamayı bekledikleri kabul edilebilir. Böyle bir durumda bireyler rekreasyon olanağını kendilerine fayda sağlayacağı ve bu fayda karşılığında para ödeyecekleri için talep edeceklerdir. Bu talep fiili bir taleptir ve o olanağın kullanım yoğunluğu toplam talep (toplumun talebi) ve ödenmesi göze alınan para miktarıyla ilintili olarak artış gösterecektir. Talep arttıkça ve fiili talebe dönüştükçe kişi başına kaynak değeri 4

20 1.GİRİŞ Onur BOYACIGİL ve kullanıcıya (konuta) olan uzaklık bağlamında efektif olan rekreasyon alan ve mekanlarının verimliliği de fiili durumla uyumlu olabilecektir. Ancak, burada bir kısıtlayıcı daha ortaya çıkmaktadır. Rekreasyon olanaklarının etkin duruma getirilmesi yani kullanıcı talebini karşılayabilecek nicelik ve kapsama ulaştırılması kent halkına bir maliyet yükleyecektir. Normal koşullarda rekreasyon olanaklarının geliştirilmesi yönünde karar verilebilmesi için, bu olanakları geliştirmenin yüklediği maliyetin (yatırım maliyeti), halkın bu olanakları kullanımından kaynaklanan faydadan yani halkın bu kaynakların geliştirilmesi için ödemeyi göze aldığı toplam parasal değerden büyük olmaması gerekecektir. Konuya peyzaj tasarlama yani fiziksel bir düzentasarın oluşturulması bağlamında somutluk kazandırılmak istendiğinde; Gold (1980), English ve Cordell (1993), Thompson ve ark. (2001), Willis ve ark. (2001), Dunnett ve ark. (2002), Jim (2004), Gilliland ve ark. (2006) nın da saptamaları yönünde dört eylem öbeği ortaya çıkmaktadır: Herhangi bir kentin varolan rekreasyon olanaklarının belirlenmesi ve haritalanması, Varolan rekreasyon olanaklarının kişi başına kaynak değerleri ve kullanıcıya (konuta) olan uzaklığı ile ilişkilendirilmesi, Rekreasyonel kullanım türleri konusunda halkın (kullanıcıların) istemlerinin ortaya konulması ve bu istemlerin karşılanmasından beklenen toplumsal fayda ile yüklenilecek toplumsal maliyetin tahmin edilmesi, İlk üç eylem öbeğindeki bulgular temel alınarak rekreasyon olanaklarına yönelik planlama altlığının geliştirilmesi. Bütün bu irdeleme ve gerekçelerin ışığı altında çalışmada; Kentsel yaşam niteliği olgusunun fiziksel bileşenleri kapsamında rekreasyon alan ve mekanlarının kişi başına kaynak değeri ve kullanıcıya olan uzaklık temelinde etkin varlığının belirlenebilmesi için kuramsal bir yaklaşım geliştirilmesi, Söz konusu etkin varlığın, rekreasyon odaklı anadüzen tasar çalışmalarına fiziksel altlık oluşturabilecek biçimde haritalanması, 5

21 1.GİRİŞ Onur BOYACIGİL Rekreasyon olanaklarına ilişkin kullanıcı istemlerinin belirlenmesi ve bu istemler yönünde geliştirilecek rekreasyon olanaklarının kullanımından kaynaklanacak toplumsal faydalar ile yükleyeceği maliyetlerin tahmin edilmesi, İlk üç maddedeki çalışmalar sonucunda elde edilen bulguların, bir anadüzentasar altlığına yansıtılmasını kapsayan kuramsal yaklaşım bütününün Payas-İskenderun-Arsuz kentsel bölgesinde denenmesi amaçlanmış ve çalışmanın kurgusu bu yönde geliştirilmiştir. Çalışmada Payas-İskenderun-Arsuz kentsel alanının araştırma alanı olarak seçilmesinin altı temel nedeni bulunmaktadır: Araştırma alanındaki üç yerleşim arasında gerek çalışma yaşamı ve gerekse turizm ve rekreasyon açısından yakın bir ilişki bulunmaktadır. Nitekim Payas-İskenderun-Arsuz kentsel alanı, Çukurova Metropoliten Bölgesi, İskenderun Alt Bölgesinin, özeğinde İskenderun un yer aldığı ana bölümünü oluşturmaktadır (DPT, 1970 ve 1984; Atik, 1995; İmga 2003; Mutlu, 2008). Araştırma alanı kıyı, ova, eşik ve dağlık alanların kısa mesafede buluştuğu ve etkisini yörenin fiziksel ve sosyo-ekonomik biçimlenişinde belirgin biçimde gösterdiği coğrafik konum ve özelliklere sahiptir. Akdeniz iklim özellikleri nedeniyle yılın ortalama sekiz ayında çok çeşitli dışmekan etkinliklerine izin verebilecek niteliktedir. Coğrafi konumu ve ekolojik özellikleri sanayi, tarım, deniz taşımacılığı ve turizm sektörlerinin gelişimine olanak sunmuştur. Bu özellikleri yöreyi göç alan bir metropoliten alt bölgeye dönüştürmüş, böylece farklı il ve bölgelerden gelen kırsal ve kentsel toplum insanını buluşturmuştur. Bu durumun rekreasyonel tutum ve istemlerin çeşitlilik kazanmasında önemli bir etken olduğu kabul edilebilir. Yörenin deniz kıyısında ya da yakın mesafede konumlanması yanında, orman örtüsünce zengin Amanos Dağları na olan yakınlığı rekreasyon açısından zengin bir kaynak gizilgücü yaratmaktadır. Çevredeki rekreasyonel doğal kaynakların zenginliği ve günübirlik kullanılabilirliği, kentiçi rekreasyon alan ve mekanlarını öncelik 6

22 1.GİRİŞ Onur BOYACIGİL sıralamasında geri plana itmiş olabilir. Çünkü, araştırma kapsamında yapılan ön çalışmalardan ve bu konuda daha önceden gerçekleştirilmiş bilimsel çalışmalardan her üç kentsel alanda aktif yeşil alanların ve kültürel mekanların yetersiz olduğu belirlenmiştir. Giriş, önceki çalışmalar, materyal ve yöntem, araştırma bulguları, tartışma ve sonuçlar olmak üzere beş ana bölümden oluşan çalışmanın Giriş bölümünde araştırmanın önemi, amacı ve kapsamı açıklanarak, çalışma alanı olarak seçilen Arsuz-İskenderun-Payas kentsel bölgesinde varolan ve gizilgüç durumundaki rekreasyonel olanakların geliştirilmesinin gereği vurgulanmıştır. Önceki Çalışmalar bölümünde araştırma alanı ve yöntem ile ilgili daha önce yapılan bilimsel çalışmalar irdelenmiştir. Materyal ve Yöntem bölümünün materyal alt bölümünde Payas, İskenderun, Arsuz kentsel alanı tanımlanmış ve araştırmada kullanılan harita, plan, program ve çalışmaya dayanak olabilecek yasal mevzuat ile ilgili bilgiler verilmiştir. Yöntem alt bölümünde ise ilk olarak, çalışma alanının efektif kamusal rekreasyon olanaklarının belirlenmesi amacıyla bu çalışma için özgün olarak geliştirilen Etkin Kamusal Rekreasyon Olanakları Setine (EKROS) ilişkin uygulama basamakları açıklanmıştır. İkinci olarak halkın rekreasyonel tutum ve istemleri ile rekreasyon olanaklarının bu istemler yönünde geliştirilmesi karşılığında genel ve ekonomik açıdan davranışlarının ortaya konulması amacıyla yapılan anketin uygulama biçimi aktarılmıştır. Üçüncü olarak, kamusal rekreasyon olanaklarının geliştirilmesinin toplumsal fayda-maliyet tahmin yöntemi tanıtılmıştır. Son olarak, araştırma alanı için kamusal rekreasyon olanakları düzentasar önerisi kapsamının ortaya konulmasına çalışılmıştır. Bulgular ve Tartışma bölümünde, dört ana başlıkta açıklanan yöntemin çalışma alanına uygulanmasından elde edilen bulgular ortaya konulmuş, bu bulgular çizelge, şekil ve haritalarla desteklenmiş ve bu ögelerin sistematik bir üslupla açıklanmasına çaba gösterilmiştir. Sonuç ve Öneriler bölümünde, kentsel yaşam niteliği olgusu ve bu olgunun çatısını oluşturan sürdürülebilir kent kavramı kapsamında; rekreasyon planlamalarının kentsel gelişim politikalarının önemli amaçlarından biri olduğu ve bu 7

23 1.GİRİŞ Onur BOYACIGİL planlamaların yapılabilmesinde etkin rekreasyon olanakları fiziksel altlığının ve toplumsal fayda-maliyet tahminlerinin araç olarak kullanılabileceği yönünde, bu konudaki bilimsel yazın temel alınarak özlü irdelemelerde bulunulmuştur Kuramsal Çerçeve Kent insanına birçok rekreasyonel olanak sunan sosyal donatı alanları ülkemiz büyük kentlerinin özellikle son 20 yıllık gündeminde gerek mevzuat gerekse planlama ve uygulama açısından önemli bir yer tutmuştur: Ülkemizde, tarih ve (1. Mükerrer) sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Plan Yapımına Ait Esaslara Dair Yönetmeliğin (önceki adı; İmar Planı Yapılması ve Değişikliklerine Ait Esaslara Dair Yönetmelik olan bu yönetmeliğin adı tarih ve sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan yönetmeliğin 1. maddesi hükmü gereğince yukarıda belirtildiği gibi değiştirilmiştir) Tanımlar başlıklı 3. maddesinin 8. fıkrasında parklar, çocuk bahçeleri ve oyun alanları aktif yeşil alan kavramı ile tanımlanmış, ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan değişiklik Ek-1 bölümünde ise bu üç kullanım için kişi başına toplam alan miktarı 10 m 2 öngörülmüştür. Bu durumda, yeşil alan kapsamı içinde değerlendirilen piknik alanları, botanik ve hayvanat bahçeleri, rekreasyon amacıyla yararlanılabilen koruluklar, ağaçlandırma alanları gibi kullanımlar da aktif yeşil alanlar dışındaki diğer yeşil alanları oluşturmaktadır (T.C. Resmi Gazete, 1985 ve 1999). Ancak, yurt dışındaki uygulamalarda bu kapsam daha geniş tutularak, çocuk oyun yeri, çocuk bahçesi, oyun alanı, komşuluk birimi parkı, mahalle parkı, semt parkı, kent parkı, anakent parkı gibi bir sıradüzen içinde değerlendirilmektedir. Bu alanların herbiri için toplam ve kişi başına alan büyüklüğü, hizmet alanı yarıçapı, yaya ulaşım mesafesi konusunda ülkeden ülkeye değişen ölçütler öngörülmüştür. Yine tarih ve sayılı Plan Yapımına Ait Esaslara Dair Yönetmeliğinin ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan değişiklik EK-1 bölümünde Kentsel, Sosyal ve Teknik Alt Yapı ve Sosyal 8

24 1.GİRİŞ Onur BOYACIGİL ve Kültürel Tesisler bölümlerinde nüfus ve asgari alan büyüklüğü ölçünleri yer almaktadır. Buna göre kentlerde üzeri nüfus için kişi başına ayrılması gereken kültürel tesis alanları 2,5 m 2, sosyal tesis alanları 1,5 m 2, büyük ilçe tipi kütüphane alanı 2000 m 2 öngörülmektedir (T.C. Resmi Gazete, 1999). 20 Ekim 2000 tarihinde Floransa da imzalanan ve ülkemizde 10 Haziran 2003 tarih ve 4881 sayılı kanunla onaylanıp, 27 Temmuz 2003 tarih ve sayılı Resmî Gazete de yayınlanarak yürürlüğe giren Avrupa Peyzaj Sözleşmesi belirleyici olmaktadır. Sözleşmenin açıklayıcı raporunun 5. paragrafında peyzajın; her yerdeki insan için, kırsal ve kentsel alanlar, yüksek kaliteli olduğu kadar bozulmuş olan alanlar, günlük alanlar olduğu kadar sıra dışı güzellik olarak tanımlanmış alanların da yaşam kalitesini oluşturan önemli bir bölüm olduğu, 8. paragrafında peyzajın kişisel ve sosyal refahın en önemli öğelerinden biri olduğu, bunun korunmasının, yönetilmesinin ve planlanmasının toplumdaki her bireyin hak ve sorumluluğu olduğu nun kabul edildiği vurgulanmaktadır. Sözleşmede ayrıca kent, kentli gönenci ve sürdürülebilir peyzajlar arasındaki ilişkinin önemi not edilmekte, yaşam niteliği ile rekreasyon arasında aynı yönlü bir bağlantının bulunduğu sonucu çıkartılabilecek vurgulamalar yer almaktadır (T.C. Resmi Gazete, 2003). 8. Beş Yıllık Kalkınma Planının ( ) sekizinci bölümünde, İnsan Kaynaklarının Geliştirilmesi alt bölümünün 7. maddesi Serbest Zamanların Değerlendirilmesi yani rekreasyon başlığını taşımaktadır. Amaçlar, ilkeler ve politikalar kısmında; zaman yönetimi ile birlikte düşünülmesi gereken serbest zamanların üretken, verimli ve katılımcı bir şekilde değerlendirilerek yaşamın bir parçası haline getirilmesi ve israf edilmemesi gerektiği vurgulanmıştır. Serbest zamanların değerlendirilmesinde kullanılacak kamu kesimine ait alan ve tesislerin herkesin kullanımına sunulacağı, çocuklar, gençler, yaşlılar, ev hanımları, yalnız yaşayanlar ve engelliler başta olmak üzere toplumun bütün kesimleri için serbest zamanların üretken, verimli ve katılımcı bir şekilde değerlendirilmesi için merkezi ve yerel yönetimler ile 9

25 1.GİRİŞ Onur BOYACIGİL üniversitelerin altyapı ve insan gücü olanaklarının geliştirileceği ve bu konuda sivil toplum örgütleri ile özel sektörün destekleneceği belirtilmiştir. Serbest zamanların değerlendirilmesi yani rekreasyon kültürünün kentlerde geliştirilmesi için yaygın ve örgün eğitim programlarından yararlanılacağı, çocukların erken yaşlarda sanat ve geleneksel el sanatları ile tanışmalarının sağlanması amacıyla Kültür Bakanlığı nın eşgüdümünde, projeler geliştirileceği ve uygulamaya konulacağı, büyük kentlerin civarında oluşan yerleşim yerlerinde serbest zamanları değerlendirme faaliyetlerinde kullanılmak üzere ortak mekanlar oluşturulacağı belirtilmiştir (T.C. Resmi Gazete, 2000) tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan 5216 Kanun No lu Büyükşehir Belediyesi Kanununun Üçüncü Bölümü, Büyükşehir Belediyesinin Görev, Yetki ve Sorumlulukları başlığı altındaki 7. maddenin m) bendinde Büyükşehirin bütünlüğüne hizmet eden sosyal donatılar, bölge parkları, hayvanat bahçeleri, hayvan barınakları, kütüphane, müze, spor, dinlence, eğlence ve benzeri yerleri yapmak, yaptırmak, işletmek veya işlettirmek, n) bendinde de Gerektiğinde sağlık, eğitim ve kültür hizmetleri için bina ve tesisler yapmak hükmüne yer verilerek konuya bir ölçüde açıklık ve bağlayıcılık getirilmektedir (T.C. Resmi Gazete, 2004). Ülkemizde tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren, tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan yönetmelik değişiklikleri ile yeniden düzenlenen ve tarih ve sayılı Resmi Gazete kapsamında adı değiştirilen Planlı Alanlar Tip İmar Yönetmeliği (önceki adı 3030 Sayılı Kanun Kapsamı Dışında Kalan Belediyeler Tip İmar Yönetmeliği) yönlendirici kabul edilebilir. Yönetmelikte yeşil alanlar, toplumun yararlanması için ayrılan oyun bahçesi, çocuk bahçesi, dinlenme, gezinti, piknik, eğlence ve kıyı alanları toplamıdır. Metropol ölçekteki fuar, botanik ve hayvanat bahçeleri ile bölgesel parklar bu alanlar kapsamındadır biçiminde tanımlanmıştır. Sosyal ve Kültürel Altyapı Alanları başlığı altında yeşil alanları çocuk bahçeleri, parklar, piknik ve eğlence (rekreasyon) alanlarından oluşan bir 10

26 1.GİRİŞ Onur BOYACIGİL grup, spor ve oyun alanlarını ayrı bir grup olarak değerlendirilmiştir. Yönetmelikte yeşil alan türleri aşağıdaki gibi açıklanmıştır (T.C. Resmi Gazete, 2008b): Parklar: Kentte yaşayanların yeşil bitki örtüsü ile dinlenme ihtiyaçlarına cevap veren alanlardır. Imar planında park alanlarının içerisinde park için gerekli başka tesisler gösterilmemişse, ancak büfeler, havuzlar, pergoleler, açık çayhane ve genel helâdan başka tesis yapılamaz. Lüzumu halinde açık spor tesisleri yapılır. Çocuk bahçeleri: 0-5 yaş grubunun ihtiyaçlarını karşılayacak alanlardır. Bitki örtüsü ile çocukların oyun için gerekli araç gereçlerinden büfe, havuz, pergole ve genel heladan başka tesis yapılamaz. Spor ve oyun alanları: Spor ve oyun ihtiyaçlarını karşılayan alanlardır. Bu alanlarda kent ölçekleri hiyerarşisine göre gerekli spor ve oyun alanları bulunur. Bunlar futbol, basketbol, voleybol, tenis, yüzme, atletizm, buz pateni vb. gibi spor faaliyetlerini ihtiva eden açık ve kapalı tesis alanlarıdır. Yukarıdaki üç tür, aktif yeşil alanları oluşturmaktadır. Piknik ve eğlence (rekreasyon) alanları: Kentin açık ve yeşil alan ihtiyacı başta olmak üzere, kent içinde ve çevresinde günübirlik kullanıma yönelik ve imar planı kararı ile belirlenmiş; eğlence, dinlenme, piknik ihtiyaçlarının karşılanabileceği lokanta, gazino, kahvehane, çay bahçesi, büfe, otopark gibi kullanımlar ile tenis, yüzme, mini golf, otokros gibi her tür sportif faaliyetlerin yer alabileceği alanlardır. Yukarıda belirtilen kullanımlar da diğer yeşil alanlar ve donatıları kapsamında ele alınabilir. Bu tanımlamalara göre aktif yeşil alanlar, kent halkının günün her saatinde ve günlük rekreasyon gereksinimlerini karşılamak için kullanabilecekleri donanım ve ulaşım mesafesindeki yeşil alanlardır. Ancak, yurt dışındaki uygulamalarda bu kapsam daha geniş tutularak, çocuk oyun yeri, çocuk bahçesi, oyun alanı, komşuluk birimi parkı, mahalle parkı, semt parkı, kent parkı, anakent parkı gibi bir sıradüzen içinde değerlendirilmektedir. Bu alanların herbiri için toplam ve kişi başına alan 11

27 1.GİRİŞ Onur BOYACIGİL büyüklüğü, hizmet alanı yarıçapı, yaya ulaşım mesafesi konusunda ülkeden ülkeye değişen ölçütler öngörülmüştür. Diğer yeşil alanlar ise, kent halkının belirli zamanlarda (hafta sonları ya da tatil dönemlerinde), genelde günübirlik ve özel amaçlarla kullandığı, donatı çeşitliliği kullanım amaçlarına göre yüksek ya da düşük olabilen, yaya ya da araçla ulaşılabilen yeşil alanlardır. Botanik bahçeleri, hayvanat bahçeleri, piknik alanları, özel amaçlı spor alanları (golf, kürek, olta balıkçılığı, doğa yürüyüşü, binicilik vb.) rekreasyonel etkinliklere hizmet sunan diğer yeşil alanlar arasında yer almaktadır. Bunlara ek olarak kullanımı daha farklı amaçlara odaklanan koruluklar, tampon yeşil alanlar, özel amaçlı ağaçlandırma alanları, ulaşım aksları bünyesindeki yeşil alanlar da diğer yeşil alanlar kapsamında değerlendirilmektedir. Ülkemizde Bayındırlık ve İskan Bakanlığı tarafından 2005 yılında hazırlanan ve AB uyum süreci kapsamında Avrupa Peyzaj Sözleşmesi nin de yönlendirici olduğu Planlama ve İmar Kanunu Tasarısı Taslağı nda ise; Genel Esaslar bölümünün 4. Maddesinin (a) bendinde fert, toplum ve çevre sağlığı ile güvenliğinin korunması; sağlıklı ve güvenli yaşam çevrelerinin oluşturulması; yaşayanların haklarına saygılı ve karar süreçlerine katan, afetleri azaltan, doğal, tarihi ve kültürel değerleri koruyan, yaşatan ve geliştiren, kaynaklarla dengeli kırsal ve kentsel gelişmenin sağlanması; mevcut kentsel çevre kalitesinin yükseltilmesi, sosyal ve teknik altyapının ve yaşanabilir çevrenin oluşturulmasının esas olduğu, aynı maddenin (d) bendinde de İdarenin, kentli nüfusun barınma, ulaşım, çalışma ve rekreasyon gibi temel ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla, gerekli konut, sosyal ve teknik altyapı, istihdam ve yatırım alanlarını planlı bir şekilde, kentli nüfus artışı ve yerel kaynaklar arasındaki dengeyi de gözeterek, önceden ve yeterli miktar ve nitelikte hazırlamakla yükümlü bulunduğu belirtilmektedir. Taslağın Tanımlar bölümünde ise; kentlerin fiziksel yapısı bünyesinde yaşam niteliğini etkileyen Umumi Hizmet Alanları olarak meydan, park, yeşil alan, çocuk bahçesi, yol, otopark, pazaryeri, açık oyun ve spor alanları gibi kamunun ve toplumun ortak kullanımına yönelik alanlar vurgulanmaktadır. 12

28 1.GİRİŞ Onur BOYACIGİL Taslakta örnek olarak verilen ve içeriği açık ve yeşil alanlarla kısıtlı tutulan kentsel rekreasyon alanları dizgesel bir yapı kapsamında öbeklendirilebilir. Gold (1980), Simonds (1983), Cooper ve Francis (1990), Ersoy (1994), Dunnett ve ark. (2002) nın çalışmalarına göre rekreasyon etkinliklerine yönelik kentsel sosyal donatı alanları yapısal mekanlar, açık alanlar ve yeşil alanlar olarak üç ana öbeğe ayrılabilir. Yönetim, konut, eğitim, sağlık donatımları ile ticaret alanları dışında, kent peyzajı ve kültür rekreasyonuyla ilişkili kamuya açık yapısal mekanlar kapsamında kültürel mekanlar önem kazanmaktadır. Kültür evleri, kültür merkezleri ve halk eğitimi merkezleri bu yapıların temelini oluşturmaktadır. Kütüphane, müze, çeşitli toplantılar, güzel sanatlar ve el sanatları, folklor, sergi ve gösteri gibi etkinliklere yönelik mekanlar bu yapıların alt öbekleridir. Motorlu araç ulaşım ağı ve kentsel alan kullanımlarının gelişimine ayrılmış rezerv açık alanlar ayrı tutulursa, meydanlar, yaya bölgeleri, yaya aksları ve bisiklet yolları kent peyzajının rekreasyon açısından önem taşıyan açık alan öğeleridir. 13

29 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Onur BOYACIGİL 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Araştırma alanının tanımlanması, araştırma konusunun biçimlendirilmesi ve yöntemin amaca uygun olarak geliştirilmesinde bilimsel altyapıyı destekleyici çok sayıda yerli ve yabancı yazından yararlanılmıştır. Bu yazın kapsamındaki araştırma alanı ve yakın çevresini kapsayan fiziksel planlama ve tasarım çalışmaları ile araştırma konusu ve yöntemle ilgili çalışmalar olmak üzere iki ana öbekte ele alınmıştır Araştırma Konusu ve Yöntemle İlgili Çalışmalar Gold (1980), Simonds (1983), Cooper ve Francis (1990), Ersoy (1994), Willis ve ark. (2001), Dunnett ve ark. (2002), Jim (2004), Gilliland ve ark. (2006) na göre kamusal rekreasyon alanları fiziksel açıdan kentsel yaşam niteliğinin önemli bileşenlerinden biridir. Bu bileşenlerin her birinin ve bütününün varlığı, çeşitliliği ve zenginliği yaşamsal önem taşımaktadır. Çünkü bu alan ve mekanlar kent insanının bedensel ve ruhsal olarak sağlıklı gelişmesinde, çok çeşitli eylem ve etkinlikler bağlamında toplumsal ilişkilerin kurulması sürdürülmesi ve toplumsal dayanışmanın yerleşmesinde, kent ve kentlilik kimlik ve kültürünün geliştirilmesindeki işlevleri nedeniyle önemlidir. Bu bağlamda konu ile ilgili bilimsel yazında kamusal yeşil alanlar kentsel yaşam niteliği ile birlikte anılmış, konuya ilişkin kuramsal ve deneysel çalışmaların büyük çoğunluğu bu yöne eğilim göstermiştir. Özelde bu çalışmalar, incelenen kentlerdeki kamusal rekreasyon alanı varlığı, bu varlığın matematiksel anlatımı (toplam kaynak değeri, kişi başına kaynak değeri, endeks değerleri gibi), kullanıcı araştırmaları (serbest zaman eğilimleri), kamusal rekreasyon alanlarının toplumsal fayda ve maliyetleri, bu alanlarla ilgili plan ve tasarım üretimi konularına odaklanmaktadır. Gold (1980) ve Simonds (1983), kültürel mekan, açık alan ve yeşil alanları da kapsayan kentsel rekreasyon olanaklarının niceliğinin iki temel ölçütle belirlenebileceğini vurgulamışlardır. Bunlar; kişi başına alan büyüklüğü (kişi başına kaynak değeri) ve ulaşılabilirliktir (kullanıcıya olan uzaklık). Nitelik ve niceliği birlikte ortayan koyan üçüncü ölçüt ise sunu çeşitliliğidir. Adı geçen araştırmacılara 14

30 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Onur BOYACIGİL göre bu olanakların özellikle ilk iki ölçüt açısından kent genelinde ortaya koyabileceği dengesizlik, onların verimli kullanılabilirliğini ya da işgörü düzeyini azaltmaktadır. Lieber ve Fesenmaier (1985) e göre rekreasyon yönetimi, kullanıcıların rekreasyonel etkinliklere katılım düzeyleri, farklı donatılara yönelme ve kullanım hoşnutluğu arasındaki ilişkilerin çözümlemesine odaklanmaktadır. Bu saptamadan hareket eden araştırmacılar, Chicago koru ormanında yürüyüş alanlarının beş niteliği için kullanıcı tercihleri üzerinde çalışmışlar, yürüyüş yollarını temel öğe alarak kullanıcı hoşnutluğu tahmin modelinin ortaya konulabileceğini ve bu modelin alternatif yönetim stratejilerini değerlendirmede kullanılabileceğini belirtmişlerdir. Çalışmada, yerleşim alanına (konuta) yakınlığın diğer bütün fiziksel özelliklerin kombinasyonlarından daha önemli olduğu, yürüme güzergahındaki görsel farklılık ve çeşitliliğin kullanıcı hoşnutluğuna yol yüzey niteliğinden daha fazla katkı sağladığı belirlenmiştir. Buna ek olarak, toplumsal etkileşim düzeyi ile bireylerin yürüyüş alanı tercihi arasında pozitif yönde bir ilişki ortaya çıkmıştır. Kullanıcıların sosyal ve ekonomik karakteristikleri arasındaki farklılık alandaki etkinliklerini ve hoşnutluk düzeylerini önemli ölçüde etkilememektedir. Buna karşın toplumsal etkileşimleri daha yumuşak hale getirmek için geliştirilen yönetim stratejileri, algılamaya bağlı olarak rekreasyona katılan kişiler arasında farklılıklar meydana getirebilmektedir. Altunkasa (1992), Çukurova Üniversitesi öğrencilerinin serbest zamanlarını değerlendirme eğilimleri, rekreasyonel eylemlere katılım düzeyleri ve rekreasyonel istemlerini belirlemeye çalışmıştır. Bu amaçla standart formlar aracılığıyla karşılıklı görüşme yöntemini kullanarak üniversite öğrenci kitlesini temsilen rastgele seçilmiş 600 öğrenci üzerinde anket uygulamıştır. Ulaşılan bulgular, üniversite öğrencilerinin çoğunluğunun kent içinde ve yerleşkede varolan rekreasyonel alan, mekan ve donatıları nicelik, işlev, estetik, ekonomiklik ve serbest ya da düzenli katılım olanağı açısından yetersiz bulduklarını göstermiştir. Öğrenciler, bedensel ve genelde eğlence amacına yönelik eylemler için kentsel mekanları, zihinsel ve bedensel eğitime yönelik eylemler için ise yerleşke mekanlarını yeğlemektedir. Ancak, bu eylemlere yanıt verebilecek varolan olanakların tür ve çeşitliliği, istemlerinin yaklaşık %10 unu karşılayabilmektedir. 15

31 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Onur BOYACIGİL English ve Cordell (1993), etkin rekreasyon olanaklarını bir göl kıyısındaki dokuz yerleşim birimi için araştırmışlardır. Çalışma yalnızca suya bağlı rekreasyon üzerine odaklanmıştır. Rekreasyon olanaklarının düzeyini belirlemede kullanılan ölçütler, kişi başına düşen göl yüzeyi alanı, bot rampalarının sayısı ve yerleşimlerin konumlandığı kıyı uzunluğudur. Burada bot rampalarının sayısı sunu çeşitliliği olarak algılanabilmekle birlikte değerlendirme tek bir sunu için ve niceldir. Çalışmada, kişi başına kaynak değeri olarak elde edilen bulgular gerek bileşenler ve gerekse bütün olarak endeks değerleri ile tanımlanmıştır. Sonuçta, rekreasyonel olanak düzeyi yüksek yerleşim birimlerinde, düşük yerleşim birimlerinden gelen kullanıcı yoğunluğu nedeniyle verimlilik azalması, olanak düzeyi düşük yerleşim birimlerinde ise, yüksek yerleşim birimlerindeki olanakların olumlu etkisi nedeniyle verimlilik artışı oluştuğu ortaya çıkmıştır. Bu araştırmacılar, kendi amaçlarına uyarladıkları kuramın (bu kuram, 1989 yılında ABD Rekreasyon ve Parklar Yönetimince temeli atılan Efektif Rekreasyon Olanakları Seti yaklaşımından uyarlanmıştır) geliştirilerek kentsel yaşam niteliğinin özellikle fiziksel bileşenlerinin ortak birimle tanımlanmasında nesnel ve doğru sonuçlar verebileceğini önemle vurgulamışlardır. Gümüş (1994), Ankara Mamak Çöplüğü Rehabilitasyon Projesinin olası yararlarının saptanması konulu çalışmasında, çöplüğün rehabilitasyonu sonucunda kötü koku ve görsel kirliliğin yok edilmesinin ve konut fiyatlarındaki artışın sağlayacağı faydaları koşullu değerlendirme yöntemi uygulayarak belirlemeye çalışmıştır. Bu amaçla 250 hane ile yüz yüze anket çalışması yapmıştır. Mamak çöplüğünün toplumsal bir mal ve hizmet olduğu ve rehabilitasyonu ile ortaya çıkacak yarar ve maliyetlerin de toplumsal nitelikli olduğunu belirtmiştir. Bu nedenle fayda ve maliyetlerin bugünkü değerinin bulunmasında piyasa faiz oranının kullanılamayacağını, bilinen ve benimsenen genel anlatımla, gelecekte oluşacak fayda ve maliyetlerin belli bir iskonto oranı üzerinden bugünkü değerinin hesaplanmasının gerekliliğini vurgulamıştır. Bu amaçla % 1, % 2 ve % 4 iskonto oranından Net Bugünkü Değer (NBD) tahmininde bulunmuş ve ülkemizde yapılacak çevresel yatırımlar için en uygun toplumsal iskonto oranının % 1 civarında olması gerektiğini belirtmiştir. 16

32 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Onur BOYACIGİL Rehabilitasyon projesinin gerçekleştirilmesiyle ortaya çıkacağı öngörülen faydaların (önlenecek zararların) toplam değeri 1994 yılı fiyatlarıyla 23 trilyon TL, maliyeti ise 1 trilyon TL olarak hesaplanmıştır. Bu verilere göre maliyet-fayda oranı yaklaşık 1:23 tür. Çalışmada ayrıca, Ankara çevreyolunun Mamak köprüyolu bölümünü kullanacak olan insanların yılları boyunca (30 yıl) çöplük nedeniyle duyacakları olumsuzlukların % 1 oranında iskonto edilmiş toplam Net Bugünkü Değeri (NBD) ise yaklaşık 598 milyar TL tahmin edilmiştir. Uzun ve ark. (1995), Adana kent halkının rekreasyon eğilimlerini, var olan rekreasyon alan, mekan ve olanakları kullanım düzeyleri ile rekreasyonel taleplerini belirlemeye çalışmışlardır. Bu amaçla Adana halkını temsilen rastgele belirlenmiş 500 bireye standart formlar aracılığıyla yerinde anket uygulamışlardır. Ulaşılan bulgulara göre Adana da mevcut rekreasyonel alan, mekan ve olanakların büyüklük, yaya ulaşılabilirlik, sunu çeşitliliği ve donatılar açısından kullanıcılarca yeterli bulunmadığı, yaya yürüme mesafesi ve kişi başına büyüklük temel alınarak kent geneli ve mahalleler düzeyinde yeni rekreasyonel alanlarına gereksinim duyulduğu belirlenmiştir. Diğer taraftan, kullanıcıların istemi olarak Adana da var olan yeşil alanlar, meydanlar, spor ve oyun alanları, gezinti ve dinlenme alanları, koru-piknik alanları ve su yüzeyleri gibi rekreasyonel öğelerin kaynak değerlerinin yükseltilmesi, daha verimli ve çok yönlü kullanımı için uygun önlemlerin alınması gerektiği vurgulanmıştır. Williams (1995), Baud-Bovy ve Lawson (2002), Altunkasa (2004), kamusal rekreasyon alanları ile ilgili olarak farklı ülkelerde temel alınan planlama ölçün ve ölçütlerini derlemişlerdir. Her üç araştırmanın kavramları ve gruplandırması farklılık gösterdiğinden derleme sonuçları Çizelge 2.1, 2.2 ve 2.3 de üç ayrı çizelge durumunda verilmiştir. Çizelge 2.4 te ise, ülkemizde tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren İmar Planı Yapılması ve Değişikliklerine Ait Esaslara Dair Yönetmelik ekinde (EK- 1) yer alan Kentsel, Sosyal ve Teknik Alt Yapı ile İlgili Ölçünler verilmiştir. 17

33 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Onur BOYACIGİL Çizelge 2.1. Parklar İçin Öngörülen Ölçütler (Williams, 1995). Park Türü ve Temel İşlevi Bölgesel Park Haftasonu otomobil ya da toplu taşıma araçları ile ziyaret Anakent Parkı Haftasonu otomobil ya da toplu taşıma araçları ile ziyaret Semt Parkı Haftasonu yaya, bisiklet ya da ender olarak motorlu araçlarla ziyaret Mahalle Parkı Yaya ziyaretçiler için Küçük Mahalle Parkları Yaya ziyaretçiler için Konut Çevresi Parkı Büyüklük Konuta Uzaklık 400 ha km 60 ha 3.2 km 20 ha 1.2 km 2 ha 0.4 km 2 ha 0.4 km Değişken Yakın çevrede Kapsamı -Çok amaçlı kullanılabilir geniş doğal ve kültürel ağaçlık alanlar, -Organize ve serbest rekreasyon etkinlik alanları -Belirli noktalarda araç park yerleri -Çok amaçlı kullanılabilir doğal ve kültürel ağaçlık alanlar, -Organize ve serbest rekreasyon etkinlik alanları -Belirli noktalarda araç park yerleri -Dış mekan sporları, çocuk oyunları ve serbest rekreasyon eylemlerine olanak sağlayan alanlar - Belirli noktalarda araç park yerleri -Çocuk oyunları ve kısıtlı rekreasyon eylemlerine olanak sağlayan alanlar -Çocuk oyunları ve pasif rekreasyon eylemlerine olanak sağlayan alan ve mekanlar -Pasif rekreasyon eylemlerine olanak sağlayan alanlar Çizelge 2.2. Ülkelere Göre Park Kullanımları İçin Geliştirilen Ölçütler (Baud-Bovy ve Lawson, 2002). Park Türü Konuta Uzaklık Alansal Büyüklük ABD Ulusal Rekreasyon ve Park Birliğinin Önerisi (Mertes ve Hall, 1995) Mini park ve oyun alanı En fazla 400 m m 2 Mahalle parkı Kent parkı Büyük kent parkı m m m 2 ( nüfus için) m 2 ( nüfus için) m 2 ( nüfus için) Spor tesisi m 2 Bölgesel park m 2 Fransız Standartları (Cahiers IAURIF 87/8,1989) Parklar 25 m 2 /kişi Diğer yeşil alanlar m 2 /kişi İngiltere Ulusal Oyun Alanları Birliği Standartları (Ulusal Çevre Ofisi, 1991) Yetişkin oyun alanı m 2 /kişi Çocukoyun alanı 2 3 m 2 /kişi Serbest kullanım alanı 4 5 m 2 /kişi Açık alan m 2 /kişi Hollanda Standartları (Rietdorf ve Baeseler, 1979) Konut öbeği parkı 4 m 2 /kişi Mahalle parkı 8 m 2 /kişi Semt parkı 6 m 2 /kişi 18

34 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Onur BOYACIGİL Çizelge 2.2. Devamı. Kent parkı 32 m 2 /kişi Kent içinde toplam 50 m 2 /kişi Kent yakın çevresi (banliyö) parkları 65 m 2 /kişi Kent bütünü+banliyö 115 m 2 /kişi İsveç Standartları (Flodin ve ark., 1983) Oyun alanı En fazla 50 m m 2 /konut, en az 1500 m 2 Konut öbeği parkı En fazla 300 m Yaklaşık 0,5 ha Mahalle parkı En fazla 1000 m Yaklaşık 10 ha Kent parkı m 100 ha dan büyük Kanada Standartları Kentsel yeşil alan 40 m 2 /kişi (her 1000 kişiye 4 ha) Çizelge 2.3. Aktif Yeşil Alanlar İçin Öngörülen Ölçütler (Altunkasa, 2004). Yeşil Alan Türü Konut Bahçesi Çocuk Bahçesi Oyun Alanı Mahalle Parkı Semt Parkı Kent Parkı Anakent Parkı Bölge Parkı Hizmet Edeceği Nüfus Yürüme Uzaklığı Yürüme Süresi Alansal Büyüklük m Dakika m 2 En /kişi Dekar Ortalama Yüksek Ortalama En Yüksek Değişebilir Değişebilir Değişebilir Çizelge 2.4. Plan Yapımına Ait Esaslara Dair Yönetmelik EK 1 de Yer Alan Kentsel, Sosyal ve Teknik Alt Yapı ile İlgili Derlenen Standartlar (T.C. Resmi Gazete, 1999). Nüfus Aktif Yeşil Alan 10 m 2 /kişi 10 m 2 /kişi 10 m 2 /kişi 10 m 2 /kişi Kültürel Tesis Alanları 0.5 m 2 /kişi 1 m 2 /kişi 2 m 2 /kişi 2,5 m 2 /kişi Sosyal Tesis Alanları 0.5 m 2 /kişi 0.5 m 2 /kişi 1 m 2 /kişi 1,5 m 2 /kişi Kütüphane (Büyük İlçe Tipi) : 2000 m 2 (Asgari Alan Büyüklüğü) 19

35 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Onur BOYACIGİL Dowson ve Doxford (1997), İngiltere nin Great North Forest yöresinde halkın rekresyon amaçlı bisiklet kullanımı konusundaki istemleri ile yerel rekreasyon planlama politikası arasındaki çakışma ve uyumsuzlukları belirlemeye çalışmışlardır. Buna yönelik arazi çalışmaları biribirine koşut iki aşamada yürütülmüştür. Birinci aşamada mevcut ve potansiyel bisiklet güzergahları, süreklilik, kullanım yoğunluğu, sürüş güvenliği, rekreasyon alan ve mekanları ile ilişkisi, konut ve çalışma alanları ile bağlantısı yönünden değerlendirilmiştir. İkinci aşama kullanıcı araştırmalarını içermektedir. Kullanıcı profili ve karakteristikleri, kullanıcıların eğilim ve istemleri incelenen özelliklerdir. Ulaşılan bulgular yerel rekreasyon plan ve programları ile karşılaştırılmış, benzerlikler, karşıtlıklar, fırsatlar ve olanaklar ortaya konulmuştur. Daha sonraki aşamada bulguların ışığı altında orta ve uzun dönemde yörenin bisiklet master planına yansıtılabilecek bir plan altlığı ortaya çıkartılmıştır. Noe ve Uysal (1997), ABD nin Gulf Islands Ulusal Kıyı Parkının rekreasyon beklentilerini karşılama düzeyini kullanıcı hoşnutluğu ile tanımlamaya çalışmışlardır. Burada kullanıcı hoşnutluğu, beklentileri karşılama düzeyinin (işgörü düzeyi) temel belirleyicisi kabul edilmiştir. Kullanıcı hoşnutluğu doğrudan ve dolaylı olarak iki yaklaşımla belirlenmiştir. Doğrudan belirleme kullanıcıların dışa vurulmuş istem ve eğilimlerini anket yöntemiyle ortaya koymaya dayanmaktadır. Dolaylı belirleme ise kullanıcı davranışlarının gözlemlenmesiyle gerçekleştirilmiştir. Bu iki bileşeninin bütünleştirilerek matematiksel olarak tanımlanmasıyla toplam kullanıcı hoşnutluğu düzeyi ya da işgörü düzeyine ulaşılmıştır. Çalışmada kullanıcı araştırmasına yönelik anket formlarının biçim, kapsam ve sorgulama tarzının nesnel ve beklenen yanıtların alınması açısından büyük önem taşıdığı belirtilmiştir. Özellikle rekreasyon alan ve mekanlarını değerlendirmede sayısal değerlerden daha çok göreceli kavramların (çok iyi, iyi, kötü, yeterli, yetersiz gibi) kullanılması zorunluluğu kullanıcı algılamasına bağlı olarak yanıltıcı sonuçlar doğurabilmektedir. Çalışmada bu sorunun giderilebilmesinin soruların ve beklenen yanıtların matematiksel anlatımlara dönüştürebilecek biçimde kurgulanmasına bağlı olduğu vurgulanmıştır. Çabuk (1999), sosyal fayda maliyet çözümlemelerinin peyzaj mimarlığı meslek disiplini için uygulanabilirliğini araştırmıştır. Örnek olarak Muğla Yatağan 20

36 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Onur BOYACIGİL Termik Santralinin doğaya verdiği zararların onarılması ve bu onarımın ardından alanın farklı amaçlar doğrultusunda kullanıma açılmasının sağlayacağı sosyal fayda ve maliyeti tahmin etmeye çalışmıştır. Bunun için Koşullu Değerlendirme Yöntemi kapsamında kabul etmeye isteklilik (WTA: Willingness to Accept) ve ödemeye isteklilik (WTP: Willingness to Pay) değerlerini anket çalışması ile belirlemiştir yılı fiyatlarıyla, görsel kirliliğin bertaraf edilmesinin 30 yıllık süreç içerinde toplam sosyal faydasını 10,7 trilyon, toplam maliyetini 387 milyar TL. olarak hesaplamıştır. % 2 oranı ile iskonto edilmiş net bugünkü değeri (NBD) ise 132 milyar TL. tahmin etmiştir. Araştırmacı, sosyal fayda-maliyet çözümlemelerinin, meslek disiplini içinde yer alan planlama ve tasarım çıktılarının uygulanmasına karar verilmesi sürecinde etkili bir araç olarak kullanılabileceği sonucuna ulaşmıştır. Oğuz (2000), kent parklarının planlama ve yönetimi çalışmaları için yerel ve ülkesel kararlara yansıtılabilir veri seti oluşturmak amacıyla Ankara nın kent parkları niteliğindeki Gençlik Parkı (1940), Seğmenler Parkı (1983) ve Altınpark (1993) bünyesinde bir alan ve kullanıcı araştırması gerçekleştirmiştir. Bu bağlamda önce parkları büyüklük, kent merkezine uzaklık-ulaşılabilirlik, doğal karakteristikler ve fiziksel olanakları temel alarak gruplandırmaya yönelik kuramsal çatı oluşturmuş, bu çerçevede incelenen üç parkın hangi grupta yer alabileceğini ve kent parkı işlevini karşılama durumlarını irdelemiştir. Kullanıcı araştırmaları her park için rastgele seçilmiş arasında denek ile standart formlar kullanılarak yerinde yapılan anketlerle gerçekleştirilmiştir. Anket 13 soru kullanıcı profilini, 14 soru deneklerin rekreasyonel eylemlerini, 19 soru kullanıcı hoşnutluk düzeylerini belirlemeye yönelik 46 sorudan oluşmuştur. Ulaşılan bulgulara göre parka kolay ulaşılabilirlik ziyaret sıklığını birinci derecede etkileyen faktördür. Büyüklük, doğal karakteristikler ve fiziksel olanakların ziyaret sıklığı ve kullanıcı hoşnutluğunu etkileme düzeyleri kullanıcı karakteristiklerine bağlı olarak değişmektedir. Örneğin; Gençlik Parkı düşük, Altınpark orta, Seğmenler Parkı yüksek sosyo-ekonomik düzeydeki kullanıcılar tarafından tercih edilmektedir. Gençlik Parkı yüksek ziyaret sıklığına sahip olmakla birlikte, sunu çeşitliliği ve niteliğinin yetersiz bulunması nedeniyle kullanıcıyı daha az hoşnut bırakmakta, Seğmenler Parkı ise, tasarım üslubu, seçilen yapısal ve bitkisel malzeme, bakım ve 21

37 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Onur BOYACIGİL temizlik konusundaki kullanıcı algılaması nedeniyle hoşnutluk düzeyini yükseltmektedir. ABD Kaliforniya Eyalet Parkları Planlama Birimi (2002), Kaliforniya Eyaletinin master plan ölçeğinde Dışmekan Rekreasyon Planını (California Outdoor Recreation Plan) hazırlamıştır. Plan, eyaletin yönetsel bölümleme sıradüzeni içinde karar organlarına dışmekan rekreasyon alanları, olanakları ve hizmetleri ile ilgili politika üretebilmeleri konusunda yol gösterici ve bazı yönlerden belirleyici özellik taşımaktadır. Plan ve açıklama raporu kapsamında eyaletin rekreasyonel kaynak değerleri, bu değerlere ilişkin kullanım seçeneklerinin değerlendirilmesi ve öneriler, plan önerilerinin toplumsal fayda ve maliyet tahminleri, plan uygulamasına ilişkin destekleyiciler, kısıtlayıcılar, fırsat ve olanaklar, dışmekan rekreasyon örgütlerinin ve hizmet sağlayıcıların görevleri, kullanıcı araştırmaları bulguları (davranış, eğilim ve istemler), bu bulguların plana yansıtılması konusunda stratejiler yer almaktadır. Mansuroğlu (2002), Akdeniz Üniversitesi öğrencilerinin serbest zaman özellikleri ve dışmekan rekreasyonu eğilimlerini belirlemeyi amaçlamıştır. Yarı standart formlar aracılığıyla yerinde anket yönteminin uygulandığı çalışma, öğrenci topluluğu içerisinden rastgele seçilen 386 öğrenci üzerinde yürütülmüştür. Sonuçlar, öğrencilerin serbest zamanlarının ortalama hafta içi günlük 5 saat, hafta sonu ise ortalama 10 saat olduğunu, serbest zaman bakımından kısıtlayıcı önemli bir sorun bulunmadığını göstermiştir. Antalya gibi açık gün sayısının fazla olduğu (yılda 167,2 gün) bir kentte, serbest zamanlarını dış mekanda geçirenlerin oranının düşüklüğünün (% 6) dikkat çekici olduğu vurgulanmıştır. Araştırmacı, öğrencilerin serbest zaman ve dışmekan rekreasyon etkinlikleri kavramları ile ilgili bazı anlayış eksikliklerinin bulunduğunu izlemiştir. Ulaşılan bulgulardan, üniversitelerde serbest zaman ve rekreasyon etkinliklerine yönelik eğitim programları düzenlenmesi gerektiği sonucu ortaya çıkmıştır. Araştırmacının bu konudaki önerileri şunlardır: Ruhsal ve fiziksel sağlık ile sosyalleşme açısından rekreasyon etkinliklerinin önemlerine dikkat çekilmeli, Öğrencileri bilgisayara bağımlılıktan kurtaracak, serbest zamanlarını konut, yurt ve kafe benzeri mekanlarda atıl olarak geçirmelerini önleyecek etkinlik ve olanaklar yaratılmalı ve desteklenmeli, 22

38 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Onur BOYACIGİL Rekreasyon etkinliklerinden daha fazla yararlanabilmelerini sağlamak için iletişim araçlarını kullanma biçimleri öğretilmeli, Genel ve konularıyla ilgili sivil toplum örgütleri ile ilişki kurmaları özendirilmeli, Arkadaşları ve toplumun diğer bireyleri ile ilişki kurmaları sağlanmalı, Öğrencilerin katılabileceği örnek dış mekan rekreasyon alan ve etkinliklerinin sayısı artırılmalı ve toplu katılımları özendirecek özel günler düzenlenmelidir. Uslu (2002), Adana-Sofulu çöp depolama alanında faaliyet sonrası yapılacak iyileştirme çalışmalarını, alanda uygulanabilecek alternatif kullanımlar için Koşullu Değerlendirme Yöntemi kullanarak değerlendirmiştir. Araştırmada, alanı toprakla kaplamanın faydasının maliyetinin 143 katı, ağaçlandırma alanı olarak değerlendirilmesinin faydası maliyetinin 102 katı ve kent parkı olarak değerlendirilmesinin faydası maliyetinin 60 katı olarak hesaplanmıştır. Ulaşılan sonuçlara göre; piyasa dışı mal ve hizmetlere ilişkin parasal değerlendirmelerin çevreyi iyileştirmeye yönelik yatırım projelerinde uygulanabileceği ve serbest mal olarak nitelendirilen çevresel unsurlara ekonomik bir değer verilerek piyasa fiyat sistemi içerisinde temsil edilebileceği ortaya konulmuştur. ABD Kaliforniya Eyalet Parkları Planlama Birimi (2003), 2002 yılında yapılan çalışmanın devamı niteliğinde ayrıntılı kullanıcı araştırması gerçekleştirmiştir. Bu amaçla Kaliforniya halkını temsilen rastgele seçilmiş 2024 bireye telefon ve e- posta aracılığıyla anket uygulanmıştır. Ulaşılan bulgular, yöre halkının geleneksel dışmekan rekreasyonuna olan istemlerinin giderek arttığını, daha az donanım ve teknik yetenek gerektiren ve daha ucuz eylemlere katılmayı yeğlediklerini, rekreasyon alan ve mekanlarına kolay ulaşılabilirliğin kullanım süre ve sıklığını en fazla etkileyen faktör olduğunu göstermiştir. En azla katılım gösterilen eylemler; yürüyüş, müze ve tarihi alanları ziyaret, zevk için araba kullanma, plaj aktiviteleri, hayvanat bahçeleri ve arboretumları ziyaret, bisiklet sürme, piknik ve kamp yapma olarak belirlenmiştir. Kaya tırmanışı, dalma, motor sporları vb. risk ve serüvene dayalı aktivitelere artan bir ilgi olduğu, avlanma ve balık tutmaya olan ilginin sürekli düşüş gösterdiği önemli bulgulardır. Çalışmada önemli görülen bir diğer bulgu, Kaliforniyalıların vergi ya da katılım payı gibi yollarla, kullandıkları olanaklar için 23

39 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Onur BOYACIGİL ödeme yapmaya isteklilik göstermedikleri, ancak, alana giriş için bir ödeme yapmayı benimsedikleridir. Çalışmada aşağıdaki dört maddenin genel ve yerel rekreasyon politikalarında dikkate alınması gerektiği vurgulanmıştır: Kaliforniyalılar doğal nitelikli rekreasyon alanlarını insan eliyle geliştirilmiş olanlara yeğlemektedirler. Dış mekanda ve özellikle kent dışındaki alanlarda rekreasyon için geçirilen toplam gün sayısı giderek artmaktadır. Kaliforniyalıların % 60 ı dışmekan rekreasyon alanlarının ve olanaklarının beş yıl önceki koşullarla aynı ya da kısmen daha iyi durumda olduğunu vurgulamaktadır. Kaliforniyalıların % 80 i genel ve yerel hükümetin dışmekan rekreasyonu için finansal yardımı sürdürmesi gerektiğini düşünmektedir. Akten (2003), Isparta kentindeki rekreasyon alanlarının kullanım potansiyeli ile kullanıcılarının konuya ilişkin istem ve eğilimlerini belirlemeye çalışmıştır. Rekreasyon alanlarının kullanım potansiyeli Gülez (1990) tarafından geliştirilen peyzaj değerlendirme yöntemiyle, kullanıcı özellikleri ise anket uygulamasıyla ortaya konulmuştur. Kullanım potansiyelinin değerlendirilmesinde bileşenleri peyzaj değeri (P), iklim değeri (İ), ulaşılabilirlik (U), rekreasyon kolaylığı (RK), olumsuz etkenler (OSE) oluşturmuştur. Bu bileşenler kendi ile ilgili alt bileşenleri içermektedir ve bu alt bileşenlere puanlar atanmaktadır. Bu puanların toplamı ilgili bileşenin alabileceği en yüksek ağırlık puanını tanımlamaktadır. Bu puanlar çalışmanın ve alanın özgün koşulları yönünde uzman kişilerce belirlenmiş ve bileşen değerlerine uygulanmıştır. İncelenen alanın rekreasyon potansiyeli (RP) ise oransal olarak % PR = P + İ + U + RK + OSE eşitliği ile hesaplanmıştır. RP değerleri alanın potansiyelini kavramsal olarak tanımlamak amacıyla düşük, orta ve yüksek olmak üzere üç gruba ayrılmıştır. Anketle yapılan kullanıcı araştırmasında ulaşılan bulgular öz olarak şu şekilde sıralanmıştır: Isparta halkının yılboyu serbest zamanlarında en sık gerçekleştirdikleri rekreasyonel etkinlik biçimi piknik eylemidir. Piknik alanlarında olması talep edilen donatılar; çocuk oyun alanları, spor alanları, kır gazinosu ve otoparktır. Bu tür 24

40 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Onur BOYACIGİL donatıların yetersizliği ya da işgörü düzeyinin azalması, katılımı önemli düzeyde kısıtlamaktadır. Deneklerin tamamının sorun olarak gördüğü önemli bir konu kolay ulaşılabilirliktir. Uzaklığın fazlalığı ve yol niteliğinin düşüklüğü katılımda caydırıcı etkendir. Araştırmacının ulaştığı bulgular ışığındaki önerileri aşağıda özetlenmiştir: Kaynakların sürdürülebilirliğinin sağlanması amacıyla kaynak arzı ile kullanıcı istemleri arasında denge kurulmalıdır. Bu bağlamda Isparta kent halkının rekreasyonel eğilim ve gereksinimleri ile bunların gelecekte alabileceği boyutun belirlenmesi ve bulguların sürdürülebilirlik ilkesi çerçevesinde plan ve programlara yansıtılması önem taşımaktadır. Doğal kaynakların rasyonel kullanımı açısından, öncelikle kent içi ve yakın çevresinde varolan rekreasyon alanlarının alt ve üstyapılarının geliştirilmesi, rekreasyon etkinliklerinin çeşitlendirilmesi ve artırılması hedeflenmelidir. Bursa Büyükşehir Belediyesi (2003), dönemini kapsayan bir Sağlıklı Kent Projesi hazırlamıştır. Proje raporunda; kent halkının sosyal, kültürel ve teknik donatılar konusundaki görüşleri yaşam niteliğinin göstergeleri olarak yer almaktadır. Çalışmada kent geneli 17 bölgeye ayrılmış ve anket uygulamasıyla bu bölgelerde yaşayanlardan kendi bölgelerindeki kentsel yaşam niteliğini beş seçenekle (yeterli, yetersiz, geliştirilmeli, zorunlu, gerek yok) değerlendirmeleri istenmiştir. Bulgular, her bir sosyal, kültürel ve teknik donatı için kullanıcı değerlendirmesini bölgeler düzeyinde gösteren bir matrise dönüştürülmüştür. Bu matris aracılığıyla 17 bölgenin herhangi birinde sağlıklı kent ölçütlerini karşılama durumu, yetersizlikler, kısıtlayıcılar öz olarak belirlenebilmektedir. Önder (2003), Selçuk Üniversitesi öğrencilerinin rekreasyonel eğilimlerini, rekreasyonel etkinliklere katılım düzeylerini ve bu konudaki istemlerini belirlemeyi amaçlamıştır. Kullanıcı araştırması öğrenci kitlesini temsilen rastgele seçilmiş 650 birey üzerinde anketle yürütülmüştür. Anket uygulaması ile yerleşke öğrencilerinin sosyal ve ekonomik özellikleri, rekreasyonel etkinliklere katılım durumları, serbest zaman ile ilgili özellikleri ve düşünceleri, rekreasyonel etkinliklerin üzerlerinde bıraktığı etkiler ve bu etkinlikleri tercih nedenleri, mevcut rekreasyonel alanlarda yeterli ve yetersiz buldukları durumlar, Konya kentinde yer verilmesini en çok 25

41 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Onur BOYACIGİL istedikleri rekreasyonel alan ve olanaklar, yerleşke alanında yer verilmesini en çok istedikleri rekreasyonel alan ve olanakların belirlenmesine çalışılmıştır. Ulaşılan bulgulara göre, öğrencilerin çoğunluğunun mevcut rekreasyon alan ve olanaklarını nitelik, nicelik, ekonomiklik ve organizasyon açısından yetersiz bulduğu ortaya çıkmıştır. Öğrencilerin rekreasyonel istemleri, öncelikle kültürel yönde olmak üzere, kentsel alanlar için spor, sanat ve eğlence ağırlıklı, yerleşke alanı için zihin ve beden eğitimi ağırlıklı alan, mekan ve olanaklar üzerinde yoğunlaşmaktadır. Yılmaz ve ark. (2003), Kars kentinde artan kentleşme hareketine bağlı olarak halkın rekreasyon alanlarına olan gereksinimlerinde arttığı düşüncesinden yola çıkarak, kullanıcıların rekreasyonel eğilim ve istemlerini belirlemeye çalışmışlardır. Anketle yürütülen kullanıcı araştırmalarına göre; kent halkının % 39 unun ev dışındaki kapalı mekânlarda rekreasyonel eylemlere katıldığı, katıldıkları eylem türünün meslek durumuna göre değiştiği, ancak eğitim durumuna bağlı olmadığı belirlenmiştir. Ayrıca kent halkının % 90 ının, kentteki yeşil alanları ve spor olanaklarını yetersiz, % 87 sinin de çocuk oyun alanlarının sayı ve kapasite olarak gereksinimi karşılamaktan uzak bulduğu vurgulanmıştır. Rekreasyon alanı konuttan uzaklaştıkça bu rekreasyon alanına olan katılımın ya da kullanımın önemli oranda azaldığı çalışmada ulaşılan bir diğer önemli bulgudur. Altunkasa ve Uslu (2004), Adana Kuzeybatı Üst Kentsel Gelişme Alanındaki (Yeni Adana) konutların farklı nicelikte yeşil alanlara sahip olması durumunda, konut piyasasındaki fiyatların bundan nasıl etkileneceğini belirlemeye çalışmışlardır. Çalışmada ilk olarak alanda mevcut ve planlanan alan kullanım özellikleri ile nüfus gelişmelerini incelemişlerdir. İkinci olarak, konut-yeşil alan ilişkisi açısından kullanıcı taleplerini belirlemişlerdir. Üçüncü aşamada ise kullanıcı talepleri doğrultusunda konuta ait yeşil alan donatısı ile konut fiyatları arasındaki ilişkilerin istatistiksel analizini yapmışlardır. Kullanıcı taleplerini ortaya koymak amacıyla, belirledikleri 4 bulvar ve 4 mahallede 200 kişiye anket uygulamışlardır. Bu bulvar ve mahallelerde konut sahibi olmak isteyenlerin, satın alacakları konutun üç farklı büyüklükte yeşil alan donatısına sahip olması durumunda konuta takdir edecekleri ek fiyatlar anket aracılığıyla belirlenerek hesaplamışlardır. Buna göre konuta ait yeşil alan donatısı 7 m 2./kişi 26

42 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Onur BOYACIGİL olduğunda fiyatı ortalama % 20,7 10 m 2 /kişi olduğunda % 29,9 m 2 /kişi ve 14 m 2 /kişi olduğunda fiyatı % 33,7 oranında arttırmış olduğu bulgusuna ulaşmışlardır. Elde edilen bulgular, yeşil alan donatısının konut fiyatını önemli düzeyde etkilediği ve alıcıların yeşil alan donatısının getireceği maliyet artışını yüklenmeyi büyük ölçüde kabul ettikleri yönündedir. Coles ve Caserio (2004), kentsel yeşil alanların öz yapıları (konum, alansal ve kişi başına büyüklük, ulaşılabilirlik, kapsam ve donatı çeşitliliği) ile kullanıcıların algılama, davranış ve kullanım biçimleri arasındaki ilişkiyi Avrupa ülkelerinden seçilen kentler üzerinde belirlemeye çalışmışlardır. Kullanıcı araştırmaları yüz yüze anket yoluyla yapılmıştır. Anketlerde temel ilke olarak, kullanıcıların yeşil alanların işlev ve karakteristikleri konusunda bilgilendirilmesi ve kullandıkları yeşil alanları bu bilgiler ışığında değerlendirebilmesi sağlanmıştır. Çalışma süresince toplam 2800 anket gerçekleştirilmiştir. Bulguların değerlendirilmesinde kullanıcıların sosyal ve ekonomik karakteristikleri ile algılama, davranış ve kullanım biçimleri arasındaki ilişkilerin de ortaya konulmasına çalışılmıştır. Ulaşılan bulgulara göre, kullanım düzeyi üzerinde yeşil alanın konum ve ulaşılabilirliği birinci düzeyde etkiye sahiptir. En yoğun kullanılan yeşil alanların kullanıcıya en fazla 500 m yürüme uzaklığındaki alanlar olduğu, bu alanların kapsam ve donatı çeşitliliğindeki yetersizliğin özellikle kısa süreli (1-2 saat) kullanımlarda kullanım düzeyini önemli düzeyde etkilemediği ortaya çıkmıştır. Daha uzun süreli kullanımlarda ise kullanıcıların kendilerine en yakın gördükleri, kapsam ve donatı çeşitliliği yüksek, fakat 500 m den daha uzak konumdaki yeşil alanları da yeğledikleri izlenmiştir. Erdönmez ve Akı (2005), kamusal açık alanların toplumsal ilişkilerdeki etkilerini incelemişlerdir. Çalışmada bu alanların toplumun yapılandığı, bireyler ve toplum arasındaki ilişkinin fiziksel çevre tarafından desteklendiği yerler olduğu belirtilmiş, denetimsiz gelişen metropollerin ideal bir çevre sunmadıkları, yapılar ve dış mekândan oluşan kurguların fiziksel özelliklerinin kullanıcıların beklentilerine yanıt veremediği, tasarımların dış mekân yaşantısına katkısında eksiklikler ve hatalar içerdiği vurgulanmıştır. Araştırmacılara göre kamusal açık alanlar; yeşil alanlar ve açık alanlar olarak iki ana grupta incelenebilir. Yeşil alanları; parklar ve bahçeler, 27

43 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Onur BOYACIGİL çocuk oyun alanları, spor tesisleri, yeşillendirilmiş geçitler, doğal ve yarı doğal diğer yeşil alanlar oluşturmaktadır. Açık alanlar ise; meydanlar, pazar yerleri, yaya yolları, gezinti alanları ve kıyı şeridi alanlarından ibarettir. Bunlar bir bütün olarak kentlerin çevresel yaşam niteliğinin en önemli öğelerini oluşturmaktadır. Giles-Corti ve ark. (2005), Avustralya nın Perth anakentinde alan büyüklüğü yaklaşık 8 dekarın (2 acre) üzerinde olan kamusal yeşil alanların büyüklük, konuta yakınlık (yaya ulaşılabilirlik) ve çekiciliğinin kullanıcı üzerindeki etkilerini ortaya koymaya çalışmışlardır. Kullanıcı araştırması yaş grubundan rastgele seçilmiş 1803 bireyle karşılıklı görüşme yoluyla anket uygulanarak yapılmıştır. Bu çalışmada da kullanıcıların yeşil alanların işlev ve karakteristikleri konusunda bilgilendirilmesi ve kullandıkları yeşil alanları bu bilgiler ışığında değerlendirebilmesi sağlanmıştır. Ulaşılabilirlik incelemelerinde önce deneklerin konutları çalışma alanı uydu görüntüsü üzerinde noktasal olarak işlenmiş ve konutlar ile incelenen kamusal yeşil alanlar arasındaki uzaklıklar hesaplanmıştır. Bu işleme koşut olarak kamusal yeşil alan büyüklükleri de uydu görüntüsü üzerinde belirtilmiştir. Burada amaç uzaklık ve büyüklük faktörünün kullanıcı davranışlarını nasıl etkilediğini ortaya koyabilmektir. Hesaplanan uzaklık ve büyüklük değerleri kendi aralarında gruplandırılmış ve her grup için puanlar atanmıştır. Çekicilik faktörü tüm kamusal yeşil alanlar için eşit kabul edildiğinden puanlamaya etkisi olmamakla birlikte, kamusal yeşil alanların niteliklerinin ve kullanıcı davranışlarını etkileme düzeylerinin ortaya konulmasında kullanılmıştır. Daha sonraki aşamada, kullanıcı araştırmasından elde edilen önem düzeylerine göre büyüklük ve uzaklık faktörlerine ağırlık katsayıları atanmış, bu katsayılar ile puanlar çarpılarak, her kamusal yeşil alan için bütünleştirilmiş değerler elde edilmiştir. Araştırmanın son aşamasında kamusal yeşil alanlar ile kullanıcıların davranış biçimleri, kullanma eğilimleri, kullanım yoğunlukları arasındaki ilişkilerin istatistiksel olarak belirlenmesine çalışılmıştır. Ulaşılan bulgulara göre kullanım düzeyi ile ulaşılabilirlik arasında önemli bir ilişki bulunmaktadır. Büyüklük ve çekicilik kullanım düzeyini daha az etkilemektedir. Müderrisoğlu ve ark. (2005), Abant Tabiat Parkı nda Rekreasyonel Olanak Dağılımı Sınıfları (ROS) yöntemi ve kullanıcı araştırmaları ile kullanıcı hoşnutluğunu belirlemeye çalışmışlardır. ROS, herhangi bir alandaki rekreasyon 28

44 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Onur BOYACIGİL olanakları varlığının yönetsel, ekolojik, doğal ya da kültürel eşiklerle ayrımlanmış birimlere dağılımını sayısal olarak tanımlamada kullanılan bir araçtır. Çalışmada rekreasyon olanakları araştırma alanı koşullarına göre geliştirilmiş, fakat benzer alanlarda da kullanılabileceği belirtilen ROS sınıfları kapsamında ele alınmıştır. Ancak ROS sınıflaması araştırıcıya, araştırmanın amaç ve hedeflerine dayalıdır, yani kuramsaldır. Bu sınıfların, uygulamada kullanılabilirliğini kullanıcı araştırmaları ile desteklemek ve bütünleştirilmiş sonuçlara ulaşmak gerekmektedir. Çalışmada kullanıcı araştırmaları anket yoluyla gerçekleştirilmiştir. Toplam 359 bireye uygulanan anketlerle, ROS değerleri farklı alanlardaki kullanıcı yoğunluğu, kullanıcı profili ve karakteristikleri, kullanım ve davranış biçimleri, kullanımın sağladığı doyum ya da hoşnutluk ve kısıtlayıcılar ortaya konulmuştur. Daha sonraki aşamada kullanıcı araştırmalarından ulaşılan bulgular ile ROS sınıfları arasındaki ilişkinin istatistiksel olarak belirlenmesine çalışılmıştır. Kullanıcıların hoşnutluğunu en fazla etkileyen ROS ölçütleri mevsimlere ve alan karakteristiklerine bağlı mikroklimatik koşullar, grup büyüklüğü, kullanıcıların cinsiyeti, yaşı, gelir düzeyi ve alana geldikleri yer olarak belirlenmiştir. Gilliland ve ark. (2006), Kanada nın London kentinde rekreasyon alanlarının mahalleler düzeyinde dağılımlarını incelemiş ve var olan olanakları çocuk ve genç nüfusun oyun alanı gereksinimlerine göre endekslemiştir. Gereksinimler, oyun alanı olanakları en yüksek mahallenin verileri temel alınarak belirlenmiştir. Toplum sağlığı kapsamında yürütülen bu çalışmada kişi başına kaynak değeri ve kullanıcıya olan uzaklık ölçüt alınmakla birlikte, amaç, çocuk ve genç nüfusun sağlığı ile bu nüfusa yönelik rekreasyon olanakları arasındaki ilişkiyi saptamaya odaklandığından kentsel donatıların içeriği oyun alan ve mekanları ile kısıtlı tutulmuştur. Bulgular, incelenen rekreasyon alanlarının mahalleler arasında nicelik ve nitelik açısından dengeli bir dağılım göstermemesinin çocuk ve gençlerin sağlığı üzerinde olumsuz etki bıraktığı yönündedir. Rekreasyon olanağı yetersiz mahallelerdeki halkın, yeterli mahallelerdeki olanaklardan, sosyal ve ekonomik karakteristiklerdeki farklılıklar nedeniyle yararlanma eğiliminde olmadıkları önemi vurgulanan bir diğer bulgudur. Altunkasa ve ark. (2007), Adana Kuzeybatı Üst Kentsel Gelişme Alanında bireysel ve kitlesel serbest zaman etkinliklerine çok yönlü katkı sağlayabilecek yol 29

45 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Onur BOYACIGİL güzergahlarının bisiklet yolu olabilirlik ölçütlerine uygunlukları, kullanıcıların bu yöndeki eğilim ve istemleri ile bu güzergahların toplumsal faydalarını belirleyerek bu bulgular doğrultusunda tasar önerisi geliştirmişlerdir. Çalışmada kullanıcıların bisiklet kullanımına yönelik eğilim ve istemlerini belirlemek amacıyla 500 birey üzerinde standart formlarla yerinde anket yöntemi uygulanmıştır. Anketlerle kullanıcıların Adana da kesintisiz bisikletli bağlantı ağı kurulması karşılığında ödemeye istekliliklerinin (WTP-Willingness to pay) belirlenmesine çalışılmıştır. Bu amaçla, bireylerin ödemeye isteklilik düzeylerini doğrudan belirlemeye yönelik Koşullu Değerlendirme Yöntemi kullanılmıştır. Burada bisiklet yollarının toplumsal faydasını kullanıcıların öngördükleri şimdiki kullanım ve seçenek kullanım değerleri, toplumsal maliyetini Bayındırlık ve İskan Bakanlığı nın yol yapımına ilişkin yapı yaklaşık maliyetleri oluşturmuştur. Yöntemin uygulanması ile hesaplanan net bugünkü değerlere göre toplumsal maliyet ve fayda oranı yaklaşık 1:30 bulunmuştur. Planlama açısından ise, güzergahların fiziksel ve sosyo-ekonomik karakteristikleri, kullanıcı istemleri ve fayda ve maliyetler temel alınarak, uygunluk (bisiklet yolu olarak kullanılabilirlik) değeri yüksek olan güzergâhlara uygulamada öncelik verilmesi, kısıtlayıcıların olduğu güzergahlarda bisikletli bağlantının sürekliliği açısından kısıtlayıcıları ortadan kaldırabilecek çözümlerin üretilmesi öngörülmüştür. Doygun ve İlter (2007), Kahramanmaraş kentinde aktif yeşil alanların yeterliliğini; kişi başına metrekare oranları, yeşil alan parsel büyüklükleri ve parsellere yürüyerek ulaşma olanağı bakımından imar planında öngörülenler ve mevcut uygulamaları karşılaştırarak incelemişlerdir. Sonuçlar, imar planında 386,6 ha alanın aktif yeşil alan olarak planlandığını ve imar planı nüfus projeksiyonuna göre kişi başına 7,1 m 2 öngörüldüğünü ortaya koymuştur. Diğer taraftan mevcut aktif yeşil alanların 45,2 ha alan kapladığı ve güncel kent nüfusuna göre kişi başına oranının 1,4 m 2 olduğunu saptamışlardır. Araştırmacılar, aktif yeşil alanların küçük yüzölçümleri ve kent genelinde düzensiz dağılımları nedeniyle kent yaşantısına yeterli katkı sağlayamadığını belirtmişlerdir. Li ve Weng (2007), ABD nin Indiapolis kentinde uzaktan algılama ve nüfus verilerini kullanarak çevresel ve ekonomik açıdan yaşam niteliğini belirlemeye çalışmışlardır. Çevresel bileşenleri; nüfus yoğunluğu, konut yoğunluğu, yeşil örtü, su 30

46 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Onur BOYACIGİL yüzeyleri ve sıcaklık, ekonomik bileşenleri; ortalama hanehalkı geliri, kişi başına gelir, yoksulluk sınırı altındaki ailelerin oranı, eğitim düzeyi, ortalama konut değeri, ortalama oda sayısı, işsizlik oranı oluşturmuştur. Bu bileşenler sayısallaştırılmış ve ortak bir birimle tanımlamak amacıyla çevresel, ekonomik ve bütünleştirilmiş olarak endekslenmiştir. Sonuç ürün olarak çevresel, ekonomik ve bütünleştirilmiş endeks değerlerini kenti oluşturan bölgeler temelinde gösteren haritalar oluşturulmuştur. Bu çalışmada sosyal ve ekonomik karakteristikler ön planda tutulduğundan, fiziksel ve özellikle rekreasyon olanaklarına ilişkin karakteristikler araştırma kurgusuna dahil edilmemiştir. Yılmaz ve ark. (2007), kentsel alanlardaki park kullanıcılarının sosyal ve ekonomik karakteristikleri i ile park kullanım düzeyleri arasındaki ilişkileri Erzurum, Erzincan ve Kars kentlerindeki dokuz park örneğinde belirlemeye çalışmıştır. Kullanıcı araştırması parklarda rastgele seçilmiş toplam 360 bireyle karşılıklı görüşme yoluyla gerçekleştirilmiştir. Bulgulara göre, cinsiyet ve gelir düzeyi ile parkın kullanımı arasında anlamlı bir ilişki bulunmadığı, ancak, medeni durum, eğitim ve yaş ile kullanım düzeyi arasında yüksek bir ilişki olduğu saptanmıştır. Park kullanıcılarını çoğunlukla üniversite mezunları ile yaş grubundan bireylerin oluşturması ulaşılan bir diğer önemli bulgudur. Uslu ve ark. (2008), Adana kent halkının serbest zaman değerlendirmedeki eğilim, beklenti ve taleplerini belirlenmeye, ulaşılan bilgilerin orta ve uzun dönemli rekreasyon plan ve programlarına yansıtılabilirliğinde ilke ve öneriler ortaya koymaya çalışmışlardır. Bireylerin eğilim, beklenti ve taleplerinin ortaya konulması için standart formlarda anket uygulanmıştır. Çalışmada rekreasyonel planlama ve tasarım çalışmalarına öneriler getirebilmek için ağırlıklı olarak bireylerin taleplerinin yanısıra bu talepleri biçimlendiren katılım süre, sayı, etkinlik alanı sayısı ve harcayabilecekleri parasal miktarların verilerini dikkate almışlar, bu amaçla farklı veri gruplarını aynı ölçü birimine dönüştürmeyi sağlayan bir Dış Mekan Rekreasyon Etkinlikleri Ağırlıklı Endeks i oluşturmuşlardır. Geliştirdikleri bazı öneriler aşağıda özetlenmiştir: 31

47 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Onur BOYACIGİL Kent genelinde bireylerin yaya ulaşım uzaklığında yeni parklar, yaya yolları, geniş kaldırımlar tesis edilmelidir. Mahalle ölçeğinde ve yaya ulaşım uzaklığında yeni çocuk oyun alanlarına gereksinim vardır. Kent, semt ve mahalle parklarının uygun bölümleri koşu/kültürfizik hareketleri için yeniden tasarlanmalı ayrıca semt düzeyinde özel parkurlar tesis edilmelidir. Bisiklet yolları kent genelinde birbiri ile bağlantılı ağ şeklinde tesis edilmedir. Kent parklarının tasarım aşamasında sergi, sinema, tiyatro ve konser etkinlikleri gibi sosyal- kültürel etkinlikler için uygun alanların düşünülmesi ve bu alanlarda gerçekleştirilen etkinliklerin takvimsel olarak programlanarak sürekliliğinin yerel yönetimlerce sağlanması gereklidir Araştırma Alanı ve Yakın Çevresini Kapsayan Fiziksel Planlama ve Tasarım Çalışmaları Altan (1976), Doğu Akdeniz Bölgesinde doğal peyzaj elemanlarının rekreasyona uygunluğunu matematiksel değerlendirme yöntemiyle ortaya koymayı amaçlamıştır. Çalışma alanı, bir coğrafi alt bölgeyi kapsadığından doğal ve iklimsel özellikleri farklı 18 ekolojik bölgeye ayrılmış ve her bölgeyi karakterize eden 8 örnek uygulama alanı seçilmiştir. Örnek alanların rekreasyona uygunlukları; kıyı değeri, alan değeri, reliyef değeri ve iklim değeri temel ölçütler kabul edilerek puanlar atama yoluyla matematiksel olarak değerlendirilmiştir. Burada her ölçüt, yöre halkının peyzaj unsurları konusunda anketle belirlenen önem düzeylendirmeleri dikkate alınarak ağırlıklandırılmış, ağırlık değerleri kendisiyle ilgili puanla çarpılarak örnek alanlar düzeyinde rekreasyonel uygunluk değerleri elde edilmiştir. Bu değerler yörede daha sonra yapılabilecek fiziksel planlama çalışmalarına altlık oluşturabilmek amacıyla herhangi bir örnek alanın rekreasyona yönelik (orman rekreasyonu, kıyı rekreasyonu, kıyı dışı rekreasyonu vb.) kullanılabilirliğini ortaya koymaktadır. Önsoy (1984), Osmaniye-İskenderun kıyı kesiminde ekolojik planlama ilkelerine uygun alan kullanımlarını araştırmıştır. Çalışmada ekolojik değerlendirme yöntemi ve rekreasyonel değerlendirme yöntemi olarak iki yöntem kullanılmıştır. 32

48 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Onur BOYACIGİL Ekolojik değerlendirmeler, ekolojik riziko analizi temeline oturtulmuştur. ilk aşamada alandaki potansiyel zarar verici etkenler saptanmış ve alanın zarara duyarlık derecesi belirlenmiştir. İkinci aşamada potansiyel zarar verenlerin yoğunluğu ile zararlara duyarlık derecesi bütünleştirilerek doğal faktörlerin zararlanma rizikosu ortaya konulmuştur. Rekreasyonel değerlendirme yönteminde ise, rekreasyonu etkileyen doğal faktörler, 1 km 2 lik plankareler düzeyinde aşağıdaki eşitlikle değerlendirilmiş ve her plankare için rekreasyona uygunluk değeri (RUD) saptanmıştır. Kıyı Değeri+Alan Değeri+Reliyef Değeri RUD = X İklim Değeri 1000 Bu çalışmada da rekreasyona uygunluk düzeyinin bileşenleri için kullanıcı eğilimleri yönünde ağırlık katsayıları belirlenmiş, her bileşen için RUD değeri bu katsayılarla ağırlıklandırılarak genel RUD değerleri elde edilmiştir. Rekreasyona uygunluk kıyı ve yayla rekreasyonu olmak üzere iki grupta değerlendirilmiştir. Kıyı rekreasyonuna uygunluk için 5, yayla rekreasyonuna uygunluk için 7 ölçüt belirleyici alınmıştır. Değerlendirme sonuçlarına göre, Burnaz kumluğu kıyı rekreasyonuna en uygun, Payas yerleşim alanının kıyı kesimi ise 3. derecede uygun bulunmuştur. Ölmez (1995), İskenderun kentindeki yeşil alanları nitelik, nicelik ve ulaşılabilirlik bakımından incelemiş, mevcut yeşil alanların Metropolitan Alan Nazım İmar Planında belirtilen koşullara ve gelişmiş ülkelerde öngörülen normlara uymadığını belirlemiştir. Bu bağlamda İskenderun da, çocuk bahçelerinin m 2. (0.10 m 2./kişi), mahalle parklarının m 2. (0.32 m 2./kişi), şehir parkının m 2. (0.53 m 2./kişi), spor alanlarının m 2. (0.40 m 2./kişi), eylemsiz yeşil alanların m 2. (0.52 m 2./kişi), koru-orman ve çayırlıkların m 2. (2.41 m 2./kişi) olduğunu saptamıştır. Toplam m 2. olan yeşil alanların m 2. sinin aktif olarak kullanıldığını ve mevcut yeşil alanların 3 katından fazla yeşil alan açığı olduğunu vurgulamıştır. Diğer yandan aktif yeşil alanlar kapsamındaki donatıların yetersizliğine dikkat çekmiştir. Çalışmada ayrıca, İskenderun halkının yeşil alan gereksinimini ortaya koymak amacı ile parkları içeren bir anket çalışması yapılmıştır. Halkın hangi parkları, hangi zaman diliminde, niçin tercih ettiği, parka 33

49 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Onur BOYACIGİL ulaşımı nasıl sağladıkları ortaya konulmuş, park kullanıcılarının demografik, sosyal ve ekonomik durumları ile bu tercihler arasındaki ilişkiler incelenmiştir. Ulaşılan bulgular, halkın kişi başına kaynak değeri ve donatıları yetersiz olan parklardan gereksinimlerini ve beklentilerini karşılama düzeyine bakılmaksızın yararlanma eğiliminde oldukları yönündedir. Doygun (2003), İskenderun-Arsuz kıyı bandında kentsel gelişmelerin doğal ve kültürel yapı üzerine etkilerini alan kullanımlarının sürdürülebilirliği açısından incelemiştir. Bulgulara göre yılları arasında 2775,6 hektar alanda alan kullanımları tür ve biçim değişikliğine uğramıştır. Kent yerleşimleri, ikinci konut ve endüstri alanlarının arttığı, orman alanlarında önemli bir değişmenin oluşmadığı, çayır-mera ve tarım alanlarının azaldığı, en büyük değişimin 12 kat artış ile ikinci konutlarda gerçekleştiği ortaya çıkmıştır. Çalışma temel alan kullanımlarını, özellikle ekonomik sektörleri kapsadığından yeşil alanlar ve diğer sosyal donatılarla ilgili bir belirleme yapılmamıştır. Boyacıgil (2003), İskenderun da kentsel çevre niteliğinin geliştirilmesinin toplumsal fayda ve maliyetlerini tahmin etmeye çalışmıştır. Bu amaçla, genel yerel ve konuta ait yeşil alan varlığı, hava kalitesi, gürültü düzeyi ve sosyal donatı alanlarının varlığının belirli düzeyleri ile konut fiyatları arasındaki ilişkiyi ortaya koymak için Faydacı Fiyat (FF) ve Koşullu Değerlendirme (KD) Yöntemlerini kullanmıştır. KDY kapsamında bireylerin kentsel çevre niteliğinin geliştirilmesine yönelik taleplerini standart anket formları ile irdelemiştir. Çalışmada 2003 yılı fiyatlarıyla kişi başına düşen kentsel yeşil alan miktarının 10 m 2 olmasının 20 yıllık süreç içinde toplam faydası % 3,74 oranı ile iskonto edilmiştir. Buna göre Kentsel genel yeşil alanların (şehir parkı, piknik alanı, koru alanı) net bugünkü değeri (NBD) TL ve kentsel yerel yeşil alanların (çocuk bahçesi, çocuk oyun alanı, mahalle parkı) NBD si TL tahmin etmiştir. Çalışmadan elde edilen sonuç, kentsel çevre niteliğinin konut fiyatları üzerinde değişmeler yarattığı ve kullanıcıların nitelikli bir kentsel çevreden sağlayacakları faydanın karşılığı olan maliyete katlanacakları doğrultusundadır. Doygun ve Alphan (2006), İskenderun da uzun dönemde kentsel alan kullanım değişimini ve bunun kıyı yaşamı üzerindeki olumsuzluklarını belirlemeye 34

50 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Onur BOYACIGİL çalışmışlardır. Alan kullanımlarındaki değişimlerin zaman ve mekana bağlı olarak belirlenmesinde; yılları arasındaki 144 yıllık döneme ilişkin yazılı ve çizili belgelerden, siyah-beyaz monoskopik hava fotoğraflarından, Landsat ETM+ uydu görüntüsünden yararlanılmıştır. Bulgulara göre, 144 yıllık dönemde kentsel alanlar yaklaşık 40 kat artmıştır. Endüstriyel gelişimler ve kalıcı göçle nüfusun hızlı artışı, kentin büyümesinin temel nedenleridir. Hızlı kentleşmenin yörede hava su ve toprak kirliliğini önemli bir çevre sorunu haline getirdiği çalışmada ulaşılan bir diğer bulgudur. 35

51 3. MATERYAL VE YÖNTEM Onur BOYACIGİL 3. MATERYAL VE YÖNTEM 3.1. Materyal Araştırma alanını oluşturan, kuzeyden güneye doğru Payas-İskenderun-Arsuz kentsel bölgesi İskenderun körfezinin doğu kıyısına paralel olarak kıyı, ova ve kısmen eşik arazilerde konumlanmıştır (Şekil 3.1). Hatay iline bağlı bu üç yerleşim alanı batı sınırları boyunca süreklilik gösteren deniz kıyısı ve kumsallar, doğu sınırları boyunca süreklilik gösteren bitki örtüsünce zengin Amanos Dağları ve eşik araziler, aralarında eşik işlevi üstlenen tarım alanları ve özellikle meyve bahçeleri, topoğrafik yapıyı genelde doğu-batı yönünde bölümleyen akarsular ve çevrelerindeki doğal ve doğala yakın habitatlar nedeniyle tarım, yerleşim, sanayi, turizm gibi nüfusu çeken ana sektörler yanında rekreasyon etkinlikleri için de önemli bir potansiyel sergilemektedir. Payas yerleşimi 36 44' 56'' kuzey enlemi ile 36 12' 02'' doğu boylamının kesiştiği yörede yeralmaktadır. Doğuda Amanos Dağları, kuzeyde Dörtyol tarım arazileri, güneyde İskenderun limanı ve batıda Akdeniz ile çevrili olup, kentsel yerleşim alanı yaklaşık 14 km 2 dir. Kent Payas Ovası na yerleşmiştir. Hatay ın Dörtyol ilçesine bağlı, kentsel nüfuslu, 9 mahalleden oluşan bir beldedir (TÜİK-Hatay Bölge Müdürlüğü, 2009). Güneyde İSDEMİR ile ortak sınıra sahip olup, küçük sanayi işletmeleri, organize sanayi bölgesi ve demiryolu istasyonu ile bir sanayi ve ticaret kenti niteliğindedir. Payas ın yerleşim tarihi kesin olarak bilinmemekle birlikte ilk çağlarda kurulmuş olduğu tahmin edilmektedir. Hitit, Asur, Pers, Yunan, Helenistik, Roma, Bizans, Erken Arap, Haçlı, Ceneviz ve Memlük akın ve uygarlıklarına sahne olan ve tarihi İpek Yolu üzerinde yeralan Payas, esas kimliğini Osmanlı İmparatorluğu döneminde kazanmıştır. Tarihi geçmişi nedeniyle farklı dönemlere ait eser ve kalıntılar yönünden oldukça zengin durumdadır. Bu özellikleri kenti turizm ve rekreasyon açısından potansiyel bir çekim merkezi kılmaktadır (Anonim, 2009a). İskenderun kentsel alanı 36 34' 54'' kuzey enlemi ve 36 09' 54'' doğu boylamının kesiştiği yörede konumlanmıştır. Doğusu Amanos Dağları, batısı Akdeniz ile sınırlıdır. Bu nedenle ilçe merkezi, dağ ile deniz arasındaki kıyı ve ova, 36

52 3. MATERYAL VE YÖNTEM Onur BOYACIGİL kısmen de eşik arazilerde kuzey-güney doğrultusunda gelişim göstermiştir. Kentsel yerleşim alanı yaklaşık 25 km 2 dir. Kent, 28 mahallede yaşayan nüfusu barındırmaktadır (TÜİK-Hatay Bölge Müdürlüğü, 2009). MÖ 333 yılında Makedonya kralı Büyük İskender tarafından Alexandreia adıyla kurulmuştur. İskenderun Türkiye'ye katıldığı 1939 yılından 1974 yılına kadar olan dönemde küçük bir kasabadır yılında üretime geçen Türkiye'nin üçüncü Demir-Çelik Fabrikası, kentin sosyo-ekonomik yapısına büyük canlılık getirmiştir. Bu fabrika ile birlikte, daha sonraki yıllarda faaliyete geçen Süperfosfat fabrikası, petrol boru hattı ve liman gereksinimi olan diğer kuruluşlar için geliştirilen İskenderun limanı, günümüzde ülkemizin dördüncü büyük limanı durumuna gelmiştir. Bu gelişmeler İskenderun u sanayi, deniz ticareti ve turizm kentine dönüştürmüştür (Anonim, 2009b). Arsuz 36 24' 41'' kuzey enlemi ile 35 52' 60'' doğu boylamının kesiştiği yörede konumlanmıştır. İskenderun un 30 km güneyinde bulunan belde aynı zamanda İskenderun un merkeze en uzak beldesi olma özelliğindedir. Kuzeyi Akdeniz, diğer üç yönü verimli ova arazisiyle çevrilidir. Arsuz Çayı tarafından ikiye ayrılmış kentsel yerleşim alanı yaklaşık 0,42 km 2 dir. 2 mahalleden oluşan beldenin nüfusu dır (TÜİK-Hatay Bölge Müdürlüğü, 2009). Ancak, kıyı ve plaj özelliği nedeniyle İskenderun yöresi için tatil beldesi niteliği içerdiğinden yaz aylarında nüfus i aşmaktadır. Bizans ve Roma döneminde önemli bir liman ve yerleşim yeri olan Arsuz da bu dönemlere ait tarihi kalıntılar mevcuttur. Bunun yanısıra bin yıldan uzun bir sürede yöre genelinde olduğu gibi Arsuz da da dinler ve kültürler buluşup kaynaşmıştır. Bu özellik yöreye zengin bir kültürel çeşitlilik getirmektedir. Diğer yandan, Arsuz ve çevresinin doğa ve deniz rekreasyonuna uygun özellikler taşıması, yöreyi inanç ve doğa turizmi için çekici bir rekreasyon odağı haline getirmektedir (Anonim, 2009c). Çalışmada kullanılan yardımcı materyal aşağıda sıralanmıştır: Mevcut alan kullanımlarını belirlemek amacıyla; Harita Genel Müdürlüğüne ait 1: ölçekli topoğrafik haritalardan, 1: ölçekli çevre düzeni planından, 1/5000 ölçekli nazım imar planı ve 1/1000 ölçekli uygulama imar 37

53 3. MATERYAL VE YÖNTEM Onur BOYACIGİL planından, 1: 5000 ölçekli mahalle düzeni planlarından ve Google Earth yazılımı ile elde edilen alanın uydu görüntülerinden yararlanılmıştır yılı nüfus sayımına göre Payas, İskenderun ve Arsuz un kentsel nüfusu ve mahallelere göre nüfus dağılımı bilgileri TÜİK-Hatay Bölge Müdürlüğünden sağlanmıştır. Nüfus bilgileri Etkin Kamusal Rekreasyon Olanakları Seti (EKROS) oluşturulmasında ve rekreasyon olanaklarının geliştirilmesinin toplumsal fayda ve maliyetlerinin tahmin edilmesinde kullanılmıştır. Halkın rekreasyonel tutumları, istemleri ve bu istemlerin karşılanması yönündeki davranışlarının belirlenmesi amacıyla standart formda anket hazırlanmış ve üç yerleşim için toplam 390 haneye uygulanmıştır. Anketlerin değerlendirilmesinde SPSS sayımlama programı ve Microsoft Excel programından yararlanılmıştır. TÜİK den elde edilen yılları (on yıllık) Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (GSYİH) sonuçları (TÜİK, 2008a), Net Bugünkü Değer (NBD) tahminlerinde kullanılmıştır. Payas-İskenderun-Arsuz için Etkin Kamusal Rekreasyon Olanakları haritalarının oluşturulmasında; Google Earth programından sağlanan 2 adet SPOT 5 (20 Nisan :11:38 UTC tarihli, 2,5 m renkli çözünürlükte, ID: J ile 01 Haziran :22:50 UTC tarihli, 10 m renkli çözünürlükte, ID: J) uydu görüntüsü altlık olarak kullanılmıştır. Uydu görüntülerinden sayısal veri elde edilmesinde AutoCAD 2006 ve ERDAS Imagine 9.1 programlarından yararlanılmıştır sayılı İmar Kanunu kapsamında çıkarılan ve 2 Kasım 1985 tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayınlanan Plan Yapımına Ait Esaslara Dair Yönetmelik kapsamında kamusal rekreasyon olanakları ile ilgili ölçünler EKROS un oluşturulmasında ve NBD tahminlerinde kullanılan önemli bir yasal dayanaktır. Ayrıca Ersoy un (1994) derlediği Avrupa Birliği ülkeleri ve ABD de temel alınan ve ülkemizde de benimsenen aktif yeşil alanlar ve kültürel mekanlar ile ilgili ölçünler de çalışmanın diğer önemli dayanaklarını oluşturmaktadır. 38

54 3. MATERYAL VE YÖNTEM Onur BOYACIGİL Şekil 3.1. Araştırma Alanı Basitleştirilmiş Alan Kullanım Haritası. 39

55 3. MATERYAL VE YÖNTEM Onur BOYACIGİL 3.2. Yöntem Araştırmada uygulanan yöntem; Kentsel yaşam niteliği olgusunun fiziksel bileşenleri kapsamında, çalışma alanındaki kamusal rekreasyon olanaklarının (aktif yeşil alanlar mahalle parkı, çocuk bahçesi, spor ve oyun alanı ve kültürel mekanlar kültür merkezi, kütüphane ) kişi başına kaynak (KBK) ve kullanıcıya (konuta) olan uzaklık değerleri (UD) temelinde efektif varlığının (EKROS) belirlenmesi; bu varlığın rekreasyon odaklı düzentasar çalışmalarına fiziksel veri tabanı oluşturabilecek biçimde haritalanması (EKROS Haritası), Çalışmada geliştirilecek rekreasyon düzentasarı altlık önerisi için kullanım türlerine ilişkin veri oluşturmak amacıyla kullanıcıların rekreasyonel tutum ve istemlerinin anket yoluyla ortaya konulması; buna ek olarak kullanıcıların istemlerinin yerine getirilmesi karşılığındaki ekonomik davranışlarının (rekreasyon olanaklarından sağlayacakları fayda karşılığındaki ödemeye isteklilik düzeyleri), talep edilen kullanım türleri arasında öncelik sıralaması yapabilmek amacıyla yine anket yoluyla belirlenmesi, Çalışma alanındaki kamusal rekreasyon olanakları varlığını, kullanıcıların istemlerini karşılayabilecek düzeye (bu konuda öngörülen ulusal standartlara) yükseltmenin toplumsal fayda ve maliyetlerinin net bugünkü değerinin belirli bir zaman yatayı (20 yıl) ve iskonto oranında tahmin edilmesi, İlk üç maddedeki çalışmalar sonucunda elde edilen bulgular yönünde, çalışma alanı için rekreasyon düzentasarı altlık önerisinin kamusal rekreasyon olanakları öncelik düzeylerini tanımlayan bir harita halinde hazırlanması ve bu altlık önerisine ek olarak mahallelere göre kamusal rekreasyon olanakları gereksinimlerini ortaya koyan açıklama matrisinin oluşturulması eylemlerini kapsayan dört aşamada kurgulanmıştır. Bu aşamalar, yöntemin bir bütün olarak algılanmasına kolaylık sağlayabilmek amacıyla bir akış şeması halinde düzenlenerek Şekil 3.2 ve 3.3 te verilmiş, her aşamanın kapsamı ise ayrıntılı olarak alt başlıklar halinde aşağıda açıklanmıştır. 40

56 3. MATERYAL VE YÖNTEM Onur BOYACIGİL 1. BÖLÜM ETKİN KAMUSAL REKREASYON OLANAKLARININ BELİRLENMESİ 2. BÖLÜM HALKIN REKREASYONEL TUTUMLARI, İSTEMLERİ VE BU İSTEMLERİN KARŞILANMASI YÖNÜNDEKİ DAVRANIŞLARININ BELİRLENMESİ Ulusal ve Uluslararası Standartların Derlenmesi Kamusal Rekreasyon Olanaklarının Belirlenmesi Kamusal Rekreasyon Olanaklarının Etkinlik Değişme Değerlerinin Hesaplanması Etkin Kamusal Rekreasyon Olanakları Seti Değerlerinin Hesaplanması Etkin Kamusal Rekreasyon Olanakları Seti Haritalarının Oluşturulması KULLANICI ARAŞTIRMALARI (ANKET UYGULAMASI) İLE HEDEFLENEN AMAÇLAR; Kullanıcıların genel rekreasyon anlayış ve davranışlarının belirlenmesi Kullanıcıların iç ve dışmekan rekreasyon tutumlarının, etkinliklere katılım sayı ve sürelerinin belirlenmesi Kullanıcıların dışmekan rekreasyon olanaklarının yeterlik durumuna (sayı, büyüklük, ulaşılabilirlik, donatı uygunluğu ve çeşitliliği, kullanıcı yoğunluğu ve çeşitliliği) ilişkin düşünceleri Kullanıcıların dışmekan rekreasyon istemlerinin belirlenmesi Kullanıcıların dışmekan rekreasyon olanaklarının iyileştirilmesi ve tesisi durumlarında etkinliklere katılım sayı ve süreleri Kullanıcıların dışmekan rekreasyon istemlerinin karşılanmasına (iyileştirme ve tesis) yönelik olarak özellikle ekonomik açıdan gösterdikleri davranışların belirlenmesi Kullanıcıların sosyo-ekonomik yapı ve hane karakteristiklerinin derlenmesi 3. KAMUSAL REKREASYON OLANAKLARININ GELİŞTİRİLMESİNİN TOPLUMSAL FAYDA-MALİYET TAHMİNLERİ 4. KAMUSAL REKREASYON OLANAKLARI ÖNERİ DÜZEN TASARININ OLUŞTURULMASI Şekil 3.2. Araştırmada Uygulanan Yöntemin Akış Şeması 41

57 3. MATERYAL VE YÖNTEM Onur BOYACIGİL 1. Kamusal Rekreasyon Olanaklarının Belirlenmesi: (KBK: Kişi Başına Kaynak Değeri) 2. Kamusal Rekreasyon Olanakları Seti (KROS) Oluşturulması: AD MP. MP KB. UD MP AD ÇB. ÇB KB. UD ÇB AD SO. SO KB. UD SO KROS = MP SD ÇB SD SO SD AD KM. KM KB. UD KM KM SD + AD KT. KT KB. UD KT KT SD 3. Endekslenmiş Kamusal Rekreasyon Olanakları Seti (ENKROS) Oluşturulması: (KROS / En Yüksek KKROS) x 100 = ENKROS 4. Kamusal Rekreasyon Olanaklarının Etkinlik Değişme (ED) Değerlerinin Hesaplanması: ED XY = 1 (U XY / KU KRA ) U XY <KU KRA ise ED XY = 0 U XY >KU KRA ise 5. Etkin Kamusal Rekreasyon Olanakları Seti (EKROS) Değerlerinin Hesaplanması: n ( ENKROS Y * ED XY ) Y = 1 EKROS X = n ED XY Y = 1 6. Etkin Kamusal Rekreasyon Olanakları Seti Haritalarının Oluşturulması Şekil 3.3. Etkin Kamusal Rekreasyon Olanaklarının Belirlenmesi Akış Şeması. 42

58 3. MATERYAL VE YÖNTEM Onur BOYACIGİL Etkin Kamusal Rekreasyon Olanaklarının Belirlenmesi Kamusal rekreasyon olanakları kapsamında irdelenen aktif yeşil alanlar (mahalle parkı, çocuk bahçesi, spor ve oyun alanı) ile kültürel mekanlar (kütüphane, kültür merkezi) toplumun rekreasyon gereksinimlerine hizmet eden, kültürel, eğitsel ve sosyal gelişimine olanak sağlayan çok önemli öğelerdir. Gelişmiş ülkelerde bu öğeler, büyüklük, ulaşılabilirlik, sıradüzendeki yeri ve donanım özyapısı gibi ölçün ve ölçütlerle tanımlanmaktadır. Önceki çalışmalar bölümünde ayrıntılı olarak ele alınan bu tanımlamaların ışığında Payas-İskenderun-Arsuz kentsel bölgesindeki kamusal rekreasyon olanaklarının durumu çalışmada Etkin Kamusal Rekreasyon Olanakları Seti olarak adlandırılan özgün bir yöntemle saptanmıştır. Bu bölüm dört aşamadan oluşmaktadır Kamusal Rekreasyon Olanaklarının Belirlenmesi Bu aşama çalışma alanındaki mahalle parkı, çocuk bahçesi, spor ve oyun alanı, kültür merkezi ve kütüphane varlığının (arzı) belirlenmesini içermektedir. Çalışmada bu arz, Kamusal Rekreasyon Olanakları Seti (KROS) olarak tanımlanmıştır sayılı İmar Kanunumuzda oyun alanlarının kapsamı vurgulanmadığından çalışmada halka açık spor alanlarının oyun alanları ile birleştirilmesi gerekmiştir. Kamusal rekreasyon olanakları seti hesaplamalarında kişi başına kaynak değeri (KBK) gösterge kabul edilmiştir. Aktif yeşil alanlar açısından KBK nin belirlenmesinde, alanın türü ile ilgili kullanıcı nüfusu temel alınmış, çocuk bahçeleri için 0-12 yaş grubu nüfusu, mahalle parkları, spor ve oyun alanları için tüm nüfus belirleyici olmuştur. Çalışmada ayrıca, incelenen beş kamusal rekreasyon olanağı türünün her birinin aynı önem düzeyinde olmayacağı göz önüne alınarak Gold (1980), English ve Cordell (1993), Gilliland ve ark. (2006) nın bu tür çalışmalar için önerdiği 1-3 arasında değişen ağırlık puanları uygulanmıştır. Üç yerleşimdeki her mahalle için ağırlıklandırılmış KROS değerleri Gold (1980), English ve Cordell (1993), Dunnett ve ark. (2002), Gilliland ve ark. (2006) nın çalışmalarından yararlanarak araştırmanın amacına uygun olarak geliştirilen Eşitlik (3.1) ile hesaplanmıştır: 43

59 3. MATERYAL VE YÖNTEM Onur BOYACIGİL AD MP. MP KB. UD MP AD ÇB. ÇB KB. UD ÇB AD SO. SO KB. UD SO (3.1) KROS= MP SD ÇB SD SO SD AD KM. KM KB. UD KM AD KT. KT KB. UD KT + KM SD KT SD Eşitlikte; AD KB SD UD = Ağırlık Değeri (Mahalle Parkı MP, Çocuk Bahçesi ÇB, Spor ve Oyun Alanı SO, Kültür Merkezi KM ve Kütüphane KT için ağırlık puanı ağırlık puanları, 5 belediye yetkilisi, 10 planlama uzmanı ve 50 rastgele seçilmiş kullanıcı tarafından atanan ve 1-3 arasında değişen puanların ortalaması alınarak belirlenmiştir ). = Kişi Başına Değer (çalışma alanında beş kamusal rekreasyon olanağı için m 2 /kişi olarak varolan değerler). = Standart Değer (beş kamusal rekreasyon olanağı için geliştirilen ulusal standart değerler kişi başına mahalle parkı ile spor ve oyun alanı 8 m 2, çocuk bahçesi 6 m 2, kültür merkezi 0,17 m 2, kütüphane 0,042 m 2 alınmıştır ) (Ersoy, 1994; Mertes ve Hall, 1995; Baud-Bovy ve Lawson, 2002; Altunkasa, 2004) = Uzaklık Değeri (Standart Uzaklık / Mevcut Uzaklık) = Standart uzaklıkların, ilgili mahalle sınırları içinde olup olmadığına bakılmaksızın en yakın konumdaki beş kamusal rekreasyon olanağının her birinin, ilgili mahallede en uzaktaki konutlara olan mevcut uzaklıklara oranı (standart uzaklıklar çocuk bahçesi için 400 m, mahalle parkı ile spor ve oyun alanı için 800 m, kültür merkezi ve kütüphane için 1600 m alınmıştır) (Gold 1980, Ersoy 1994, Altunkasa 2004). Eşitlikteki uzaklık değerleri (UD), Google Earth programından sağlanan araştırma alanının uydu görüntüleri (SPOT-5) kullanılarak hesaplanmıştır. Görüntüler AutoCAD programına altlık olarak aktarılmış ve kamusal rekreasyon olanaklarının alandaki yersel belirleme ve uzaklık ölçümleri program ortamında yapılmıştır. Bu aşamada ayrıca 1/5000 ölçekli nazım imar planları, ilgili belediyelerin park ve bahçelere ilişkin envanter raporları ve yerinde yapılan alan kullanımları kontrol bulguları kullanılmıştır. Kişi başına m 2 olarak hesaplanan ağırlıklandırılmış KROS değerleri, gerek kendi aralarında ve gerekse bir kentin yaşam niteliğinin çok çeşitli göstergeleri ile (örneğin; atmosferik nitelik, eğitim, gelir, konut niteliği, teknik altyapı vb.) ortak birimle tanımlanmasını sağlayabilmek amacıyla en yüksek KROS değeri 100 kabul edilerek endekslenmiştir. Böylece çalışma alanındaki mahallelerin her biri için 44

60 3. MATERYAL VE YÖNTEM Onur BOYACIGİL mahalle parkı, çocuk bahçesi, spor ve oyun alanı, kültür merkezi ve kütüphane varlığının bütünleştirilmiş durumunu belirleyen Endekslenmiş Kamusal Rekreasyon Olanakları Seti (ENKROS) değerleri elde edilmiştir Kamusal Rekreasyon Olanaklarının Etkinlik Değişme Değerlerinin Hesaplanması ENKROS (Endekslenmiş Kamusal Rekreasyon Olanakları Seti) değerleri herhangi bir mahalle için kamusal rekreasyon olanaklarının genel tanımlayıcısıdır. Bu olanakların etkinliğini göstermez. Mahalleler arasında söz konusu olanaklar açısından dengeli bir dağılım olmayabilir. Bazı olanaklar bir mahallenin sınırları içerisinde bulunabileceği gibi, yakın ya da uzak konumdaki mahallelerde yeralabilir. Bu durumda, olanakları yetersiz bir mahallede yaşayan kullanıcı, aradaki uzaklıkla ilişkili olarak konutuna yakın mahallelerdeki kamusal rekreasyon alanlarında gereksinimini karşılama yolunu seçecektir. Böylece, olanakları daha zengin olan mahallelerdeki kullanıcı sayısı diğer mahallelerden olan katılımdan dolayı artacak, bunun sonucunda kamusal rekreasyon olanaklarının hem niceliği (kişi başına kaynak değeri), hem de doluluk nedeniyle kullanım niteliği azalacaktır. Bu olgu etkinlik değişmesi olarak tanımlanmaktadır (English ve Cordell, 1993). Etkinlik değişmesi ve bunun matematiksel anlatımı mahalleler arasındaki uzaklık ve konutla kamusal rekreasyon alanı arasındaki en yüksek uzaklık değerleriyle ilişkilidir. Mahalleler arası uzaklık (U XY ), bir mahallenin özeğinden diğer mahallelerin özeklerine olan uzaklığı tanımlamaktadır. Diğeri ise, herhangi bir kamusal rekreasyon alanı ile ona en uzak konut arasındaki uzaklıktır (KU KRA ). Bu bağlamda, üç yerleşim biriminin her biri kapsamında birbirini etkileyen herhangi iki mahalle (X ve Y) arasında kamusal rekreasyon olanaklarının etkinlik değişme değeri (ED XY ), English ve Cordell (1993) tarafından aktarılan ve araştırmanın amacına uyarlanan Eşitlik (3.2) ile hesaplanmıştır: ED XY = 1 (U XY / KU KRA ) U XY <KU KRA ise (3.2) ED XY = 0 U XY >KU KRA ise 45

61 3. MATERYAL VE YÖNTEM Onur BOYACIGİL ED XY değerinin kamusal rekreasyon alanlarındaki etkinlik değişmesini tam olarak temsil edebilmesi için, önce kamusal rekreasyon alanlarının her birinin KU KRA değerleri plan üzerinden elde edilmiştir. Daha sonra bu değerler, yöntemin 1. aşamasında uygulanan 1-3 arasındaki ağırlık puanları ile ağırlıklandırılmış ve bunların ağırlıklı ortalamaları hesaplanmıştır. Böylece mahalleler arasında kamusal rekreasyon alanları için bütünleştirilmiş ED XY değerlerine ulaşılmıştır. Çalışmada mahallelerin U XY ve ED XY değerleri daha sonraki aşamada hesaplama kolaylığı sağlayabilmek için çapraz matris biçimine dönüştürülmüştür Etkin Kamusal Rekreasyon Olanakları Seti (EKROS) Değerlerinin Hesaplanması ENKROS (Kamusal Rekreasyon Olanakları Seti) değeri, mahallelerdeki kamusal rekreasyon olanaklarını tanımlamanın bir aracıdır. Ancak, bu olanakların varlığından çok kullanılabilirliği, diğer bir deyişle etkinliği önem taşımaktadır. Geniş olanaklar içeren bir mahalleye yakınlık etkin arzın büyümesine yol açar. Nüfus yoğunluğu yüksek, olanakları daha az olan diğer mahallelere yakınlık da, kullanıcılar arasındaki rekabet olgusu göz önüne alındığında, etkin olanakları azaltacaktır. Nüfusu ve rekreasyon olanakları düşük mahalleler ise, çevresindeki mahallelerin daha büyük etkin olanaklarından yararlanma yoluyla kendi değerlerini yükseltme olanağına sahiptir. Çünkü düşük nüfuslu mahallelerde kullanıcı yoğunluğu da düşük olacağından rekabet azalacaktır. Bu nedenle ENKROS değerleri, etkinliğini belirleyebilmek için etkinlik değişme değerleri ile ilişkilendirilmiştir. Bu ilişkilendirmede, 1989 yılında ABD Rekreasyon ve Parklar Yönetimince geliştirilen Etkin Rekreasyon Olanakları Seti (English ve Cordell, 1993) hesaplama yöntemi çalışmaya uyarlanmış ve her mahallenin Etkin Rekreasyon Olanakları Seti (EKROS) değeri Eşitlik (3.3) ile belirlenmiştir: 46

62 3. MATERYAL VE YÖNTEM Onur BOYACIGİL EKROS X = n (3.3) ( ENKROS Y * ED XY ) Y = 1 n ED XY Y = 1 Eşitlikte; EKROS X ENKROS Y ED XY n : X mahallesi için EKROS değeri, : Y mahallesi için ENKROS değeri, : Kamusal rekreasyon olanağı için X ve Y mahalleleri arasında etkinlik değişme değeri : Toplam mahalle sayısıdır Etkin Kamusal Rekreasyon Olanakları Seti Haritalarının Oluşturulması Etkin Kamusal Rekreasyon Olanakları Seti (EKROS) değerleri üç yerleşim biriminin mahallelerindeki etkin kamusal rekreasyon olanaklarını tanımlamakla birlikte, bu değerler noktasal karakterdedir. Kuramsal olarak herhangi bir mahallenin özeğindeki değeri temsil ettiği ya da bu değerin o mahallenin her noktasında aynı olduğu kabul edilebilir. Oysa, fiziksel planlama çalışmalarına altlık oluşturabilmek amacıyla EKROS değerlerinin alansal ya da mekansal olarak tanımlanması önem kazanmaktadır. Böylece herhangi bir mahallenin belirlenen herhangi bir noktasındaki EKROS değerini hesaplamak olası olabilecektir. Plan ya da harita üzerinde bu tür bir tanımlamanın etkin ve uygun bir aracı, aynı değerleri çizgisel olarak açıklayan eşdeğer eğrilerdir. Bu bağlamda EKROS değerleri aşağıda açıklandığı biçimde bilgisayar ortamında işlenerek söz konusu eşdeğer eğrilerin oluşturulmasına çalışılmıştır. Önce, çalışmada kullanılan ve ham veri olarak sağlanan uydu görüntülerinin (SPOT 5) yeryüzü koordinatlarına oturtulması gerekmiştir. Bu nedenle araştırma alanına ilişkin görüntüler ERDAS Imagine 9.1 programında, yer koordinat noktaları yardımıyla UTM koordinatlarına dönüştürülmüştür. Geometrik dönüşüm yapıldıktan sonra, mahallelerin orta noktasını temsil eden piksellere her mahalle için hesaplanan EKROS değerleri girilmiş ve Ters Uzaklık Ağırlıklandırması (IDW: Inverse Distance Weighting) yöntemiyle interpolasyon yapılarak Payas, İskenderun ve Arsuz için EKROS değerlerini eşdeğer eğriler biçiminde tanımlayan Etkin Kamusal 47

63 3. MATERYAL VE YÖNTEM Onur BOYACIGİL Rekreasyon Olanakları Haritaları elde edilmiştir. Ters Uzaklık Ağırlıklandırması yönteminde, ölçülmüş değerlere sahip her noktadaki veri kümelerinin ölçülmemiş alanlara yerel bir etkisi olduğu kabul edilmekte ve bu etki mesafeye bağlı olarak azalmaktadır. Yöntem, ölçülmemiş noktaların değerlerini tahmin ederken ölçülmüş değerlere yakın noktaları uzaklara göre daha fazla ağırlıklandırmakta, en uygun güçlü değeri seçmek için çapraz değerlendirme yapmaktadır. Çapraz değerlendirmede ölçülmüş nokta ile tahmin edilmiş yerlerdeki değerler karşılaştırıldığında aritmetik ortalamanın karesinin en düşük kökü tahmin hatasını vermektedir. En uygun güçlü değerin bulunmasında her ölçülmüş nokta, mesafenin artışıyla ters orantılı olarak ağırlıklı nokta olarak atanmakta, tanımlanmış yüzeyde güçlü noktalar hesaplanmaktadır (Yılmaz ve Günay, 2008). Ancak, hesaplanan EKROS değerleri çok geniş bir aralığı içermektedir. Bütün değerler için eşdeğer eğriler oluşturulması algılama güçlüğü yaratabileceği gibi, planlamada altlık olarak kullanılabilirlik düzeyi de azalacaktır. Bu nedenle EKROS değerleri belirli aralıklarda sınıf değerleri kapsamında gruplandırılmış ve harita üzerine bu gruplar aktarılmıştır Halkın Rekreasyonel Tutumları, İstemleri ve Bu İstemlerin Karşılanması Yönündeki Davranışlarının Belirlenmesi Çalışmada yürütülen kullanıcı araştırmaları üç amaca odaklanmaktadır: Payas, İskenderun ve Arsuz halkının mevcut rekreasyon tutumlarının, yani varolan olanaklara katılım durumlarının ortaya konulması: Burada temel amaç, çalışma alanı için oluşturulacak kısa ve orta dönemli bir rekreasyon iyileştirme tasarı için fiziksel içerikli veri sağlanmasıdır. Bu nedenle çalışmada rekreasyona ilişkin sosyolojik veri üretmekten daha çok, söz konusu fiziksel tasarda alan kullanım türlerinin seçilmesi ve iyileştirilmesinde biçimlendirici nitelikte verilere ulaşılması ön planda tutulmuştur. Bununla birlikte, kullanıcıların sosyo-ekonomik özyapıları konusunda farklı amaçlı çalışmalar için kullanılabilir ek bilgilerin de elde edilmesine çalışılmıştır. 48

64 3. MATERYAL VE YÖNTEM Onur BOYACIGİL Halkın rekreasyonel istemlerinin ortaya konulması: Buradaki temel amaç ise, çalışma alanı için oluşturulacak uzun dönemli bir rekreasyon tasarı için geleceğe yönelik fiziksel içerikli verilerin elde edilmesidir. Buna yönelik kullanıcı araştırması ile yöre halkının kamusal rekreasyon alan, mekan ve olanakları konusundaki istemleri ortaya konulmuştur. Bu istemler, uzun dönemli bir rekreasyon tasarının temel biçimlendiricileridir. Çünkü, halkın yeğlediği alan kullanım türleri, istemleri ve olası kullanım yoğunluğunun dikkate alınmadığı bir tasarın başarıya ulaşma olasılığı azalmaktadır (Gold, 1980; English ve Cordell, 1993; Gilliland ve ark., 2006). Kullanıcıların rekreasyonel istemlerinin karşılanmasına yönelik olarak özellikle ekonomik açıdan gösterdikleri davranışların belirlenmesi: Burada temel amaç, Payas, İskenderun ve Arsuz halkının rekreasyon istemlerinin yerine getirilmesinden kaynaklanacak toplumsal fayda ve maliyetlerin net bugünkü değerlerinin tahmin edilmesidir. Bilindiği gibi kullanıcılar piyasası olan herhangi bir mal ve hizmeti belirli bir fiyat karşılığında kullanır ya da tüketirler ve bu fiyat normal koşullarda kullanımdan ya da tüketimden sağlanan faydanın ölçüsüdür. Kullanıcı o mal ya da hizmetten bir fayda sağladığı için piyasada oluşmuş fiyatı ödemeye razıdır. Ancak, park, çocuk bahçesi, oyun alanı gibi kamusal alanlar normal piyasada temsil edilmezler ve bu nedenle sıfır fiyatlı mal olarak değerlendirilirler. Oysa bu alan ve mekanlar bireylerin ruhsal ve bedensel olarak gelişimi yanında kentin fiziksel yapısındaki dengeleyici ve kent ekosistemindeki düzenleyici etkisiyle üretim etkinliklerine doğrudan katılmış olurlar. Bu nedenle kamusal rekreasyon alanlarının piyasa değeri, diğer bir deyişle değişim değeri bulunmamasına karşın kullanım değeri, yani toplum refahına olan katkı düzeyi çok yüksektir. Kuramsal olarak, bir malın ekonomik değeri ile toplam refah arasında sürekli bir fark ya da açık bulunmaktadır. Bu fark, kullanıcının-tüketicinin ödediğinden daha fazlasını elde etmesi biçiminde ortaya çıkmaktadır. Diğer bir anlatımla bireyler, kullanım ya da tüketimden bir getiri (rant) sağlamaktadır. Bireylerin toplam refahına doğrudan yansıyan ve ekonomi terimbiliminde tüketici rantı olarak 49

65 3. MATERYAL VE YÖNTEM Onur BOYACIGİL tanımlanan bu getiri, bireylerin kendine fayda sağlayan bir mal veya hizmet için ödemeye istekliliklerinde (willingness to pay WTP ) biçimlenir (Hanley ve Spash, 1993; Turner ve ark., 1994; Bateman ve Willis, 1999; Field ve Field, 2001). Konuya kamusal rekreasyon alanları özelinde yaklaşıldığında bireylerin ödemeye isteklilikleri iki biçimde ortaya çıkar: ** Bireyler, toplam refahlarına katkı sağlayan bu alan ve mekanlar için ödemeye istekliliklerini belirli bir harcamayı göze alarak davranışlarına yansıtırlar. Örneğin; bir anne çocuğuyla birlikte bir çocuk bahçesini kullanmak için yol harcaması ve alanda yapılacak harcamaları göze almıştır. Çünkü kullanım karşılığında fayda sağlayacaktır. Bu fayda, genelde harcadığı miktardan çok daha büyüktür ve bu nedenle ödemeye isteklidir. Böyle bir saptama bireylerin ödemeye istekliliklerinin dolaylı yönden belirlenmesidir. ** Bireyler, herhangi bir kamusal alanı kullanım karşılığındaki ödemeye istekliliklerini doğrudan açıklarlar. Bu, genelde bireylerin sorgulanması aracılığıyla ortaya çıkartılır. Anket uygulaması sorgulamanın en önemli aracıdır. Uygun bir anket yöntemi ve özenle seçilmiş sorular aracılığıyla bireylerin kamusal rekreasyon alanlarının iyileştirilmesi, geliştirilmesi ya da yeni olanakların kendilerine sunulması karşılığında ödemeye isteklilik düzeyleri hakkında tutarlı ve nesnel yanıtlar alınabilmektedir. Burada önemli bir kısıtlayıcı ortaya çıkmaktadır. Kamusal rekreasyon alanlarının geliştirilmesi önemli düzeyde bir harcama gerektirecek, bu da kullanıcıların yani yöre halkının üzerine toplumsal maliyet yükleyecektir. Kuramsal olarak bir yatırımın gerçekleştirilmesine karar verebilmek için o yatırımın faydasının maliyetinden büyük olması gerekmektedir. Yatırım maliyetinin hesaplanmasında geçerli ve kolay ulaşılabilir çok sayıda enstrüman vardır (birim fiyat analizleri, iskonto oranları vb. gibi). Ancak, özellikle kamusal mallarda faydaların doğruya yakın olarak tahmin edilmesi kullanıcı araştırmalarına dayalı çalışmaları gerektirmektedir. Bu bağlamda çalışmada yukarıdaki belirlemeleri yapabilmek amacıyla anket uygulanmış ve bu anket ile bireylerin incelenen kamusal rekreasyon alanlarına 50

66 3. MATERYAL VE YÖNTEM Onur BOYACIGİL yönelik tutum ve istemleri yanında, bu alanlardan sağladıkları-sağlayacakları fayda karşılığındaki ekonomik davranışlarının ortaya çıkarılmasına çalışılmıştır. Ödemeye isteklilik konusunda alınan yanıtlar, kamusal rekreasyon alanlarının şimdiki ve gelecekteki kullanımlardan kaynaklanacak toplumsal faydasının net bugünkü değerinin tahmin edilmesinde kullanılmıştır. Çalışmada uygulanan anket süreci beş aşamayı kapsamaktadır: a) Örneklem büyüklüğünün saptanması, b) Sorgulama yönteminin seçimi, c) Anket formunun hazırlanması, d) Anketin ön testten geçirilmesi ve hataların düzeltilmesi, e) Anketin uygulanması ve değerlendirilmesi a) Örneklem Büyüklüğünün Saptanması Örneklem, genel nüfus içerisinden hane halkını temsil eden bireylerin rastlantısal seçimi ile oluşturulmuştur. Örneklem büyüklüğünün saptanmasında Arkin ve Colton un % 5 hata payına göre in üzerindeki nüfus için öngördüğü en az 400 denek sayısı temel alınmıştır (Pulido, 1972). Buna göre Payas-İskenderun-Arsuz kentsel bölgesinin 2007 nüfus sayımına göre nüfus dağılımı dikkate alınarak uygulanacak anket sayıları Çizelge 3.1 de verilmiştir. Çizelge 3.1. Payas-İskenderun-Arsuz Kentsel Bölgesinde Uygulanacak Anket Sayıları Dağılımı Yerleşim Birimi 2007 Yılı Kentsel Nüfus Hane Sayısı İskenderun Payas Arsuz *2007 yılı nüfus sayımı sonuçlarına göre Hatay ı temsil eden kentsel hanehalkı büyüklüğü 4,5 kişidir (TUİK-Hatay Bölge Müdürlüğü, 2009). Buna dayanarak ankete katılan her 1 kişinin hanedeki 4,5 kişiyi temsil ettiği kabul edilmiştir. İskenderun da 28 mahallenin her birinde 10 hane ile olmak üzere toplam 280 hane ile anket yapılmıştır. 280 hanenin 1260 kişiyi (280x4,5) temsil ettiği kabul edilmiştir. Böylelikle Pulido (1972) nun önerdiği nüfus un üzeri için en az 51

67 3. MATERYAL VE YÖNTEM Onur BOYACIGİL 400 denek sayısının üzerine çıkılmıştır. Payas ve Arsuz da nüfus den daha az olduğu için bu iki yerleşim biriminde İskenderun da uygulandığı biçimde her mahallede 10 hane ile anket yapılması benimsenmiştir. Buna dayanarak Payas ta 9 mahallede toplam 90 hane, Arsuz da 2 mahallede toplam 20 haneyle anket yapılmıştır. b) Sorgulama Yönteminin Seçimi Yüz yüze görüşme yoluyla sorgulamanın daha güvenli ve hızlı olması (Gold, 1980; Gümüş, 1994; Oğuz, 2000; Mansuroğlu, 2002; Uslu, 2002; Altunkasa ve ark., 2007; Uslu ve ark, 2008) nedeniyle, kent halkını oluşturan bireylerin rekreasyonel tutum ve istemlerinin belirlenmesinde standart formlarla yerinde anket yöntemi uygulanmıştır. c) Anket Formunun Hazırlanması Anket formu dört ana bölümden oluşmuştur (EK 1). Bölüm başlıkları: Sosyo ekonomik yapı ve hane karakteristiklerinin belirlenmesi, Genel rekreasyon anlayış ve davranışlarının belirlenmesi, İç ve dışmekan rekreasyon tutumlarının belirlenmesi (mevcut etkinlik ve katılım belirlemeleri), Dışmekan rekreasyon istemlerinin belirlenmesi. Sosyo ekonomik yapı ve hane karakteristikleri bölümünde; ankete katılan bireylerin cinsiyet, yaş, medeni durum, iş ve eğitim durumu, aile bireyleri sayısı, ailede çalışan birey sayısı, gelir düzeyi sorgulanmıştır. Genel rekreasyon anlayış ve davranışları bölümünde; bireylerin rekreasyon anlayışları, rekreasyon etkinliklerine katılımın bireyler üzerinde oluşturabileceği etkiler ile bireylerin bu etkinliklere katılımlarını kısıtlayan nedenler sorgulanmıştır. İç ve dışmekan rekreasyon tutumları bölümünde; öncelikle bireylerin içmekanlarda gerçekleştirdikleri rekreasyon etkinlikleri ve bu etkinliklere bir katılım için kullandıkları ortalama süreler, aylık ortalama katılım sayıları, aylık ve yıllık ortalama katılım süreleri sorgulanmıştır. 52

68 3. MATERYAL VE YÖNTEM Onur BOYACIGİL Daha sonra bireylerin dışmekanlarda gerçekleştirdikleri rekreasyon etkinlikleri, bu etkinliklere bir katılım için kullandıkları ortalama süreler, aylık ortalama katılım sayıları, aylık ve yıllık ortalama katılım süreleri, etkinliklerin yeterlik düzeyleri ve yetersizlik nedenleri ile ilgili düşünceleri ve etkinlikleri gerçekleştirmek için harcadıkları parasal miktarlar sorgulanmıştır. Dışmekan rekreasyon istemleri bölümünde; öncelikle bireylerin gerçekleştirdikleri ancak olanaklarını yetersiz buldukları ve varolmadığı için gerçekleştiremedikleri dış mekan rekreasyon etkinliklerinin hangileri olduğu sorgulanmıştır. Daha sonra bu etkinliklere bir katılım için kullanacakları ortalama süreler ve aylık ortalama katılım sayıları ile iyileştirme ve yeniden tesis için ödemeye istekli oldukları parasal miktarlar sorgulanmıştır. d) Anketin Ön Testten Geçirilmesi ve Hataların Düzeltilmesi Hazırlanan standart anket formu, kullanıcı araştırmaları ve rekreasyonel planlama konusunda deneyimli uzmanlar tarafından içerik, şekil, değerlendirme ve anlam bakımından irdelenmiştir. Bu doğrultuda oluşturulan ön anketler, rastlantısal olarak 30 bireye kişisel görüşme yöntemi ile uygulanmıştır. Bu bireylerden elde edilen görüşler doğrultusunda şekillendirilen anket uygulama düzeyine yükseltilmiştir. e) Anketin Uygulanması ve Değerlendirilmesi Anketler Payas-İskenderun-Arsuz kentsel bölgesinde yaşayan bireylere rastlantısal olarak uygulanmıştır. Elde edilen ve derlenen veriler SPSS sayımlama programı ve Microsoft Excel programı yardımıyla değerlendirilmiştir Kamusal Rekreasyon Olanaklarının Geliştirilmesinin Toplumsal Fayda Maliyet Tahminleri Çalışmanın bu bölümünde, rekreasyonel olanakların belirli bir zaman yatayında yaratacağı faydalar ve yol açacağı maliyetler karşılaştırılarak, uygun bir ıskonto oranı ile günümüzdeki toplam değeri, yani net bugünkü değeri (NBD) tahmin 53

69 3. MATERYAL VE YÖNTEM Onur BOYACIGİL edilmeye çalışılmıştır. Toplumsal fayda ve maliyet değerlendirmelerine göre bir yatırım projesinin uygulanabilmesi için aşağıdaki Eşitlik (3.4) te belirtilen koşul aranmaktadır (Hanley ve Spash, 1993; Bonieux ve Goffe, 1998). T NBD = (B t - C t ) / (1+r) t > 0 t=0 (3.4) Eşitlikte; T = Fayda ve maliyetlerin oluştuğu zaman (yıl olarak proje ömrü), r = İskonto oranı, t = Birim zaman (yıl) B t = t birim zamanda oluşan fayda = t birim zamanda oluşan maliyeti tanımlamaktadır. C t Çalışmada yukarıdaki eşitlik kullanılarak kamusal rekreasyon olanaklarının net bugünkü değerleri (NBD) tahmin edilmiştir Kamusal Rekreasyon Olanaklarının Proje Ömrünün Belirlenmesi Ülkemizde imar planlarının 20 yıllık bir dönemi içerdiği dikkate alınarak, kamusal rekreasyon alanları kapsamında irdelenen aktif yeşil alanlardan ve kültürel mekanlardan 20 yıl süresince sağlanacak faydalar ve yüklenilecek maliyetler hesaplanmıştır İskonto Oranının Belirlenmesi Çevreyi iyileştirmeye ve geliştirmeye yönelik projelerde genel ilke iskonto oranının düşük tutulması olmakla birlikte, burada karar verilmesi gereken iskonto oranının nasıl belirleneceğidir. İskonto oranının belirlenmesinde farklı ölçütler bulunmasına karşın en çok kullanılan ölçüt, kişi başına reel tüketimin büyüme hızıdır. Ancak, enflasyonun kronik hale geldiği özellikle gelişmekte olan ülkelerde kişi başına reel tüketimin büyüme hızı çoğu kez eksi değer verdiğinden bu oranın iskonto oranı olarak alınması yanılgı yaratabilmektedir. Bu nedenle Kahn (1997), Çabuk (1999), Uslu (2002), Boyacıgil (2003) tarafından buna benzer koşullarda kullanılabileceği belirtilen gayri safi yurt içi hasılanın uzun dönemlerdeki değişim 54

70 3. MATERYAL VE YÖNTEM Onur BOYACIGİL oranı, çalışmada iskonto oranı olarak kabul edilmiştir. İskonto oranının hesaplanmasında, A/B = (1 + r) n eşitliği kullanılmıştır. Bu eşitlikte; A = son yılın GSYİH değeri, B = ilk yılın GSYİH değeri, r = iskonto oranı, n = A ve B yılları arasındaki yıllık süredir (Uslu 2002) Kamusal Rekreasyon Olanaklarının Geliştirilmesinin Toplumsal Faydasının Belirlenmesi Çevresel mal ve hizmetlerin toplumsal faydasının belirlenmesinde, ilgili çevresel mal ya da hizmetin toplam ekonomik değeri (TED) belirleyici olmaktadır. TED kavramı Eşitlik (3.5) te görüldüğü gibi üç ana bileşenden oluşmaktadır. TED = Şimdiki Kullanım Değeri + Seçenek Olma Değeri + Varolma Değeri (3.5) (Gelecekteki Kullanım Değeri + Kullanım Dışı Değeri) Eşitlikteki şimdiki kullanım değeri, kullanıcı ya da tüketicinin herhangi bir mal ya da hizmeti günümüzde kullanmasından ya da tüketmesinden sağladığı faydanın karşılığıdır. Bünyesinde kullanma ya da tüketme kaygısı içermektedir. Bu özelliği nedeniyle satın alma değeri ile tüketici rantı toplamının matematiksel anlatımı kabul edilebilir. Seçenek olma değeri, gelecekteki kullanım değeri ve kullanım dışı değerini içermektedir. Kullanım dışı değeri ile varolma değeri bileşenleri genel olarak doğal değerlerin sürdürülebilirliği açısından önem kazanmaktadır. Kentlerdeki kamusal rekreasyon olanakları ise doğal olmaktan daha çok şimdiki ve gelecekteki insan kullanımlarına hizmet eden kültürel varlıklardır. Bunların bulunuş özellikleri günün koşullarına göre değişebilir (Altunkasa, 2003). Bu nedenle çalışmada rekreasyon olanaklarının şimdiki kullanım değeri ve gelecekteki kullanım değeri toplamının toplam ekonomik değeri yansıtması uygun bulunmuştur. Mitchell ve Carson (1989), Hite (2000), Uslu (2000) nun da çalışmalarında kullandıkları gibi, kamusal rekreasyon olanaklarının geliştirilmesinden elde edilecek toplumsal faydanın hesaplanmasında kullanıcıların ödemeye isteklik değeri (ÖİD) temel alınmıştır. Kamusal rekreasyon olanakları kapsamında irdelenen kültürel 55

71 3. MATERYAL VE YÖNTEM Onur BOYACIGİL mekan (kültür merkezi, kütüphane) ve aktif yeşil alan (mahalle parkı, çocuk bahçesi, spor ve oyun alanı) olanaklarının kullanımı için harcanan ve geliştirilmesi için bir yıl boyunca bireyin hane halkı gelirinden ödemeye istekli olduğu parasal değerler anketler yardımıyla elde edilmiştir. Ancak zamansal olarak, ülkemizde imar planlarının 20 yıllık hedef için hazırlandığı göz önüne alınarak kamusal rekreasyon olanaklarının 20 yıl boyunca kullanımlarından elde edilecek fayda miktarı belirleyici olmuştur. Fakat nüfus artışından dolayı gelecek yıllarda rekreasyon olanaklarından elde edilecek faydada doğrusal bir azalma olacaktır. Çalışmada azalan fayda miktarı, kişi başına düşen rekreasyonel alan miktarı ile ifade edilmiştir. Bu amaçla 20 yıllık nüfus projeksiyonu yapılarak kişi başına düşen rekreasyonel alan miktarları belirlenmiş, bu miktarların başlangıç yılına bölünmesi ile her yıl için azalan fayda oranı saptanmıştır. Rekreasyon olanaklarının geliştirilmesinin Toplam Ekonomik Değeri, diğer bir deyişle gelişmeden kaynaklanan Toplam Yıllık Fayda (B TOP-YIL ) Eşitlik (3.6) kullanılarak tahmin edilmiştir. B TOP-YIL = ÖİD YIL x Hane Sayısı YIL x Azalan Fayda Oranı YIL (3.6) Kamusal Rekreasyon Olanaklarının Geliştirilmesinin Toplumsal Maliyetinin Belirlenmesi Çalışmada rekreasyon olanaklarının geliştirilmesinin toplumsal maliyetlerinin hesaplanmasında, aktif yeşil alanların (mahalle parkı, çocuk bahçesi, spor ve oyun alanı) ve kültürel mekanların (kültür merkezi, kütüphane) ilk tesis maliyetleri dikkate alınmıştır. Hesaplamalarda; TMMOB-PMO nun 2009 yılı Peyzaj Mimarlığı Proje / Planlama Hizmet Sınıflarına Göre Birim (m 2 ), Yaklaşık Uygulama Maliyetleri (YUM m 2 /TL)- Yapısal ve Bitkisel Peyzaj Mimarlığı Hizmetleri Karşılığı ile, Mimarlık ve Mühendislik Hizmet Bedellerinin Hesabında Kullanılacak 2008 Yılı Yapı Yaklaşık Birim Maliyetleri listeleri kullanılmıştır. 56

72 3. MATERYAL VE YÖNTEM Onur BOYACIGİL Kamusal Rekreasyon Olanakları Düzentasar Önerisinin Oluşturulması Araştırma yönteminin alt başlığında açıklanan Etkin Kamusal Rekreasyon Olanakları Haritaları, varolan rekreasyon olanaklarının etkin durumunu eşdeğer eğriler aracılığıyla alansal olarak ortaya koyan bir üründür. Burada EKROS değerleri belirli sınıf aralıkları çerçevesinde düzenlenmiştir. Haritalar bu durumuyla araştırma alanında yapılacak fiziksel planlama çalışmaları için doğrudan pratiğe yansıtılabilirlik düzeyine sahip değildir. Burada amaç, incelenen kentlerin uzun dönemli rekreasyon planlarına altlık oluşturabilecek bir ürünün elde edilmesidir. Bu bağlamda çalışmada; Kamusal rekreasyon alan ve mekanlarının geliştirilmesinde öncelikli alanların belirlenmesine çalışılmıştır. Bu amaçla EKROS sınıf değerleri temel alınarak üç öncelik sınıfı (birinci, ikinci ve üçüncü derecede öncelikli) oluşturulmuştur. Öncelik sınıflarının alt ve üst değerleri çalışma alanının uydu görüntüsü üzerine aktarılmış ve EKROS haritalarının hazırlanmasında kullanılan yöntem uygulanarak eşdeğer eğriler durumuna dönüştürülmüştür. Böylece kamusal rekreasyon alanlarının geliştirilmesindeki öncelik düzeyleri haritaları üzerinde alansal olarak ortaya çıkartılmıştır. Düzentasar niteliğindeki bu haritada öncelikler bütüncül olarak ele alınmıştır. Diğer bir deyişle öncelik kavramı park, çocuk bahçesi, spor ve oyun alanı, kültür merkezi ve kütüphane olanaklarını bir bütün olarak tanımlamaktadır. Oysa önceliklerin mahalleler düzeyinde ve her bir olanak türü için ortaya konulmasıyla, bu yöndeki fiziksel planlamalara daha ayrıntılı veri girişi sağlanabilecektir. Çalışmada bu verilerin karmaşık bir haritada düzenlenmesi yerine bir matris biçiminde tanımlanması uygun görülmüştür. Bu matrisin dikey elemanlarını kamusal rekreasyon alanları ve geliştirmedeki öncelik düzeyleri, yatay elemanlarını ise üç yerleşim birimindeki mahalleler meydana getirmiştir. KROS ve EKROS değerleri ile EKROS haritası temel alınarak hazırlanan bu matris, düzentasar önerisinin tamamlayıcısı niteliğindedir. Çalışmada zorunlu olarak beş farklı kamusal rekreasyon alanı incelenmekle birlikte (incelenen üç yerleşim biriminde söz konusu beş kamusal rekreasyon 57

73 3. MATERYAL VE YÖNTEM Onur BOYACIGİL alanı dışında uygulanmış ya da yapımı yönünde karar verilmiş rekreasyon alanı bulunmamaktadır), kullanıcı araştırmalarında halkın rekreasyon alan ve olanaklarının çeşitlendirilmesine yönelik yoğun istemleri ortaya çıkmış ve bunlar somut olarak belirtilmiştir. Bu istemler, alan ya da olanak türü ve istem yoğunluğuna göre gruplandırılarak ikinci bir matris oluşturulmuştur. Bu matris, yörenin fiziksel planlamasında karar ve uygulama organları için alan kullanım türü seçimi ve sığasının belirlenmesi konusunda yönlendirici nitelik içermektedir. 58

74 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Onur BOYACIGİL 4. BULGULAR VE TARTIŞMA 4.1. Etkin Kamusal Rekreasyon Olanakları Çalışmanın bu bölümünde ulaşılan bulgular; Araştırma alanının kamusal rekreasyon olanakları varlığının belirlenmesi, Kamusal rekreasyon olanaklarının etkinlik değişme değerlerinin hesaplaması, Etkin kamusal rekreasyon olanakları seti (EKROS) değerlerinin ortaya konulması, Etkin kamusal rekreasyon olanakları haritalarının hazırlanması olmak üzere 4 aşamadan oluşmaktadır Araştırma Alanının Kamusal Rekreasyon Olanakları Varlığı Gold (1980) ve Williams (2003) a göre ABD ve Avrupa ülkelerinde kullanılan rekreasyon alanları sınıflandırma sistemi, kamusal rekreasyon alanlarını kapsamı geniş bir kavram olarak tanımlamaktadır. Kültür merkezleri, müzeler ve kütüphaneler, güzel sanatlar ve el sanatları çalışma ve sergileme mekanları, çok çeşitli (müzik, folklor, tiyatro, sinema vb.) gösteri alan ve mekanları, yaya aksları, yaya bölgeleri, bisikletli bağlantı ağı, aktif yeşil alanlar, özel amaçlı yeşil alanlar bu tanımlama içinde geniş yer tutmaktadır. Ancak çalışma, amacı ve yöntemi gereği varolan olanaklara odaklandığından kamusal rekreasyon alanlarının kapsamı zorunlu olarak kısıtlı tutulmuştur. Bu nedenle Payas-İskenderun-Arsuz kentsel bölgesinde değerlendirmeye alınan kamusal rekreasyon olanakları; varolan durum ve yürürlükteki imar mevzuatında kentsel sosyal donatı alanları kapsamında tesisi zorunluluk gösteren ve düzeyleri standart değerlerle belirlenen aktif yeşil alanlar (parklar, çocuk bahçeleri, spor ve oyun alanları) ile özellikle büyükşehir ve kapsamındaki ilçe belediyelerinin görev ve sorumlulukları arasında bulunan, ancak kentsel sosyal altyapının vazgeçilmez unsurları olduğu vurgulanan kültür merkezi ve kütüphanelerden oluşmuştur. Çalışmada öncelikle Payas-İskenderun-Arsuz kentsel bölgesinde varolan aktif yeşil alan ve kültürel mekan varlığı üç yerleşim alanı ve her yerleşim alanındaki mahalleler özelinde alansal (m 2 ) olarak belirlenmiş ve bulgular Çizelge 4.1 de sunulmuştur. 59

75 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Onur BOYACIGİL Çizelge 4.1. Payas-İskenderun-Arsuz Kentsel Bölgesinde Kamusal Rekreasyon Olanaklarının Mahallelere Göre Dağılımı (İskenderun Belediyesi, 2008). PAYAS İSKENDERUN ARSUZ MAHALLELER Mahalle Parkları Çocuk Bahçeleri Spor ve Oyun (m 2 ) (m 2 ) Alanları (m 2 ) Cumhuriyet Fatih İstiklal Karacami Karbeyaz Karşı Kürtül Yenişehir Yıldırım Beyazıt TOPLAM GENEL TOPLAM Barbaros Barıştepe Buluttepe Cumhuriyet Çay Dumlupınar Esentepe F. S. Mehmet Gültepe Gürsel Güzelçay Hürriyet İsmet inönü Kocatepe Kurtuluş Meydan Modernevler Muradiye M. Kemal Numune Pınarbaşı Pirireis Sakarya Savaş Süleymaniye Yenişehir Yıldırımtepe Yunus emre TOPLAM GENEL TOPLAM Kentsel yerleşim bütününde (m 2 ): Kültür merkezi* 3000 Kütüphane* 2000 Uluçınar Arpaçiftlik TOPLAM GENEL TOPLAM 2348 *Payas ve Arsuz da Kent Bütününe Hizmet Eden Kütüphane ile Kültür Merkezi Bulunmamaktadır. 60

76 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Onur BOYACIGİL Çizelge 4.1 de verilen araştırma alanı kamusal rekreasyon olanaklarına ilişkin bilgiler incelendiğinde dört temel sonuç ortaya çıkmaktadır. Payas da 9 mahallenin 8 inde çocuk bahçesi 7 sinde spor ve oyun alanı bulunmamaktadır. Ayrıca kentte kütüphane ve kültür merkezi olanağı mevcut değildir. İskenderun da 28 mahallenin 19 unda mahalle parkı, 17 sinde çocuk bahçesi, 20 sinde spor ve oyun alanı bulunmamaktadır. İskan alanı kapsamında kültürmerkezi ve kütüphane bulunan tek yerleşim İskenderun dur. Arsuz da Arpaçiftlik mahallesinde 1 adet mahalle parkı ile bu parka bitişik 1 adet çocuk bahçesi bulunmaktadır. Arsuz da oyun ve spor alanı ile kent bütününe hizmet eden kütüphane ve kültür merkezi olanağı mevcut değildir. Kentsel yerleşim alanı büyüklüğü Payas ta 14 km 2., İskenderun da 25 km 2., Arsuz da 0,42 km 2. dir. Buna göre aktif yeşil alanların, kentsel yerleşim alanlarına oranı Payas ta 1:172, İskenderun da, 1:281, Arsuz da 1:178 dir. Gol (1980), Simonds (1983) ve Williams (2003), bulundukları ekolojik koşullara göre değişmekle birlikte kentsel alanlardaki yeşil alanların alansal payının % arasında tutulması gerekebileceğini vurgulamışlardır. Bu oranlamadan aktif ve diğer yeşil alanlar gibi bir ayrımlama yapılmamasına karşın; kentsel alandaki dengeli dağılım tüm yeşil alanlar arasındaki organik bütünlük ve yaya ulaşılabilirlik ilkeleri göz önüne alındığında, genel yeşil alanlar içerisinde aktif yeşil alanların payının %50 den az olmaması gerektiği kabul edilebilir. Bu durumda aktif yeşil alanların kentsel alana oranının en az 1:4 düzeyinde olması gerekecektir. Payas-İskenderun-Arsuz kentsel bölgesinde kent sakinlerine rekreasyonel etkinlik olanağı sunan aktif yeşil alan ve kültürel mekan örnekleri örnekleri Şekil 4.1, 4.2, 4.3, 4.4, 4.5, 4.6, 4.7, 4.8, 4.9 ve 4.10 da verilmiştir. 61

77 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Onur BOYACIGİL Şekil 4.1. Payas ta Sahil Boyunca Yapılan Yeşil Alan Düzenlemesi (Orijinal, 2009). Şekil 4.2. Payas Belediye Plajı (Orijinal 2009). 62

78 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Onur BOYACIGİL Şekil 4.3. Payas Belediye Plajı Yeşil Alan Düzenlemesi (Orijinal 2009). Şekil 4.4. İskenderun da Sakarya Mahallesinde Bir Çocuk Bahçesi (Orijinal, 2009). 63

79 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Onur BOYACIGİL Şekil 4.5. İskenderun Sahilinde (Çay Mahallesi) Kamusal Spor Alanları (Orijinal, 2009). Şekil 4.6. İskenderun Sahilinde Tören-Fuar-Sergi-Konser Etkinliklerine Hizmet Eden Kent Meydanı (Orijinal, 2009). 64

80 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Onur BOYACIGİL Şekil 4.7. İskenderun da Sakarya Mahallesi Parkında Yeralan Açıkhava Tiyatro (Orijinal, 2009). Şekil 4.8. İskenderun da Sosyal-Kültürel Etkinliklere Olanak Sağlayan Kültür Merkezi (Orijinal, 2009). 65

81 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Onur BOYACIGİL Şekil 4.9. Arsuz da Suya Bağlı Spor ve Eğlence Etkinliklerinin Yapıldığı Belediye Halk Plajı (Orijinal, 2009). Şekil Arsuz un İçinden Geçerek Denize Dökülen ve Suya Bağlı Spor-Eğlence Etkinliklerinin Yapıldığı Arsuz Çayı (Orijinal, 2009). 66

82 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Onur BOYACIGİL Araştırma alanında varolan kamusal rekreasyon alanlarının kişi başına kaynak (KBK) değerlerinin mahallelere göre dağılımları da Çizelge 4.2 de verilmiştir. Çizelge 4.2. Payas-İskenderun-Arsuz Kentsel Bölgesinde Kişi Başına Kaynak (KBK) Değerlerinin Mahallelere Göre Dağılımı. PAYAS İSKENDEUN ARSUZ MAHALLE Mahalle Nüfusu 0-12 Yaş Grubu Nüfusu Mahalle Parkı Kişi Başına Kaynak Değeri (m 2 /kişi) Spor ve Çocuk Oyun Kütüphane Bahçesi Alanı Kültür Merkezi Cumhuriyet ,19 0,00 3, Fatih ,36 0,00 0, İstiklal ,83 0,00 0, Karacami ,65 0,00 1, Karbeyaz ,47 0,00 0, Karşı ,63 0,00 0, Kürtül ,00 0,00 0, Yenişehir ,26 9,15 0, Y. Beyazıt ,67 0,00 0, ORTALAMA - - 1,90 1,02 0, Barbaros ,00 0,00 0,00 0,0056 0,016 Barıştepe ,56 0,00 0,14 0,0056 0,016 Buluttepe ,00 0,00 0,00 0,0056 0,016 Cumhuriyet ,00 0,00 0,00 0,0056 0,016 Çay ,17 1,49 0,99 0,0056 0,016 Dumlupınar ,00 0,00 0,00 0,0056 0,016 Esentepe ,00 0,00 0,00 0,0056 0,016 F.S.Mehmet ,12 0,17 0,00 0,0056 0,016 Gültepe ,00 0,00 0,00 0,0056 0,016 Gürsel ,00 0,00 0,00 0,0056 0,016 Güzelçay ,00 0,00 0,00 0,0056 0,016 Hürriyet ,00 0,00 0,00 0,0056 0,016 İsmet İnönü ,69 0,06 0,15 0,0056 0,016 Kocatepe ,00 0,00 0,00 0,0056 0,016 Kurtuluş ,00 0,00 0,00 0,0056 0,016 Meydan ,00 3,17 1,03 0,0056 0,016 Modernevler ,00 0,20 0,00 0,0056 0,016 Muradiye ,00 0,00 0,00 0,0056 0,016 M. Kemal ,41 0,06 0,16 0,0056 0,016 Numune ,42 0,00 0,00 0,0056 0,016 Pınarbaşı ,00 0,00 0,00 0,0056 0,016 Pirireis ,00 1,32 0,00 0,0056 0,016 Sakarya ,17 0,16 1,18 0,0056 0,016 Savaş ,25 0,00 0,00 0,0056 0,016 Süleymaniye ,00 0,44 0,35 0,0056 0,016 Yenişehir ,00 0,42 0,00 0,0056 0,016 Yıldırımtepe ,00 0,00 0,00 0,0056 0,016 Y. Emre ,30 0,27 0,07 0,0056 0,016 ORTALAMA - - 0,36 0,28 0,15 0,0056 0,016 Uluçınar ,00 2, Arpaçiftlik ,94 1, ORTALAMA - - 0,47 1,

83 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Onur BOYACIGİL Çizelge 4.2 de verilen araştırma alanında mevcut kamusal rekreasyon alanlarının kişi başına kaynak değerleri incelendiğinde yedi temel sonuç ortaya çıkmaktadır: Payas da mahalle parkı, çocuk bahçesi ile spor ve oyun alanlarının kişi başına düşen ortalama alan büyüklükleri aynı sırayla 1,90 m 2, 1,02 m 2 ve 0,58 m 2 dir. İskenderun da mahalle parkı, çocuk bahçesi, spor ve oyun alanları, kütüphane ve kültür merkezinin kişi başına düşen ortalama alan büyüklükleri aynı sırayla 0,36 m 2, 0,28 m 2, 0,15 m 2, 0,0056 m 2 ve 0,016 m 2 dir. Arsuz da mahalle parkı ve çocuk bahçesinin kişi başına düşen ortalama alan büyüklükleri aynı sırayla 0,47 m 2 ve 1,99 m 2 dir. ABD ve Avrupa Birliği ülkelerinde aktif yeşil alanlar için kişi başına standart değerler ortalamaları mahalle parkı için 8 m 2, çocuk bahçesi için 6 m 2, spor ve oyun alanı için 8 m 2 dir (Mertes ve Hall, 1995; Baud-Bovy ve Lawson, 1998; Altunkasa, 2004). Kütüphaneler için standart değer, Uluslararası Kütüphane Federasyonunun önerdiği ve ülkemizde de benimsenen standart değer kişi başına 0,042 m 2 dir. Kültür merkezleri için Avrupa Birliği ülkelerinde temel alınan kişilik yerleşme için 1 kültür merkezidir. Bu değer 2000 m 2 yapı alanı, 1400 m 2 bahçe alanı olmak üzere 3400 m 2 büyüklük ve kişi başına 0,17 m 2 dir (Ersoy, 1994). Buna göre, her üç kentteki rekreasyon olanaklarının kişi başına düşen değerleri standart değerlerin oldukça altındadır (mahalle parkı ortalamaları için 1:8,8, çocuk bahçeleri ortalamaları için 1:5,5, spor ve oyun alanı ortalamaları için 1:32, kütüphane için 1:7,5, kültür merkezi için 1:10,6 ). Payas ta 9 mahallenin 1 inde, İskenderun da 28 mahallenin 14 ünde aktif yeşil alan (park, çocuk bahçesi, spor ve oyun alanı) bulunmamaktadır. Her üç kentte kişi başına kaynak değerlerinin yeterliliğinden ve mahallede varolan olanakların dengeli dağılımından söz edilemez. Nüfusu düşük olan mahallelerde kişi başına kaynak değerlerinin artış (Örneğin İskenderun da Fatih Sultan Mehmet ve Savaş mahalleleri), yüksek olan mahallelerde azalış 68

84 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Onur BOYACIGİL (Örneğin İskenderun da Mustafa Kemal, İnönü ve Sakarya mahalleleri gibi) göstermesi doğal bir sonuç kabul edilebilir. İskenderun da kültür merkezi ve kütüphane birer adet bulunmakta ve tüm kente hizmet etmektedir. Bu olanaklar için kişi başına kaynak değeri, kapladıkları toplam alanın kent nüfusuna bölünmesiyle elde edilmiştir. Bulunan değerler öngörülen standartlardan çok düşüktür (kültür merkezi için standart değerin 1:10 u, kütüphane için 1:7,5 i). Araştırma alanının Etkin Kamusal Rekreasyon Olanakları Seti (EKROS) değerlerinin belirlenebilmesi için yöntem bölümünde de açıklandığı gibi; a) Uzaklık değerinin (UD), b) Kamusal rekreasyon olanakları seti (KROS) değerlerinin ve c) Endekslenmiş kamusal rekreasyon olanakları seti (EKROS) değerlerinin ortaya konulması gerekmektedir. ENKROS değerleri, etkinlik değişme değerleri ile ilişkilendirildiğinde EKROS değerlerine ulaşılabilmektedir. Bu bağlamda çalışmada sırasıyla önce UD değerleri hesaplanmış ve sonuçlar Çizelge 4.3 te verilmiştir. Çizelge 4.3. Payas-İskenderun-Arsuz Kentsel Bölgesinde Uzaklık Değerlerinin (UD) Mahallelere Göre Dağılımı. PAYAS İSKENDERUN Uzaklık Değeri (UD) MAHALLE Mahalle Çocuk Spor ve Kültür Kütüphane Parkı Bahçesi Oyun Alanı Merkezi Cumhuriyet 0,39 0,12 0, Fatih 0,58 0,20 0, İstiklal 0,46 0,10 0, Karacami 0,69 0,12 0, Karbeyaz 0,63 0,10 0, Karşı 0,31 0,10 0, Kürtül 0,52 0,13 0, Yenişehir 0,80 0,21 0, Y.Beyazıt 0,24 0,15 0, Barbaros 0,69 0,28 0,53 1,17 1,14 Barıştepe 1,50 0,21 1,47 0,65 1,15 Buluttepe 0,50 0,25 0,59 0,44 0,64 Cumhuriyet 0,56 0,35 0,65 1,15 0,98 Çay 1,07 0,51 0,93 1,36 0,63 Dumlupınar 0,59 0,29 0,80 0,98 0,82 Esentepe 0,55 0,17 0,55 0,48 1,02 F. S. Mehmet 1,63 0,78 0,18 0,33 0,24 Gültepe 0,56 0,27 0,67 0,43 0,48 Gürsel 0,38 0,24 0,47 0,42 0,68 Güzelçay 0,91 0,45 0,21 0,35 0,26 Hürriyet 0,88 0,49 0,80 2,43 0,84 İsmet İnönü 0,34 0,22 0,49 0,25 0,35 69

85 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Onur BOYACIGİL PAYAS Çizelge 4.3. Devamı. Kocatepe 0,61 0,22 0,60 0,50 0,91 Kurtuluş 0,87 0,40 0,77 1,65 0,99 Meydan 0,31 0,18 0,44 0,52 0,69 Modernevler 0,47 0,27 0,46 0,43 0,43 Muradiye 0,83 0,21 0,83 0,62 0,81 M. Kemal 0,35 0,23 0,44 0,36 0,61 Numune 0,43 0,25 0,51 0,44 0,97 Pınarbaşı 0,98 0,21 0,67 0,81 1,43 Pirireis 0,41 0,54 0,77 1,00 0,73 Sakarya 0,47 0,24 0,43 0,43 0,47 Savaş 1,58 0,56 1,12 2,44 0,70 Süleymaniye 0,60 0,57 1,08 1,62 0,66 Yenişehir 1,11 0,81 0,91 4,20 0,69 Yıldırımtepe 0,70 0,34 0,85 0,53 0,70 Yunus Emre 0,45 0,22 0,44 0,43 0,44 Uluçınar 1,50 1, Arpaçiftlik 1,28 0, Çizelge 4.3 te verilen uzaklık değeri (UD); bu konuda önerilen standart değerlerin, ilgili mahalle sınırları içinde olup olmadığına bakılmaksızın en yakın konumdaki kamusal rekreasyon olanağının her birinin, ilgili mahallede en uzaktaki konutlara olan mevcut uzaklıklara oranıdır. Beş kamusal rekreasyon olanağı için ABD ve Avrupa Birliği ülkelerinde kullanılan ve ülkemizde de önerilen ortalama uzaklık değerleri, mahalle parkı için 800 m, çocuk bahçesi için 400 m, oyun ve spor alanı için 800 m, kütüphane ve kültür merkezi için 1600 m dir (Ersoy, 1994; Mertes ve Hall, 1995; Baud-Bovy ve Lawson, 2002; Altunkasa, 2004). İlgili çizelgelere bakıldığında UD lerin genel olarak 1 in altında olduğu görülmektedir. Bunun nedeni mevcut uzaklık değerlerinin standart uzaklık değerlerinden büyük olmasıdır. Diğer bir ifade ile rekreasyon olanakları ile konutlar arasındaki uzaklık, önerilenden daha fazladır. Payas-İskenderun-Arsuz kentsel bölgesi için Kamusal Rekreasyon Olanakları Seti (KROS) değerleride yöntem bölümünde tanımlanan eşitlik yardımıyla hesaplamış ve sonuçlar Çizelge 4.4 te verilmiştir. 70

86 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Onur BOYACIGİL Çizelge 4.4. Payas-İskenderun-Arsuz Kentsel Bölgesi için Kamusal Rekreasyon Olanakları Seti (KROS) Değerleri. PAYAS İSKENDERUN ARSUZ MAHALLE Mahalle Parkı Çocuk Bahçesi Oyun ve Spor Alanı Kütüphane Kültür Merkezi KROS Değerleri Cumhuriyet 0,03 0,00 0, ,31 Fatih 0,08 0,00 0, ,08 İstiklal 0,14 0,00 0, ,14 Karacami 0,94 0,00 0, ,13 Karbeyaz 1,29 0,00 0, ,29 Karşı 0,19 0,00 0, ,19 Kürtül 0,00 0,00 0, ,00 Yenişehir 0,98 0,98 0, ,96 Y.Beyazıt 0,15 0,00 0, ,15 Barbaros 0,00 0,00 0,00 0,16 0,11 0,27 Barıştepe 0,31 0,00 0,05 0,09 0,11 0,56 Buluttepe 0,00 0,00 0,00 0,06 0,06 0,12 Cumhuriyet 0,00 0,00 0,00 0,15 0,10 0,25 Çay 0,07 0,38 0,23 0,18 0,06 0,92 Dumlupınar 0,00 0,00 0,00 0,13 0,08 0,21 Esentepe 0,00 0,00 0,00 0,06 0,10 0,16 F. S. Mehmet 1,91 0,07 0,00 0,04 0,02 2,04 Gültepe 0,00 0,00 0,00 0,06 0,05 0,11 Gürsel 0,00 0,00 0,00 0,06 0,07 0,13 Güzelçay 0,00 0,00 0,00 0,05 0,03 0,08 Hürriyet 0,00 0,00 0,00 0,33 0,08 0,41 İsmet İnönü 0,09 0,01 0,02 0,03 0,03 0,18 Kocatepe 0,00 0,00 0,00 0,07 0,09 0,16 Kurtuluş 0,00 0,00 0,00 0,22 0,10 0,32 Meydan 0,00 0,28 0,11 0,07 0,07 0,53 Modernevler 0,00 0,03 0,00 0,06 0,04 0,13 Muradiye 0,00 0,00 0,00 0,08 0,08 0,16 M. Kemal 0,05 0,01 0,02 0,05 0,06 0,19 Numune 0,23 0,00 0,00 0,06 0,10 0,39 Pınarbaşı 0,00 0,00 0,00 0,11 0,14 0,25 Pirireis 0,00 0,36 0,00 0,13 0,07 0,56 Sakarya 0,03 0,02 0,13 0,06 0,05 0,29 Savaş 1,33 0,00 0,00 0,33 0,07 1,73 Süleymaniye 0,00 0,12 0,09 0,22 0,07 0,50 Yenişehir 0,00 0,17 0,00 0,56 0,07 0,80 Yıldırımtepe 0,00 0,00 0,00 0,07 0,07 0,14 Y. Emre 0,22 0,03 0,01 0,06 0,04 0,36 Uluçınar 0,00 1, ,43 Arpaçiftlik 0,45 0, ,02 71

87 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Onur BOYACIGİL Çizelge 4.4 ün hazırlanışı ve ulaşılan bulgular aşağıdaki gibi açıklanabilir: Üç yerleşimdeki her mahallenin KROS değerleri çalışmanın yöntem bölümünde açıklanan Eşitlik (3.1) ile hesaplanmıştır. KROS değerlerinin hesaplanmasında kullanılan ve özgün olarak geliştirilen eşitliğin AD (ağırlık değeri) bileşeni 1-3 arasında değişen puanların ortalaması alınarak belirlenmiştir. Ortalama değerler tamsayıya tamamlanmış ve buna göre AD bileşeni MP (mahalle parkı) ve ÇB (çocuk bahçesi) için 3 puan, SO (spor ve oyun alanı) için 2 puan, KM (kültür merkezi) ve KT (kütüphane) için 1 puan almıştır. Payas ve Arsuz da kültür merkezi ve kütüphane bulunmadığından bu iki kent için yapılan KROS hesaplamalarında sadece kentsel aktif yeşil alanlar için set oluşturulmuştur. Payas ta 8 mahallede mahalle parkı bulunmasına karşın çocuk bahçesinin sadece 1 mahallede, spor ve oyun alanının ise 2 mahallede bulunması, kent geneline hizmet vermesi beklenen kültür merkezi ve kütüphanenin ise bulunmaması mahallelerin KROS değerini düşürmektedir. Bu yerleşimde en yüksek KROS değeri (1,96 ile Yenişehir mahallesi) ile en düşük KROS değeri (0,00 ile Kürtül mahallesi) arasındaki fark İskenderun dan daha azdır (Çizelge 4.10). Bu durum iki yerleşim biriminin mekansal yayılım farklılığından kaynaklanabilir. İskenderun kıyı boyunca doğrusal özellikli mekansal yayılım göstermektedir. Yerleşim alanının kuzey-güney doğrultusunda iki uç noktası arasındaki uzaklık 5 kilometreyi aşmaktadır. Bu özellik UD yi dolayısıyla KROS değerlerini etkilemektedir. Oysa Payas ta kentsel yayılım merkezden tüm yönlere yaklaşık aynı düzeyde oluştuğundan uç noktalar arasındaki uzaklık daha düşüktür. Bu özellik KROS değerleri arasındaki farklılığın daralmasını sağlayabilmektedir. İskenderun da 14 mahallede aktif yeşil alan olanağı bulunmamasına karşın, kültür merkezi ve kütüphanenin kent geneline hizmet vermesi nedeniyle, bu mekanlara olan uzaklığa bağlı olarak söz konusu 14 mahallede 0,07-0,41 arasında değişen düzeylerde KROS değeri ortaya çıkmıştır. En yüksek KROS değeri (2,04 ile Fatih Sultan Mehmet mahallesi) ile en düşük KROS değeri (0,07 ile Güzelçay mahallesi) arasındaki büyük farklılık ve 26 mahallede KROS değerlerinin 1 den düşük olması kamusal rekreasyon olanaklarının yetersizliğinin ve dengesiz dağılımının somut göstergesi olarak kabul edilebilir. 72

88 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Onur BOYACIGİL Payas-İskenderun-Arsuz kentsel bölgesi için KROS değerlerinin endekslenmesinden oluşan Endekslenmiş Kamusal Rekreasyon Olanakları Seti (ENKROS) Değerleri Çizelge 4.5 te verilmiştir. Çizelge 4.5. Payas-İskenderun-Arsuz Kentsel Bölgesi için Endekslenmiş Kamusal Rekreasyon Olanakları Seti (ENKROS) Değerleri. PAYAS İSKENDERUN MAHALLE (KROS / En Yüksek Kros) x 100 = ENKROS KROS Değerleri En Yüksek KROS Değeri ENKROS Değerleri Cumhuriyet 0,31 1,96 15,82 Fatih 0,08 1,96 4,08 İstiklal 0,14 1,96 7,14 Karacami 1,13 1,96 57,65 Karbeyaz 1,29 1,96 65,82 Karşı 0,19 1,96 9,69 Kürtül 0,00 1,96 0,00 Yenişehir 1,96 1,96 100,00 Yıldırım Beyazıt 0,15 1,96 7,65 Barbaros 0,27 2,04 13,24 Barıştepe 0,56 2,04 27,45 Buluttepe 0,12 2,04 5,88 Cumhuriyet 0,25 2,04 12,25 Çay 0,92 2,04 45,10 Dumlupınar 0,21 2,04 10,29 Esentepe 0,16 2,04 7,84 F. S. Mehmet 2,04 2,04 100,00 Gültepe 0,11 2,04 5,39 Gürsel 0,13 2,04 6,37 Güzelçay 0,08 2,04 3,92 Hürriyet 0,41 2,04 20,10 İsmet İnönü 0,18 2,04 8,82 Kocatepe 0,16 2,04 7,84 Kurtuluş 0,32 2,04 15,69 Meydan 0,53 2,04 25,98 Modernevler 0,13 2,04 6,37 Muradiye 0,16 2,04 7,84 M. Kemal 0,19 2,04 9,31 Numune 0,39 2,04 19,12 Pınarbaşı 0,25 2,04 12,25 Pirireis 0,56 2,04 27,45 Sakarya 0,29 2,04 14,22 Savaş 1,73 2,04 84,80 Süleymaniye 0,50 2,04 24,51 Yenişehir 0,80 2,04 39,22 Yıldırımtepe 0,14 2,04 6,86 Yunus Emre 0,36 2,04 17,65 ARSUZ Uluçınar 1,43 1,43 100,00 Arpaçiftlik 1,02 1,43 71,33 73

89 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Onur BOYACIGİL Çizelge 4.5 te verilen ENKROS değerleri yani en yüksek olanak değeri 100 kabul edildiğinde diğer değerler Payas ta 4,08-100, İskenderun da 3, gibi geniş bir aralıkta değişen düzeylerdeyken, Arsuz da 70, arasındadır. Bunun nedeni Payas ve İskenderun da mahallelerin rekreasyon olanakları düzeylerindeki çok değişken farklılıklardan kaynaklanabilir. Oysa Arsuz daki iki mahalle genel olarak birbirine yakın düzeyde rekreasyon olanaklarına sahiptir Kamusal Rekreasyon Olanaklarının Etkinlik Değişme Değerleri Çalışma alanındaki kamusal rekreasyon olanaklarının etkinlik değişme değerlerinin belirlenmesinde, her yerleşim birimi için mahalle merkezleri arasındaki doğrusal uzaklıklar (KU KRA ) ve kamusal rekreasyon alanları ile bu alanlara en uzak konutlar arasındaki uzaklıklar (U xy ) temel alınmıştır. Bu bölümde ulaşılan bulgular yerleşim birimlerine göre aşağıda verilmiştir: Payas da 9 mahallenin merkezlerinin birbirlerine olan uzaklıkları m arasında değişmektedir. Kamusal rekreasyon alanları ile bu alanlara en uzak konutlar arasındaki uzaklıklar ise; mahalle parkı için 2064 m, çocuk bahçesi için 4086 m, spor ve oyun alanı için 2815 m ölçülmüştür. Bütünleştirilmiş KU KRA değeri bu değerlerin ağırlıklı ortalaması alınarak bulunmuştur. (KU KRA =[(2064x3)+(4086x3)+( 2815x2)]/8= 3010). ED XY değerleri ise; U XY değeri 3010 dan büyük ise 0 kabul edilmiş, küçük ise 1 (U XY / KU KRA ) eşitliğiyle hesaplanmıştır. Hesaplama sonuçları Çizelge 4.6 da verilmiştir. İskenderun da 28 mahallenin merkezlerinin birbirlerine olan uzaklıkları m arasında değişmektedir. Kamusal rekreasyon alanları ile bu alanlara en uzak konutlar arasındaki uzaklıklar ise; mahalle parkı için 2557 m, çocuk bahçesi için 2268 m, spor ve oyun alanı için 4441 m, kültür merkezi için 6795 m ve kütüphane için 6193 m ölçülmüştür. Bütünleştirilmiş KU KRA değeri bu değerlerin ağırlıklı ortalaması alınarak bulunmuştur. (KU KRA =[(2557x3)+(2268x3)+( 4441x2)+(6795x1)+(6193x1)]/10= 3634). 74

90 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Onur BOYACIGİL ED XY değerleri ise; U XY değeri 3634 ten büyük ise 0 kabul edilmiş, küçük ise 1 (U XY / KU KRA ) eşitliğiyle hesaplanmıştır. Hesaplama sonuçları Çizelge 4.7 de verilmiştir. Arsuz da 2 mahalle merkezinin birbirlerine olan uzaklıkları 423 m dir. Kamusal rekreasyon alanları ile bu alanlara en uzak konutlar arasındaki uzaklıklar ise; mahalle parkı için 599 m, çocuk bahçesi için 630 m ölçülmüştür. Bütünleştirilmiş KU KRA değeri bu değerlerin ağırlıklı ortalaması alınarak bulunmuştur. (KU KRA =[(599x3)+(630x3)]/6 = 615). ED XY değerleri ise; U XY değeri 615 ten büyük ise 0 kabul edilmiş, küçük ise 1 (U XY / KU KRA ) eşitliğiyle hesaplanmıştır. Hesaplama sonuçları Çizelge 4.8 de verilmiştir. Çizelge 4.6. Payas için Mahalleler Arasında Etkinlik Değişme Değerleri (ED XY ). MAHALLE Cumhuriyet Fatih İstiklal Karacami Karbeyaz Karşı Kürtül Yenişehir Y. Beyazıt Cumhuriyet 1,00 0,59 0,18 0,00 0,45 0,00 0,39 0,33 0,61 Fatih 0,59 1,00 0,55 0,27 0,59 0,40 0,78 0,47 0,62 İstiklal 0,18 0,55 1,00 0,21 0,57 0,73 0,76 0,12 0,18 Karacami 0,00 0,27 0,21 1,00 0,00 0,38 0,32 0,48 0,26 Karbeyaz 0,45 0,59 0,57 0,00 1,00 0,31 0,60 0,06 0,24 Karşı 0,00 0,40 0,73 0,38 0,31 1,00 0,61 0,13 0,10 Kürtül 0,39 0,78 0,76 0,32 0,60 0,61 1,00 0,34 0,42 Yenişehir 0,33 0,47 0,12 0,48 0,06 0,13 0,34 1,00 0,72 Y. Beyazıt 0,61 0,62 0,18 0,26 0,24 0,10 0,42 0,72 1,00 ED İXY : 3,55 5,27 4,30 2,91 3,82 3,67 5,22 3,65 4,15 75

91 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Onur BOYACIGİL 76

92 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Onur BOYACIGİL Çizelge 4.8. Arsuz için Mahalleler Arasında Etkinlik Değişme Değerleri (ED XY ). MAHALLE Uluçınar Arpaçiftlik Uluçınar 1,00 0,31 Arpaçiftlik 0,31 1,00 ED İXY : 1,31 1, Etkin Kamusal Rekreasyon Olanakları Seti (EKROS) Değerleri Çalışma alanındaki ENKROS değerlerinin etkinliğini belirlemek için bu değerlerin etkinlik değişme değerleri ile ilişkilendirilmesi gerekmektedir. Böylece Etkin Rekreasyon Olanakları Seti (EKROS) değerlerine ulaşılmaktadır. EKROS değerleri çalışmanın yöntem bölümünde açıklanan Eşitlik (3.3) ile hesaplanmış ve bulgular Çizelge 4.9 da aralarında karşılaştırma yapabilmek amacıyla ENKROS ve ED XY değerleri ile birlikte verilmiştir. Çizelge 4.9. Payas ın Etkin Kamusal Rekreasyon Olanakları Seti (EKROS) Değerleri. EKROS X = n ( ENKROS Y x ED XY ) Y = 1 n ED XY Y = 1 n değeri Payas için 9, İskenderun için 28, Arsuz için 2 değerini almıştır. PAYAS İSKENDERUN MAHALLE ENKROS Değerleri ED XY Değerleri EKROS Değerleri *Cumhuriyet 15,82 3,55 24,40 Fatih 4,08 5,27 24,17 İstiklal 7,14 4,30 19,16 Karacami 57,65 2,91 39,08 Karbeyaz 65,82 3,82 23,54 Karşı 9,69 3,67 19,77 Kürtül 0,00 5,22 22,24 Yenişehir 100,00 3,65 40,07 Y. Beyazıt 7,65 4,15 30,11 *Barbaros 13,24 14,64 21,18 Barıştepe 27,45 14,72 17,66 Buluttepe 5,88 10,75 14,30 Cumhuriyet 12,25 13,37 22,04 Çay 45,10 13,14 22,76 Dumlupınar 10,29 15,06 20,14 Esentepe 7,84 13,67 16,70 F. S. Mehmet 100,00 1,84 56,13 77

93 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Onur BOYACIGİL ARSUZ Çizelge 4.9. Devamı. Gültepe 5,39 8,99 13,66 Gürsel 6,37 7,35 16,46 Güzelçay 3,92 1,90 46,55 Hürriyet 20,10 13,34 23,46 İsmet İnönü 8,82 3,28 10,49 Kocatepe 7,84 13,36 16,17 Kurtuluş 15,69 14,65 22,07 Meydan 25,98 9,77 20,98 Modernevler 6,37 8,31 16,91 Muradiye 7,84 14,84 18,43 M. Kemal 9,31 6,17 13,22 Numune 19,12 11,54 16,32 Pınarbaşı 12,25 14,78 19,79 Pirireis 27,45 10,86 23,62 Sakarya 14,22 11,76 17,37 Savaş 84,80 13,26 24,10 Süleymaniye 24,51 10,91 25,07 Yenişehir 39,22 12,19 24,81 Yıldırımtepe 6,86 12,47 15,99 Yunus Emre 17,65 9,88 16,97 Uluçınar 100,00 1,31 93,27 Arpaçiftlik 71,33 1,31 78,18 *Cumhuriyet Mahallesi (Payas) için örnek çözüm: [15,82x1+4,08x0,59+7,14x0,18+57,65x0,00+65,82x0,45+9,69x0,00+0,00x0,39+100,00x0,33+ 7,65x0,61] / 3,55 = 24,40 *Barbaros Mahallesi (İskenderun) için örnek çözüm: [(13,24x1)+(27,45x0,62)+(5,88x0,31)+(12,25x0,88)+(45,10x0,66)+(10,29x0,75)+(7,84x0,56)+ (100x0)+(5,39x0,2)+(6,37x0,39)+(3,92x0)+(20,10x0,82)+(8,82x0,00)+(7,84x0,48)+(15,69x0,8 8)+(25,98x0,62)+(6,37x0,20)+(7,84x0,64)+(9,31x0,26)+(19,12x0,5)+(12,25x0,87)+(27,45x0,7 2)+(14,22x0,39)+(84,80x0,75)+(24,51x0,7)+(39,22x0,73)+(6,86x0,41)+(17,65x0,28)] / 14,64 = 21,18 Çizelge 4.9 da verilen bulgular yorumlandığında dört temel sonuç ortaya çıkmaktadır: Payas ta 9 mahallenin ENKROS değerleri 0,00 ile 100 arasında geniş bir aralıkla değişim gösterirken, EKROS değerleri 19,16 ve 40,07 arasında daha dar bir aralıkta oluşmuştur. ENKROS değeri 100 olan Yenişehir Mahallesi nin EKROS değeri 40,07 ya gerilemiştir. Bu mahalledeki kamusal rekreasyon olanaklarının diğer mahallelerde yaşayanlar tarafından kullanılma olasılığı, ortaya çıkan yoğunluk nedeniyle verimlilik azalması 78

94 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Onur BOYACIGİL yaratabilmektedir. Bunun tersine, ENKROS değeri 0,00 olan Kürtül Mahallesi nin EKROS değeri 22,24 e ulaşmaktadır. Bu mahallede yaşayan nüfusun rekreasyon gereksinimlerini kendilerine yakın ve kamusal rekreasyon olanakları daha geniş mahallelerde karşılamaları olasılığı, olumlu etki nedeniyle EKROS değerlerinin yükselmesine neden olabilmektedir. İskenderun da 28 mahallenin ENKROS değerleri 3,92 ile 100 arasında geniş bir aralıkla değişim gösterirken, EKROS değerleri 10,49 ve 56,13 arasında daha dar bir aralıkta oluşmuştur. ENKROS değeri 100 olan Fatih Sultan Mehmet Mahallesi nin EKROS değeri 56,13 e gerilemiştir. Bu mahalledeki kamusal rekreasyon olanaklarının diğer mahallelerde yaşayanlar tarafından kullanılması olasılığı, ortaya çıkan yoğunluk nedeniyle verimlilik azalması yaratabilmektedir. Bunun tersine, ENKROS değeri çok düşük olan Güzelçay Mahallesi nin EKROS değeri 12 kat artış göstermektedir. Bu mahallede yaşayan ve diğer mahallelere göre sayıca düşük olan nüfusun rekreasyon gereksinimlerini kendilerine yakın ve kamusal rekreasyon olanakları daha geniş mahallelerde karşılamaları olasılığı, olumlu etki nedeniyle EKROS değerlerinin yükselmesine neden olmuştur. Arsuz da 2 mahallenin ENKROS değerleri 71,33 ile 100 arasında değişim gösterirken, EKROS değerleri 77,18 ve 93,27 arasında nispeten daha dar bir aralıkta oluşmuştur. ENKROS değeri 100 olan Uluçınar Mahallesi nin EKROS değeri 93,27 ye gerilemiştir. Bu mahalledeki kamusal rekreasyon olanaklarının diğer mahallelerde yaşayanlar tarafından kullanılması olasılığı, ortaya çıkan yoğunluk nedeniyle verimlilik azalması yaratabilmiştir. Arpaçiftlik Mahallesi nde hem mahalle parkı hem de çocuk bahçesi olmasına, Uluçınar Mahallesi nde ise sadece çocuk bahçesi olmasına karşın, Arpaçiftlik Mahallesi nin EKROS değeri daha düşük çıkmıştır. Bunun nedeni Arpaçiftlik Mahallesi nin nüfusunun daha yüksek ve UD değerinin daha düşük olması ve dolayısıyla da KROS değerini olumsuz etkilemesi kabul edilebilir. Araştırma bulguları, bir mahallede kişi başına kaynak değeri ne denli fazla olursa olsun bu fazlalığın o mahalledeki kamusal rekreasyon olanaklarının 79

95 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Onur BOYACIGİL verimliliğini yansıtmadığını ortaya koymaktadır. Eğer, kentin mahallelerinde kamusal rekreasyon olanaklarının dengesiz dağılımı söz konusu ise, olanakları yetersiz olan mahallelerde yaşayan nüfus, yeterli mahallelerdeki olanaklardan sürekli yararlanma eğiliminde olacaktır. Bu durumda, varolan kamusal rekreasyon olanaklarının verimliliği, diğer bir anlatımla kullanıcıların gereksinimlerini karşılama düzeyleri ve kullanımdan elde edecekleri fayda, nüfus artışına bağlı olarak azalabilecektir Etkin Kamusal Rekreasyon Olanakları Haritaları EKROS değerleri üç yerleşim birimindeki mahallelerin kamusal rekreasyon olanaklarını tanımlamakla birlikte alansal nitelik içermemektedir. Diğer bir anlatımla, bir mahallenin EKROS değeri o mahallenin tamamını temsil etmektedir. Oysa mahalle sınırları dikkate alınmadığında aynı değerli EKROS değerlerinin kentsel alan genelindeki dağılımını ortaya koymak gerekmektedir. Çünkü fiziksel planlama çalışmalarına altlık oluşturabilmek için EKROS değerlerinin alansal tanımlamasını yapmak zorunluluk taşımaktadır. Çalışmada bu bağlamda, belirli bir sınıf aralığındaki EKROS değerlerinin CBS aracılığıyla, önce alan genelinde noktasal olarak belirlenmesi ve aynı değere sahip noktaların birleştirilerek eşdeğerli EKROS eğrilerinin oluşturulması uygun görülmüştür. EKROS değerleri yerleşimlere göre farklılık göstermekle birlikte arasındadır. Eşdeğerli EKROS eğrileri oluşturulurken, aradaki farklılıkları belirginleştirmek amacıyla sınıf aralıkları 5 olarak belirlenmiştir. Sonuçlar, haritalar halinde Şekil 4.11, 4.12 ve 4.13 te verilmiştir. 80

96 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Onur BOYACIGİL Şekil Payas ın Etkin Kamusal Rekreasyon Olanakları Seti (EKROS) Değerleri Haritası. 81

97 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Onur BOYACIGİL Şekil İskenderun un Etkin Kamusal Rekreasyon Olanakları Seti (EKROS) Değerleri Haritası. 82

98 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Onur BOYACIGİL Şekil Arsuz un Etkin Kamusal Rekreasyon Olanakları Seti (EKROS) Değerleri Haritası. 83

99 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Onur BOYACIGİL Şekil 4.11, 4.12 ve 4.13 te verilen Payas-İskenderun ve Arsuz un Etkin Kamusal Rekreasyon Olanakları Seti (EKROS) Değerleri haritaları yorumlandığında aşağıdaki sonuçlara ulaşılabilir: EKROS değerleri yerleşim alanlarının nüfus büyüklükleriyle doğru orantılı azalma göstermektedir. Arsuz da en küçük ve en büyük EKROS değerleri düzeyinde iken bu düzeyler İskenderun da 10-56, Payas ta dir. İskenderun da, kentin kuzey gelişme alanlarında liman kullanımlarının oluşturduğu yerleşim lekeleri dışında, ana kent lekesindeki EKROS değerleri arasında değişmektedir. Bu bağlamda, kuzeydeki küçük yerleşim lekelerinin nüfus azlığına bağlı olarak yüksek değer veren kamusal rekreasyon olanakları varlığının, ana kent lekesinde değer artışları yarattığı gözlenmekle birlikte bu olanakları dengelediğini söylemek zordur. Benzer durum Payas için de geçerlidir. Kentin merkezi bölümlerinde yoğunlaşan kamusal rekreasyon olanakları varlığı, kenar mahallelere doğru giderek azalan kamusal rekreasyon olanaklarında değer artışları yaratırken, bulundukları mahallelerde, olanak varlığı düşük olan mahallelerin olumsuz etkisi nedeniyle EKROS değerleri %60 oranında azalabilmektedir. Üç yerleşimde de merkezi bölümlerin kamusal rekreasyon olanakları varlığı açısından yüksek değerler içerdiği görülmektedir. Yerleşimlerin kıyı alanlarının yapılaşma kısıdı nedeniyle park ve rekreasyon alanı olarak kullanılması değerlerin yüksek olmasında birincil etkiye sahiptir. Diğer yandan tarihsel kent çekirdeği ve yakın çevresinde tesis edilen parklar ve kültürel mekanların koruma niteliği içeren bir tarihsel ve kültürel geçmişe sahip olması, bu alan ve mekanların belirgin ölçüde kentsel rant kaygısı dışında tutulmasına neden olmaktadır. Dolayısıyla kıyı yerleşimlerinin vitrini olarak kabul edilen deniz kıyısında ve tarihsel dokuda kamusal rekreasyon olanaklarının daha yüksek değer taşıması doğal görülebilir. Kentin kırsal alanlarla bağlantılı olan gelişme alanlarında ve kenar mahallelerde hızlı nüfus artışının yarattığı gecekondulaşma ve bu yapılaşmaları iyileştirme projelerinden kaynaklanan arsa değeri artışı, bu koşulları daha yoğun içeren İskenderun kentinde, özellikle aktif yeşil 84

100 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Onur BOYACIGİL alanların öncelik sıralamasında geri planda tutulmasına neden olmaktadır. Kentsel gelişimin İskenderun kadar yoğun olmadığı Payas ve mevsimsel yoğun yerleşim niteliği taşıyan Arsuz da ise yerleşim merkezi ya da merkez mahalleler dışında kalan mahalle birimlerinde başta aktif yeşil alanlar olmak üzere kamusal rekreasyon olanaklarının azalması 2 temel nedenden kaynaklanabilir: Payas ta nüfus yoğunluğu merkez ve merkeze yakın mahallelerde daha yüksektir. Merkezden uzaklaştıkça yoğunluk azaldığından çok katlı yoğun yapılaşmaların yerini bahçeli, az katlı ya da müstakil konutlar almaktadır. Bu konutlarda bahçe büyüklüğüne bağlı olarak ek bir geçim kaynağı yaratabilmek amacıyla aile düzeyinde tarımsal ürün yetiştiriciliği yapılabilmektedir. Diğer bir anlatımla kentin bu mahallelerinde kırsal yaşam tarzı biçim değiştirmekle birlikte varlığını sürdürmektedir. Bu mahallelerin yoğun tarım alanları yanında kısa mesafede orman alanları ile de ilişkide olması, gerek halk ve gerekse yerel yönetimin kamusal rekreasyon alanlarını önem ve uygulama bakımından ihmal etmesi sonucunu doğurabilmektedir. Oysa İskenderun-Payas-Arsuz kentsel bölgesi İskenderun merkez, Payas başta demir-çelik ve bağlı sanayi kuruluşları ile kıyı boyunca yayılmış limanlardan etkilenen İskenderun un çekim alanına giren işçi-çiftçi kenti, Arsuz da merkezin çekim alanındaki sayfiye kenti olarak metropoliten alt bölgeyi oluşturmaktadır. Bu nedenle tüm kentsel sektörlerde olduğu gibi kamusal rekreasyon olanaklarının da metropoliten alt bölgenin gerektirdiği bütüncül-organik yapıda olması gerekmektedir. Özellikle aktif yeşil alanların, diğer yeşil alanlar, orman alanları ve bahçe tarımı alanları ile bütünlüğü bozulmayacak bir doku oluşturması kentsel yaşam niteliğinin yükseltilmesi açısından büyük önem taşımaktadır. Aynı durum Arsuz yerleşimi için de geçerlidir. Yaz mevsimi nüfusunun daha çok denizle ilişkili olarak artış gösterdiği, kalıcı nüfusun ise daha çok tarımla uğraştığı bu yerleşim, denizle ve çevredeki tarımsal-kırsal alanlarla yakın bağlantısı nedeniyle kamusal rekreasyon olanaklarını doğadan yararlanarak da çözümlemeye çalışmıştır. Varolan olanakların İskenderun ve 85

101 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Onur BOYACIGİL Payas a göre yüksek değerler vermesi düşük nüfus nedeniyle kişi başına kaynak değerinin yüksek bulunmasına bağlanabilir. Ancak, bir metropoliten alt bölgenin ana sayfiye beldesi olarak zamanla daha yoğun kullanılacağı düşünüldüğünde, bu yerleşimin yukarıda belirtilen bütüncül-organik dokunun dışında tutulamayacağının da gerekçesi ortaya çıkmaktadır. Üç yerleşimin EKROS değerleri haritaları, çalışmanın metodolojisindeki varsayımı doğrulamaktadır. Bu varsayım, herhangi bir kentteki kamusal rekreasyon olanaklarının uygun düzeyde bulunup bulunmadığının belirlenmesinde kişi başına düşen değerlerin başlıca belirleyici olamayacağı, bu olanaklarının kullanıcıya olan uzaklığının varlığın kullanım etkinliğini önemli düzeyde değiştirebileceği temeline oturtulmuştur. Çünkü kişi başına kaynak değerleri bir kent ve onun temel birimi olan mahallelerdeki kültürel mekan, açık alan ve yeşil alan olanaklarının nicesel tanımlayıcısıdır. Bu olanakların etkinliğini göstermez. Mahalleler arasında söz konusu kentsel donatı olanakları açısından dengeli bir dağılım olmayabilir. Bazı donatılar bir mahallenin sınırları içerisinde bulunabileceği gibi, yakın ya da uzak konumdaki mahallelerde yer alabilir. Bu durumda, olanakları yetersiz bir mahallede yaşayan kullanıcı aradaki uzaklıkla ilişkili olarak konutuna yakın mahallelerdeki donatı alanlarında gereksinimlerini karşılama yolunu seçecektir. Böylece, donatı olanakları daha zengin olan mahallelerdeki kullanıcı sayısı diğer mahallelerden olan katılımdan dolayı artacak, bunun sonucunda donatıların hem niceliği (kişi başına kaynak), hem de doluluk nedeniyle kullanım niteliği azalacaktır. Kişi başına kaynak değeri yüksek olan mahalle değerlerinin, mahalleler arasındaki ve konuta olan uzaklıklar ile ilişkilendirilmesi sonucunda İskenderun da %70, Payas ta %60, Arsuz da %20-30 oranında azalması, bu varsayımın kabul edilirliğinin göstergesidir Halkın Rekreasyonel Tutumları, İstemleri ve Bu İstemlerin Karşılanması Yönündeki Davranışları Payas İskenderun ve Arsuz da halkın rekreasyonel tutumları, istemleri ve bu istemlerin karşılanması yönündeki davranışlarını belirlemek için toplam 390 hane ile 86

102 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Onur BOYACIGİL anket yapılmıştır (Anket formu örneği EK 1 de sunulmuştur). Uygulanan anket sayısının yerleşim birimlerine ve yapıldığı aylara göre dağılımı Çizelge 4.10 da verilmiştir. Çizelge Kentlere Göre Uygulanan Anket Sayıları. Kent Kentsel Nüfus Uygulanan Anket Anketlerin (2007 yılı) Sayısı (Hane) Uygulandığı Aylar İskenderun Temmuz-Ağustos-Eylül 2008 Payas Şubat-Mart 2008 Arsuz Mart-Nisan 2008 Toplam Sosyo Ekonomik Yapı ve Hane Karakteristikleri Çalışmada rekreasyona ilişkin sosyolojik veri üretmekten çok, fiziksel veri sağlanması ön planda tutulmakla birlikte, kullanıcıların bazı sosyo-ekonomik karakteristiklerine ilişkin farklı amaçlı çalışmalar için kullanılabilir ek bilgilerin de elde edilmesine çalışılmış ve bu bilgiler çizelge halinde derlenerek Çizelge 4.11 de verilmiştir. Çizelge Ankete Katılan Bireylerin Sosyo Ekonomik Yapı ve Hane Karakteristikleri. İSKENDERUN PAYAS ARSUZ KENTSEL BÖLGE Kişi Sayısı % Oranı Kişi Sayısı % Oranı Kişi Sayısı % Oranı Kişi Sayısı % Oranı Cinsiyet Erkek , ,26 Kadın , ,74 Yaş Arası , , Arası , , Arası 33 11, , , ,2 2 2, ,82 Medeni Durum Bekâr 93 33, , ,87 Evli , , ,13 Eğitim Durumu İlkokul , ,36 Ortaokul 24 8,6 6 6, ,69 Lise , ,28 Üniversite 43 15, , ,64 İş Durumu İşsiz 5 1, ,28 Öğrenci 41 14, , ,92 87

103 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Onur BOYACIGİL Çizelge Devamı. İşçi 88 31, , ,79 Memur 40 14, , ,36 Esnaf 55 19, , ,46 Serbest 19 6, ,64 Emekli 8 2,9 2 2, ,82 Ev Hanımı 55 8,6 6 6, ,67 Aile Bireyleri Sayısı 1 Kişi 4 1, , Kişi , , , Kişi , , ,18 Çalışan Birey Sayısı 1 Kişi 60 21, , ,49 2 Kişi , , , Kişi 30 10, , ,36 Ailede çalışan 3 1, ,77 yok Gelir Grupları TL 6 2, , , TL 24 8,6 4 4, , TL 93 33, , , TL 95 33, , , TL 50 17,9 4 4, , TL den fazla 12 4, ,08 Çizelge 4.11 de verilen bilgiler, Payas-İskenderun-Arsuz kentsel bölgesine ilişkin nüfus istatistikleri ile önemli ölçüde örtüşmektedir. TÜİK (2008) e göre yöre nüfusu içinde ortalama olarak kadınların oranı % 49,5, erkeklerin oranı % 50,5 tur. Nüfusun % 34 ünü 18 altı yaş grubu, % 62 sini yaş grubu, % 4 ünü de 65 üstü yaş grubu oluşturmaktadır. Araştırmada ise, anket yapılan alan ve mekanlarda erkek nüfusun daha yoğun bulunması yanında hane reisinin genelde erkek olması erkek denek sayısının artması sonucunu doğurmuştur. Denekler yaş grubunda yoğunlaşmıştır. Bu bağlamda ankette ortaya çıkan yaş grubu dağılımının yöre yaş grubu dağılımını temsil ettiği söylenebilir. TÜİK (2008) verilerine göre İskenderun yöresinde kentsel alanda yaşayanların % 94 ü okuryazardır. Okuryazar nüfusun ortalama % 38 i ilkokul, % 17 si ortaokul-ilköğretim okulu, % 20 si lise ve dengi okul, % 7 si yüksek öğretim mezunudur. % 18 inin herhangi bir eğitim kurumundan mezuniyet belgesi yoktur. Kadın nüfusta eğitim düzeyi ilköğretimden yüksek öğretime doğru ortalama değerlerden % 5-30 arasında değişen oranlarda azalma 88

104 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Onur BOYACIGİL göstermektedir. Anketteki deneklerin % 60 ını erkeklerin oluşturması, eğitim düzeyinin kentsel bölge ortalamasından yüksek bulunmasının önemli nedeni sayılabilir. TÜİK (2008) verileri kentsel alanda nüfusun ortalama % 32 sinin ücretli, maaşlı ya da yevmiyeli çalıştığını ortaya koymaktadır. Bir diğer anlatımla nüfusun 1/3 ü memur, işçi ya da sözleşmeli personelden oluşmaktadır. Kendi hesabına çalışanların oranı % 24 tür yani 1/4 lük nüfus dilimi esnaf, çiftçi ve serbest meslek mensuplarıdır. Alan çalışmasında ise deneklerin % 45 i işçi ve memur, % 24 ü esnaf ve serbest meslek mensubu bulunmuştur. Bu oranlar, kentsel alan genelinde belirlenen oranlarla kısmen örtüşmektedir. Hane halkı aylık gelirleri konusunda resmi olarak belirlenmiş değerler bulunmamasına karşın 2008 yılı itibariyle Hatay ilinde satın alma gücü paritesine göre kişi başına GSYH nin son 10 yıllık ortalamasının $ civarında (kentsel ve kırsal kesim ortalaması) olduğu dikkate alındığında (TÜİK, 2000, 2006 ve 2008), deneklerin yıllık toplam hane halkı gelirlerinin ortalama TL ( $) diliminde yoğunlaşması (tüm gelir gruplarının % 71 i) doğal kabul edilebilir Genel Rekreasyon Anlayış ve Davranışları Anket formunun Genel Rekreasyon Anlayış ve Davranışları başlıklı II. bölümünün 3. sorusunda katılımcılara rekreasyon etkinliklerinin insanlar üzerinde oluşturabileceği bazı etkiler sıralanarak, ankete katılan bireylerden bu etkilerin düzeylerini çok az, az, orta, fazla ve çok fazla şeklinde değerlendirmeleri istenmiştir. Değerlendirmede çok az =1, az =2, orta =3, fazla =4 ve çok fazla =5 puanları kullanılarak rekreasyon etkinliklerinin bireyler üzerinde oluşturduğu ortalama etki düzeylerine ulaşılmıştır. Ortalama etki düzeyleri aşağıda verilen Eşitlik (4.1) kullanılarak hesaplanmıştır. Sonuçlar Çizelge 4.12 de derlenmiştir. Çizelge 4.12 de ilk satırda yeralan Dinlenmek etkisi için ortalama etki düzeyleri örnek olarak hesaplanmıştır: Etki Düzeyi Puanı x Kişi Sayısı (4.1) Ortalama Etki Düzeyi = Toplam Kişi Sayısı Örnek Çözümlemeler: Ortalama Etki Düzeyi PAYAS = (1x0x2x0+3x0+4x40+5x50) / 90 = 4,56 Ortalama Etki Düzeyi İSKENDERUN = (1x0+2x0+3x2+4x72+5x206) / 280 = 4,73 Ortalama Etki Düzeyi ARSUZ = (1x0+2x0+3x2+4x10+5x8) / 20 = 4,30 Ortalama Etki Düzeyi KENTSEL BÖLGE = (1x0+2x0+3x4+4x122+5x264) / 390 = 4,67 89

105 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Onur BOYACIGİL 90

106 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Onur BOYACIGİL Çizelge 4.12 incelendiğinde dört temel sonuç ortaya çıkmaktadır: Rekreasyonun bireyin öz doyumuna yönelik olumlu etkileri olarak tanımlanabilecek dinlenmek, güzel manzara ile bütünleşmek, gerilimi azaltmak, günün sıradanlığını gidermek, kentin kalabalığından karmaşasından uzaklaşmak, açık havada bulunmak, doğayı hissetmek, vücut sağlığına katkı sağlamak, huzur bulmak, özgür hissetmek, eğlenmek, kentin kirliliğinden uzaklaşmak etkileri 4,67 ile 4,13 arasında değerler almıştır diğer bir ifade ile rekreasyonun bireyler üzerinde bıraktığı bu olumlu etkiler fazla düzeydedir. Rekreasyonun sosyal bağlılık etkileri olarak tanımlanabilecek yeni insanlarla tanışmak, değişik etkinliklere katılabilmek, kültürel ve eğitsel gelişim sağlamak etkileri 3,92 ile 3,31 arasında değerler almıştır yani rekreasyonun bireyler üzerinde bıraktığı bu olumlu etkiler orta düzeydedir. Aile bireyleri ve arkadaşlarla bir arada olmanın etki değerleri sırasıyla 4,34 ve 4,25 dir. Bu da bireylerin serbest zamanlarını yakın çevrelerindeki insanlarla geçirmek istediği biçiminde yorumlanabilir. Ayrıca çocukları eğlendirmek etkisinin 3,24 değeri ile orta etki düzeyinde kalmış olması bireylerin bu etkinliği bir görev olarak algılaması ile ilgili olabilir. Bireylere göre rekreasyon etkinliklerinin bedensel ve ruhsal etkilerini ortanın (puan olarak 3) altında niteleyecek bir ortalama değer oluşmamıştır. Bundan, araştırma alanındaki bireylerin rekreasyon konusunda belirgin bir bilinç düzeyini ortaya koyabildikleri sonucunu çıkarabilmek olasıdır. Yine bu bölümün 4. sorusunda, bireylerin rekreasyon etkinliklerine katılımını sınırlayan nedenlerin belirlenmesine çalışılmıştır (Çizelge 4.13). 91

107 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Onur BOYACIGİL 92

108 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Onur BOYACIGİL a) Neden yok b) Zaman yetersizliği c) Ekonomik durum yetersizliği d) Etkinliklere katılım için eşlik edecek kimsenin bulunmayışı e) Rekreasyon alan ve mekanlarında bakım ve temizlik eksikliği f) Rekreasyon alan ve mekanlarının kalabalık olması g) Rekreasyon alan ve mekanlarına ulaşım güçlüğü h) Kişisel sağlık durumu elverişsizliği i) Rekreasyon alan ve mekanlarının hiç bulunmayışı ya da yetersizliği j) Rekreasyon alan ve mekanlarındaki olanakların yetersizliği k) Rekreasyon alan ve mekanlarının gelenek ve göreneklere uygun olmaması l) Ailenin kısıtlayıcı davranışları m) Rekreasyon alan ve mekanlarında güvenliğin zayıflığı n) İstenmeyen özellikte diğer kullanıcılar Şekil Rekreasyon Etkinliklerine Katılımı Sınırlayan Nedenlerin Öncelik Sırasına Göre Ağırlıklandırılmış Oranları (%). Çizelge 4.13 ve Şekil 4.13 te verilen, rekreasyon etkinliklerine katılımı sınırlayan nedenlerin sayısal anlatımlarının belirlenmesinde aşağıda açıklanan işlem uygulanmıştır: Anket çalışmasında bireylerden rekreasyon amaçlı etkinliklere katılımlarını sınırlayan nedenleri önceliklerine göre sıralamaları istenmiştir. Kısıtlayıcı sayısı 93

109 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Onur BOYACIGİL diğer açık uçlu seçeneği ile birlikte 15 adettir. Diğer seçeneği için bildirim yapılmadığı için çizelgede yer almamaktadır. Bireylerin verdiği öncelik sıralamalarına ters orantılı olarak 15 ten 1 e doğru azalan bir puanlama sistemi oluşturulmuştur. Her kısıtlayıcı için ayrı ayrı elde edilen puan toplamlarının tüm kısıtlayıcılardan elde edilen toplam puana oranlanması ile öncelik sıralamasına göre ağırlıklandırılmış oranlara ulaşılmıştır. Çizelgede 4.13 de yeralan KS, % KS, AP ve % AP değerlerinin hesaplanması EK 2 de ki Çizelge 1, 2 ve 3 te verilmiştir. Elde edilen ağırlıklandırılmış oranlar kentsel bölge geneli için incelendiğinde, % 22 ile ekonomik durum yetersizliği ve rekreasyonel alan ve mekanlarının hiç bulunmayışı ya da yetersizliği en önemli kısıtlayıcılar olarak öne çıkmıştır. İkinci sırada % 17 ile rekreasyonel alan ve mekanlarındaki olanakların yetersizliği, üçüncü sırada zaman yetersizliği yeralmaktadır Genel Rekreasyon Tutumları İçmekan Rekreasyon Tutumları Anket çalışmasında, kullanıcıların içmekanda gerçekleştirdikleri rekreasyon etkinliklerini anımsatmak ve tercih yapabilmelerine katkı sağlamak amacıyla EK 1 de verilen İçmekan Rekreasyon Etkinlikleri Listesi kullanılmıştır. Listede belirtilen etkinlikler üç öbek kapsamındaki 19 seçenekle birlikte 1 açık uçlu seçenekten oluşmuştur. Anket formunun İç ve Dışmekan Rekreasyon Tutumunun Belirlenmesi başlıklı III. bölümünün 5. sorusu kapsamında bireyler, gerçekleştirdikleri en fazla 10 adet etkinliği bu listeden seçmiş ve kendileri için öncelikli olandan başlayarak sıralamışlardır. Değerlendirmelerde, söz konusu 10 adet içmekan rekreasyon etkinliği öncelik sıralamasına ters olarak 10 dan 1 e doğru azalan bir puanlama sistemi ile puanlandırılmıştır. Hesaplama sonucunda ağırlıklı katılım puanları ve oranları elde edilmiştir. Ulaşılan bilgiler Çizelge 4.14 te verilmiştir. Ağrılıklı katılım puanları, EK 2 de verilen örnek çözümlerdeki gibi hesaplanmıştır. 94

110 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Onur BOYACIGİL Çizelge Payas-İskenderun-Arsuz Kentsel Bölgesinde Anket Uygulanan Bireylerin İçmekan Rekreasyon Etkinliklerine Katılım Tutumlarının Sayısal Anlatımı. ETKİNLİK ÖBEĞİ ETKİNLİK NUMARASI VE ADI Katılımcı Sayısı Katılımcı Oranı (%) Ağırlıklı Katılım Puanı* Ağırlıklı Katılım Oranı (%) Konutta Yapılan Etkinlikler Sosyal- Kültürel Etkinlikler Eğlence Etkinlikleri 1. Dost-akraba ziyaretlerinde bulunmak Televizyon izlemek Bilgisayarda eğlenmek Müzik dinlemek Kitap okumak Gazete/dergi okumak Spor yapmak TOPLAM Sinema salonuna gitmek Tiyatro salonuna gitmek Konsere salonunda konser izlemek Festivale katılmak Fuar gezmek Sergi gezmek Müze gezmek Tarihi-kültürel alanlara ziyaret TOPLAM Salon oyunları oynamak Zeka oyunları oynamak Lokanta, kafe vb. mekanlara gitmek Alışveriş merkezlerinde gezinti/alışveriş TOPLAM GENEL TOPLAM *Ağırlıklı Katılım Puanı EK 2 de verilen örnek çözümlerdeki gibi hesaplanmıştır. Bireylerin içmekan rekreasyon etkinliklerine katılım tutumları incelendiğinde konutta yapılan etkinlikler % 83 gibi yüksek bir oranla ilk sırada yeralmaktadır. 2. sıradaki eğlence etkinliklerine katılım oranı % 15, son sırada yeralan sosyal-kültürel etkinliklere katılım oranı ise % 3 ile oldukça düşük oranda kalmıştır (Çizelge 4.14). Eğlence ve özellikle de sosyo-kültürel etkinliklere katılım oranının düşük olmasının birçok farklı nedeni olabileceği gibi bu çalışmada ekonomik durum, zaman, alan/mekan ve olanak yetersizliği önemli nedenler olarak bildirilmiştir (Çizelge 4.13). 95

111 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Onur BOYACIGİL Konutta yapılan etkinlikler içinde dost ve akraba ziyaretlerinde bulunmak (% 29) ve televizyon seyretmek (% 27) göreceli olarak yüksek düzeydedir. Sosyalkültürel etkinlikler öbeğinde ise sinema salonuna gitmek düşük katılım düzeyinde olmakla beraber (% 3) tek etkinlik türüdür. Anket listesinde bu öbekte yeralan diğer etkinliklerin tercih edilmeme nedeni olanakların yetersizliği veya hiç bulunmayışı olabilir. Eğlence etkinlikleri öbeğinde yeralan alışveriş merkezlerinde gezinti alışveriş/alışveriş etkinliği % 7 ile en yüksek düzeydedir. Bu ilginin nedeni alışveriş alan ve mekanlarının alışveriş yapılmaksızın gezilebilmesi ve alışveriş dışında farklı etkinliklerin de yapılabilmesi ile açıklanabilir. Anket formunun yine aynı bölüm ve aynı sorusunda (III. bölüm 5. soru) bireylerden içmekan rekreasyon etkinliklerine bir katılım için kullandıkları ortalama süreleri, aylık ortalama katılım sayılarını, aylık ve yıllık ortalama katılım sürelerini belirtmeleri istenmiştir. Çizelge 4.15 te Payas-İskenderun-Arsuz Kentsel Bölgesinde öncelik sırasına göre içmekan rekreasyon etkinliklerine katılan kişi sayıları ve bir katılımda harcanan ortalama süreler (saat) verilmiştir. Bir katılımda harcanan ortalama sürelerin hesaplanması EK 3 te yeralan Çizelge 4 te ayrıntılı olarak verilmiştir. 96

112 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Onur BOYACIGİL 97

113 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Onur BOYACIGİL Çizelge 4.15 incelendiğinde bireylerin etkinliklere bir katılımda harcadıkları süre konutta yapılan etkinlikler için ortalama 10,39 saat, eğlence etkinlikleri için 6,64 saat, sosyal-kültürel etkinlikler için 3,54 saattir. Çizelge 4.14 teki ağırlıklı katılım oranları ile Çizelge 4.15 teki harcanan süreler karşılaştırıldığında katılım oranına paralel olarak katılım süresinin arttığı görülmektedir. Bireyin etkinliğe bir katılım için harcadığı süre kadar etkinliğe aylık katılım sayısı da önemli bir öğedir. Bu nedenle bireylerin etkinliklere aylık ortalama katılım sayıları hesaplanmış ve bir katılımda harcanan ortalama süreler ile çarpılarak aylık ortalama katılım sürelerine ulaşılmıştır. Bu sürelerde 12 (ay) ile çarpılarak yıllık ortalama katılım süreleri elde edilmiştir. Elde edilen hesaplamalar Çizelge 4.16 da verilmiştir. Çizelge Payas-İskenderun-Arsuz Kentsel Bölgesinde Bireylerin İçmekan Rekreasyon Etkinliklerine Ortalama Katılım Sayı ve Süreleri. ETKİNLİK ÖBEĞİ Konutta Yapılan Etkinlikler Sosyal - Kültürel Etkinlikler Eğlence Etkinlikleri ETKİNLİK NUMARASI VE ADI Bir Katılım için Kullanılan Ağırlıklı Ortalama Süre (saat) Aylık Ortalama Katılım Sayısı Aylık Ortalama Katılım Süresi (saat) Yıllık Ortalama Katılım Süresi (saat) 1. Dost-akraba ziyaretlerinde bulunmak 2,18 2,19 4,77 57,29 2. Televizyon izlemek 1,57 17,40 27,32 327,82 3. Bilgisayarda eğlenmek 1,12 12,91 14,46 173,51 4. Müzik dinlemek 1,20 17,08 20,50 245,95 5. Kitap okumak 0,88 10,54 9,28 111,30 6. Gazete/dergi okumak 0,80 17,20 13,76 165,12 7. Spor yapmak 0,91 9,66 8,79 105,49 TOPLAM 8,66 86,98 98, ,48 8. Sinema salonuna gitmek 2,97 0,26 0,77 9,27 9. Tiyatro salonuna gitmek 0,00 0,00 0,00 0, Konsere salonunda konser izlemek 2,00 0,46 0,92 11, Festivale katılmak 0,00 0,00 0,00 0, Fuar gezmek 0,00 0,00 0,00 0, Sergi gezmek 0,00 0,00 0,00 0, Müze gezmek 0,00 0,00 0,00 0, Tarihi-kültürel alanlara ziyaret 2,00 0,17 0,34 4,08 TOPLAM 6,97 0,89 2,03 24, Salon oyunları oynamak 1,80 2,49 4,48 53, Zeka oyunları oynamak 2,63 5,45 14,33 172, Lokanta, kafe vb. mekanlara gitmek 2,11 1,09 2,30 27, Alışveriş merkezlerinde gezinti/alışveriş 1,99 1,15 2,29 27,46 TOPLAM 8,53 10,18 23,40 280,85 98

114 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Onur BOYACIGİL Çizelge 4.16 da yeralan rekreasyon etkinliklerine toplam katılım süreleri ile toplam aylık katılım sayıları karşılaştırıldığında iki temel sonuç ortaya çıkmaktadır: Ankete katılan bireyler konutta yapılan etkinliklere bir yılda ortalama 1186 saat, eğlence etkinliklerine 280 saat, sosyal-kültürel etkinliklere 24 saat zaman ayırmaktadır. Konutta yapılan etkinliklerin daha ekonomik olması ve kolay yapılabilmesi bu etkinliklere talebin yüksek olmasına neden olmuş olabilir. Ayrıca eğlence ve sosyo-kültürel etkinliklerin düşük düzeyde olması da yine ekonomik olanaksızlıklarla ve toplumun sosyal-kültürel yapısıyla, eğitim düzeyiyle ilgili olabilir. Dikkat çeken bir diğer nokta, konutta yapılan etkinlikler içinde bir katılımda harcanan en fazla sürenin dost-akraba ziyaretlerinde bulunmak etkinliği (2,18 saat) için olduğu ancak aylık ortalama katılım sayısının televizyon seyretmek etkinliği (17,40 saat) için olduğudur. Bu nedenle yıllık ortalama katılım süresi 327,82 saat ile televizyon seyretmek etkinliği için çıkmaktadır. Bu nedenle bireyin bir yıl boyunca bir etkinliğe katılım tutumunun belirlenmesinde katılım süresi kadar etkinliğe katılım sayısı da önemlidir Dışmekan Rekreasyon Tutumları Anket çalışmasında, kullanıcıların dışmekanda gerçekleştirdikleri rekreasyon etkinliklerini anımsatmak ve tercih yapabilmelerine katkı sağlamak amacıyla EK 1 de verilen Dışmekan Rekreasyon Etkinlikleri Listesi kullanılmıştır. Listede belirtilen etkinlikler beş öbek kapsamındaki 51 seçenekle birlikte 1 açık uçlu seçenekten oluşmuştur. Anket formunun İç ve Dışmekan Rekreasyon Tutumunun Belirlenmesi başlıklı III. bölümünün 6. sorusu kapsamında bireyler, gerçekleştirdikleri en fazla 10 adet etkinliği bu listeden seçmiş ve kendileri için öncelikli olandan başlayarak sıralamışlardır. Değerlendirmelerde, söz konusu 10 adet dışmekan rekreasyon etkinliği, öncelik sıralamasına ters olarak 10 dan 1 e doğru azalan bir puanlama sistemi ile puanlandırılmıştır. Puanlama sonucunda ağırlıklı katılım puanları ve oranları elde edilmiştir. Ulaşılan bilgiler Çizelge 4.17 de verilmiştir. Ağrılıklı katılım puanları, EK 2 de verilen örnek çözümlerdeki gibi hesaplanmıştır. 99

115 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Onur BOYACIGİL Çizelge Payas-İskenderun-Arsuz Kentsel Bölgesinde Anket Uygulanan Bireylerin Dışmekan Rekreasyon Etkinliklerine Katılım Tutumlarının Sayısal Anlatımı. ETKİNLİK ÖBEĞİ ETKİNLİK NUMARASI VE ADI Katılımcı Sayısı Katılımcı Oranı (%) Ağırlıklı Katılım Puanı* Ağırlıklı Katılım Oranı (%) SPOR ETKİNLİKLERİ Spor Alanında Takım Sporu Yapmak Spor Alanında Bireysel Spor Yapmak 1. Basketbol / voleybol 16 1, ,81 3. Tenis 4 0, ,40 4. Masa tenisi 6 0, ,63 8. Çim sahada futbol 3 0, ,29 9. Halı sahada futbol 39 3, , Kültürfizik hareketleri 2 0, , Aerobik, step 1 0, , Bisiklet kullanmak 3 0, , Spor alanında karşılaşma izlemek 27 2, ,73 TOPLAM , ,52 SOSYAL- KÜLTÜREL ETKİNLİKLER 23. Açık hava festivallerine katılmak 27 2, , Açık alan sergilerini gezmek 5 0, ,42 TOPLAM 32 3, ,9 29. Lunaparka gitmek 27 2, , Manzara seyri amaçlı yaya ya da otomobil ile gezinti 65 6, , Dış mekan hobi uğraşıları 15 1, , Yürüyüş / gezinti , , Banklarda oturarak dinlenmek / gazete vb EĞLENCE ETKİNLİKLERİ 34 3, ,32 okumak 35. Parklarda koşu / kültürfizik hareketleri yapmak 34 3, , Çocukları eğlendirmek 76 7, , Ev hayvanı gezdirmek 6 0, , Piknik alanlarına gitmek , ,30 TOPLAM , , Açık yüzme havuzunda yüzmek 2 0, , Denizde yüzmek, güneşlenmek vb plaj etkinlikleri , , Yelkenli 2 0, , Deniz bisikleti kullanmak 4 0, , Jet ski kullanmak 1 0,10 4 0, Deniz araçları ile gezinti 6 0, , Olta balıkçılığı 16 1, ,31 TOPLAM , ,46 GENEL TOPLAM SUYA BAĞLI SPOR VE EĞLENCE ETKİNLİKLERİ *Ağırlıklı Katılım Puanı EK 2 de verilen örnek çözümlerdeki gibi hesaplanmıştır. Anket formunun aynı bölüm ve aynı sorusunda (III. bölüm 6. soru) bireylerden dışmekan rekreasyon etkinliklerine bir katılım için kullandıkları ortalama süreleri, aylık ortalama katılım sayılarını, aylık ve yıllık ortalama katılım sürelerini belirtmeleri istenmiştir. Alınan yanıtlar derlenerek Çizelge 4.18 de verilmiştir. 100

116 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Onur BOYACIGİL 101

117 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Onur BOYACIGİL Çizelge 4.17 ve 4.18 de verilen bilgiler incelendiğinde üç temel sonuç ortaya çıkmaktadır: Etkinlik öbekleri ağırlıklı katılım oranlarına göre incelendiğinde ilk sırada eğlence etkinlikleri (% 74,95), ikinci sırada suya bağlı spor ve eğlence etkinlikleri (% 11,55), üçüncü sırada spor etkinlikleri (% 10,52) ve son sırada sosyal-kültürel etkinlikler (% 2,9) yeralmaktadır (Çizelge 4.17). Etkinliğe ortalama katılım süreleri (t), etkinliğe katılan kişi sayısı (n) dikkate alınarak ağırlıklandırılmış ve ağırlıklı etkinliğe ortalama katılım süreleri (t ağırlıklı ) hesaplanmıştır. Hesaplamalar EK 4 de ayrıntılı olarak verilmiştir. Etkinlik öbekleri t ağırlıklı bakımından karşılaştırıldığında eğlence etkinlikleri 11,95 saat ile 1.sırada, spor etkinlikleri ve suya bağlı spor ve eğlence etkinlikleri sırasıyla 7,88 saat ve 7,01 saat ile 2. sırada, sosyal kültürel etkinlikler 3,48 saat ile 3. sırada yeralmaktadır (Çizelge 4.18). Çizelge 4.17 ve 4.18 de verilen bulgular birbirini desteklemektedir. Buna göre bireylerin öncelikli katılım gösterdikleri etkinlikler için daha fazla zaman harcadığı görülmektedir. Örneğin, eğlence etkinlikleri % 74,95 ağırlıklı katılım ve 11,95 saat ile hem öncelik hem de zaman bakımından ilk sıradadır. Bireyin etkinliğe bir katılım için harcadığı süre aylık ortalama katılım sayısı ile çarpılarak, her etkinlik için ayrılan aylık ortalama katılım süresine ulaşılmıştır. Bu süre 12 (ay) ile çarpılarak yıllık ortalama katılım süresi hesaplanmıştır. Etkinliklere katılım, etkinliğe bağlı olarak yıl boyu ya da yılın belirli bölümlerinde gerçekleşmekle birlikte, bu tür çalışmalarda yılın tamamının dikkate alınması eğilimi etkin olduğundan, bu çalışmada da katılım zamanı 12 ay olarak belirlenmiştir. Elde edilen veriler Çizelge 4.19 da verilmiştir. 102

118 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Onur BOYACIGİL Çizelge Payas-İskenderun-Arsuz Kentsel Bölgesinde Bireylerin Dışmekan Rekreasyon Etkinliklerine Ortalama Katılım Sayı ve Süreleri. Yine aynı soruda (III. bölüm 6.soru) bireylerden gerçekleştirdiklerini bildirdikleri dışmekan rekreasyon etkinlikleri için olanakların yeterlik düzeylerini çok az, az, orta, fazla ve çok fazla şeklinde değerlendirmeleri de istenmiştir. Bireylerin göreceli değerlendirmeleri 1 den 5 e doğru artan puanlara dönüştürülerek etkinliklerin yeterlik düzeyleri ortalamalarına ulaşılmıştır (Çizelge 4.20). 103

119 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Onur BOYACIGİL Çizelge Payas-İskenderun-Arsuz Kentsel Bölgesinde Bireylerin Gerçekleştirdiklerini Bildirdikleri Dışmekan Rekreasyon Etkinlikleri için Olanakların Yeterlik Düzeyleri. ETKİNLİK ÖBEĞİ ETKİNLİK NUMARASI VE ADI Kişi Sayısı Ortalama Yeterlik Düzeyi SPOR ETKİNLİKLERİ Spor Alanında Takım Sporu Yapmak Spor Alanında Bireysel Spor Yapmak 1. Basketbol / voleybol 16 1,38 3. Tenis 4 1,38 4. Masa tenisi 6 1,75 8. Çim sahada futbol 3 1,50 9. Halı sahada futbol 39 2, Kültürfizik hareketleri 2 1, Aerobik, step 1 2, Bisiklet kullanmak 3 1, Spor alanında karşılaşma izlemek 27 2,04 Toplam Kişi Sayısı Genel Ortalama Yeterlik Düzeyi 101 1,70 SOSYAL- KÜLTÜREL ETKİNLİKLER 23. Açıkhava festivallerine katılmak 27 1, Açık alan sergilerini gezmek 5 1,00 Toplam Kişi Sayısı Genel Ortalama Yeterlik Düzeyi 32 1, Lunaparka gitmek 27 1, Manzara seyri amaçlı yaya / otomobil ile gezinti 65 2, Dışmekan hobi uğraşıları 15 2, Yürüyüş / gezinti 331 1, Banklarda oturarak dinlenmek / gazete vb. okumak 34 1, Parklarda koşu / kültürfizik hareketleri yapmak 34 1, Çocukları eğlendirmek 76 1, Ev hayvanı gezdirmek 6 2, Piknik alanlarına gitmek 140 1,50 Toplam Kişi Sayısı Genel Ortalama Yeterlik Düzeyi 728 1,92 EĞLENCE ETKİNLİKLERİ 40. Açık yüzme havuzunda yüzmek 2 2, Denizde yüzmek, güneşlenmek vb. plaj etkinlikleri 103 1, Yelkenli 2 2, Deniz bisikleti kullanmak 4 1, Jet Ski kullanmak 1 1, Deniz araçları ile gezinti 6 1, Olta balıkçılığı 16 2,31 Toplam Kişi Sayısı Genel Ortalama Yeterlik Düzeyi 134 1,78 SUYA BAĞLI SPOR VE EĞLENCE ETKİNLİKLERİ Dışmekan rekreasyon etkinlikleri için bireylerin bildirdikleri yeterlik düzeylerinin ortalaması 1,38 (sosyal-kültürel etkinlikler öbeği) ile 1,92 (eğlence etkinlikleri) arasındadır. Burada dikkati çeken en önemli bulgu, tüm etkinlikler için yeterlik düzeylerinin orta yani 3 puanın altında değerlendirilmesidir. 104

120 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Onur BOYACIGİL Çizelge 4.21 de ise, anket formunun III.bölüm, 6.sorusu kapsamında yeralan, dışmekan rekreasyon olanaklarının yetersizlik nedenleri konusunda bireylerin verdiği yanıtlar derlenerek sunulmuştur. Çizelge 4.21 de verilen, dışmekan rekreasyon olanaklarının katılımcılara göre yetersizlik nedenlerinin oransal dağılımları kentsel bölge genelinde incelendiğinde altı temel sonuç ortaya çıkmaktadır: Eğlence etkinlikleri öbeğinde yeralan yürüyüş/gezinti yapmak (% 44), çocukları eğlendirmek için bir alana gitmek (% 11) ve piknik yapmak (% 19) etkinlikleri rekreasyonel donatı alanı sayısının yetersizliği bakımından ilk üç sırada bulunmaktadır. Eğlence etkinlikleri öbeğindeki açık hava festivallerine katılmak (% 36), lunaparka gitmek (% 26) ve yürüyüş/gezinti yapmak (% 15) etkinlikleri, rekreasyonel donatı alanı büyüklüğünün yetersizliği bakımından ilk üç sırada bulunmaktadır. Eğlence etkinlikleri öbeğinde bulunan yürüyüş/gezinti yapmak (% 43), parklarda koşu ve kültürfizik hareketleri yapmak (% 13) ve çocukları eğlendirmek için bir alana gitmek (% 11) etkinlikleri ulaşılabilirlik durumunun yetersizliği bakımından ilk üç sırada bulunmaktadır. Suya bağlı spor ve eğlence etkinlikleri öbeğinde bulunan denizde yüzmek, güneşlenmek ve benzeri plaj etkinlikleri (% 41), eğlence etkinlikleri öbeğinde yeralan yürüyüş/gezinti yapmak (% 11) ve manzara seyri amaçlı yaya ya da otomobil ile gezinti yapmak (% 8) etkinlikleri donatı uygunluğu ve çeşitliliğinin yetersizliği bakımından ilk üç sırada bulunmaktadır. Eğlence etkinlikleri öbeğindeki yürüyüş/gezinti yapmak (% 67) ve çocukları eğlendirmek için bir alana gitmek (% 33) etkinlikleri kullanıcı yoğunluğu ve çeşitliliğinin fazlalığı bakımından ilk üç sırada bulunmaktadır. Yürüyüş/gezinti etkinlikleri, yetersizlik nedenlerinin beşini de bünyesinde barındırmaktadır. 105

121 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Onur BOYACIGİL 106

122 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Onur BOYACIGİL Dışmekan Rekreasyon İstemleri Anket formunun Dışmekan Rekreasyon İstemlerinin Belirlenmesi başlıklı IV. bölümü kapsamındaki 7. soruda, bireylerden dışmekanda gerçekleştirdikleri ancak olanaklarını yetersiz buldukları ve bu olanakların iyileştirilmesi durumunda katılmayı istedikleri 5 adet etkinlik ile kentte hiç bulunmayan ve tesis edilirse katılabilecekleri 5 adet etkinliği EK 1 de sunulan listeden seçmeleri ve kendileri için öncelikli olanından başlayarak sıralamaları istenmiştir. Bu soru ile ayrıca bireylerin katılım istemlerinin karşılanması durumundaki ortalama katılım sayı ve sürelerinin aylık ve yıllık ortalama düzeylerinin belirlenmesine çalışılmıştır. Bireylerin varolan dışmekan rekreasyon olanaklarının iyileştirilmesi durumunda bu etkinliklere katılım istemleri Çizelge 4.22 de verilmiştir. Çizelge Bireylerin Varolan Dışmekan Rekreasyon Olanaklarının İyileştirilmesi Durumunda Bu Etkinliklere Katılım İstemlerinin Sayısal Anlatımı. ETKİNLİK ÖBEĞİ ETKİNLİK NUMARASI VE ADI Katılımcı Sayısı Katılımcı Oranı (%) Ağırlıklı Katılım Puanı* Ağırlıklı Katılım Oranı (%) SPOR ETKİNLİKLERİ Spor Alanında Takım Sporu Yapmak Spor Alanında Bireysel Spor Yapmak 1. Basketbol / voleybol 16 1, ,81 3. Tenis 4 0, ,40 4. Masa tenisi 6 0, ,63 8. Çim sahada futbol 3 0, ,29 9. Halı sahada futbol 39 3, , Kültürfizik hareketleri 2 0, , Aerobik, step 1 0, , Bisiklet kullanmak 3 0, , Spor alanında karşılaşma izlemek 27 2, ,73 TOPLAM , ,52 SOSYAL- KÜLTÜREL ETKİNLİKLER 23. Açık hava festivallerine katılmak 27 2, , Açık alan sergilerini gezmek 5 0, ,42 TOPLAM 32 3, ,9 107

123 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Onur BOYACIGİL Çizelge Devamı. EĞLENCE ETKİNLİKLERİ 29. Lunaparka gitmek 27 2, , Manzara seyri amaçlı yaya ya da otomobil ile gezinti 65 6, , Dış mekan hobi uğraşıları 15 1, , Yürüyüş / gezinti , , Banklarda oturarak dinlenmek / gazete vb okumak 35. Parklarda koşu / kültürfizik hareketleri yapmak 34 3, , , , Çocukları eğlendirmek 76 7, , Ev hayvanı gezdirmek 6 0, , Piknik alanlarına gitmek , ,30 TOPLAM , ,95 SUYA BAĞLI SPOR VE EĞLENCE ETKİNLİKLERİ 40. Açık yüzme havuzunda yüzmek 2 0, , Denizde yüzmek, güneşlenmek vb plaj etkinlikleri , , Yelkenli 2 0, , Deniz bisikleti kullanmak 4 0, , Jet ski kullanmak 1 0,10 4 0, Deniz araçları ile gezinti 6 0, , Olta balıkçılığı 16 1, ,31 TOPLAM , ,46 GENEL TOPLAM *Ağırlıklı Katılım Puanı EK 2 de verilen örnek çözümlerdeki gibi hesaplanmıştır. Bireylerin varolan dışmekan rekreasyon etkinliklerine katılım tutumları ile bu etkinliklerin iyileştirilmesi durumundaki katılım tutumları karşılaştırıldığında (Çizelge 4.17 ve Çizelge 4.22) katılımcı sayısı, katılımcı oranı (%), Ağırlıklı katılım puanı ve oranı değerlerinin aynı olduğu görülmektedir. Diğer bir anlatımla, bireyler katılım gösterdikleri etkinliklere, etkinliklerin iyileştirilmesi durumunda da aynı öncelik sıralaması ile katılacaklarını bildirmişlerdir. Payas-İskenderun-Arsuz kentsel bölgesinde varolan dışmekan rekreasyon olanaklarının iyileştirilmesi durumunda bu etkinliklere öncelik sırasına göre katılım istemi gösteren kişi sayıları ve bir katılımda harcanacağı bildirilen ortalama süreler Çizelge 4.23 te, aylık ve yıllık ortalama katılım süreleri Çizelge 4.24 te verilmiştir. 108

124 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Onur BOYACIGİL 109

125 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Onur BOYACIGİL Çizelge Payas-İskenderun-Arsuz Kentsel Bölgesinde Bireylerin Varolan Dışmekan Rekreasyon Olanaklarının İyileştirilmesi Durumunda Bu Etkinliklere Ortalama Katılım Sayı ve Süreleri. Çizelge 4.24 te verilen bulgular, Çizelge 4.19 da verilen bulgularla karşılaştırmalı olarak yorumlandığında aşağıdaki sonuçlara ulaşılabilir: Araştırma alanında varolan rekreasyon alan ve olanaklarından yararlanan bireyler, bu alan ve olanakların iyileştirilmesi durumunda gerek aylık katılım sayılarının, gerekse aylık ve yıllık katılım sürelerinin artacağını belirtmektedir. Bu artış, rekreasyon etkinlik öbeklerine göre düzey değişiklikleri göstermekle birlikte dört öbekte de katılım sürelerinin katılım sayılarından ortalama %15 oranında daha fazla artacağı gözlenmektedir. Varolan olanakların kapsam, donatı ve nitelik açısından yetersiz olduğu 110

126 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Onur BOYACIGİL dikkate alındığında, bu özelliklerin iyileştirilmesinin katılım süresini belirgin ölçüde artıracağı doğal kabul edilebilir. Nitekim donatı gereksiniminin daha yüksek olduğu sosyal-kültürel etkinlikler ile suya bağlı spor ve eğlence etkinliklerinde alan ve donatıların iyileştirilmesinden kaynaklanacak yıllık katılım süresindeki artışın % arasında olması, bu etkinlikler için varolan olanakların yetersizliğinin somut bir göstergesidir. Bireylerin spor ve eğlence etkinliklerinde bulunacağı alan ve donatıların iyileştirilmesi durumunda yıllık katılım süresinde beklenen artışlar %37-85 arasında değişmektedir. Varolan durumda bireylerin serbest zamanlarını en fazla bu iki etkinliğe ayırmalarına karşın, buna yönelik olanakların iyileştirilmesinin katılım düzeylerini daha düşük düzeyde etkilemesi iki temel nedenden kaynaklanabilir: Varolan olanaklar bireylerce spor ve eğlence gereksinimlerini karşılayabilecek düzeyde görülmektedir. Bu nedenle bu olanakların iyileştirilmesinin sağladığı katılım sayısı ve süresindeki artış sosyo-kültürel etkinlikler ile suya bağlı spor ve eğlence etkinliklerinde olduğu kadar yüksek oluşmamıştır. Spor ve eğlence etkinlik öbeği kapsamındaki donatıların alışılmış olması ve halkın bu donatılardan zaten yoğun yararlanma fırsatına sahip bulunması, kentsel alanda yetersiz olan ya da hiç bulunmayan etkinlik alan ve donatılarını daha çekici duruma getirmiş olabilir. Bireyler gerek varolan rekreasyon olanaklarına, gerekse bu olanakların iyileştirilmesi durumundaki katılım sayı ve süreleri açısından bedensel etkinlikler ile yine bedensel katılımın etkin olduğu eğlence etkinliklerini ön planda tutmaktadır. Sosyal-kültürel etkinliklere katılım, spor etkinliklerine katılımın 1/30 u, eğlence etkinliklerine olan katılımın 1/47 si oranındadır. Sosyal-kültürel etkinlik olanaklarının iyileştirilmesi durumunda katılım miktarı üç kat artış göstermekle birlikte, diğer etkinliklere göre aynı oranları koruyacak olması düşündürücü bir sonuç olarak karşımıza çıkmaktadır. Bireylerin varolmayan dışmekan rekreasyon olanaklarının tesisi durumunda bu etkinliklere katılım istemleri Çizelge 4.25 te verilmiştir. 111

127 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Onur BOYACIGİL Çizelge Payas-İskenderun-Arsuz Kentsel Bölgesinde Bireylerin Varolmayan Dışmekan Rekreasyon Olanaklarının Tesisi Durumunda Bu Etkinliklere Katılım İstemlerinin Sayısal Anlatımı. ETKİNLİK ÖBEĞİ ETKİNLİK NUMARASI VE ADI Katılımcı Sayısı Katılımcı Oranı (%) Ağırlıklı Katılım Puanı* Ağırlıklı Katılım Oranı (%) SPOR ETKİNLİKLERİ Spor Alanında Takım Sporu Yapmak Spor Alanında Bireysel Spor Yapmak 1. Basketbol / voleybol 11 0, ,86 3. Tenis 20 1, ,46 4. Masa tenisi 3 0, ,18 5. Mini golf 3 0,18 9 0,16 6. Golf 1 0,06 1 0,02 7. Savunma sporları 4 0, ,26 8. Çim sahada futbol 55 3, ,19 9. Halı sahada futbol 4 0, , Strateji-savaş oyunları 25 1, , Koşu 1 0,06 5 0, Kültürfizik hareketleri 42 2, , Aerobik, step 47 2, , Ata binmek 16 0, , Pistte araba yarışı 23 1, , Pistte motor yarışı 6 0, , Bisiklet kullanmak 71 4, , Yapay duvar tırmanışı 2 0,12 6 0, Spor alanında karşılaşma izlemek 14 0, ,70 TOPLAM , , Açık hava festivallerine katılmak 29 1, ,76 SOSYAL- KÜLTÜREL ETKİNLİKLER EĞLENCE ETKİNLİKLERİ 24. Fuar gezmek 19 1, , Açık alan sergilerini gezmek 76 4, , Açık hava sinema/tiyatro/konserlerine katılmak , ,83 TOPLAM , , Hayvanat bahçelerini ziyaret 131 7, , Botanik bahçelerini ziyaret , , Lunaparka gitmek 12 0, , Manzara seyri için yaya ya da 1 0,06 2 0,04 otomobil gezisi 31. Dış mekan hobi uğraşıları 62 3, , Yürüyüş / gezinti 20 1, , Banklarda oturarak dinlenmek / 21 1, ,76 gazete vb okumak 34. Geniş çim alanlarda serbest etkinlikler 115 6, , Parklarda koşu / kültürfizik hareketleri yapmak 107 6, , Çocukları eğlendirmek 4 0, , Piknik alanlarına gitmek 71 4, ,01 TOPLAM , ,24 112

128 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Onur BOYACIGİL Çizelge Devamı. SUYA BAĞLI SPOR VE EĞLENCE ETKİNLİKLERİ 39. Kapalı yüzme havuzunda yüzmek 27 1, , Açık yüzme havuzunda yüzmek 8 0, , Denizde yüzmek, güneşlenmek vb 19 1, ,68 plaj etkinlikleri 44. Yelkenli 4 0,24 4 0, Su kayağı 1 0,06 1 0, Deniz bisikleti kullanmak 3 0,18 3 0, Jet ski kullanmak 10 0, , Deniz araçları ile gezinti 57 3, , Su parklarına gitmek 96 5, , Olta balıkçılığı 3 0,18 6 0,11 TOPLAM , ,18 GENEL TOPLAM *Ağırlıklı Katılım Puanı EK 2 de verilen örnek çözümlerdeki gibi hesaplanmıştır. Bireylerin varolan dışmekan rekreasyon etkinliklerine katılım tutumları ve varolan olanakların iyileştirilmesi durumunda bu etkinliklere katılım istemleri ile varolmayan olanakların tesisi durumunda etkinliklere katılım istemleri karşılaştırıldığında aşağıdaki sonuca ulaşılmıştır: Spor etkinliklerine, sosyal-kültürel etkinliklere, eğlence etkinliklerine, suya bağlı spor ve eğlence etkinliklerine katılım tutumları ve bu olanakların iyileştirilmesi ile oluşan katılım istemlerinin ağırlıklı katılım oranları aynı sırayla % 10,52, % 2,9, % 74,95 ve % 11,55 ve tesis ile oluşan istemleri sırasıyla % 23,53, % 20,07, % 47,24, % 9,18 bulunmuştur. Oransal değerlerdeki değişimler incelendiğinde spor etkinlikleri ve sosyalkültürel etkinliklerin tesisi durumunda katılımın artacağı, buna karşılık eğlence ve suya bağlı eğlence etkinliklerine katılımın düşeceği görülmektedir. Bunun nedeni bireylerin varolan ve iyileştirme ile daha da iyi duruma gelecek eğlence ve suya bağlı eğlence etkinliklerin yanı sıra, tesisi durumunda hiç katılmadıkları etkinliklere de katılım istemi göstermeleri ile açıklanabilir. Payas-İskenderun-Arsuz kentsel bölgesinde bireylerin varolmayan dışmekan rekreasyon olanaklarının tesisi durumunda bu etkinliklere öncelik sırasına göre katılım istemi gösteren kişi sayıları ve bir katılımda harcanacağı bildirilen ortalama süreler Çizelge 4.26 da, aylık ve yıllık ortalama katılım süreleri Çizelge 4.27 de verilmiştir. 113

129 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Onur BOYACIGİL 114

130 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Onur BOYACIGİL Çizelge Payas-İskenderun-Arsuz Kentsel Bölgesinde Bireylerin Varolmayan Dışmekan Rekreasyon Olanaklarının Tesisi Durumunda Bu Etkinliklere Ortalama Katılım Sayı ve Süreleri. ETKİNLİK ÖBEĞİ SPOR ETKİNLİKLERİ ETKİNLİK NUMARASI VE ADI Spor Alanında Takım Sporu Yapmak Spor Alanında Bireysel Spor Yapmak Bir Katılım için Kullanılan Ortalama Süre (saat) Aylık Ortalama Katılım Sayısı Aylık Ortalama Katılım Süresi (saat) Yıllık Ortalama Katılım Süresi (saat) 1. Basketbol / voleybol 1,62 2,59 4,20 50,35 3. Tenis 1,13 2,95 3,33 40,00 4. Masa tenisi 1,00 3,00 3,00 36,00 5. Mini golf 1,83 1,00 1,83 21,96 6. Golf 2,00 0,42 0,84 10,08 7. Savunma sporları 1,00 4,00 4,00 48,00 8. Çim sahada futbol 1,72 0,97 1,67 20,02 9. Halı sahada futbol 1,68 0,92 1,55 18, Strateji-savaş oyunları 1,92 0,39 0,75 8, Koşu 1,00 4,00 4,00 48, Kültürfizik hareketleri 1,00 3,88 3,88 46,56 13.Aerobik, step 1,00 3,53 3,53 42, Ata binmek 1,06 1,06 1,12 13, Pistte araba yarışı 1,15 0,98 1,13 13, Pistte motor yarışı 1,00 0,92 0,92 11, Bisiklet kullanmak 0,97 3,61 3,50 42, Yapay duvar tırmanışı 1,00 1,00 1,00 12, Spor alanında karşılaşma izlemek 1,65 0,79 1,30 15,64 TOPLAM 23,73 36,01 41,55 498,57 SOSYAL- KÜLTÜREL ETKİNLİKLER 23. Açık hava festivallerine katılmak 2,57 0,31 0,80 9, Fuar gezmek 2,25 0,27 0,61 7, Açık alan sergilerini gezmek 1,70 1,46 2,48 29, Açık hava sinema/tiyatro konserlerine katılmak 2,43 0,42 1,02 12,25 TOPLAM 8,95 2,46 4,91 58,88 EĞLENCE ETKİNLİKLERİ 27. Hayvanat bahçelerini ziyaret 2,40 0,16 0,38 4, Botanik bahçelerini ziyaret 2,34 0,42 0,98 11, Lunaparka gitmek 1,83 0,62 1,13 13, Manzara seyri amaçlı yaya ya da otomobil ile gezinti 2,00 0,50 1,00 12, Dış mekan hobi uğraşıları 1,83 1,47 2,69 32, Yürüyüş / gezinti 1,75 2,16 3,78 45, Banklarda oturarak dinlenmek / gazete vb. okumak 1,57 2,79 4,38 52, Geniş çim alanlarda serbest etkinlik. 1,95 0,92 1,79 21, Parklarda koşu / kültürfizik hareketleri yapmak 1,09 3,65 3,98 47, Çocukları eğlendirmek 1,75 3,00 5,25 63, Piknik alanlarına gitmek 2,73 0,49 1,34 16,05 TOPLAM 21,24 16,18 26,71 320,54 SUYA BAĞLI SPOR VE EĞLENCE ETKİNLİKLERİ 39. Kapalı yüzme havuzunda yüzmek 1,78 1,47 2,62 31, Açık yüzme havuzunda yüzmek 2,13 0,61 1,30 15, Denizde yüzmek güneşlenmek vb plaj etkinlikleri 2,37 1,14 2,70 32, Yelkenli 1,50 1,66 2,49 29, Su kayağı 1,00 0,83 0,83 9, Deniz bisikleti kullanmak 0,67 0,80 0,54 6, Jet ski kullanmak 0,85 0,76 0,65 7, Deniz araçları ile gezinti 2,00 0,49 0,98 11, Su parklarına gitmek 2,43 0,51 1,24 14, Olta balıkçılığı 2,00 0,67 1,34 16,08 TOPLAM 16,73 8,94 14,68 176,15 115

131 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Onur BOYACIGİL Çizelge 4.27, bireylerin, yaşadıkları mahallede bulunmaması nedeniyle etkili bir katılım gösteremedikleri, ancak, sürekli olarak yararlanabilecekleri bir konum ve özellikte rekreasyon etkinlik alanlarının tesis edilmesi durumundaki katılım sayıları ve sürelerini göstermektedir. Çizelgede verilen değerler, Çizelge 4.24 te verilen değerlerle (varolan dışmekan rekreasyon olanaklarının iyileştirilmesi durumunda, bu etkinliklere ortalama katılım sayı ve sürelerine ilişkin değerler) özde benzerlik göstermektedir. En yoğun katılım spor ve eğlence etkinlikleri kapsamında olacaktır. Çizelge 4.27 deki katılım süre ve sayıları, her etkinlik öbeğindeki etkinlik çeşitliliğinin fazla olmasına karşın sosyal-kültürel etkinlikler dışında Çizelge 4.24 te verilen değerlerden düşüktür. Çizelge 4.27 de verilen değerlerin etkinliklere katılamayan, fakat bu etkinlikler için gerekli alan ve donatıların tesis edilmesi durumunda katılacağını belirten bireyleri kapsaması, bu bireyleri etkinlik sayısı ve zaman kullanımında deneyim yetersizliğinden kaynaklanan bir duyarlılığa yöneltmiş olabilir. Çizelge 4.27 de vurgulanması gereken konu, sosyal-kültürel etkinliklere katılım düzeyinin, Çizelge 4.24 te verilen değerden % 50 daha fazla bulunmasıdır. Bu etkinliklere katılım düzeyinin diğer etkinlikler içindeki oranı Çizelge 4.24 te ortalama 1/40 ı iken bu oranın Çizelge 4.27 de dört kat artarak 1/10 a yükselmesi, sosyal-kültürel etkinlik alanlarına olan kullanıcı isteminin uygulamaya yeterince yansıtılamadığı düşüncesini yaratmaktadır. Buna karşın, bedensel katılımın daha etkin ve yoğun olduğu spor ve eğlence etkinliklerine olan katılım düzeyi ve istemler, bu etkinliklerin yapılabileceği alan ve donatılar yeterli olduğunda uygulamaya daha çok yansımaktadır. Yerel yönetimlerin kamusal rekreasyon olanaklarına yönelik plan kararlarında bu durumun dikkate alınması, ancak, kent ve kentli kültürünün oluşturulması ve yerleştirilmesi açısından sosyal ve kültürel etkinlik alanlarına önem verilmesi ve halkın bu etkinliklere katılımını destekleyecek politikaların geliştirilmesi önem taşımaktadır Kamusal Rekreasyon Olanaklarının Geliştirilmesinin Toplumsal Fayda Maliyet Tahminleri Araştırmanın Giriş, Materyal ve Yöntem bölümlerinde ayrıntılı açıklandığı gibi, bu çalışmanın temel amaçlarından biri, Payas-İskenderun-Arsuz kentsel 116

132 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Onur BOYACIGİL bölgesinde kamusal rekreasyon olanaklarının geliştirilmesinin topluma sağlayacağı faydalar ile yükleyeceği maliyetlerin tahmin edilebilmesidir. Toplumsal fayda ve maliyet durumu; herhangi bir toplumsal proje ya da yatırımın (araştırmada kamusal rekreasyon olanakları proje ya da yatırımı) gelecekte sağlayacağı gelirin (faydanın) uygun bir faiz oranından iskonto edilmiş bugünkü değerinden yatırım maliyetinin çıkartılması ile yani ekonomi terimbilimindeki karşılığı olan ve aşağıdaki Eşitlik (4.2) de verilen net bugünkü değerle (NBD) tanımlanmaktadır. T NBD = (B t - C t ) / (1+r) t > 0 t=0 (4.2) Çalışmada toplumsal faydalar, kamusal rekreasyon olanaklarının geliştirilmesi için bireylerin ödemeye isteklilikleri (ÖİD: Ödemeye İsteklilik Değeri) temel alınarak belirlenmiştir. Çünkü kamusal rekreasyon olanaklarının piyasası bulunmamakta, alınıp satılmadıkları için piyasa koşullarında elde edilecek bir gelir oluşmamaktadır. Araştırma alanındaki bireylerin rekreasyon olanaklarını kullanımdan dolayı kendilerine sağlayacakları fayda karşılığındaki ödemeye isteklilik düzeyleri sanal bir piyasada elde edilecek gelir olarak düşünüldüğünde net bugünkü değerin fayda yani gelir bileşeni bulunmuş olacaktır. Bu bağlamada çalışmada kullanılan anket formunun Dış Mekan Rekreasyon İstemlerinin Belirlenmesi başlıklı IV bölümünün 7. Sorusunun D maddesi bireylerin ödemeye isteklilik düzeylerine ayrılmıştır. Toplumsal maliyetler ise konuyla ilgili resmi birim fiyatlar temel alınarak hesaplanmıştır. Araştırma alanındaki kamusal rekreasyon olanaklarının geliştirilmesinin net bugünkü değerinin (NBD) dört bileşenine (kamusal rekreasyon olanaklarının proje oranı, iskonto oranı, toplumsal faydalar ve toplumsal maliyetler) ilişkin hesaplamalardan ortaya çıkan bulgular alt başlıklar halinde aşağıda verilmiştir. 117

133 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Onur BOYACIGİL Kamusal Rekreasyon Olanaklarının Proje Ömrü Ülkemizde imar planları 20 yıllık bir dönemi içermektedir. Bu nedenle kamusal rekreasyon alanları kapsamında incelenen aktif yeşil alanların ve kültürel mekanların proje ömrü (T) 20 yıl kabul edilmiştir İskonto Oranı Araştırmada, gayrisafi yurt içi hasılanın (GSYİH) uzun dönemlerdeki değişim oranı iskonto oranı olarak alınmıştır. Üretim yöntemi ile hesaplanan GSYİH (sabit fiyatlarla) 1998 yılında Milyon TL, 2007 yılında Milyon TL dir (TUİK, 2008). İki veri arasında 10 (n) yıllık bir değişim vardır. Bu değerler yöntem bölümünde verilen A/B=(1+r) n eşitliğinde yerine konularak / = (1+r) 10, iskonto oranı (r) 0,0371 (% 3,71) bulunmuştur Kamusal Rekreasyon Olanaklarının Geliştirilmesinin Toplumsal Faydası Araştırmada, kamusal rekreasyon olanaklarının geliştirilmesinin toplumsal faydalarının belirlenmesinde ilk önce bireysel faydaların (bireysel ÖİD) aritmetik ortalamaları hesaplanmış, bulunan değerler hane sayısı ve azalan fayda oranı ile çarpılarak toplumsal fayda değeri elde edilmiştir. Hesaplanan fayda, en küçük ekonomik birim olan hanenin elde edeceği fayda olarak değerlendirilmiştir. Bu çerçevede, kamusal rekreasyon olanaklarının geliştirilmesinin toplumsal faydası üç bileşenden oluşmuştur, Kamusal rekreasyon olanaklarının geliştirilmesinden fayda sağlayacak hane sayıları. Bireylerin sağladıkları fayda için harcadıkları ve gelecekte sağlayacakları fayda için aylık hane halkı gelirinden bir yıl boyunca ödemeye istekli oldukları para miktarlarının aritmetik ortalaması, Nüfus artışına bağlı olarak faydadaki azalmayı belirleyen azalan fayda oranı, 118

134 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Onur BOYACIGİL Kamusal Rekreasyon Olanaklarının Geliştirilmesinden Fayda Sağlayacak Hane Sayıları Araştırmada, kamusal rekreasyon olanaklarının geliştirilmesinden elde edilecek fayda değeri (ödemeye isteklilik değerleri) için Vair ve Loomis (1993), Lockwood ve ark. (1993), Gümüş (1994), Kramer ve ark. (1994), Bonnieux ve Goffe (1998), Uslu (2002), Altunkasa (2004) nın çalışmalarında kullandıkları gibi en küçük ekonomik birim olan hane sayısı değeri temel alınmıştır. Fayda formülünde hane sayısı değeri olarak kent nüfusu ile oranlanmış bir yıllık ödeme yüklenen hane sayıları (A) kullanılmıştır. A nın hesaplanmasında; anket verilerinden elde edilen; etkinliklere katılım, iyileştirme ve tesis için bir yıllık ödeme yüklenen hane sayıları (B), kentsel hane sayıları (C) ve anket yapılan hane sayıları (D) temel alınmıştır. Kentsel hane sayılarının hesaplanmasında ise Hatay ı temsil eden 2007 yılı kentli hane halkı büyüklüğü olan 4,5 değeri esas alınmıştır (TÜİK-Hatay Bölge Müdürlüğü, 2009). Kent nüfusu ile oranlanmış bir yıllık ödeme yüklenen hane sayıları, A=(B*C)/D eşitliği ile hesaplanmıştır. Değerler Çizelge 4.28 de verilmiştir. 119

135 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Onur BOYACIGİL 120

136 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Onur BOYACIGİL Bireylerin Sağladıkları Fayda için Harcadıkları ve Gelecekte Sağlayacakları Fayda için Aylık Hane Halkı Gelirinden Bir Yıl Boyunca Ödemeye İstekli Oldukları Para Miktarları Çalışmada bireylerin rekreasyonel etkinliklere katılım için harcadıkları para miktarı şimdiki kullanım değerini, varolan olanakların iyileştirilmesi ve olmayanların tesisi için ödemeye istekli oldukları para miktarı ise gelecekteki kullanım değerini (opsiyon=seçenek olma değeri) temsil etmektedir. Para miktarları, ankette yeralan açık uçlu sorular ile sorgulanmıştır. Bu amaçla bireylere anket formu ile birlikte Dışmekan Rekreasyon Etkinlikleri Listesi gösterilmiştir (EK 1). Listede 51 adet etkinlik sıralanmıştır. Bireylerden, etkinliklere tek katılımda aylık hane halkı gelirinden harcadıkları para miktarı ile iyileştirme ve tesis için bir yıl boyunca her ay ödemeye istekli oldukları para miktarını (ÖİD: Ödemeye İsteklilik Değeri) belirtmeleri istenmiştir. Etkinliklere katılım, etkinliğe bağlı olarak yıl boyu ya da yılın belirli bölümlerinde gerçekleşmekle birlikte, bu tür çalışmalarda yılın tamamının dikkate alınması eğilimi etkin olduğundan, bu çalışmada da katılım zamanı 12 ay olarak belirlenmiştir. Ankete katılan bireylerin bildirdiği değerler kullanılarak a) Etkinliklere tek bir katılımda harcanan ortalama para miktarları, b) etkinliklerin iyileştirilmesi ve tesisi için aylık ÖİD, c) etkinliklere aylık katılım sayıları hesaplanmıştır. Etkinliklere tek bir katılımda harcanan para miktarı ile aylık katılım sayısı çarpılarak aylık harcanan ortalama para miktarlarına ulaşılmıştır. Bir yılda ödemek için yüklenilen toplam para miktarı ise; aylık harcanan ortalama para miktarı x 12 + iyileştirme için aylık ÖİD x 12 + tesis için aylık ÖİD x 12 biçiminde formüle edilmiştir. Elde edilen bir yılda ödemek için yüklenilen toplam para miktarı değerleri ise ödemeyi yüklenen hane sayısı ile çarpılarak hane sayısı ile oranlanmış bir yılda ödemek için yüklenilen para miktarlarına ulaşılmıştır. Bu bağlamda Payas, İskenderun ve Arsuz için elde edilen parasal değerler Çizelge 4.29, 4.30 ve 4.31 de verilmiştir. Hane sayıları ile oranlanmış yıllık yüklenilen parasal değerler, imar planlama çalışmalarına altlık oluşturabilecek rekreasyon istemleri matrisinin hazırlanmasında kullanılmıştır. 121

137 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Onur BOYACIGİL 122

138 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Onur BOYACIGİL 123

139 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Onur BOYACIGİL 124

140 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Onur BOYACIGİL Nüfus Artışına Bağlı Olarak Faydadaki Azalmayı Belirleyen Azalan Fayda Oranı Rekreasyon olanaklarının geliştirilmesinin Toplam Ekonomik Değeri diğer bir deyişle gelişmeden kaynaklanan Toplam Yıllık Fayda (B TOP-YIL ), yıllık nüfus artışına bağlı olarak her yıl belirli oranda azalacaktır. Çünkü nüfus arttıkça kişi başına düşen kamusal rekreasyon alanı miktarı azalacaktır. Bu nedenle rekreasyon olanaklarının geliştirilmesinin fayda değerine, nüfus artışından kaynaklanan kişi başına rekreasyon alanı miktarındaki azalmanın (fayda azalması) yansıtılması gerekmektedir. Çalışmada bunu sağlayabilmek için kamusal rekreasyon olanaklarının geliştirilmesi ile kazanılacak faydanın 20 yıl boyunca azalma oranları her yıl için ayrı ayrı hesaplanmıştır. Birbirini izleyen her yıl için hesaplanan kişi başına kamusal rekreasyon alanı miktarlarının, ilk yıl oluşacak kişi başına kamusal rekreasyon alanı miktarlarına bölünmesi ile yıllara göre azalan fayda oranına ulaşılmıştır. Bu hesaplamanın yapılabilmesi için Payas, İskenderun, Arsuz un 2009 yılı kentsel nüfus verilerine gereksinim duyulmuştur. Bu nedenle 2007 yılı nüfus sayımı verileri esas alınarak önce 2009 yılı için sonra da proje ömrü olarak belirlenen 20 yıl için nüfus projeksiyonu yapılmıştır. Üç yerleşim biriminin 2007 yılı nüfus verileri Çizelge 4.32 de verilmiştir. Çizelge Payas-İskenderun-Arsuz Kentsel Bölgesinin 2007 Yılı Nüfus Sayımına Göre Mahalle Nüfusları (TUİK-Hatay Bölge Müdürlüğü, 2009). KENTSEL YERLEŞİM MAHALLE ADI NÜFUS Cumhuriyet Fatih İstiklal Karacami Karbeyaz PAYAS Karşı 736 Kürtül Yenişehir Yıldırım Beyazıt Mahallesi bilinmeyen 284 TOPLAM

141 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Onur BOYACIGİL Çizelge Devamı Barbaros Barıştepe Buluttepe Cumhuriyet Çay Dumlupınar Esentepe Fatih Sultan Mehmet Gültepe Gürsel Güzelçay Hürriyet İsmet inönü Kocatepe İSKENDERUN Kurtuluş Meydan Modernevler Muradiye Mustafa Kemal Numune Pınarbaşı Pirireis Sakarya Savaş 889 Süleymaniye Yenişehir Yıldırımtepe Yunus Emre TOPLAM Arpaçiftlik ARSUZ Uluçınar TOPLAM KENTSEL BÖLGE GENEL TOPLAM Çizelge 4.28 de verilen nüfus bilgileri kullanılarak, Payas-İskenderun-Arsuz kentsel bölgesi için yılları için (20 yıl) nüfus projeksiyonu yapılmıştır. Projeksiyon yapılırken TÜİK in esas aldığı doğal artış bağıntısı kullanılmıştır. Doğal artış bağıntısı matematiksel olarak aşağıda verilen Eşitlik (4.3) tanımlanmaktadır: P n =P o. e r n (4.3) 126

142 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Onur BOYACIGİL Eşitlikte; Pn : İki ardıl sayımdan ikincisini e : (sabit sayı) Po : İki ardıl sayımdan birincisini n : İki sayım arasında bulunan zaman birimi sayısını r : İki sayım arasında, zaman birimi içerisindeki nüfus artış hızını tanımlamaktadır (TÜİK, 2008b). Hesaplamalarda önce, kesin sonuçları bilinen son iki sayım sonucu değerleri kullanılarak her yerleşim için artış oranı (r) saptanmıştır. r değerinin saptanmasında r = 1/n x ln (P n / P o ) eşitliğinden yararlanılmıştır. Payas için r = 0,003375, İskenderun için r = 0, bulunmuştur. Daha sonra her yerleşim birimi için projeksiyon, bilinen başlangıç yılına uygulanarak sonraki yılların değeri bulunmuştur. Arsuz un 2000 ve 2007 yılı nüfus sayım sonuçları karşılaştırıldığında nüfusun değişmeme hatta azalma eğiliminde olduğu görülmektedir. Bu nedenle Arsuz nüfusu çalışmada sabit kabul edilmiş, projeksiyon yapılmamıştır. Nüfus projeksiyonu sonuçları Çizelge 4.33 te verilmiştir. Çizelge Payas-İskenderun-Arsuz Kentsel Bölgesinin Dönemi Nüfus Projeksiyonu. YIL PAYAS İSKENDERUN ARSUZ

143 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Onur BOYACIGİL Kamusal rekreasyon olanakları kapsamındaki aktif yeşil alanların nüfusa bağlı azalan fayda oranları hesaplanırken, 3194 no lu İmar Kanunu kapsamında çıkarılan Plan Yapımına Ait Esaslara Dair Yönetmelikte öngörülen kişi başına 10 m 2 değeri esas alınmıştır. Arsuz da ise nüfus sabit kabul edildiği için yıllara göre azalan fayda oranı hesaplanmamıştır. Ancak, 10 m 2 /kişi büyüklüğü esas alınarak sabit nüfus için tesis edilmesi gerekli toplam yeşil alan büyüklüğü (toplam proje alanı) belirlenmiştir. Ulaşılan sonuçlar sırasıyla Çizelge 4.34, 4.35 ve 4.36 da verilmiştir. Çizelge Payas ta Aktif Yeşil Alanların Proje Ömrü Boyunca Artan Nüfus Artışına Bağlı Yıllık Azalan Fayda Oranları. Proje Payas Toplam Proje Kişi Başına Alan Azalan Fayda Yıl Ömrü Nüfusu Alanı (m 2 ) Miktarı (m 2 ) Oranı ,00 1, ,97 0, ,93 0, ,90 0, ,87 0, ,83 0, ,80 0, ,77 0, ,73 0, ,70 0, ,67 0, ,64 0, ,60 0, ,57 0, ,54 0, ,51 0, ,47 0, ,44 0, ,41 0, ,38 0, ,35 0,93473 Çizelge İskenderun da Aktif Yeşil Alanların Proje Ömrü Boyunca Nüfus Artışına Bağlı Yıllık Azalan Fayda Oranları. Proje İskenderun Toplam Proje Kişi Başına Alan Azalan Fayda Yıl Ömrü Nüfusu Alanı (m 2 ) Miktarı (m 2 ) Oranı ,00 1, ,87 0, ,73 0, ,60 0, ,47 0, ,35 0, ,22 0,

144 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Onur BOYACIGİL Çizelge Devamı ,10 0, ,98 0, ,86 0, ,74 0, ,62 0, ,50 0, ,39 0, ,28 0, ,17 0, ,06 0, ,95 0, ,84 0, ,74 0, ,63 0,76344 Çizelge Arsuz da Aktif Yeşil Alanlar için Gerekli Toplam Proje Alanı. Arsuz Toplam Proje Kişi Başına Alan Proje Ömrü Yıl Nüfusu Alanı (m 2 ) Miktarı (m 2 ) 20 YIL Kültürel mekanlar için nüfusa bağlı azalan fayda oranları hesaplanırken, 3194 kanun no lu İmar Kanunu kapsamında çıkarılan Plan Yapımına Ait Esaslara Dair Yönetmelikte kültürel tesis alanları için önerilen nüfus için 1 m 2 /kişi (Payas için), ve üstü nüfus için 2,5 m 2 /kişi (İskenderun için) büyüklükleri esas alınmıştır. Arsuz da nüfus sabit kabul edilerek kültürel mekanlar için yıllara göre azalan fayda oranı hesaplanmamış ancak nüfus için 0,5 m 2 /kişi büyüklüğü esas alınarak sabit nüfus için tesis edilmesi gerekli toplam kültürel mekan büyüklüğü (toplam proje alanı) belirlenmiştir. Ulaşılan sonuçlar Çizelge 4.37, 4.38 ve 4.39 da verilmiştir. Çizelge Payas ta Kültürel Mekanların Proje Ömrü Boyunca Nüfus Artışına Bağlı Yıllık Azalan Fayda Oranları. Proje Ömrü Yıl Payas Nüfusu Toplam Proje Alanı (m 2 ) Kişi Başına Alan Miktarı (m 2 ) Azalan Fayda Oranı ,0000 1, ,9966 0, ,9933 0, ,9899 0, ,9866 0, ,9833 0,

145 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Onur BOYACIGİL Çizelge Devamı ,9800 0, ,9767 0, ,9734 0, ,9701 0, ,9668 0, ,9636 0, ,9603 0, ,9571 0, ,9539 0, ,9507 0, ,9474 0, ,9443 0, ,9411 0, ,9379 0, ,9348 0,93475 Çizelge İskenderun da Kültürel Mekanların Proje Ömrü Boyunca Nüfus Artışına Bağlı Yıllık Azalan Fayda Oranları. Proje İskenderun Toplam Proje Kişi Başına Alan Azalan Fayda Yıl Ömrü Nüfusu Alanı (m 2 ) Miktarı (m 2 ) Oranı ,5000 1, ,4665 0, ,4334 0, ,4008 0, ,3686 0, ,3369 0, ,3055 0, ,2746 0, ,2441 0, ,2141 0, ,1844 0, ,1551 0, ,1262 0, ,0977 0, ,0696 0, ,0418 0, ,0145 0, ,9875 0, ,9608 0, ,9345 0, ,9086 0,

146 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Onur BOYACIGİL Çizelge Arsuz da Kültürel Mekanlar için Gerekli Toplam Proje Alanı. Arsuz Toplam Proje Kişi Başına Alan Proje Ömrü Yıl Nüfusu Alanı (m 2 ) Miktarı (m 2 ) 20 YIL ,5 Çalışmada kamusal rekreasyon olanaklarının şimdiki ve gelecekteki kullanımından sağlanan fayda karşılığında bir yılda ödemek için yüklenilen hane sayısı ile oranlanmış parasal değerler ve yıllara göre azalan fayda oranlarına ilişkin veriler toplumsal fayda tahminlerinin bileşenlerini oluşturmuştur. Toplumsal fayda, üç yerleşim birimindeki aktif yeşil alanlar ve kültürel mekanlar için Eşitlik (4.4) kullanılarak belirlenmeye çalışılmıştır: B TOP-YIL = Hane Sayısı ile Oranlanmış Bir Yılda Ödemek için Yüklenilen Toplam Para Miktarı 2009 x Azalan Fayda Oranı YIL (4.4) Toplumsal fayda tahminleri, üç yerleşim birimi ve aktif yeşil alanlar ile kültürel mekanlar için Çizelge 4.40, 4.41, 4.42, 4.43, 4.44 ve 4.45 te verilmiştir. Arsuz için yapılan toplumsal fayda tahminlerinde nüfus sabit kabul edildiği için azalan fayda oranı bileşeni göz ardı edilmiştir. Hesaplamalardan Arsuz için 1 yıllık toplumsal fayda miktarı temel alınmıştır. Çizelge Payas ta Aktif Yeşil Alanların Kullanımı ve Geliştirilmesine Yönelik Olarak Tahmin Edilen Toplumsal Fayda Değerleri. Hane Sayısı ile Oranlanmış Bir Yılda Ödemek için Yüklenilen YIL Toplam Para Miktarı 2009 = TL Azalan Fayda Oranı B TOP-YIL (10 m 2 /kişi için) , , , , , , , , , , , , , , , ,

147 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Onur BOYACIGİL Çizelge Devamı , , , , , B TOPLAM : Çizelge İskenderun da Aktif Yeşil Alanların Kullanımı ve Geliştirilmesine Yönelik Olarak Tahmin Edilen Toplumsal Fayda Değerleri. YIL Hane Sayısı ile Oranlanmış Bir Yılda Ödemek için Yüklenilen Toplam Para Miktarı 2009 = TL Azalan Fayda Oranı B TOP-YIL (10 m 2 /kişi için) , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , B TOPLAM :

148 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Onur BOYACIGİL Çizelge Arsuz da Aktif Yeşil Alanların Kullanımı Geliştirilmesine Yönelik Olarak Tahmin Edilen Toplumsal Fayda Değerleri. YIL Hane Sayısı ile Oranlanmış Bir Yılda Ödemek için Yüklenilen Toplam Para Miktarı 2009 = TL B TOP-YIL (10 m 2 /kişi için) B TOPLAM : Çizelge Payas ta Kültürel Mekanların Kullanımı ve Geliştirilmesine Yönelik Olarak Tahmin Edilen Toplumsal Fayda Değerleri. Hane Sayısı ile Oranlanmış Bir Yılda Ödemek için Yüklenilen YIL Toplam Para Miktarı 2009 = TL Azalan Fayda Oranı B TOP-YIL , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , B TOPLAM : Çizelge İskenderun da Kültürel Mekanların Kullanımı ve Geliştirilmesine Yönelik Olarak Tahmin Edilen Toplumsal Fayda Değerleri. Hane Sayısı ile Oranlanmış Bir Yılda Ödemek için Yüklenilen YIL Toplam Para Miktarı 2009 = TL Azalan Fayda Oranı B TOP-YIL , , , , , , , , , ,

149 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Onur BOYACIGİL Çizelge Devamı , , , , , , , , , , , B TOPLAM : Çizelge Arsuz da Kültürel Mekanların Kullanımı ve Geliştirilmesine Yönelik Olarak Tahmin Edilen Toplumsal Fayda Değerleri. YIL Hane Sayısı ile Oranlanmış Bir Yılda Ödemek için Yüklenilen Toplam Para Miktarı 2009 = TL B TOP-YIL B TOPLAM : Kamusal Rekreasyon Olanaklarının Geliştirilmesinin Toplumsal Maliyeti Rekreasyon olanaklarının geliştirilmesinin önemli düzeyde bir maliyeti olacaktır. Maliyetin çeşitli yollarla (vergi, harç, giriş ya da kullanım ücreti vb) bu olanaklardan yararlanan bireylere (hanelere) yansıtılacağı kabul edildiğinde, iyileştirme ve tesis maliyetleri aynı zamanda toplumsal maliyetler olarak değerlendirilebilir. Çalışmada kamusal rekreasyon olanaklarının geliştirilmesi maliyetlerinin hesaplanmasında, aktif yeşil alanların (mahalle parkı, çocuk bahçesi, spor ve oyun alanı) ve kültürel mekanların (kültür merkezi, kütüphane) ilk tesis maliyetleri temel alınmıştır. Aktif yeşil alanlar için maliyetler, TMMOB-Peyzaj Mimarları Odası nın 2009 yılına ilişkin Peyzaj Mimarlığı Proje / Planlama Hizmet Sınıflarına Göre Birim Yaklaşık Uygulama Maliyetleri (YUM m 2 /TL) kapsamındaki Yapısal ve Bitkisel Peyzaj Mimarlığı Hizmetleri Karşılığı esas alınarak hesaplanmıştır. 134

150 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Onur BOYACIGİL Çalışmada, aktif yeşil alanlar kapsamında irdelenen mahalle parkı, çocuk bahçesi, spor ve oyun alanlarının tesisi II. hizmet sınıfına girmektedir ve yaklaşık birim maliyeti 39,00 YUM m 2 /TL dir (TMMOB-PMO, 2009). Kültürel mekanlar kapsamında irdelenen kütüphaneler ve kültür yapıları için de, tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüğe giren Mimarlık ve Mühendislik Hizmet Bedellerinin Hesabında Kullanılacak 2008 Yılı Yapı Yaklaşık Birim Maliyetleri Hakkında Tebliğ de yeralan 682,00 TL/m 2 fiyatı esas alınmıştır (T.C. Resmi Gazete, 2008a). Yukarıda belirtilen birim fiyatlarına göre hesaplanan ilk tesis maliyetleri üç yerleşim birimi ve aktif yeşil alanlar ile kültürel mekânlar için Çizelge 4.46 da verilmiştir. Çizelge Payas-İskenderun-Arsuz Kentsel Bölgesinde Aktif Yeşil Alanların ve Kültürel Mekanların İlk Tesis Maliyetleri (TL). Aktif Yeşil Alanlar Kentsel Yerleşim Alanı 2009 Yılı Kentsel Nüfusu *Kişi Başına Öneri Alan Büyüklüğü (m 2 ) Toplam Proje Alanı (m 2 ) Birim Fiyat (TL) İlk Tesis Maliyeti (TL) Payas İskenderun Arsuz Kültürel Mekanlar Payas İskenderun , Arsuz , * Kişi başına öneri alan büyüklükleri (m 2 ) için Plan Yapımına Ait Esaslara Dair Yönetmelik EK-1 de (T.C. Resmi Gazete, 1999) bulunan alan büyüklük değerleri temel alınmıştır. NBD tahminlerinde, kamusal rekreasyon olanaklarının şimdiki ve gelecekteki kullanımından sağlanacak faydanın karşılığı olarak bildirilen para miktarları kullanılmıştır (bildirilen para miktarları daha önce Çizelge 4.28, 4.29 ve 4.30 da verilen para miktarlarıdır). 135

151 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Onur BOYACIGİL Bulunan toplumsal faydalar ve toplumsal maliyetler 20 yıl proje ömrü ve % 3,71 iskonto oranında NBD eşitliğindeki yerlerini aldığında, kamusal rekreasyon olanaklarının geliştirilmesinin net toplumsal faydaları üç yerleşim biriminde Plan Yapımına Ait Esaslara Dair Yönetmelik esas alınarak Aktif Yeşil Alanlarda Yapılan Etkinlikler ve Kültürel Mekanlarda Yapılan Etkinlikler olmak üzere iki ana öbekte değerlendirilmiştir. NBD ler Çizelge 4.47, 4.48, 4.49, 4.50, 4.51 ve 4.52 de verildiği gibi tahmin edilmektedir. Çizelge Payas ta Aktif Yeşil Alanların Kişi Başına Düşen Miktarının 10 m 2 Olmasının Sağlayacağı Toplumsal Faydaların Net Bugünkü Değerleri (TL). YIL B TOPLAM-YEŞİL C TOPLAM-YEŞİL (1+r) n Net Bugünkü Değer (NBD YEŞİL-PAYAS ) , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , TOPLAM NBD:

152 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Onur BOYACIGİL Çizelge İskenderun da Aktif Yeşil Alanların Kişi Başına Düşen Miktarının 10 m 2 Olmasının Sağlayacağı Toplumsal Faydaların Net Bugünkü Değerleri (TL). YIL B TOPLAM-YEŞİL C TOPLAM-YEŞİL (1+r) n Net Bugünkü Değer (NBD YEŞİL-İSKENDERUN ) , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , TOPLAM NBD: Çizelge Arsuz da Aktif Yeşil Alanların Kişi Başına Düşen Miktarının 10 m 2 Olmasının Sağlayacağı Toplumsal Faydaların Net Bugünkü Değerleri (TL). YIL B TOPLAM-YEŞİL C TOPLAM-YEŞİL (1+r) n Net Bugünkü Değer (NBD YEŞİL-ARSUZ ) , , , ,

153 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Onur BOYACIGİL Çizelge Devamı , , , , , , , , , , , , , , , , , TOPLAM NBD: Çizelge Payas ta Kültürel Mekanların Kişi Başına Düşen Miktarının 1 m 2 Olmasının Sağlayacağı Toplumsal Faydaların Net Bugünkü Değerleri (TL). YIL B TOPLAM-YEŞİL C TOPLAM-YEŞİL (1+r) n Net Bugünkü Değer (NBD KÜLTÜR-PAYAS ) , , , , , , , , , , , ,

154 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Onur BOYACIGİL Çizelge Devamı , , , , , , , , , TOPLAM NBD: Çizelge İskenderun da Kültürel Mekanların Kişi Başına Düşen Miktarının 2,5 m 2 Olmasının Sağlayacağı Toplumsal Faydaların Net Bugünkü Değerleri (TL). YIL B TOPLAM-YEŞİL C TOPLAM-YEŞİL (1+r) n Net Bugünkü Değer (NBD KÜLTÜR-İSKENDERUN ) , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , TOPLAM NBD:

155 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Onur BOYACIGİL Çizelge Arsuz da Kültürel Mekanların Kişi Başına Düşen Miktarının 0,5 m 2 Olmasının Sağlayacağı Toplumsal Faydaların Net Bugünkü Değerleri (TL). YIL B TOPLAM-YEŞİL C TOPLAM-YEŞİL (1+r) n Net Bugünkü Değer (NBD KÜLTÜR-ARSUZ ) , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , TOPLAM NBD: Çizelge 4.53 te ise, kamusal rekreasyon olanaklarının geliştirilmesinin net bugünkü değerlerini bir bütün olarak algılayabilme kolaylığı sağlamak ve üç yerleşim birimi ve iki rekreasyonel olanak öbeği arasında karşılaştırmaya olanak tanıyabilmek amacıyla bulguların derlenmesine çalışılmıştır. 140

156 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Onur BOYACIGİL 141

157 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Onur BOYACIGİL Elde edilen bulgular bağlamında yapılan irdelemeler üç temel sonucu ortaya çıkarmaktadır. Aktif yeşil alanlar için hesaplanan maliyet:fayda oranları İskenderun için 1:25,28 Payas için 1:5,88 ve Arsuz için 1:0,26 dır. En yüksek faydanın, maliyetinin yaklaşık 25 katı ile İskenderun da oluşmasının nedeni, İskenderun un diğer iki yerleşim alanına göre çok daha yüksek nüfusa sahip ve buna bağlı olarak yoğun yapılaşma eğiliminde olmasıdır. Yoğun yapılaşma, daha çok kentsel toprak kullanımını gerektirdiğinden, kentsel arazi tahsisi yeşil alanlar aleyhine gerçekleşebilmektedir. Bu durum kent halkının yeşil alanlara gereksinimini arttırdığından böyle bir maliyet: fayda oranının oluşması doğal kabul edilebilir. İkinci sırada yeralan Payas ise kırsal ve kentsel özellikleri birlikte içermektedir. Yakın çevredeki doğal ya da doğala yakın alanlar yeşil alan gereksinimlerinin karşılanmasında avantaj sağlayabilmektedir. Ancak yörede konumlanan organize sanayi bölgesi, istihdam olanağı sunması nedeniyle kırsal alandan Payas a doğru bir çekim merkezi durumundadır. İskenderun kadar olmasa da özellikle son yıllarda özellikle organize sanayi bölgesi kaynaklı yapılaşmalar yoğunluk kazanmaktadır. Bu durum, günün önemli bir bölümünü çalışmayla geçiren yöre halkı için kısa sürede ulaşılabilir yeşil alan gereksinimlerini arttırmaktadır. Çalışmada bulunan 1:5,88 maliyet-fayda oranı söz konusu gereksinim artışının göstergesi kabul edilebilir. Arsuz da faydanın maliyete yakın bulunması, bu yörenin yerleşik nüfusu düşük, daha kırsal ve doğal nitelikte bir yazlık belde olmasıyla açıklanabilir. Belde sakinleri rekreasyon amaçlı yeşil alan gereksinimleri için yakın çevredeki peyzaj niteliği yükselen alanlara kolayca ulaşabilme ve yararlanabilme olanağına sahiptirler. Kültürel mekanlar için hesaplanan maliyet:fayda oranları İskenderun için 1:0,15, Payas için 1:0,11 ve Arsuz için 1:0,05 dir. Yani her üç yerleşim yeri için hesaplanan toplumsal maliyetler toplumsal faydalardan daha yüksektir. Bunun nedeni kültürel mekanlar kapsamında değerlendirilen kütüphane ve kültür merkezinin yapısal ilk tesis maliyetlerinin yüksek olmasıdır. Ancak toplumsal maliyet-fayda tahminlerinde toplumun yararı ve çevrenin 142

158 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Onur BOYACIGİL sürdürülebilirliği birinci derecede önemlidir. İlk tesis maliyetlerinin zaman içinde 0 TL olduğu, sağlanan faydaların ise çok uzun yıllara yayıldığı düşünüldüğünde, yüksek görünen bu maliyet yüklenilebilir bir maliyet olduğu sonucuna varılabilir. Ayrıca kültürel olanakların bu çalışmada irdelenmeyen kullanım dışı faydaları (toplumsal ilişkilerin kurulması ve toplumsal dayanışmanın yerleşmesi, kent ve kentlilik kimlik ve kültürünün geliştirilmesi gibi) toplumsal faydaya eklendiğinde maliyet:fayda oranı fayda lehine değişim gösterecektir. Fayda ve maliyet tahminleri Payas-İskenderun-Arsuz kentsel bölgesi genelinde incelendiğinde, aktif yeşil alanların şimdiki ve gelecekteki kullanımından elde edilen fayda, maliyetin 22,51 katıdır. Kültürel mekanlar için hesaplanan maliyet:fayda oranı ise 1:0,15 dir yani maliyet faydadan daha yüksek çıkmıştır. Buna bağlı olarak aktif yeşil alanlar için NBD TL, kültürel mekanlar için NBD TL dir. Kültürel mekanlar için NBD in eksi değerde çıkması daha öncede belirtildiği gibi yüksek yapısal maliyetlerin bir sonucudur. Ancak, kentsel bölge ölçeğinde rekreasyon olanakları genel olarak değerlendirildiğinde toplam fayda TL, ilk tesis maliyeti toplam TL ve NBD TL hesaplanmıştır. Sonuç olarak fayda maliyetin yaklaşık 4 katı bulunmuş, NBD artı değer alarak NBD > 0 koşulu sağlanmıştır Kamusal Rekreasyon Olanakları Tasar Önerisi Çalışmada oluşturulan EKROS haritaları, varolan kamusal rekreasyon olanaklarını eşdeğer eğriler aracılığıyla ortaya koymaktadır. Ancak eğri değerlerini birbiri ile karşılaştırabilecek bir düzenleme içermemektedir. Oysa, bu yönde yapılacak planlama çalışmalarına uygulamaya yansıtılabilir bir altlık oluşturabilmek için varolan EKROS değerleri temel alınarak kamusal rekreasyon olanaklarının geliştirilmesinde öncelik düzeylerinin belirlenmesine gerek duyulmuştur. Bu amaçla her yerleşim alanı için en yüksek EKROS eğri değeri ile en düşük EKROS eğri değeri arasındaki fark üçe bölünmüş ve bulunan değer öncelik gruplarının sınıf değerlerinin belirlenmesinde kullanılmıştır. Öncelik grupları, Düşük, Orta ve Yüksek düzeyleri ile tanımlanmıştır. Sonuçlar, haritalar halinde Şekil 4.15, 4.16 ve 4.17 de verilmiştir. 143

159 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Onur BOYACIGİL Şekil Payas İçin Kamusal Rekreasyon Olanakları Tasar Önerisi. 144

160 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Onur BOYACIGİL Şekil İskenderun İçin Kamusal Rekreasyon Olanakları Tasar Önerisi. 145

161 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Onur BOYACIGİL Şekil Arsuz İçin Kamusal Rekreasyon Olanakları Tasar Önerisi. 146

162 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Onur BOYACIGİL Şekil 4.15, 4.16 ve 4.17 de verilen Payas-İskenderun ve Arsuz un Etkin Kamusal Rekreasyon Olanaklarının öncelik düzeylerini bir plan altlığı olarak tanımlayan tasar önerileri haritaları yorumlandığında aşağıdaki sonuçlara ulaşılabilir: Kamusal rekreasyon olanaklarının üç dereceli öncelik düzeyleri Payas ve Arsuz yerleşimlerinde birbirine benzer ve alansal olarak dengeli bir dağılım göstermektedir. Payas ta EKROS değerleri haritasından da (Şekil 4.11) izlenebileceği gibi yerleşim merkezi ve aynı zamanda kıyıyla bağlantılı mahallelerde kamusal rekreasyon alan ve mekanlarının önceliği 3. derecededir. Merkezden kenar mahallelere doğru öncelik düzeyi artmaktadır. Tarihsel doku ve yapılaşmanın kısıtlı olduğu kıyı bölgelerinde kamusal alan ve mekanların yoğunlaşması, kırsal yaşam tarzının biçim değiştirerek varlığını koruduğu, bahçeli, az katlı ya da müstakil konutların aile düzeyinde tarım ve kısmen hayvan yetiştirme etkinliklerine uygun özellikle inşa edildiği kenar mahalle veya kentle bağlanmış köy birimlerinde ise kamusal rekreasyon olanaklarının ihmal edilmesi Payas gibi yerleşimler için doğal kabul edilebilir. Diğer yandan özellikle aktif yeşil alan gereksiniminin doğal peyzaj değerleri (akarsu kıyısı, orman, koru, meyvelik gibi) ile çözümlenmeye çalışılması da bir gerçektir. Ancak, mevcut koşullar dikkate alındığında Payas sanayi başta olmak üzere tarım ve turizm sektörlerinin dinamiği ile İskenderun un çekim alanında ve çekim gücüyle gelişecek bir metropoliten alt bölge unsurudur. Bu alt bölgede merkezde İskenderun, işçi ve tarım yerleşimi Payas ve sayfiye kenti Arsuz birbirinin tümleyicisidir. Bu nedenle diğer kentsel sektörlerde olduğu gibi kamusal rekreasyon olanaklarının da bütüncül ve organik bir doku ortaya koyması ve bu dokunun sürekliliğinin sağlanması bir metropoliten alt bölge için önem taşımaktadır. Dolayısıyla gerek üst ve gerekse ayrıntı ölçeğinde yapılacak fiziksel planlamalarda Şekil 4.15 de sunulan haritanın, ileriki çalışmalarda disiplinler arası geliştirilmesi ve plan altlığı olarak değerlendirilmesi sürdürülebilir kent kavramına da önemli katkı sağlayabilecektir. Arsuz, kıyı ve kumsal özelliği yanında doğal bitki örtüsü ve tarım alanları ile Payas-İskenderun-Arsuz metropoliten alt bölgesinin sayfiye kenti 147

163 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Onur BOYACIGİL niteliğindedir ve özellikle İskenderun un çekim alanındadır. Yerleşimin çevresindeki doğal peyzaj değerlerinin zenginliği, kamusal rekreasyon olanaklarının özellikle aktif yeşil alanlar açısından geliştirilmesinde geri plana itici etki yaratmakla birlikte, üst ve ayrıntı ölçeğinde yapılacak planlamalarda çalışma alanının bir bütün olarak ele alınması ve kamusal rekreasyon olanaklarının tesisinde kesintisiz bir sistemin kurulması önem taşımaktadır. İskenderun da kuzeydeki yerleşim lekeleri dışında ana kent lekesinin tamamı kamusal rekreasyon olanaklarının geliştirilmesinde 1. öncelik derecesindedir. Kuzeydeki kent lekeleri ana kent lekesindeki mahallelerin EKROS değerlerini artırıcı etki yapmakla birlikte, uygulamada konum, büyüklük ve nüfus itibariyle bu etkinin kalıcı ve verimli olması olasılığı zayıftır. Kuzeydeki kent lekeleri, kıyı bölgesindeki sanayi tesislerinde çalışanların yanında aile işletmesi düzeyinde tarım yapan hanelerin oluşturduğu düşük nüfuslu yerleşim birimleridir. Sosyal donatı alanları kapsamında tesis edilen aktif yeşil alanların ana kent lekesinden ve özellikle yakın birimlerden gelecek kullanıcılara etkin hizmet götürmesi beklenemez. Ana kent lekesindeki kamusal rekreasyon olanakları öncelik düzeyi bu durumu belirgin olarak ortaya koymaktadır. İskenderun kentinin Payas-İskenderun-Arsuz kentsel bölgesinin merkezi ve çekim alanı konumunda olması söz konusu önceliklerin önemini daha da artırmaktadır. Kentsel gelişmeye biçim veren sektörler (konut, ticaret, sanayi, turizm, tarım ve liman işletmeciliği gibi) bu üç yerleşimin fiziksel, sosyal ve ekonomik bağlantısını zorunlu kılmaktadır. Kamusal rekreasyon olanakları fiziksel ve sosyal donatı alanları kapsamında önemli bir görev üstlenmenin yanında, kentsel ekosistemin dengelenmesinde de önemli bağ ve halkayı oluşturmaktadır. Bu bağın kurulması ve sürdürülebilirliğinde etkileme ve çekim alanı olarak İskenderun tüm sektörler açısından temel belirleyici ve kaynak noktasıdır. Bu bağlamda İskenderun un kamusal rekreasyon olanaklarının tahmin edilebilir gelecek temel alınarak geliştirilmesi ve bu olanakların Payas ve Arsuz yerleşim alanları ile organik bağının kurulması bir bakıma zorunluluk taşımaktadır. 148

164 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Onur BOYACIGİL Şekil 4.15, 4.16 ve 4.17 de verilen öncelik derecelendirmesi kamusal rekreasyon olanaklarının genel durumunu tanımlamaktadır. Kamusal rekreasyon olanaklarının kapsamı çok geniş olmakla birlikte, bu çalışmada varolan koşullar ve mevzuatta öngörülen kullanımlar temel alınarak bu olanaklar aktif yeşil alanlar (parklar, çocuk bahçeleri, spor ve oyun alanları) ve kültürel mekanlarla (kültür merkezi ve kütüphane) sınırlı tutulmuştur. Ülkemizde tarih ve (1. Mükerrer) sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Plan Yapımına Ait Esaslara Dair Yönetmeliğin (önceki adı; İmar Planı Yapılması ve Değişikliklerine Ait Esaslara Dair Yönetmelik olan bu yönetmeliğin adı tarih ve sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan yönetmeliğin 1. maddesi hükmü gereğince yukarıda belirtildiği gibi değiştirilmiştir), ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan değişik Ek-1 bölümünde kültürel mekanlar, kültürel tesis alanları olarak tanımlanmaktadır. Büyük şehirlerde ise, mevzuatta somut bir tanımlama bulunmamakla birlikte kültürel tesis alanları bütüncül yaklaşımla ele alınarak kültür merkezleri biçiminde düzenlenmektedir. Değişikliğin Ek- 1b bölümünde Sosyal ve Kültürel Tesisler başlığı altında kütüphaneler de kültürel tesis olarak değerlendirilmiştir. Yönetmelikte kültürel tesis alanları için kapsam belirtilmemekle birlikte nüfusla ilişkili kişi başına alan değerleri öngörülmüştür. Örneğin, nüfusu in üzerindeki yerleşimler için kişi başına öngörülen kültürel tesis alanı 2,5 m 2 dir. Ek-1b deki listede de kütüphaneler için yerleşimin büyüklüğü ile ilişkili en az alan değerleri verilmiştir. Örneğin, en az alan büyüklüğü büyük ilçe tipi kütüphaneler için m 2, il tipi (400 kişi) kütüphaneler için m 2 dir tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan 5216 Kanun No lu Büyükşehir Belediyesi Kanununun Üçüncü Bölümü, Büyükşehir Belediyesinin Görev, Yetki ve Sorumlulukları başlığı altındaki 7. maddenin m) bendinde Büyükşehirin bütünlüğüne hizmet eden sosyal donatılar, bölge parkları, hayvanat bahçeleri, hayvan barınakları, kütüphane, müze, spor, dinlence, eğlence ve benzeri yerleri yapmak, yaptırmak, işletmek veya işlettirmek, n) bendinde de Gerektiğinde sağlık, eğitim ve kültür hizmetleri için bina ve 149

165 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Onur BOYACIGİL tesisler yapmak hükmüne yer verilerek konuya bir ölçüde açıklık ve bağlayıcılık getirilmektedir. Çalışma alanı büyükşehir statüsünde olmamakla birlikte, bu kanunun büyükşehirler kapsamındaki ilçe belediyelerini de kapsadığı ve çalışma alanının metropoliten alt bölge niteliğine sahip olduğu dikkate alındığında, yerel yönetimlerin kanun hükümleri çerçevesinde hareket etmelerinin gerekli olduğu kabul edilebilir. Yeşil alanlar ise; tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan yönetmelik değişiklikleri ile yeniden düzenlenen 3030 Sayılı Kanun Kapsamı Dışında Kalan Belediyeler Tip İmar Yönetmeliğinde, toplumun yararlanması için ayrılan oyun bahçesi, çocuk bahçesi, dinlenme, gezinti, piknik, eğlence ve kıyı alanları toplamıdır. Metropol ölçekteki fuar, botanik ve hayvanat bahçeleri ile bölgesel parklar bu alanlar kapsamındadır biçiminde tanımlanmıştır. Aynı yönetmelik Sosyal ve Kültürel Altyapı Alanları başlığı altında yeşil alanları çocuk bahçeleri, parklar, piknik ve eğlence (rekreasyon) alanlarından oluşan bir grup, spor ve oyun alanlarını ayrı bir grup olarak değerlendirmiştir tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Plan Yapımına Ait Esaslara Dair Yönetmeliğin Tanımlar başlıklı 3. maddesinin 8. fıkrasında parklar, çocuk bahçeleri ve oyun alanları aktif yeşil alan kavramı ile tanımlanmış, ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan değişiklik Ek-1 bölümünde ise bu üç kullanım için kişi başına toplam alan miktarı 10 m 2 öngörülmüştür. Bu tanımlamalara göre kamusal rekreasyon alanları, kent halkının rekreasyon gereksinimlerini karşılamak için yıl boyu kullanabilecekleri donanım ve ulaşım mesafesindeki alanlardır. Yerel yönetimler, bu donatıları halkın gereksinimlerini karşılayacak düzeye yükseltme ve verimli kullanımlarını sağlama görev ve sorumluluğunu üstlenmek durumundadır. Ancak, bu maddenin başında vurgulandığı gibi kamusal rekreasyon olanakları kapsamının fiziksel, sosyal ve ekonomik koşullar ile halkın istemleri yönünde genişletilmesi önem taşımaktadır. Şekil 4.15, 4.16 ve 4.17 de verilen tasar altlıkları genel niteliklidir. Bu altlıkların mevzuatta öngörülen kavram ve 150

166 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Onur BOYACIGİL standartlar ile halkın istemleri temel alınarak mahalleler düzeyinde geliştirilmesi gerekmektedir. Çalışmada, kamusal rekreasyon olanaklarının önceliğinin aktif yeşil alanlar ve kültürel mekanlar açısından mahalleler düzeyinde belirlendiği ve halkın istemlerinin yansıtıldığı iki ayrı matris ile bu gerekliliğin karşılanabilmesine çaba gösterilmiştir. Böylece, çalışmanın ürünü olan kamusal rekreasyon olanakları tasar önerileri fiziksel planlama altlığı (imar planı altlığı) olarak, Çizelge 4.54 ve Çizelge 4.55 te sunulan matrislerde uygulama altlığı (uygulama imar planı altlığı) olarak kullanılabilecektir. Çizelge 4.54 te verilen matris, halkın istemleri dikkate alınmaksızın, beş kamusal rekreasyon olanağının üç yerleşimdeki mahallelere göre öncelik düzeylerini tanımlamaktadır. Öncelik düzeyleri Şekil 4.15, 4.16, 4.17 de verilen haritalardan matrise aktarılmıştır. Çizelge 4.55 te verilen matris ise, halkın rekreasyon alanlarına olan istem yoğunluğu ile ilişkilendirilerek hazırlanmıştır. Burada istem yoğunluğunu kullanıcı araştırmaları ile ortaya konulan toplam ödeme düzeyleri belirlemiştir. Halkın istem gösterdiği rekreasyon etkinlik alanları, istem yoğunluğu yani toplam ödeme düzeyleri temel alınarak Düşük Orta ve Yüksek olarak üç grupta değerlendirilmiştir. Üç istem yoğunluk düzeyinin sınıf değerlerinin belirlenmesinde, EKROS değerlerine göre kamusal rekreasyon olanaklarının geliştirilmesindeki öncelik gruplarının sınıf değerlerinin belirlenmesinde kullanılan yöntem uygulanmıştır. 151

167 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Onur BOYACIGİL Çizelge Rekreasyon Olanakları Matrisi. MAHALLE Mahalle Parkı Çocuk Bahçesi Oyun ve Spor Alanı Kütüphane Kültür Merkezi Cumhuriyet DÜŞÜK DÜŞÜK YÜKSEK DÜŞÜK DÜŞÜK Fatih DÜŞÜK DÜŞÜK DÜŞÜK DÜŞÜK DÜŞÜK İstiklal DÜŞÜK DÜŞÜK DÜŞÜK DÜŞÜK DÜŞÜK PAYAS Karacami YÜKSEK DÜŞÜK YÜKSEK DÜŞÜK DÜŞÜK Karbeyaz YÜKSEK DÜŞÜK DÜŞÜK DÜŞÜK DÜŞÜK Karşı DÜŞÜK DÜŞÜK DÜŞÜK DÜŞÜK DÜŞÜK Kürtül DÜŞÜK DÜŞÜK DÜŞÜK DÜŞÜK DÜŞÜK Yenişehir YÜKSEK YÜKSEK DÜŞÜK DÜŞÜK DÜŞÜK Y.Beyazıt DÜŞÜK DÜŞÜK DÜŞÜK DÜŞÜK DÜŞÜK İSKENDERUN ARSUZ Barbaros DÜŞÜK DÜŞÜK DÜŞÜK DÜŞÜK YÜKSEK Barıştepe DÜŞÜK DÜŞÜK DÜŞÜK DÜŞÜK YÜKSEK Buluttepe DÜŞÜK DÜŞÜK DÜŞÜK DÜŞÜK ORTA Cumhuriyet DÜŞÜK DÜŞÜK DÜŞÜK DÜŞÜK ORTA Çay DÜŞÜK YÜKSEK YÜKSEK DÜŞÜK ORTA Dumlupınar DÜŞÜK DÜŞÜK DÜŞÜK DÜŞÜK ORTA Esentepe DÜŞÜK DÜŞÜK DÜŞÜK DÜŞÜK ORTA F. S. Mehmet YÜKSEK DÜŞÜK DÜŞÜK DÜŞÜK DÜŞÜK Gültepe DÜŞÜK DÜŞÜK DÜŞÜK DÜŞÜK DÜŞÜK Gürsel DÜŞÜK DÜŞÜK DÜŞÜK DÜŞÜK ORTA Güzelçay DÜŞÜK DÜŞÜK DÜŞÜK DÜŞÜK DÜŞÜK Hürriyet DÜŞÜK DÜŞÜK DÜŞÜK ORTA ORTA İsmet İnönü DÜŞÜK DÜŞÜK DÜŞÜK DÜŞÜK DÜŞÜK Kocatepe DÜŞÜK DÜŞÜK DÜŞÜK DÜŞÜK ORTA Kurtuluş DÜŞÜK DÜŞÜK DÜŞÜK ORTA ORTA Meydan DÜŞÜK YÜKSEK ORTA DÜŞÜK ORTA Modernevler DÜŞÜK DÜŞÜK DÜŞÜK DÜŞÜK DÜŞÜK Muradiye DÜŞÜK DÜŞÜK DÜŞÜK DÜŞÜK ORTA M. Kemal DÜŞÜK DÜŞÜK DÜŞÜK DÜŞÜK ORTA Numune DÜŞÜK DÜŞÜK DÜŞÜK DÜŞÜK ORTA Pınarbaşı DÜŞÜK DÜŞÜK DÜŞÜK DÜŞÜK YÜKSEK Pirireis DÜŞÜK YÜKSEK DÜŞÜK DÜŞÜK ORTA Sakarya DÜŞÜK DÜŞÜK ORTA DÜŞÜK DÜŞÜK Savaş YÜKSEK DÜŞÜK DÜŞÜK ORTA ORTA Süleymaniye DÜŞÜK DÜŞÜK ORTA ORTA ORTA Yenişehir DÜŞÜK ORTA DÜŞÜK YÜKSEK ORTA Yıldırımtepe DÜŞÜK DÜŞÜK DÜŞÜK DÜŞÜK ORTA Y. Emre DÜŞÜK DÜŞÜK DÜŞÜK DÜŞÜK DÜŞÜK Uluçınar DÜŞÜK YÜKSEK DÜŞÜK DÜŞÜK DÜŞÜK Arpaçiftlik YÜKSEK DÜŞÜK DÜŞÜK DÜŞÜK DÜŞÜK 152

168 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Onur BOYACIGİL 153

169 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Onur BOYACIGİL Çizelge 4.55 te verilen Payas-İskenderun-Arsuz kentsel bölgesinde yaşayan halkın kamusal rekreasyon olanaklarına ilişkin istem ve ekonomik yaklaşımlarından ortaya çıkan sonuçlar aşağıdaki gibi yorumlanabilir: Halkın rekreasyonel olanaklara olan istemleri, gerek etkinlik çeşitliliği, gerekse bu etkinlikler karşılığında yüklenilebilecek para miktarı açısından kentleşme olgusuna bağlı artış göstermektedir. Bu durum, daha yoğun kentleşmiş alanlarda, kırsal yaşam biçiminin tam anlamıyla terk edilmediği alanlara oranla rekreasyona katılım düzeyi ve istemlerin daha yoğun olduğunun da bir göstergesidir. Katılmak istenen rekreasyon etkinliklerine olan istem, bu etkinlikler için ödenmesi göze alınan para miktarı ile ölçüldüğünde; İskenderun da toplam 28 etkinlik ya da etkinlik alanının % 32 si orta ve yüksek ödeme düzeyli istemleri yansıtırken, aynı düzeyli istemlerin oranı Payas ta % 12, Arsuz da % 28 dir. Burada Arsuz un daha yüksek oran vermesinin temel nedeni, bu yerleşimin ekonomisinin daha çok turizm hareketlerine bağlı olmasından dolayı, buna yönelik plaj, piknik, otomobilli gezinti, sergileme gibi ziyaretçilerin katılacağı etkinlik alanlarının daha fazla önemli görülmesi olabilir. Her üç yerleşimde EKROS (Etkin Kamusal Rekreasyon Olanakları Seti) kapsamında bulunan ve para ölçü çubuğu alındığında en fazla istemde bulunulan etkinlik alanları (yürüyüş, gezinti ve dinlenme alanı, çocuk oyun alanı, spor alanı gibi fazla maliyet yüklemeyecek alanlar) birbiriyle belirgin ölçüde örtüşmektedir. Söz konusu etkinlik alanlarının gereksinimlere yanıt verecek düzeyde halka sunulması yürürlükteki imar mevzuatına göre yerel yönetimlerin öncelikli görevleri arasında bulunmaktadır. Fakat bu zorunlu olanakların yokluğu ya da yetersizliğinin halkı bu konuda büyük özveriye yöneltmesi ve bu yönelimin parasal değerinin yüksek olması çalışmada ortaya konulan önemli bir bulgudur. Rekreasyonel etkinlik alanları için yüklenilebilecek olan parasal değerlerin düzeyinin düşük olması, o etkinliğin ya da etkinlik alanın öneminin ya da gerekliliğinin düşük olması anlamında düşünülmemelidir. Halkın, yıllık gelirinden özveride bulunduğu her etkinlik önemli kabul edilmelidir. 154

170 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Onur BOYACIGİL Buradaki düşüklük herhangi bir etkinlik alanının önemsizliğinden değil, halkın öncelik sıralamasında bu etkinlik alanına vermeyi uygun bulduğu yerden kaynaklanmaktadır. İmar mevzuatında öngörülen zorunlu olanakların yetersiz olduğu, halkın bu olanaklar için daha fazla özveride bulunduğu gerçeği dikkate alındığında, zorunlu olmadığı düşünülen diğer olanakların tercih sıralamasında daha geri planda tutulması doğal bir sonuç kabul edilebilir. Üç yerleşimde de bedensel etkinliklerin yoğun olduğu dış mekan rekreasyon alan ve olanaklarına olan istem, kültür rekreasyonu ve kültürel olanaklara olan istemin önüne geçmektedir. Bedensel etkinlikler için yeterli alan, olanak ve donatıların bulunmayışı, kültürel etkinlik alanlarının geri planda tutulmasının doğal nedeni kabul edilebilir. Ancak, halkın daha çok izleyici olarak katılım gösterilebilecek kültürel mekanları yeğlemesi, buna karşın kendisinin doğrudan katılımcı olacağı kültürel alan, mekan ve olanaklar konusunda bir istem belirtmemesi düşündürücüdür. EKROS kapsamı dışındaki etkinlik alanlarına olan istem, yerleşimlere göre değişimler göstermekle birlikte suya bağlı rekreasyon alan ve donatılarında yoğunlaşmaktadır. Payas ta yüzme, güneşlenme, su kayağı deniz bisikleti, jet ski ve yelkenli gibi suya bağlı etkinlikleri kapsayan bir plaj tesisine olan istem, parasal değer ölçü alındığında düşük görünmesine karşın, 25 etkinlik alanı içinde ödemeye istekliliğin en yüksek olduğu dördüncü rekreasyon alanıdır. Payas ta deniz kıyısının İskenderun ve Arsuz a göre sanayi tesisleri ve limanların olumsuz etkisine daha fazla maruz kalması, suya bağlı rekreasyon olanaklarına olan istemin azalmasına neden olabilir. Piknik alanına olan istemin parasal değerinin plaj alanına olan istemin parasal değerinden yaklaşık üç kat yüksek olmasının da temelde bu nedenden kaynaklandığı söylenebilir. Arsuz ve İskenderun da ise halkın denizden ve kumsaldan rekreasyon amacıyla daha kolay yararlanabilmesi, mevcut olanakların geliştirilmesi ve yeni olanakların sunulmasına yönelik istemleri artırmıştır. Plaj etkinlik alan, olanak ve donatıları yanında su parkı ya da akvapark (aquapark) gibi tesislere özellikle İskenderun da yüksek istem 155

171 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Onur BOYACIGİL düzeyi oluşmuştur. EKROS kapsamı dışındaki etkinlik alanları arasında manzara seyri amaçlı yaya/otomobil gezinti alan ya da parkurlarına olan istem İskenderun ve Arsuz da yüksek düzeyde bulunmuştur. Payas ta ise bu alana olan istem parasal değer ölçü alındığında düşük görünmekle birlikte, 25 etkinlik alanı içinde ödemeye istekliliğin en yüksek olduğu beşinci rekreasyon olanağıdır. Her üç yerleşimin de kıyı alanları yanında Amanos Dağlarının bitki örtüsünce zengin eşik alanlarına kısa mesafede ulaşabilme avantajı sunması, özellikle arabayla gezinti ve manzara seyrini çekici kılmış olabilir. Bu matris, Payas-İskenderun-Arsuz kentsel bölgesinde kamusal rekreasyon alan, olanak ve donatılarının kapsamı konusunda yerel yönetimlerin plan kararlarını yönlendirici nitelik taşımaktadır. Yürürlükteki imar mevzuatında kamusal rekreasyon alanlarının önemli bir pay aldığı sosyal donatı alanlarında belirgin bir kapsam ve buna ilişkin standartlar oluşturulmamıştır. Bu donatılardan aktif yeşil alanların parklar, çocuk bahçeleri, spor ve oyun alanları ile tanımlanması ve her üçü için kişi başına 10 m 2 alan önerilmesi, diğer donatı alanlarından ise yalnızca büyükşehir statüsündeki belediyeler için herhangi bir kapsam ve standart verilmeksizin ismen söz edilmesi, uygulamada bu donatıların geri planda tutulması sonucunu doğurabilmektedir. Oysa, kentlerdeki halkın bu donatılara gereksinimi yüksektir ve bu gereksinimin düzeyi bu çalışmada Payas-İskenderun-Arsuz kentsel bölgesi için vurgulayıcı biçimde ortaya konulabilmiştir. Araştırmada elde edilen kamusal rekreasyon olanakları öncelik haritaları, bu olanaklara yerleşimlerin hangi bölümlerinde ne düzeyde gereksinim duyulduğunu göstermektedir. Çizelge 4.55 te verilen matris ise, halkın gereksinim duyduğu kamusal rekreasyon etkinlik alanlarını, bu alanlar için ödemeyi yüklendikleri parasal değerlerle ilişkili olarak sergilemektedir. Matristeki sonuçlar belirli bir zaman dilimindeki koşulların biçimlendirdiği istemleri yansıtmaktadır. Kentleşmede sosyal ve teknik altyapı koşulları, teknolojiler ve kentleşme modelleri zaman içinde değişim gösterdikçe halkın bir çok konuda olduğu gibi kamusal rekreasyon alan ve olanakları konusundaki istemleri de 156

172 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Onur BOYACIGİL değişecektir. Bu nedenle, bu çalışmada gerçekleştirilen matrisin belirli dönemlerde yinelenmesi, halkın istem ve davranışlarının izlenmesi ve ulaşılan bulguların plan kararlarına yansıtılması gerekecektir. Böylece sosyal donatı alanları kapsamından kamusal rekreasyon alan ve olanakları açısından kentsel yaşam niteliğinin halkın istemleri ile dengeli olarak sürdürülebilir kılınması sağlanabilecektir. 157

173 5. SONUÇLAR VE ÖNERİLER Onur BOYACIGİL 5. SONUÇLAR VE ÖNERİLER Bu çalışmanın kurgusu, Fiziksel açıdan kentsel yaşam niteliğinin önemli bir bileşeni olan kamusal rekreasyon alanları varlığının etkinliğinin belirlenmesine yeni bir yaklaşım getirilmesi, Araştırma alanında yaşayan kullanıcıların var olan koşullardaki rekreasyon tutumları, istemleri ve bu istemlerinin karşılanması konusunda ekonomik davranışlarının (ödemeye isteklilik düzeyleri) ortaya konulması, Kamusal rekreasyon olanaklarının kullanıcıların istemlerine uygun olarak geliştirilmesi-çeşitlendirilmesinin toplumsal fayda ve maliyetlerinin tahmin edilmesi, Bu bulguların, araştırma alanı için yapılabilecek kamusal rekreasyon plan ve programlarına altlık oluşturacak biçimde düzenlenmesi üzerine oturtulmuştur. Çalışmada uygulanan kamusal rekreasyon olanakları seti (KROS) hesaplama yöntemi ile etkin kamusal rekreasyon olanakları haritasının hazırlanması tekniği özgündür. Etkin kamusal rekreasyon olanakları seti (EKROS) bileşenlerinin belirlenmesi ve set değerlerinin hesaplanmasında ise Gold (1980), Simonds (1983), English ve Cordell (1993), Dunnett ve ark. (2002), Gilliland ve ark. (2006) nın çalışmaları yol gösterici olmuştur. Gold (1980) ve Simonds (1983), kültürel mekan, açık alan ve yeşil alanları da kapsayan kentsel rekreasyon olanaklarının niceliklerinin iki temel ölçütle ortaya konulabileceğini vurgulamışlardır. Bunlar; kişi başına alan büyüklüğü (kişi başına kaynak değeri) ve ulaşılabilirliktir (kullanıcıya olan uzaklık). Nitelik ve niceliği birlikte ortaya koyan üçüncü ölçüt ise sunu çeşitliliği yani rekreasyon olanağının kapsadığı donatıların nicelik ve nitelik açısından durumudur. Kişi başına alan büyüklüğü ve ulaşılabilirlik düzeyleri kendilerini tam olarak temsil edebilecek matematiksel ve ortak bir değerle (da, m 2, km, m gibi değerlerin endeks değerlerine dönüştürülmesi ile) tanımlanabilmektedir. Sunu çeşitliliği ise kentlerin fiziksel-ekolojik özellikleri, kullanıcıların sosyal, kültürel ve ekonomik karakteristikleri, eğilim ve talepleri yönünde çok değişkenlik gösterebilir. Yeterlik 158

174 5. SONUÇLAR VE ÖNERİLER Onur BOYACIGİL düzeyleri göreceli olduğundan kendilerini tam olarak temsil edebilecek sayısal değerler ya da ölçütler üretilmesi de güçtür ve yanılgılara neden olabilir (Gold, 1980; Simonds, 1983; Santerre, 1985; Cooper ve Francis, 1990; Phillips, 1996; Thompson ve ark., 2001; Dunnett ve ark., 2002). Bu nedenle çalışmada Payas, İskenderun ve Arsuz yerleşimlerinin kamusal rekreasyon olanaklarının düzeyi iki temel ölçüt olan kişi başına büyüklük ve kullanıcıya olan uzaklıkla ilişkilendirilerek ortaya konulması ve bu düzeyleri tanımlayan değerlerin ortak bir birime dönüştürülmesini sağlamak için endekslenmesi uygun bulunmuştur. English ve Cordell (1993), Cohen, (1996), Brown ve ark. (1998), Willis ve ark. (2001), Gilliland ve ark. (2006) da, bir kentin gelişmişlik düzeyi ve yaşam niteliğinin matematiksel olarak tanımlanabileceğini ancak, gelişmişliği ya da yaşam niteliğini oluşturan bileşenlerin, örneğin, toplumsal ve ekonomik bileşenlerin kendi içlerinde ve fiziksel bileşenlerle aynı birimle tanımlamadaki güçlüğü belirtmişlerdir. Bu nedenle tüm bileşenleri ortak birim olarak endeks değeri ile tanımlama gereği doğduğunu, Beşeri Kalkınma Endeksi (BKE), Sürdürülebilir Ekonomik Refah Endeksi (SERE), Kentsel Yaşam Kalitesi Endeksi (KYKE), Rekreasyon Olanakları Endeksi (ROE) gibi toplumun çeşitli konulardaki gönencini ölçmede kullanılan endeks değerlerinin, farklı bileşenleri bütünleştirerek ortak bir birimle tanımlayan matematiksel anlatımlar olduğunu vurgulamışlardır. Bu bağlamda, Payas, İskenderun ve Arsuz çalışmasında kamusal rekreasyon olanaklarını belirlemek için hesaplanan endeks değerleri, yöre halkının bu konudaki gönencini ölçebilme açısından önem taşımaktadır. Çalışmada kullanılan yönteme benzer bir yöntemi göl kıyısında konumlanmış ve birbirleriyle ilişkili dokuz yerleşim birimine su rekreasyonu olanakları açısından uyarlayan English ve Cordell (1993), rekreasyon olanaklarının düzeyini kişi başına düşen göl yüzeyi alanı, bot rampalarının sayısı ve yerleşimlerin konumlandığı kıyı uzunluğunu temel alarak belirlemiştir. Burada bot rampalarının sayısı sunu çeşitliliği olarak algılanabilmekle birlikte değerlendirme tek bir sunu için ve niceldir. Donatılar nitel olarak yeterlik, uygunluk ya da nicel olarak kapasite uygunluğu bağlamında ele alınmamıştır. 159

175 5. SONUÇLAR VE ÖNERİLER Onur BOYACIGİL English ve Cordell (1993) in, Payas-İskenderun-Arsuz çalışmasındaki KROS un karşılığı olan rekreasyon olanakları seti değerlerini, belirledikleri üç ölçüt için kişi başına değerlerin ağırlıklı ortalamasını (ağırlık puanları, göl yüzeyi alanı için 3, diğer ikisi için 1) alarak bulmuşlardır. Payas-İskenderun-Arsuz çalışmasında ise, beş farklı olanak türünün (park, çocuk bahçesi, spor ve oyun alanı, kültür merkezi, kütüphane) değerlendirmeye alınması ve KROS değerlerinin kişi başına alan ve konuta olan uzaklıkla ilgili uluslararası ve ulusal standart değerlerle ilişkilendirilmesi ön planda tutulduğundan özgün bir hesaplama yöntemi geliştirilmiştir. English ve Cordell (1993) in rekreasyon olanakları seti endeksi (ENKROS un karşılığı) değerleri ile etkin rekreasyon olanakları seti (EKROS un karşılığı) değerleri Payas-İskenderun-Arsuz çalışması ile paralel özelliktedir. Olanak düzeyi yüksek yerleşim birimlerinde, düşük yerleşim birimlerinden gelen kullanıcı yoğunluğu nedeniyle etkinlik azalması, düşük yerleşim birimlerinde ise yüksek yerleşim birimlerindeki olanakların olumlu etkisi nedeniyle etkinlik artışı oluşmuştur. Bulgularını, endeks değerlerinin yerleşim birimlerine dağılımını içeren bir matris biçiminde tanımlayan English ve Cordell (1993) den farklı olarak Payas- İskenderun-Arsuz çalışmasında endeks değerleri, eşdeğer eğriler biçiminde çalışma alanı uydu görüntüsü üzerinde tanımlanmıştır. Böylece çalışma alanının etkin kamusal rekreasyon olanaklarını alansal olarak ortaya koyan fiziksel planlama altlığı elde edilmiştir. Kentsel yaşam niteliğinin sosyal, ekonomik ve fiziksel bileşenlerini ham değer ya da endeks değerleri biçiminde tanımlayan haritalama çalışmaları mevcuttur. Ancak, özellikle kamusal rekreasyon alanları ya da kentsel sosyal donatı varlığını endeks değerlerine dönüştürüp, bu değerleri eşdeğerli eğriler durumunda alansal olarak tanımlayan bir haritalama çalışmasına rastlanmamıştır. Bu bağlamda, Payas- İskenderun-Arsuz çalışmasında oluşturulan haritalama yöntem ve tekniği özgün nitelikli kabul edilebilir. Schyns ve Boelhouwer (2002), Amsterdam kentinin yaşam niteliğini toplumsal ve ekonomik açıdan belirleyebilmek için konut iyeliği, sağlık koşulları, serbest zaman olanakları, hareketlilik, tatil, spor, toplumsal etkinliklere katılım düzeyleri vb. 160

176 5. SONUÇLAR VE ÖNERİLER Onur BOYACIGİL koşulları sayısal olarak saptamışlar ve bunları endeks değerleriyle tanımlamışlardır. Payas, İskenderun ve Arsuz çalışmasından farklı olarak sosyo-ekonomik özelliklerin belirleyici alındığı ve işsizliğin kentsel yaşam niteliğinin gösterge değerlerini küçülten en önemli öğe olduğu vurgulanan çalışmada, kent bölgelerine göre işsizlik düzeylerini lekeler durumunda gösteren haritalar hazırlanmıştır. Burada, herhangi bir kent bölgesi için ortalama işsizlik oranı, o bölgenin tamamını temsil etmektedir. Diğer bir anlatımla işsizlik oranı noktasal karakterlidir. Haritalamada, Payas, İskenderun ve Arsuz çalışmasında olduğu gibi noktasal karakterleri ara değerlerin biçimlendirdiği alansal değerlere dönüştüren (örneğin interpolasyon) bir uygulama yapılmamıştır. Bursa Büyükşehir Belediyesi nce yürütülen ve dönemini kapsayan Sağlıklı Kent Projesi bağlamında kent halkının sosyal, kültürel ve teknik donatılar konusundaki görüşleri, yaşam niteliğinin göstergeleri olarak alınmıştır. Çalışmada kent geneli 17 bölgeye ayrılmış (Payas, İskenderun ve Arsuz çalışmasında bölgeleri mahalleler oluşturmuştur) ve anket uygulamasıyla bu bölgelerde yaşayanlardan yaşam niteliğinin fiziksel ve sosyal 35 bileşeninin kendi bölgelerindeki durumunu beş seçenekle (yeterli, yetersiz, geliştirilmeli, zorunlu, gerek yok) değerlendirmeleri istenmiştir. Bu bileşenler kapsamında parklar, çocuk bahçeleri, spor ve oyun alanları aktif yeşil alanlar içinde, kültür merkezi ve kütüphaneler de eğitim ve kültür merkezi içinde ele alınmıştır. Bulgular, her bir sosyal, kültürel ve teknik donatı için kullanıcı değerlendirmesini bölgeler düzeyinde gösteren bir matrise dönüştürülmüştür. Ancak, kullanıcıların değerlendirmesi göreceli olduğundan ve değerlendirme seçeneklerine herhangi bir sayısal değer ya da puan atanmadığından 17 bölgenin kentsel yaşam niteliğini matematiksel olarak karşılaştırılabilmek bu kapsamda bir matrisle olası bulunmamaktadır. Bunun yanında çalışmada bazı bileşenler için (örneğin sağlık hizmetleri) yapılan değerlendirmeler iki seçenekle (yeterli ve yetersiz) ve her bölgeyi tanımlayacak biçimde lekeleme yoluyla haritalanmıştır. Bu haritalamada, incelenen bileşenin herhangi bir bölgedeki durumu o bölgenin tamamında aynı kabul edilmiş, konuta (kullanıcıya) olan uzaklığı ve kişi başına kaynak değerini temel alan alansal durum belirlemesi öngörülmemiştir. 161

177 5. SONUÇLAR VE ÖNERİLER Onur BOYACIGİL Kanada nın London kentinde rekreasyon alanlarının 22 mahalle düzeyinde dağılımlarını inceleyen Gilliland ve ark. (2006), var olan olanakları çocuk ve genç nüfusun oyun alanı gereksinimlerine göre endekslemiştir. Gereksinimler, oyun alanı olanakları en yüksek olan mahallenin verileri temel alınarak saptanmıştır. Payas, İskenderun ve Arsuz çalışmasında da endeks değerleri kamusal rekreasyon alanı varlığı en yüksek mahallenin değerleri temel alınarak belirlenmiştir. Bu çalışmada kişi başına kaynak değeri ve kullanıcıya olan uzaklık ölçüt alınmakla birlikte, amaç, rekreasyon olanakları ile çocuk ve genç nüfusun sağlığı arasındaki ilişkiyi ortaya koyabilmektir. Bu bağlamda oyun alanı gereksinimleri, halkın sosyo-ekonomik karakteristikleri ve oyun alanı yetersizliğinden kaynaklanan sıkıntı düzeyleri ile ilişkilendirilmiştir. Payas, İskenderun ve Arsuz çalışmasında ise amaç kamusal rekreasyon olanaklarının etkinliğini belirlemek olduğundan böyle bir ilişkilendirme yapılmamıştır. Diğer yandan kentlerdeki kamusal rekreasyon alanlarının planlaması sosyal ve ekonomik karakteristiklere bakılmaksızın kent genelinde dengeli ve gereksinimleri karşılayacak biçimde bir dağılım gerektirdiğinden bu tür bir ilişkilendirme gözardı edilmiştir. Gilliland ve ark. (2006), oyun alanı olanaklarının ve gereksinimlerin mahallelerdeki durumunu lekeleme yoluyla haritalamışlardır. Bu haritalamada da, herhangi bir mahalledeki oyun alanı olanaklarının ve oyun alanlarına duyulan gereksinimlerin düşükten yükseğe doğru beş dilimden biri ile tanımlanan düzeyi, o mahallenin tamamında aynı kabul edilmiş, kullanıcıya (konuta) olan uzaklığı ve kişi başına kaynak değerini temel alan alansal durum belirlemesi öngörülmemiştir. ABD nin Indiapolis kentinde uzaktan algılama ve nüfus verilerini kullanarak çevresel ve ekonomik açıdan kentsel yaşam niteliğini belirlemeye çalışan Li ve Weng (2007), çevresel bileşenler kapsamında; nüfus yoğunluğu, konut yoğunluğu, yeşil örtü, su yüzeyleri ve sıcaklık, ekonomik bileşenler kapsamında; ortalama hanehalkı geliri, kişi başına gelir, yoksulluk sınırı altındaki ailelerin oranı, eğitim düzeyi, ortalama konut değeri, ortalama oda sayısı, işsizlik oranını incelemişlerdir. Bu çalışma ile Payas, İskenderun ve Arsuz çalışması yeşil örtü konusunda kısmen çakışmaktadır. Li ve Weng (2007), yeşil örtü kavramı ile ayrım yapmaksızın bütün yeşil alanları tek bir alan kullanım türüne indirgerken, Payas, İskenderun ve Arsuz 162

178 5. SONUÇLAR VE ÖNERİLER Onur BOYACIGİL çalışması amacı gereği yeşil alanları da kapsayan kamusal rekreasyon alanlarını ayrı ayrı değerlendirmiştir. Li ve Weng in (2007) çalışmasında gerek yeşil örtü, gerekse diğer bileşenler, kentteki genel durumları ile tanımlanmıştır. Özellikle yeşil alanlar için kullanıcıya olan uzaklık ve kişi başına kaynak değeri bu tanımlamada belirleyici alınmamıştır. Payas, İskenderun ve Arsuz çalışmasında ise yörenin uzun dönemli fiziksel planlamaları kapsamında kamusal rekreasyon alanlarının biçimlendirmesinde kullanılabilecek ayrıntılı bir altlık hazırlanmasına çaba gösterilmiştir. Li ve Weng (2007), çevresel ve ekonomik bileşenlerin endeks değerlerini hem ayrı ve hem de bütünleştirilmiş olarak hesaplamış ve bulguları kenti oluşturan bölgeler düzeyinde haritalamıştır. Payas, İskenderun ve Arsuz çalışmasında ekonomik karakteristikler gözardı edildiğinden böyle bir bütünleştirme yapılamamıştır. Bu bölümün başındaki kurgulamada belirtildiği gibi araştırmanın ikinci amacı kamusal rekreasyon olanaklarının kullanıcı istemlerine uygun olarak geliştirilmesi ve çeşitlendirilmesinin toplumsal fayda ve maliyetlerinin tahmin edilmesidir. Toplumsal faydaların ölçü çubuğunu kullanıcıların ödemeye isteklilik düzeyi oluşturmuştur. Ödemeye isteklilik düzeyleri doğrudan yani kullanıcıların kendi açıklamalarından belirlenmiştir. Ekonomi terimbiliminde koşullu değerlendirme (contingent valuation) olarak tanımlanan bu yaklaşımın kamusal malların ekonomik değerlendirmesinde başarıyla kullanılabileceği Pearce ve ark. (1993), Hanley ve Spash (1993), Bateman ve Willis (1999), Daniels ve Ward (2000), Kolstad (2000), Field ve Field (2001) gibi konunun uzmanı araştırmacılar tarafından vurgulanmaktadır. Bu bağlamda burada, özellikle ülkemizde benzer konularda koşullu değerlendirme yaklaşımını uygulayan çalışmaların bulguları ile Payas, İskenderun ve Arsuz çalışmasının bulgularının tartışılmasına çalışılmıştır. Gümüş (1994), Ankara Mamak Çöplüğü Rehabilitasyon Projesi bağlamında kötü koku ve görsel kirliliğin yok edilmesinin, Çabuk (1999), Muğla Yatağan Termik Santrali kömür ocaklarında kullanım sonrası onarım ve görsel kirliliğin önlenmesinin toplumsal faydalarını koşullu değerlendirme yaklaşımını uygulayarak tahmin etmeye çalışmışlardır. Her iki çalışmada kullanıcı araştırmaları için 250 denek (hane halkını temsilen birer birey) seçilmiştir. Toplumsal faydaların net bugünkü değerlerinin belirlenmesinde 30 yıl zaman yatayı ve Mamak Çöplüğü için % 1, Yatağan Termik 163

179 5. SONUÇLAR VE ÖNERİLER Onur BOYACIGİL Santrali için % 2 iskonto oranı alınmıştır. Pearce ve ark. (1993), Hanley ve Spash (1993), Bateman ve Willis (1999), Kolstad (2000), Field ve Field (2001) çevreye ve yaşam niteliğine olumlu etkili projeler için % 1-5, olumsuz etki yaratacak projeler için de % 7-12 iskonto oranı önermektedir. Yüksek iskonto oranları çevreye zarar veren projeler için doğa ve çevrenin korunmasına daha fazla katkı sağlamaktadır. Oranın yüksek tutulması, tüketilebilir kaynakların çok daha hızlı gelişmesine olanak yaratabileceği gibi daha kısa rotasyon dönemlerine ve daha küçük yenilenebilir kaynak stoklarına zemin hazırlayacaktır. Çünkü çevre ve doğanın korunması için yenilenebilir kaynakların düşük stoklarda tutulması önemlidir. Buna karşın, düşük iskonto oranı uygulayan ve çevreye zarar verebilecek yatırım projeleri doğal kapital stokunun elde tutulması ana düşüncesine karşıt olabilir. Düşük iskonto oranı, daha büyük toplam kapital yatırımını özendirir ve böylece doğa ve çevrenin zarar görme olasılığı artar. Ancak çevreyi ve yaşam niteliğini iyileştirmeye yönelik projelerin iskonto oranının, doğa ve çevreye zarar getiren projelere göre daha düşük tutulması gerekmektedir. Böylece bu tür projeler için toplam kapital yatırımı özendirilmiş olacaktır. Bu bağlamda her iki çalışmada da iskonto oranları düşük alınmıştır. Aynı düşünce Payas, İskenderun, Arsuz çalışmasında da geçerliliğini korumakla birlikte, Munasinghe (1993), Pearce ve ark. (1993), Hanley ve Spash (1993), Bateman ve Willis (1999), Kolstad (2000), Field ve Field (2001) in toplumsal iskonto oranına ilişkin önerilerinden yola çıkarak net bir iskonto oranı belirleyebilmek için gayrisafi yurtiçi hasılanın uzun dönemli değişim oranı bu çalışmada temel alınmıştır. Adı geçen araştırmacılar da iskonto oranının belirleyicileri olarak, uzun dönemde kişi başına reel tüketimin büyüme oranı ya da gayrisafi yurtiçi hasılanın değişim oranının kullanılabileceğini vurgulamışlardır. Uslu (2002), Adana kentsel alanında 350 dekar yüzey kaplayan Sofulu Çöp Depolama Alanının kullanım sonrası değerlendirmesine yönelik olarak kullanıcıların ödemeye isteklilik düzeylerini belirlemeye çalışmıştır. Bu bağlamda kullanıcılara; alanın bitkisel toprakla kaplanması ve doğal sürece terk edilmesi, alanın ağaçlandırma alanına dönüştürülmesi ve alanda bir kent parkı tesis edilmesinden oluşan üç seçenek sunulmuş, bu üç seçenek için bir yıl boyunca aylık gelirlerinden ne kadar bir ödeme yapabilecekleri sorgulanmıştır. Burada Payas, İskenderun ve 164

180 5. SONUÇLAR VE ÖNERİLER Onur BOYACIGİL Arsuz çalışmasından farklı olarak ödemeye isteklilik düzeyleri kapsamında varolma değeri de yer almaktadır. Bir diğer anlatımla kullanıcılar, alanı şimdi ve gelecekteki kullanımdan kaynaklanan değerler dışında, kendileri için herhangi bir kullanım amacı güdülmeksizin gelecek kuşaklara nitelikli bir kentsel çevreyi miras bırakabilmek için de ödeme düzeylerini ortaya koymuşlardır. Bu nedenle Uslu nun (2002) tahmin ettiği toplam ekonomik değer şimdiki kullanım değeri + seçenek değeri + varolma değeri bileşenlerinden oluşmuştur. Payas, İskenderun ve Arsuz çalışmasında ise amaç, yörenin fiziksel planlarına yine fiziksel altlık oluşturabilmek olduğundan ve bu planlar en fazla 20 yıllık bir dönemi kapsadığından ödemeye isteklilik düzeyleri bağlamında şimdiki kullanım ve seçenek olma değerine yer verilmesi daha uygun görülmüştür. Uslu (2002), üç seçeneğin toplumsal fayda (ödemeye isteklilik düzeyleri toplamı) ve maliyetleri (resmi birim fiyatlara göre toplam tesis maliyeti) arasındaki farkın (net faydanın) 25 yıl zaman yatayı ve % 3,57 iskonto oranında 2002 fiyatlarına göre Net Bugünkü Değerlerini (NBD); 1. Seçenek (alanın toprakla kaplanarak açık alan oluşturulması) için 98,4 trilyon TL (maliyetinin 143 katı), 2. Seçenek (alanın ağaçlandırma alanı olarak tesisi) için 136,5 trilyon TL (maliyetinin 102 katı) 3. Seçenek (alanın kent parkı olarak tesisi) için 169,2 trilyon TL (maliyetinin 60 katı) olarak hesaplamıştır. Payas, İskenderun ve Arsuz çalışmasında ise kamusal rekreasyon olanaklarını ulusal standartlara yükseltmenin net toplumsal faydası 20 yıl zaman yatayı ve % 3,71 iskonto oranında; Aktif yeşil alanlar için TL (maliyetinin 22 katı), Kültürel yapılar için TL (maliyetinin 0,14 katı) tahmin edilmiştir. Payas, İskenderun ve Arsuz çalışmasında varolma değeri gözardı edilmesine karşın toplumsal fayda ve maliyet oranının 1: 4,67 bulunması, yöre halkının kamusal rekreasyon alanlarına olan gereksinimlerinin ve verdikleri önemin göstergesi olarak kabul edilebilir. 165

181 5. SONUÇLAR VE ÖNERİLER Onur BOYACIGİL Her iki çalışmada paralellik gösteren bir diğer konu, net bugünkü değerlerin tahmininde kullanılan iskonto oranının gayrisafi yurtiçi hasılanın uzun dönemde gösterdiği değişimle tanımlanmasıdır ve bu oran iki çalışmada da birbirine yakın bulunmuştur (% 3,57 ve % 3,71). Altunkasa ve Uslu (2004), Payas, İskenderun ve Arsuz çalışmasından farklı olarak Adana Kuzeybatı Üst Kentsel Gelişme Alanında (Yeni Adana) çok katlı konutlara ait yeşil alanların faydalarını tahmin etmeye çalışmışlardır. Burada yeşil alanlar konuta ait olduğundan uzaklık ihmal edilmiştir. Kişi başına kaynak değeri olarak 7, 10 ve 14 m 2 /kişi seçenekleri kullanıcıya sunulmuş ve her seçenek için konut fiyatına gönüllü olarak ödeyebilecekleri ek miktarlar belirlenmiştir. Bulgulara göre kullanıcılar (hane halkı) herhangi bir yeşil alana sahip olmayan standart bir apartman dairesinin fiyatına ortalama olarak 7 m 2 için % 20,7, 10 m 2 için % 29,9, 14 m 2 için % 33,7 oranında yeşil alan farkı ödemeye istekli bulunmuşlardır. Payas, İskenderun ve Arsuz çalışmasında ise kişi başına aktif yeşil alanların ulusal standarda (2 Kasım 1985 tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayınlanan Plan Yapımına Ait Esaslara Dair Yönetmelikte yer alan kişi başına en az 10 m 2 ) ulaştırılması karşılığında kullanıcıların (hane halkı) ek ödeme isteklilik düzeyi % 72 lik bir artışa eşittir. Adana çalışmasında yeşil alanların ikamet edilen apartman ya da siteye ait olmasına karşın kullanıcıların ödemeye isteklilik düzeyinin daha az artış göstermesi iki nedenden kaynaklanabilir: Adana çalışmasında konut fiyatında yapılacak gönüllü artırma düzeyi temel alınmıştır. Ortalama konut fiyatı TL kabul edilirse, ortalama artış TL yi bulmaktadır ki, genelde peşin ödenecek bu denli yüksek bir fark daha fazla bir artışı doğal olarak kısıtlayacaktır. Payas, İskenderun ve Arsuz çalışmasında ise ödenecek fark bir yıllık döneme aylık dilimler halinde yayılmıştır. Gönüllü ödeme miktarlarının hane halkı harcamalarını çok fazla etkilemeyecek miktarda olması (aylık ortalama 12 TL gibi) oransal olarak daha yüksek bir artışı ortaya çıkarmış olabilir. Adana çalışmasında yeşil alanlar kullanım türü ve donatı çeşitliliği açısından kısıtlıdır. Payas, İskenderun ve Arsuz çalışmasında ise kullanıcılar çok çeşitli ve zengin donatılı rekreasyon olanakları için ödemeye istekliliklerini ortaya 166

182 5. SONUÇLAR VE ÖNERİLER Onur BOYACIGİL koymuşlardır. Diğer yandan kamusal rekreasyon olanaklarınca zengin ve yaşam niteliği yüksek bir kenttin bireyleri olma istemi ödemeye isteklilik düzeylerinde daha fazla oransal artış yaratabilir. Araştırmada ulaşılan bulgulardan birbirini tümleyen üç temel sonuç ortaya çıkmaktadır: 1. Payas, İskenderun ve Arsuz daki kamusal rekreasyon olanakları ulusal standart değerleri karşılamadığı gibi, mahalleler arasında da dengesiz bir dağılım göstermektedir. Bu dengesizlik, herhangi bir mahalledeki kamusal rekreasyon olanaklarının etkinliğini, olanakları daha yetersiz diğer mahallelerden gelen kullanıcıların oluşturduğu yoğunluk nedeniyle azaltmaktadır. 2. Herhangi bir mahalledeki kişi başına kamusal rekreasyon olanakları düzeyi standartları karşılasa bile bu durum rekreasyon olanakları sorununun çözümlendiği anlamına gelmemektedir. Eğer, çevredeki mahalleler standardın çok altında rekreasyon olanaklarına sahipse, bu mahallelerden gelecek kullanıcı kütlesinin yaratacağı aşırı yoğunluk nedeniyle aktif yeşil alanların ve kültürel mekanların kullanılabilirlik düzeyi ve kullanıcıların kullanımdan elde edecekleri doyum yani etkinlik önemli ölçüde azalacaktır. Bu bağlamda kentlerde kamusal rekreasyon alanları planlamasının amacı, kişi başına düşen alan miktarı ile kullanıcıya olan uzaklığı ilişkilendirerek, gerek kent geneli ve gerekse mahalleler özelinde standardı yakalayan dengeli bir dağılıma öncelik vermek olmalıdır. 3. Kentlerin fiziksel yaşam niteliğini yükseltebilme hedefleri orta ve uzun dönemli plan ve programlarında biçim kazanmaktadır. Ancak, ülkemizin çok sayıda kentinde olduğu gibi çalışma alanı kentlerinin fiziksel plan ve programlarında kentsel yaşam niteliğinin yükseltilmesi öncelikli hedef olmakla birlikte uygulamada özellikle kamusal rekreasyon olanakları bağlamındaki hedeflerden sapma gösterilebilmektedir. Türksoy (1993), bu olgunun temel ve ortak nedenlerini aşağıdaki gibi vurgulamıştır: Kent imar planları, kent toprağında oluşan rantın bölüşümünü düzenleyen bir belge olmaktan kurtarılamamış, kent planının, disiplinler arası ortak çalışma sonucunda elde edilecek bir ürün olduğu düşüncesi etkin kılınamamıştır. Kent toprağındaki mülkiyet birincil öncelik kabul edilmiş, parsel düzeni yeni kentsel gelişme alanlarında da egemen olmuştur. 167

183 5. SONUÇLAR VE ÖNERİLER Onur BOYACIGİL Kent, yapı ve yollardan oluşan bir bütün olarak algılanmış, insan ölçeği gözardı edilerek taşıt trafiğini temel alan bir sistem geliştirilmiştir. Kentsel sosyal altyapı ve özellikle yeşil alan değerleri, spekülasyon baskısının yönlendirdiği yoğunluk artışı kararları ile sürekli düşüş göstermiştir. Çubuk (1993), Tekinbaş (1993), Türksoy (1993) Atabay (1994), Altunkasa (1999 ve 2004), Özkaynak ve Adaman (2004) ın ülkemizin kentsel planlama pratiği ve yaşanılan sorunların giderilebilmesi bağlamında paralellik içeren önerileri Payas, İskenderun ve Arsuz çalışması ile karşılaştırılarak aşağıdaki gibi özetlenebilir: Var olan gelişmeleri yasal kılmanın ötesinde, gelişmeleri yönlendirebilecek, dinamik kent gelişmelerine yanıt verebilecek disiplinler arası bir planlama modelinin oluşturulması. Bu model kapsamında kent planlarına temel olacak başta ekolojik olmak üzere sosyal ve ekonomik altlıkların duyarlı biçimde hazırlanması, sürdürülebilir kentler yaratabilmenin önemli bir koşuludur. Payas, İskenderun ve Arsuz çalışmasında hazırlanmasına çaba gösterilen düzentasar önerisi ile bu altlıkların kamusal rekreasyon olanaklarına ilişkin olanı denenmiştir. Kent planlama sürecine disiplinlerarası katılımın zorunlu olduğu kadar, plan kararlarına doğrudan muhatap olan toplumun da katılımının sağlanması, demokratikleşmenin bir koşulu olarak tüm kesimlerce benimsenmesi ve demokratik katılımın etkin olabileceği ortamların yaratılması gerekmektedir. Payas, İskenderun ve Arsuz çalışmasında gerek yöntemin kurgulanması ve gerekse düzentasar önerilerinin biçimlenmesinde demokratik katılım ilkesi temel alınarak karar vericilerin, planlamacıların ve kullanıcıların (halkın) görüşleri belirleyici olmuştur. Kent planlama sürecinde öncelikle kent ekosisteminin dengesini bozan sorunların belirlenmesi, söz konusu sorunlara muhatap olan kaynakların sağlıklı ve ayrıntılı envanterinin yapılması ve zaman boyutu da katılarak yeterli bir veri tabanının oluşturulması gerekmektedir. Daha sonraki aşamada, bu kaynakların kullanım sınırlarının belirlenmesi, sürdürülebilir kent ilkesinin plan kararlarına yansıtılmasında temel ölçütlerin ortaya konulabilmesi için zorunluluk taşımaktadır. Payas, İskenderun ve Arsuz çalışmasında bu öneriye 168

184 5. SONUÇLAR VE ÖNERİLER Onur BOYACIGİL koşut olarak önce kamusal rekreasyon olanaklarının envanteri yapılmıştır. Bu envanter bilgileri ulusal ve ülkemizde benimsenmiş uluslararası standartlar, kişi başına kaynak değerleri ve kullanıcıya uzaklıkla ilişkilendirilerek etkindeğerlere dönüştürülmüştür. Böylece Tekinbaş (1993), Türksoy (1993) ve Altunkasa nın (1999 ve 2004) vurguladığı veri tabanı kamusal rekreasyon olanakları açısından ortaya çıkartılabilmiştir. Kentsel plan ve programların, kenti sürdürülebilir kılacak araçların ne olacağı ve nasıl üretileceği sorusuna yanıt araması ve bulması gerekmektedir. Söz konusu araçlardan biri sürdürülebilir kent yaratmaya yönelik plan kararlarının toplumsal fayda ve maliyetleridir. Munasinghe (1993), Pearce ve ark. (1993), Hanley ve Spash (1993), Bateman ve Willis (1999), Kolstad (2000), Field ve Field (2001), doğal ve kültürel kaynakların sürdürülebilirliğine ve insanın yaşam niteliğinin yükseltilmesine doğrudan katkı sağlayan yatırımların toplumsal faydaları, maliyetlerinden çok daha fazla olduğundan maliyetlerin belirli ölçüde gözardı edilebileceğini vurgulamalarına karşın, kıt kaynakları verimli ve sürdürülebilir kullanma ilkesi dikkate alınarak Payas, İskenderun ve Arsuz çalışmasında toplumsal fayda ve maliyetlerin tahmin edilmesine çaba gösterilmiştir. Toplumsal faydaların tahmin edilmesinde kullanım değeri temel alınıp, varolma değeri gözardı edilmesine karşın toplumsal faydamaliyet oranının 1:4,5 bulunması yukarıdaki araştırmacıların öngörülerini onaylar özelliktedir. Bu saptamalar ışığında, kentsel planlamalarla ilgili çağdaş standartların çalışma alanının ekolojik, sosyo-ekonomik ve kültürel özyapısına uyarlamak suretiyle geliştirilmesi ve kentsel yaşam niteliğini artırmaya yönelik karar ölçütleri olarak uygulamaya yansıtılması gerekmektedir. Bu standartlar kapsamında aktif yeşil alanlar ve kültürel mekanlara öncelik verilmesi yadsınamaz bir olgudur. Çünkü bu alan ve mekanlar kent insanının bedensel ve ruhsal olarak sağlıklı gelişiminde, çok çeşitli eylemler ve etkinlikler bağlamında toplumsal ilişkilerin kurulması, sürdürülmesi ve toplumsal dayanışmanın yerleşmesinde, kent ve kentlilik kimlik ve kültürünün geliştirilmesindeki işlevleri nedeniyle yaşamsal önem taşımaktadır. Bu 169

185 5. SONUÇLAR VE ÖNERİLER Onur BOYACIGİL önemin yerel halk tarafından yoğun bir talebe dönüştüğü ve halkın bu talebin karşılanmasında zorunlu olmadığı bir bedeli ödemeye razı olduğu araştırma bulgularından da ortaya çıktığına göre, karar ve uygulama organlarının bu konudaki görevini yerine getirecek adımları ivedilikle atması gerekecektir. 170

186 KAYNAKLAR ABD KALİFORNİYA EYALET PARKLARI PLANLAMA BİRİMİ, California Outdoor Recreation Plan. An Element of the California Outdoor Recreation Planning Program. 78 p., Opinions and Attitudes on Outdoor Recreation in California 2002-An Element of the California Outdoor Recreation Plan. 113 p. AKTEN, M., Isparta İlindeki Bazı Rekreasyon Alanlarının Mevcut Potansiyellerinin Belirlenmesi. Süleyman Demirel Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, Seri: A, Sayı: 2, ALTAN, T., Doğal Peyzaj Elemanlarının Rekreasyona Uygunluğunun Saptanması İçin Matematiksel Bir Değerlendirme Yönteminin Araştırılması ve Güney Kıyı Bölgesine Uygulanması. Doçentlik Tezi, 159 s. ALTUNKASA, M. F., Çukurova Üniversitesi Öğrencilerinin Rekreasyonel Eğilim ve Taleplerinin Belirlenmesi. Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 7(3): 9-24., Adana Kuzeybatı Üst Kentsel Gelişme Alanında (Yeni Adana) Yeşil Alan Donatılarının Konut Fiyatları Üzerindeki Etkisinin Araştırılması. Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Peyzaj Mimarlığı Bölümü Araştırma Projesi, Adana,a71as., Çevresel Sürdürülebilirlik. Çukurova Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Peyzaj Mimarlığı Bölümü Ders Kitabı, Yayın No: A s., Adana nın Kentsel Gelişim Süreci ve Yeşil Alanlar. Çukurova Üniversitesi, Ziraat Fakültesi Peyzaj Mimarlığı Bölümü, Adana Kent Konseyi Çevre Çalışma Grubu Bireysel Raporu, Adana, 23 s. ALTUNKASA, M. F., USLU, C., The Effects of Urban Green Spaces on Houses Prices in Upper Northwest Urban Development Area of Adana (Turkey). Turkish Journal of Agriculture and Forestry, 28 (3), ALTUNKASA, M. F, USLU, C., BOYACIGİL, O., Adana Kuzeybatı Üst Kentsel Gelişme Alanında Bisikletli Bağlantı Olanaklarının 171

187 Değerlendirilmesine Ekolojik ve Ekonomik Yaklaşım. Çukurova Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Sonuç Raporu, Proje No: ZF2004BAP11, 132 s. ANONİM, 2009a. (Erişim tarihi: )., 2009b. Hatay (Erişim tarihi: )., 2009c. (Erişim tarihi: ). ATABAY, S., Şehir Tanımı ve Şehirleşme Oranı Saptanmasında Kullanılacak Kriterler Üzerinde Bir Araştırma. Y.T.Ü. Mimarlık Fakültesi Yayınları, No: 291/ŞBP , İstanbul, 41 s. ATİK, A. S., Çukurova Bölgesi Planlama Deneyimleri. Planlama, TMMOB Şehir Plancıları Odası Yayını, Sayı 13: BATEMAN, I., WILLIS, K. G., Valuing Environmental Preferences: Theory and Practice of the Contingent Valuation Method in US, EU and Developing Countries. Oxford University Press, New York. BAUD-BOVY, M., LAWSON, F., Tourism and Recreation - Handbook of Planning and Design. Architectural Press, UK, 287 p. BONNIEUX, F., LE GOFFE, P., Cost-Benefit Analysis of Landscape Restoration: A Case Study in Western France, The Economics of Landscape and Wildlife Conservation, s BOYACIGİL, O., Hedonic Pricing Yönteminin İskenderun Kenti Örneğinde Uygulanması. Ç.Ü. Peyzaj Mimarlığı Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, 141s. BROWN, L. R., FLAVIN, C., POSTEL, S., Gezegenimizi Kurtarmak: Küresel Ekonominin Çevresel Olarak Sürdürülebilirliği (Çeviren S. Gül). TÜBİTAK- TEMA Vakfı Yayınları 4, Ankara. BUCHER, A. C., Foundations of Physical Education, the C.U., Mosby Company, Saint Luis. BURSA BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ, Bursa Kent Sağlık Gelişim Planı ( ). Dünya Sağlık Örgütü (WHO) Sağlıklı Kent Projesi. Basım: BURFAŞ Ofset Tesisleri. 91 s. ISBN:

188 BURTENSHAW, D., BATEMAN, M., ASWORTH, G., J., The City in Western Europe, Chichester: John Wiley. BURTENSHAW, D., BATEMAN, M., ASWORTH, G., J., The City in Western Europe, London: David Fulton. COHEN, M., HABITAT II and the Challenge of the Urban Environment: Bringing together the two Definitions of Habitat. International Social Science Journal, March 1996: COLES, R., CASERIO, M., Understanding and Facilitating the Social Outputs of Urban Green Spaces. Understanding and Facilitating the Social Outputs of Urban Green Spaces (accepted reviewed conference paper) Open Space: People Space Conference, 27-29th October, Edinburgh. COOPER, M.C., FRANCIS, C., People Places: Design Guidelines for Urban Open Space. Van Nostrand Reinhold, New York. CORBIN, D.H., Recreation Leadership, Third Edition, Virginia USA. ÇABUK, A., Sosyal Fayda Maliyet Analizinin Peyzaj Mimarlığı Çalışmalarında Uygulanabilirliği Üzerine Bir Araştırma. Ankara Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Peyzaj Mimarlığı Anabilim Dalı, Doktora Tezi, Ankara. ÇUBUK, M., Kentsel Yaşam Kalitesi ve Ekolojik Planlama li Yıllara Doğru Türkiye de Kent Planlama-Uygulama Sürecinin Değerlendirilmesi ve Yeni Yaklaşımlar Semineri (14-15 Ekim1993), İller Bankası Yayını, Ankara, s DANIELS, P., WARD, J., Environmental Economics. Australian School of Environmental Studies. DOWSON, B., DOXFORD, D., Planning for Recreational Cycling-Meeting Local Demand. Land Use Policy, 14 (2): DOYGUN, H., İskenderun-Arsuz (Uluçınar) Kıyı Bandı Örneğinde Kentsel Gelişmeler ve Etkilerinin Sürdürülebilir Alan Kullanımı Açısından İncelenmesi. Çukurova Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Peyzaj Mimarlığı Anabilim Dalı Doktora Tezi, Adana. 173

189 DOYGUN, H., ALPHAN, H., Monitoring Urbanization of İskenderun, Turkey, and Its Negative Implications. Environmental Monitoring and Assessment, 114: DOYGUN, H., İLTER, A.A., Kahramanmaraş Kentinde Mevcut ve Öngörülen Aktif Yeşil Alan Yeterliliğinin İncelenmesi. Ekoloji, 17, 65, DPT, Çukurova Bölge Planı. DPT, Çukurova Metropolitan Bölgesi Kentsel Gelişme Projesi. DUNNETT, N., SWANWICK, C., WOOLLEY, H., Improving Urban Parks, Play Areas and Green Spaces. Department for Transport, Local Government and the Regions, London. ENGLISH, D. B. K., CORDELL, H. K., Effective Recreation Opportunity Set (EROS) Index: A Computable Measure of Recreation Supply. Research Paper SE-286. Asheville, NC: Southeastern Forest Experiment Station, 16 p. ERDÖNMEZ, M. E., AKI, A., Açık Kamusal Kent Mekanlarının Toplum İlişkilerindeki Etkileri. YTÜ Mim. Fak., e-dergisi, Cilt 1, Sayı s. ERSOY, M., Kent Planlamasında Yeni Normlar 94. ODTÜ Mimarlık Fakültesi, 301 s. FIELD, B. C., FIELD, M. K., Environmental Economics: An introduction. McGraw-Hill, New York. GILES-CORTI, B., BROOMHALL, M. H., KNUIMAN, M., COLLINS, C., DOUGLAS, K., NG, K., LANGE, A., DONOVAN, R. J., Increasing Walking. How Important Is Distance To, Attractiveness, and Size of Public Open Space? American Journal of Preventive Medicine, 28 (2 Suppl 2): GILLILAND, J., HOLMES, M., IRWIN, J.D., TUCKER, P., Environmental Equity is Child s Play: Mapping Public Provision of Recreation Opportunities in Urban Neighbourhoods. Vulnerable Children and Youth Studies, December 2006; 1(3): GOLD, S. M., Recreation Planning and Design. McGraw-Hill, New York, 322 p. 174

190 GÜMÜŞ, T., Sosyal Fayda Maliyet Analizi ve Bir Uygulama: Ankara Mamak Çöplüğü Rehabilitasyon Projesinin Olası Yararlarının Saptanması. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Maliye Anabilim Dalı Doktora Tezi, Ankara. HANLEY, N., SPASH, C. L., Cost-Benefit Analysis and the Environment. Department of Economics, University of Stirling, Scotland, Published by Edward Elgar Publishing Limited. HITE, D., Information Impacts on Stated vs. Revealed Preference Valuation of Environmental Quality Annual meeting, July 30-August 2, Tampa, FL 21791, American Agricultural Economics Association (New Name 2008: Agricultural and Applied Economics Association). 20 p. İMGA, O., Türkiye deki Bölge Kalkınma Projesi Deneyimleri. Türk İdare Dergisi, Eylül İSKENDERUN BELEDİYESİ, İskenderun Kentsel Yeşil Alan Envanter Raporu. JENNY, H. J., Introduction to Recreation Education, Virginia USA. JIM, C. Y., Green-Space Preservation and Allocation for Sustainable Greening of Compact Cities. Cities, 21(4): KAHN, J. R., The Economic Approach to Environmental and Natural Resources, 2nd edition, Dryden Press, Fort Worth. KARAKÜÇÜK, S., Rekreasyon, Boş Zaman Değerlendirme. Bağırgan Yayın Evi, Ankara. KART, N., Emirgan Parkı nda Kullanıcıların Memnuniyet Derecelerinin Değerlendirilmesi. İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, Seri A, 55(1): KOLSTAD, C. D., Environmental Economics. Oxford University Press, New York. KRAMER, R. A., SHARPMA, N., SHYAMSUNDAR, P., MUNASİNGHE M., Cost and Compensation Issues in Protecting Tropical Rainforest. Case Study of Madagascar. Environment Department Working Paper, World Bank, Washington DC. 175

191 LAW, C. M., Tourism in Major Cities, London: International Thomson Business. LOCKWOOD, M., LOOMIS, J., LACY, T., A Contingent Valuation Survey and Benefit Cost Analysis of Forest Preservation in East Gippsland. Journal of Environmental Management. Cambridge. LI, G., WENG, Q., Measuring the Quality of Life in City of Indianapolis by Integration of Remote Sensing and Census Data. International Journal of Remote Sensing, Vol. 28, No. 2, 20 January 2007, LIEBER, S. R., FESENMAIER, D. R., Physical and Social Conditions Affecting Recreation Site Preferences'. Environment and Planning 17(12): MANSUROĞLU, S., Akdeniz Üniversitesi Öğrencilerinin Serbest Zaman Özellikleri ve Dış Mekan Rekreasyon Eğilimlerinin Belirlenmesi. Akdeniz Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 15(2): MERTES, J. D., HALL, J. R Park, Recreation, Open Space and Greenway Guidelines, National Recreation and Park Association (NRPA), Arlington, VA, USA. MITCHELL, R., CARSON, R., Using Surveys to Value Public Goods: The Contingent Valuation Method Washington DC: Resources for the Future. MUNASINGHE, M., Environmental Economics and Sustainable Development. World Bank Environment Paper Number 3, Washington, D.C. 112 p. MUTLU, S., Türkiye de Bölge Planlama Deneyimleri: Eleştirel Bir Yaklaşım. 3. Bölgesel Kalkınma ve Yönetişim Sempozyumu Kasım 2008, Mersin. 16 s. MÜDERRİSOĞLU, H., YERLİ, Ö., TURAN ALTANLAR, A., DURU, N ROS (Rekreasyonel Fırsat Dağılımı) Yöntemi ile Abant Tabiat Parkı nda Kullanıcı Memnuniyetinin Belirlenmesi. Tarım Bilimleri Dergisi. 11(4): NIXON, E. J., JEWETT, E. A., An Introduction to Physical Education, Seventh Edition, Toronto. 176

192 NOE, F.P., UYSAL, M., Evaluation of Outdoor Recreational Settings-A Problem of Measuring User Satisfaction. Journal of Retailing and Consumer Services, 4 (4): OĞUZ, D., User Surveys of Ankara's Urban Parks. Landscape and Urban Planning, 52 (2-3): ÖLMEZ, M., İskenderun Kenti Yeşil Alanlarının İrdelenmesi. İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Şehir ve Bölge Planlama Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, İstanbul. ÖNDER, S., Selçuk Üniversitesi Öğrencilerinin Rekreasyonel Eğilim ve Taleplerinin Belirlenmesi Üzerinde Bir Araştırma. Selçuk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi 17(32): ÖNSOY, C., Osmaniye-İskenderun Kıyı Kesiminde Ekolojik Planlama İlkelerine Uygun Alan Kullanımının Araştırılması. Çukurova Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Peyzaj Mimarlığı Anabilim Dalı Doktora Tezi, Adana. ÖZKAYNAK, B., ADAMAN, F., Sürdürülebilir Kentleşme: Yalova Örneğinde Sürdürülebilir Kent Tasarımına Yönelik Bir Yöntem Önerisi, TÜSES Yayınları, İstanbul. PAGE, S. J., Urban Tourism, London: Routledge. PEARCE, D., A. MARKANDYA, E. B. BARBIER, Yeşil Ekonomi için Mavi Kitap (Blueprint for a Green Economy; Çeviren: Türksen Kafaoğlu, Arslan Başer Kafaoğlu), Alan Yayıncılık, İstanbul. PHILLIPS, L.E., Parks: Design and Management. McGraw-Hill, New York, 229 p. PULİDO A., Estadistica y Tecnicas de Investigacion Social. Ediciones Anaya, Madrid. SANTERRE, R.E., Spatial Differences in the Demands for Local Public Goods. Land Economics 61, pp SCHYNS, P., BOELHOUWER, J., Measuring Quality of Life in Amsterdam from the Viewpoint of Participation. SIMONDS, J.O., Landscape Architecture. McGraw-Hill, New York. 177

193 T.C. RESMİ GAZETE, Plan Yapımına Ait Esaslara Dair Yönetmelik. Tarih: , R.G. Sayı: 18916, Ankara., Plan Yapımına Ait Esaslara Dair Yönetmelik EK-1 (Kentsel Sosyal ve Teknik Altyapı), Tarih: , Sayı: 23804, Ankara, Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı ( ). Tarih: , R.G. Mükerrer Sayı: 24100, Ankara., Avrupa Peyzaj Sözleşmesi. Tarih: , Sayı: 25381, Ankara., Büyükşehir Belediyesi Kanunu. Tarih: , Sayı: 25531, Ankara., 2008a. Mimarlık ve Mühendislik Hizmet Bedellerinin Hesabında Kullanılacak 2008 Yılı Yapı Yaklaşık Birim Maliyetleri Hakkında Tebliğ. Tarih: , R.G. Sayı: 26828, Ankara., 2008b. Planlı Alanlar Tip İmar Yönetmeliği, Tarih: , Sayı: 26972, Ankara. TANERİ, E., Bölge Planlama. Yıldız Üniversitesi Yayınları Sayı:186. TEKİNBAŞ, R. E., li Yıllara Doğru Türkiye de Kent Planlama- Uygulama Sürecinin Değerlendirilmesi ve Yeni Yaklaşımlar Semineri (14-15 Ekim 1993), Giriş ve Değerlendirme Paneli Metinleri, İller Bankası Yayını, Ankara. THOMPSON, I., PENDLEBURY, J., TOWNSHEND, T., ROE, M., SHAW, T., AKKAR, M., BATES, G., Improving Green Urban Spaces. Beacon Councils Research, University of Newcastle-upon-Tyne, 61 p. TMMOB-PMO, Türkiye Mühendis ve Mimar Odaları Birliği - Peyzaj Mimarları Odası 2009 Yılı Ajandası. TUPPEN, J., Tourism in French Cities, in Law, C.M. (ed.), Tourism in Major Cities, London: International Thomson Business, pp TURNER, R., PEARCE, D., BATEMAN, I., Environmental Economics: an Elementary Introduction. Harvester Wheatsheaf, London. TÜİK, 2008a. Gayri Safi Yurtiçi Hasıla Sonuçları. T.C. Başbakanlık Türkiye İstatistik Kurumu Haber Bülteni, Sayı: 57, 31 Mart

194 , 2008b. İstatistik Göstergeler ISBN: Türkiye İstatistik Kurumu Matbaası, Ankara. 720 s. TÜİK-Hatay Bölge Müdürlüğü, Payas, İskenderun, Arsuz için 2007 yılı ADKNS sonuçları. TÜRKSOY, C., Kent Planlama ve Yerel Yönetimler li Yıllara Doğru Türkiye de Kent Planlama-Uygulama Sürecinin Değerlendirilmesi ve Yeni Yaklaşımlar Semineri (14-15 Ekim 1993), İller Bankası Yayını, Ankara, s USLU, C., Adana Sofulu Çöp Depolama Alanı Örneğinde Faaliyet Sonrası Alternatif Kullanımların Toplumsal Fayda ve Maliyet Değerlendirmeleri. Ç. Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, Adana. USLU, C., ALTUNKASA, F., YÜCEL, M., BOYACIGİL, O., Adana Halkının Serbest Zaman Eğilimlerinin Rekreasyonel Planlama ve Tasarımı Çalışmalarında Kullanımı. Çukurova Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Sonuç Raporu, Proje No: ZF2006BAP7, 78 s. UZUN, G., ALTUNKASA, M. F., DOYGUN, H., Adana Halkının Rekreasyonel Eğilimleri ve Mevcut Rekreasyonel Aktivitelere Katılım Düzeyleri ile Taleplerinin Belirlenmesi. Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 10(4): VAIR, P., LOOMIS, J., Household s Valuation of Alternative Levels of Hazardous Waste Risk Reductions an Application of the Referendum Format: Contingent Valuation Method. Journal of Environmental Management, Cambridge. WILLIAMS, S., Recreation in the Urban Environment, London: Routledge. WILLIAMS, S., Tourism and Recreation. Harlow, UK: Prentice Hall. WILLIS, K. G., TURNER, R. K., BATEMAN, I. J., Urban Planning and Management. Edward Elgar Publishing, New York. YILMAZ, A., GÜNAY, S., Mekana İlişkin Güvenlik Algılamasının Haritalanmasında CBS Kullanımı. 2. Uzaktan Algılama ve Coğrafi Bilgi Sistemleri Sempozyumu Kitabı, s Erciyes Üniversitesi, Kayseri. 179

195 YILMAZ, H., YILMAZ, S., YILDIZ DEMİRCİOĞLU, N., Kars Kent Halkının Rekreasyonel Talep ve Eğilimlerinin Belirlenmesi. Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 34(4): YILMAZ, S., ZENGİN, M., DEMİRCİOĞLU, N., Determination of User Profile at City Parks: A Sample from Turkey. Building and Environment, 42 (6):

196 ÖZGEÇMİŞ yılında Hatay ın İskenderun ilçesinde doğdu. İlk, orta ve lise öğrenimini İskenderun da Mithat Paşa İlkokulu, Beş Temmuz Orta Okulu ve İskenderun Lisesinde tamamladı yılları arasında Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Peyzaj Mimarlığı Bölümünde lisans eğitimimi tamamladı yılında Çukurova Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Peyzaj Mimarlığı Anabilim Dalında, Prof. Dr. Faruk Altunkasa danışmanlığında lisansüstü eğitimime başladı. Kasım 2002 de aynı bölüme Araştırma Görevlisi olarak atandı. İskenderun Kenti Örneğinde Hedonic Pricing Yönteminin Uygulanması başlıklı yüksek lisans tez çalışmamı 2003 yılında tamamlayarak doktoraya başladı tarihleri arasında Zaragoza da (İspanya) CIHEAM-IAMZ nin Integrated Planning for Rural Development and Environmental Management konulu kursuna burslu olarak katıldı. Eylül 2005 den bu yana Payas-İskenderun-Arsuz Kentsel Bölgesinde Rekreasyonel Kaynak ve Kullanıcı Araştırmalarına Dayalı Bir Rekreasyon Tasarı Geliştirilmesi konulu doktora tezi üzerinde çalışmaktadır. 181

197 EKLER EK 1. EK 2. EK 3. EK 4. Anket Formu Örneği ile İç ve Dışmekan Rekreasyon Etkinlikleri Listeleri. Rekreasyona Katılımı Sınırlayan Nedenlerin Önem (Öncelik) Sırasına Göre Ağırlıklandırılmış Puanlarının (AP) Hesaplanması. İçmekan Rekreasyon Etkinliklerine Katılımda Kullanılan Ortalama Süre ve Öncelikli Ortalama Sürelerin Hesaplanması. Dışmekan Rekreasyon Etkinliklerine Katılımda Kullanılan Ortalama Süre ve Öncelikli Ortalama Sürelerin Hesaplanması. 182

198 EK 1. DIŞMEKAN REKREASYON ETKİNLİKLERİ LİSTESİ

199 EK 1. İÇMEKAN REKREASYON ETKİNLİKLERİ LİSTESİ İÇMEKAN REKREASYON ETKİNLİKLERİ KONUTTA YAPILAN ETKİNLİKLER SOSYAL- KÜLTÜREL ETKİNLİKLER EĞLENCE ETKİNLİKLERİ 1. Dost-akraba ziyaretlerinde bulunmak 2. Televizyon izlemek 3. Bilgisayarda eğlenmek 4. Müzik dinlemek 5. Kitap okumak 6. Gazete/dergi okumak 7. Spor yapmak 8. Sinema salonuna gitmek 9. Tiyatro salonuna gitmek 10. Konsere salonunda konser izlemek 11. Kapalı mekanlarda festivale katılmak 12. Kapalı mekanlarda fuar gezmek 13. Kapalı mekanlarda sergi gezmek 14. Müze gezmek 15. Tarihi-kültürel alanlara ziyaret 16. Salon oyunları (tavla, okey, kağıt, bowling, bilardo vb) 17. Kapalı mekanlarda zeka oyunları (satranç, dama, briç) 18. Eğlence-sohbet-yemek amaçlı lokanta, kafe vb. mekanlara gitmek 19. Çok amaçlı alışveriş merkezlerinde gezinti/alışveriş 20. DİĞER (BELİRTİNİZ)...

200 EK 1. ANKET FORMU ÖRNEĞİ İYİ GÜNLER. BU ANKET ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ ZİRAAT FAKÜLTESİ PEYZAJ MİMARLIĞI BÖLÜMÜNDE YÜRÜTÜLMEKTE OLAN PAYAS-İSKENDERUN-ARSUZ KENTSEL BÖLGESİNDE REKREASYONEL KAYNAK VE KULLANICI ARAŞTIRMALARINA DAYALI BİR REKREASYON TASARI GELİŞTİRİLMESİ KONULU DOKTORA TEZİ KAPSAMINDA YAPILMAKTADIR. ANKETTE AD SOYAD SORULMAMAKTADIR. ELDE EDİLEN VERİLER BİLİMSEL AMAÇLI OLARAK KULLANILACAKTIR. SORULARI DİKKATLİCE OKUYUP, İÇTENLİKLE CEVAPLANDIRDIĞINIZ İÇİN TEŞEKKÜR EDERİZ. I. BÖLÜM: SOSYO EKONOMİK YAPI VE HANE KARAKTERİSTİKLERİ 1. Cinsiyetiniz : ( ) Erkek ( ) Kadın 2. Yaşınız: : ( ) Arası ( ) Arası 3. Medeni Durumunuz : ( ) Evli ( ) Bekar ( ) Arası ( ) Eğitim Durumunuz : ( ) İlkokul ( ) Ortaokul ( ) Lise ( ) Üniversite ( ) Lisansüstü / Doktora 5. İş Durumunuz : ( ) İşsiz ( ) Öğrenci ( ) İşçi ( ) Memur ( ) Esnaf ( ) Serbest ( ) Emekli ( ) Ev Han. 6. Aile Bireyleri Sayısı : ( ) 1 Kişi ( ) 2 4 Kişi ( ) 5 7 Kişi ( ) 8 10 Kişi ( ) 10 Kişiden fazla 7. Ailede Çalış. Birey Sayısı 8. Ailenizin Toplam Aylık Geliri (Hane Geliri) : ( ) 1 Kişi ( ) 2 Kişi ( ) 3 5 Kişi ( ) 6 8 Kişi ( ) 8 Kişiden fazla : ( ) 500 YTL den az ( ) YTL ( ) YTL : ( ) YTL ( ) YTL ( ) 3000 YTL den fazla : ( ) YTL

201 II. BÖLÜM: GENEL REKREASYON ANLAYIŞ VE DAVRANIŞLARININ BELİRLENMESİ 1. Yaşadığınız yer: ( ) İskenderun ( ) Payas ( ) Arsuz ( ) Bunların dışında 2. İkamet ettiğiniz mahalle:. 3. Aşağıda rekreasyon etkinliklerinin bireyler üzerinde oluşturduğu bazı etkiler sıralanmıştır. Etkinliklerin sizin üzerinizde oluşturduğu etkilerin önem düzeyini belirtiniz (Tamamını değerlendiriniz). ETKİ ÖNEM DÜZEYİ a) Dinlenmek Çok Az Az Orta Fazla Çok Fazla b) Güzel manzara ile bütünleşmek Çok Az Az Orta Fazla Çok Fazla c) Yeni insanlarla tanışmak Çok Az Az Orta Fazla Çok Fazla d) Aile bireyleri ile bir arada olmak Çok Az Az Orta Fazla Çok Fazla e) Arkadaşlarla bir arada olmak Çok Az Az Orta Fazla Çok Fazla f) Çocukları eğlendirmek Çok Az Az Orta Fazla Çok Fazla g) Gerilimi (stresi) azaltmak Çok Az Az Orta Fazla Çok Fazla h) Günün sıradanlığını gidermek Çok Az Az Orta Fazla Çok Fazla i) Kent kalabalığından-karmaşasından uzaklaşmak Çok Az Az Orta Fazla Çok Fazla j) Açık havada bulunmak Çok Az Az Orta Fazla Çok Fazla k) Doğayı hissetmek Çok Az Az Orta Fazla Çok Fazla l) Vücut sağlığına katkı sağlamak Çok Az Az Orta Fazla Çok Fazla m) Huzur bulmak Çok Az Az Orta Fazla Çok Fazla n) Özgür hissetmek Çok Az Az Orta Fazla Çok Fazla o) Değişik etkinliklere katılabilme Çok Az Az Orta Fazla Çok Fazla p) Kültürel ve eğitsel gelişim sağlamak Çok Az Az Orta Fazla Çok Fazla r) Heyecan ve coşku yaşamak Çok Az Az Orta Fazla Çok Fazla s) Eğlenmek Çok Az Az Orta Fazla Çok Fazla t) Kentin kirliliğinden (gürültü, görüntü, koku vb.) uzaklaşmak Çok Az Az Orta Fazla Çok Fazla u) Diğer.. Çok Az Az Orta Fazla Çok Fazla

202 4. Rekreasyon etkinliklerine katılımınızı sınırlayan nedenler varsa belirtiniz? (Birden fazla işaretlemek isterseniz lütfen öncelik sıralaması yapınız) Öncelik Sırası Kısıtlama Nedeni a) Neden yok h) Kişisel sağlık durumu elverişsizliği b) Zaman yetersizliği i) Rekreasyon alan ve mekanlarının hiç bulunmayışı ya da yetersizliği c) Ekonomik durum yetersizliği j) Rekreasyon alan ve mekanlarındaki olanakların yetersizliği d) Etkinliklere katılım için eşlik edecek kimsenin bulunmayışı k) Rekreasyon alan ve mekanlarının gelenek ve göreneklere uygun olmaması e) Rekreasyon alan ve mekanlarında bakım ve temizlik eksikliği l) Ailenin kısıtlayıcı davranışları f) Rekreasyon alan ve mekanlarının kalabalık olması m) Rekreasyon alan ve mekanlarında güvenliğin zayıflığı g) Rekreasyon alan ve mekanlarına ulaşım güçlüğü n) İstenmeyen özellikte diğer kullanıcılar o) Diğer (belirtiniz ) III. BÖLÜM: İÇ VE DIŞMEKAN REKREASYON TUTUMUNUN BELİRLENMESİ 5. Size verilen etkinlik listesinde içmekanda yapılan rekreasyon etkinlikleri sıralanmıştır (Bakınız içmekan etkinlikleri listesi). Buna göre; A. Yaşadığınız kentte katıldığınız rekreasyon etkinliklerini sizin için en öncelikli (önemli) olanından başlayarak sıralayınız. (En fazla 10 adet etkinlik seçebilirsiniz. Etkinlik Numarası sütununa etkinlik listesindeki numarasını yazınız) B. Sıraladığınız etkinliklere tek bir katılım için ortalama ne kadar süre harcıyorsunuz? C. Sıraladığınız etkinliklere ayda ortalama kaç kez katılıyorsunuz (Yıllık katılım belirtilirse; katılım sayısı / 12 yazarak aylık değer elde edilecektir)? A B C Öncelik Sırası Etkinlik Numarası Tek Bir Katılım İçin Kullanılan Ortalama Süre (Saat) Aylık Katılım Sayısı

203 6. Size verilen etkinlik listesinde dışmekanda yapılan rekreasyon etkinlikleri sıralanmıştır (Bakınız dışmekan etkinlikleri listesi). Buna göre; A. Yaşadığınız kentte katıldığınız rekreasyon etkinliklerini sizin için en öncelikli olanından başlayarak sıralayınız (En fazla 10 adet etkinlik seçebilirsiniz. Etkinlik Numarası sütununa etkinlik listesindeki numarasını yazınız). B. Sıraladığınız etkinliklerin kentte var olan olanaklarının yeterlik durumlarını çok az, az, orta, fazla ve çok fazla biçiminde düzeylendiriniz. C. Sıraladığınız etkinliklerin yetersiz olduğunu düşünüyorsanız yetersizlik nedenleri nedir? D. Sıraladığınız etkinliklere tek bir katılım için ortalama ne kadar süre harcıyorsunuz? E. Sıraladığınız etkinliklere ayda ortalama kaç kez katılıyorsunuz (Yıllık katılım belirtilirse; katılım sayısı / 12 yazarak aylık değer elde edilecektir)? F. Sıraladığınız etkinliklere varsa tek bir katılım için hanenizin aylık gelirinden harcadığınız para miktarı kaç TL dir (Etkinliği gerçekleştirmek için gerekli olan ulaşım ve varsa katılım ücretlerini belirtiniz)? A B C D E F Öncelik Sırası Etkinlik Numarası Yeterlik Yetersizlik Nedenleri 1. Çok Az 2. Az 3. Orta 4. Yeterli 5. Çok Yeterli 1. Rekreasyonel donatı alanı sayısı 2. Rekreasyonel donatı alanı büyüklüğü 3. Ulaşılabilirlik 4. Donatı uygunluğu ve çeşitliliği 5. Kullanıcı yoğunluğu ve çeşitliliği 6. Diğer (açık bir şekilde yazınız) Tek Bir Katılım İçin Kullanılan Ortalama Süre (Saat) Aylık Katılım Sayısı Tek Bir Katılımda Hanenizin Aylık Gelirinden Harcadığınız Para Miktarı (TL)

204 IV. BÖLÜM: DIŞMEKAN REKREASYON İSTEMLERİNİN BELİRLENMESİ 7. Size verilen listede dışmekanda rekreasyon etkinlikleri sıralanmıştır (Bakınız dışmekan etkinlikleri listesi). Buna göre; A. Yaşadığınız kentte katıldığınız ancak geliştirilmesini istediğiniz etkinlikler ile katılmadığınız ancak geliştirilmesi veya inşası durumunda katılmak isteyeceğiniz dış mekan rekreasyon etkinliklerini sıralayınız (9. soruda belirtilen etkinliklerden 5 tanesi bu bölüme yerleştirilerek ilgili sorular cevaplandırılacaktır) (Sizin için en öncelikli olanından başlayarak sıralayınız Etkinlik Numarası sütununa etkinlik listesindeki numarasını yazınız). B. Sıraladığınız etkinliklere tek bir katılım için ortalama ne kadar süre harcayabilirsiniz (Geliştirilmesini istediğiniz etkinlik/etkinlikler için de toplam süreyi belirtiniz)? C. Sıraladığınız etkinliklere ayda ortalama kaç kez katılmak istersiniz (Yıllık katılım belirtilirse; Katılım sayısı/12 yazarak aylık değer elde edilecektir)? D. Sıraladığınız etkinliklerden kentte varolan olanların yeterlik düzeyinin iyileştirilmesi için ve hiç olmayanların tesisi için hane halkı gelirinizden bir yıl boyunca her ay ödemeyi kabul edebileceğiniz para miktarı kaç TL olabilir (Yanıtlarınız sadece bu çalışmada kullanılacaktır ve belirttiğiniz miktarlar sizden istenmeyecektir. Verdiğiniz yanıtların aşırı yüksek veya aşırı düşük olması durumunda bu değerler çalışma kapsamı dışında tutulacaktır. Yanıtlarınızı aile bütçenize göre düşünerek vermelisiniz)? Öncelik Sırası A B C D Tek Bir Katılım İçin İyileştirme / İlk Tesis Etkinlik Aylık Katılım Kullanılacak Ortalama Süre için Aylık Hane Gelirinden Numarası Sayısı (Saat) Ödenecek Para Miktarı (TL) Katıldığınız ancak iyileştirilmesini istediğiniz etkinlikler (9. soruda belirttiğiniz etkinliklerden 5 tanesini seçerek ilgili soruları yanıtlayınız ) Katılmadığınız ancak iyileştirilmesi ya da tesisi durumunda katılmak isteyeceğiniz etkinlikler (dışmekan etkinlikleri listesinden seçim yapınız)

205 EK 2. REKREASYONA KATILIMI SINIRLAYAN NEDENLERİN ÖNEM (ÖNCELİK) SIRASINA GÖRE AĞIRLIKLANDIRILMIŞ PUANLARININ (AP) HESAPLANMASI.

206 EK 2. DEVAMI Çizelge 2. Yetersizlik Nedenlerinin Öncelik Sırasına Göre Ağırlıklandırılmış Puanının (AP) Hesaplanması. Yetersizlik Nedeni a) b) c) d) e) f) g) h) i) j) k) l) m) n) AP = Kişi Sayısı x Önem Derecesine Göre Puanı Yerleşim Alanı Nedenlerin Öncelik Sırasına Göre Ağırlıklandırılmış Puanının (AP) Hesaplanması Nedenlerin Öncelik Sırasına Göre Ağırlıklandırılmış Puanı (AP) ARSUZ 0 0 İSKENDERUN 1x15 15 PAYAS 0 0 TOPLAM 15 ARSUZ 2x15+3x14+2x13 98 İSKENDERUN 78x15+42*14+28*13+19*12+10x PAYAS 14x15+12x14x8x TOPLAM 3040 ARSUZ 3x14+2x13+2x12 92 İSKENDERUN 81x15+55x14+24x13+24x12+14x11x6x PAYAS 20x15+44x14+10x13+4x TOPLAM 3985 ARSUZ 0 0 İSKENDERUN 6x15+2x14+5x13+5x12+3x11+1x PAYAS 2x14+2x12 52 TOPLAM 338 ARSUZ 4x14+2x12 82 İSKENDERUN 1x15+1x14+6x13x1x12+2x PAYAS 0 0 TOPLAM 223 ARSUZ 2x14+3x13 67 İSKENDERUN 2x14+1x13+2x12 65 PAYAS 0 0 TOPLAM 132 ARSUZ 0 0 İSKENDERUN 3x15+8x14+12x13+7x12+3x11+1x PAYAS 2x14 28 TOPLAM 468 ARSUZ 1x15+1x13 28 İSKENDERUN 2x15+5x14+6x13+3x12+3x11+1x PAYAS 2x15+2x14+2x13 84 TOPLAM 369 ARSUZ 6x15 90 İSKENDERUN 91x15+49x14+37x13+7x12+4x PAYAS 52x15+12x14+14x TOPLAM 3380 ARSUZ 11x15+7x İSKENDERUN 13x15+84x14+45x13+31x12+2x10+4x PAYAS 2x13 26 TOPLAM 2679 ARSUZ 0 0 İSKENDERUN 2x15+1x14+9x13+4x12+4x11+3x10+2x9 301 PAYAS 0 0 TOPLAM 301 ARSUZ 1x12 12 İSKENDERUN 1x14+3x13+2x12+5x11x3x10+1x8 170 PAYAS 2x15+8x14+6x13+4x TOPLAM 450 ARSUZ 0 0 İSKENDERUN 1x11+1x10 21 PAYAS 0 0 TOPLAM 21 ARSUZ 1x13+3x12+1x11 60 İSKENDERUN 2x15+12x14+32x13+40x12+20x11+6x10+1x9+1x PAYAS 2x14+2x13 54 TOPLAM 1505

207 EK 2. DEVAMI Çizelge 3. Payas Örneğinde Kişi Sayısı (KS) ve Ağırlıklandırılmış Puan (AP) Değerleri Kullanılarak % KS ve % AP Değerlerinin Hesaplanması YETERSİZLİK NEDENLERİ *KS *KS (%) PAYAS *AP *AP (%) a) b) c) d) e) f) g) h) i) j) k) l) m) n) TOPLAM *KS: Neden olarak bildiren kişi sayısı *KS (%): Neden olarak bildiren kişi oranı *AP: Nedenlerin öncelik sırasına göre ağırlıklandırılmış puanı *AP (%): Nedenlerin öncelik sırasına göre ağırlıklandırılmış oranı 1. ÖRNEK: b yetersizlik nedenini seçen kişi sayısı (KS) 34 dür. Basit orantı ile KS (%) = (34x100):228=15 dir. 2. ÖRNEK: b yetersizlik nedeninin öncelik sırasına göre ağırlıklandırılmış puanı (AP) 482 dir. Basit orantı ile AP (%) = (482x100):3218=15 dir.

208 EK 3. İÇMEKAN REKREASYON ETKİNLİKLERİNE KATILIMDA KULLANILAN ORTALAMA SÜRE VE ÖNCELİKLİ ORTALAMA SÜRELERİN HESAPLANMASI.

209 EK 3. DEVAMI

210 EK 3. DEVAMI

211 EK 3. DEVAMI

212 EK 4. DIŞMEKAN REKREASYON ETKİNLİKLERİNE KATILIMDA KULLANILAN ORTALAMA SÜRE VE ÖNCELİKLİ ORTALAMA SÜRELERİN HESAPLANMASI.

213

214