Bilim nedir? Tarihçe Bilimsel Yöntem Olgusal Süreç / Kuramsal Süreç Araştırma Amaçları Genel Araştırma Türleri

Transkript

1 Bilmenin Yolları Bilim nedir? Tarihçe Bilimsel Yöntem Olgusal Süreç / Kuramsal Süreç Araştırma Amaçları Genel Araştırma Türleri Dr. Cevdet CENGİZ 1

2 NEYİ / NEDEN ARAŞTIRIYORUZ?

3 Düşünceyi ortaya koymak/paylaşmak/tartışmak Keşifler ve gözlemler sonucunda oluşan bilgi uygarlığın en önemli dayanaklarından biri olduğundan paylaşılmalıdır. Lester S. King Alanın gelişmesini sağlamak/önderlik etmek Başkalarını (meslektaşlarını) etkilemek Tanınırlığı arttırmak/ölümsüzleşmek Akademik terfi ve atama Gelir elde etmek

4 İlk bilimsel çalışmalara, ilk çağda Mezopotamya ve Mısır uygarlıklarında görülmektedir. Astroloji ile mitoloji temelli olup gerçek anlamda bilimsel değildirler. Onları takip eden İyonyalı bilginler Ege kıyılarında Thales ve onu izleyen Pisagor okulu ile gelişmiştir. Bilimsel anlamda çalışmalar eski Yunanistan da ortaya çıkmıştır. Fikir üreten sağlam açıklamalar tasarlayan ilk doğa filozofları olmuşlardır

5 Aristotales ve Platon (Eflatun) bilim ile felsefeyi kesin çizgiler ile ayıramamışlardır. Eflatun dünyanın ilk okulunu akademiyi (askeri temelli eğitim, egzersiz) kurmuş ve Aristotales onun öğrencisi olmuş ve daha sonra Lyceum (Lise) kurmuştur. Ortaçağda bilimsel çalışmalarda durgunluk yaşanmış ve bilim kurulları kilisenin kontrolüne geçmiştir. Ortaçağda Yunan felsefesine ait kitaplar Arapça ya çevrilmiş ve Kimya (İbni Hayyan), Cebir (Harezmi), Optik (İbnül Heysem, Tıp (İbni Sina), astronomi (Biruni) alanlarında otorite olmuşlardır

6 Biruni yaşadığı dönemde (13.yy.) batılı bilim tarihçilerince Biruni Çağı adı verilmiştir. İslam bilginlerinin eserleri İspanya ve Sicilya yoluyla batıya aktarılmış ve skolastik düşünce (din temelli eğitim ile aklı inancın temeline dayandırma) anlayışı yıkılmaya başlanmıştır. Ortaçağ sonrasında bilimsel çalışmalar fizik bilimlerinde yoğunlaşmıştır. Rönesansla birlikte Galileo (Matematik, Astronomi, Fizik), Newton (Fizik, Mekanik), Bacon (Tümdengelim yetersiz Tümevarım). Descartes, Pascal (Bilimde Matematik)

7 19. yy da bilimin her alanında büyük ilerlemeler olmuş ve Darwin (Evrim Teorisi), Mendel (Genetik), 20. yy da Einstein Görelilik ve Kuantum Kuramı ortaya çıkmıştır. Günümüzde ise teknolojik gelişmeler o kadar hızlı olmuştur ki Bilişim Çağına (Bilgi Çağı: Computer Age, Digital Age) girmiş bulunuyoruz. Küreselleşme ve bilgi toplumlarına doğru gitmekteyiz

8 Edwin Smith Papirusu (MÖ 1600, İmhotep, Sağlık Tanrısı) Kahun Papirusu (MÖ 1825, Mısır) İlk cerrahi metin 48 travma olgusu Matematik ve tıp (jinekoloji)

9 Farklı şekilleri olmakla birlikte en temel, basitten bilimsele doğru; Hissetme, Bilgiyi başkalarıyla paylaşma, bir uzmanın söylemesi (uzman görüşü), mantıksal çözümleme, bilim (bilimsel yöntem) olarak sıralayabiliriz. Belli bir konuyu bilme isteğinden yola çıkan, belli bir ereğe yönelen bir bilgi edinme ve yöntemli araştırma süreci

10 Evrenin ya da olayların bir bölümünü konu olarak seçen, deneysel yöntemlere ve gerçekliğe dayanarak yasalar çıkarmaya çalışan düzenli bilgi. Genel geçerlik ve kesinlik nitelikleri gösteren yöntemli ve dizgesel bilgi. Nesnel sağlamlığı olan bilgiler bütünü, neden-sonuç ilişkilerinin ifade edildiği sistematik bilgiler birimi. Bilim evreni tanımak, gerçeği bulmaktır. Evreni, toplumu ve insanı araştırma konusu yapan gözleme, deneye ve akla dayanarak sistematik bir yöntemle elde edilen doğrulanabilir bilgileri tanımlar

11 Her bilim dalının amacı kendi alanına giren konuları saptama ve açıklamaktır. Gözlem ve deney yoluyla olgular saptanır. Bilimsel yöntemi 5 basamağa ayırabiliriz. - Problemin veya sorunun tanımlanması - Problemin netleştirilmesi - Gerekli bilginin ve nasıl elde edileceğinin belirlenmesi - Bilgilerin düzenlenmesi - Bulguların yorumlanması (Örn: Y.Lisans Tezi)

12 Olgusal: Herkes tarafından gözlenebilen gerçeklere dayanır. Bireysel görüşler yoktur. Sistematik: Olguları sistematik bir düzen içinde ifade eder. Evrensel Kanıtlanabilir Denetlenebilir Akla uygun Kayıtlı Sağlam ancak göreli bilgidir

13 Özet olarak tüm araştırmaların temelinde merak, nasıl ve neden sorularının cevabını bulmak yatmaktadır. Var olan genel bir kanı her sorunun tek cevabı olduğu ve tüm sorulara cevap verebileceğidir. Nedir bilimsel yöntem? Bilim üretmenin yolu, Kanıtlanmış bilgi üretmek için izlenen yol, Tüme varım ve tümden gelim yaklaşımlarının sentezidir

14 Sorunun fark edilmesi Sorunun tanımlanması Çözüm önerilerin tahmini Araştırma yönteminin geliştirilmesi Verilerin toplanması ve analizi Karar verme ve yorumlama Yıldırım (2004) ise bilimsel yöntemi iki aşamada açıklar: Olgusal süreç (betimleme) ve Kuramsal süreç

15 Betimleme olarak da bilinir ve ilk aşamayı oluşturur. Amacı araştırma konusu olan olguları saptama, sınıflama ve kaydetmedir. Gözlem, deney ve ölçme gibi araçlar betimlemede kullanır. Gözlem: Olgu bulma işlemi olarak tanımlanır. Olgunun içinde geçtiği olayları gözlem ve araştırılan problemi belli sınıf/grup altında toplamaktır. Her gözlemde algılanan veriler ve yorumlama olmak üzere iki öğe vardır. Bilimsel gözlemde önemli olan gözlemcinin bilerek/bilmeyerek olguları kişisel eğilimlerine göre yorumlamaktan kaçınmasıdır (nesnellik-tarafsızlık)

16 Gözlemin bilimsel değeri iki koşula bağlıdır: Geçerlik ve güvenilirlik, bu iki kavram daha sonra ölçme ve değerlendirme başlığı altında tekrar incelenecektir. Deney: Bir gözlem biçimi olarak olgu bulma işleminde yer alır ve daha kesin, düzenli, amaç ve sınırları daha belirgindir. Gözlemde müdahale yok iken (aradığı olguların ortaya çıkmasını bekler) deneyde vardır. Deneyde ise olguları belli koşullar altında yapay olarak üretme yoluna gidilir

17 Araştırmalarda sonucu belirleyen etkenlere bağımsız değişken, gözlemek istediği sonuca bağımsız değişken adı verilir. Örneğin: Bilgisayar destekli eğitim programının öğrencilere uygulanmasıyla öğrenci başarısına etkisi nedir? Bağımsız değişken: CB Bağımlı Değişken: Student

18 Ölçmenin amacı yapılan gözlem veya deneyin herkes tarafından geçerli olmasını sağlar. Ölçme bilimde çok önemli bir yer tutar. Örn: su 100 C de kaynar ile su ısıtıldığında kaynar. Ölçme bir belirleme işidir. Belli kurallara göre nesnelere ya da bunlara ilişkin gözlemlere rakam verme işi de diyebiliriz

19 İlk aşamada betimlenmiş olguları, bu olguların ilişkilerini yansıtan olgusal genellemeleri, bazı kuramsal kavram veya genellemelere başvurarak anlaşılır hale getirmektir. Bilim açıklama aracı olarak hipotez, kuram, yasa, öngörüleri kullanır. 1. Hipotez: Olgular veya olgular arası ilişkileri açıklamak için kurulan açıklama taslağıdır. Hipotez, bir araştırmanın olası sonucuna dair yapılan tahminlerin ifadesidir

20 İki veya daha fazla ölçülebilir veya ölçülmesi mümkün değişkeni içeren ve onların arasında ne tür bir ilişki olduğunu açıklamaya çalışan ifadelere hipotez denir. Sınanmamış önerilerdir. Kuram (Teori): Doğrulanmış hipotezlerdir. Kuram, bilgi edinme sürecinde ortaya atılan, geçerlik ve güvenirliği bilimsel yöntemlerle sınanmış, iç tutarlılığı bulunan bilgiler, açıklamalar bütünüdür

21 Yasa: Doğrulanmış hipotezlerden oluşmuş kuramlar, artık birer bilimsel buluşturlar. Tek tek olguları değil, olgular sınıfını açıkladığı için onlar birer yasa haline gelirler. Her doğru kuram bilimsel bir yasadır. Öngörü: Yasalardan yararlanarak, henüz oluşmamış bir olguyu önceden tahmin etme işidir

22 Sosyal bilim araştırmalarında ana amaç, teori ile gerçek hayattan alınan bilimsel verilerin birbirleri ile ilişkilendirilmesidir. Sosyal bilimlerde iki akıl yürütme yöntemi kullanılır. Bunlar tümevarım ve tümdengelim yöntemleridir. Tümevarım aşağıdan yukarıya bir akıl yürütme sürecidir. Verilere dayanarak, kesin olmayan hipotezler üretme imkanı sağlar. Tümdengelim ise genel teori ile başlanıp bilimsel olarak elde edilmiş gerçeklikler ile test ederek sonuca varmadır

23 Sosyal Bilimlerde yapılan araştırmaları üç ana başlıkta toplamak mümkündür (Fraenkel & Wallen, 2006). 1. Betimsel/Tanımlayıcı araştırma (descriptive research) 2. İlişkisel araştırma (associational research) 3. Müdahaleli araştırma (interventional research)

24 Bir olayın, durumun belirli özelliklerini içinde bulunduran resmini tasvir eder. Araştırma sorusu ve konuya gerek duyar. Nasıl sorusuna cevap arar ve eğitimde sıklıkla kullanılır. Daha çok nicel yöntem veri toplama araçları kullanılır. Çalışılan olgunun detayları hakkında bilgi toplanır. Örn: Spor taraftarlarında şiddet olgusu, ne kadar yaygındır, hangi yaş grubunda daha çoktur, aile yapıları, SES, gelir durumları nedir gibi sorulara cevap arar

25 Olay betimlemenin ötesinde olası ilişkiler araştırılarak bu tür çalışmalar ile tahminlerde bulunma sağlanmıştır. Örn: Takım sporları yapan oyuncuların akademik başarısını arttıracağı ilişkisi bize öğrencilerin takım sporlarına yönelmesini sağlayacaktır. Aileleri ikna etmek daha kolay olacaktır. Farklı yöntemlerle işlenen derslerin başarı yönünden karşılaştırılması vb. Korelasyonel ve nedensel karşılaştırma başlıca örnekleridir

26 Intervention (Uygulama) belirli bir yöntemin / uygulamanın bir ya da daha fazla sonucu etkilemesi beklenir. Bu tür araştırmalar sebep sonuç ilişkisini daha kesin bir şekilde cevaplayabilir. Kuramsal tahminleri doğrulayarak sahip olunan genel bilgiye katkıda bulunabilir. Başlıca kullanılan yöntem deneydir. Deneysel çalışmalar daha çok egzersiz, kinezyoloji gibi alanlarda daha çok kullanılmaktadır

27 Deneysel Araştırma Korelasyonel Araştırma Nedensel Karşılaştırma Araştırması Tarama Araştırması Etnografik Araştırma Tarihi Araştırmalar Eylem Araştırması Olgubilim Çalışmaları Kuram Oluşturma Çalışmları Durum Çalışması

28 Deneysel Araştrıma (Experimental): Sonuçları hakkında en kesin konuşulabilen yöntemdir. Karşılaştırmalı işlemler uygulanarak etkileri incelenir. Örnek: ilk-test, son test yöntemi. Farklı iki grubun tek bir yöntemle farklı araçlarla karşılaştırılması. Farklı yöntemleri olan deneysel çalışma daha çok egzersiz ve tıp bilimlerinde kullanılmaktadır

29 İki ya da daha fazla değişken arasındaki ilişkileri belirlemek ve neden-sonuç ile ilgili ipuçları elde etmek amacıyla yapılan çalışmalardır (Correlational). Bazı ilişki türü ya da türlerinin ne dereceye kadar var olduğunu bulmaya çalışır. Yönlendirme veya müdahale yapılmamalıdır. Örn: sigara içen ve içmeyen kadınların VKİ/BKİ?

30

31 İnsan grupları arasındaki farklılıkların nedenlerini ve sonuçlarını koşullar ve katılımcılar üzerinde her hangi bir müdahale olmaksızın belirlemeyi amaçlayan çalışmalardır. SES farklı (düşük-yüksek) ailelerden gelen öğrencilerin başarı düzeyleri farklı mıdır? (not ortalamaları ve SES) Farklılık varsa sadece bunun varlığı söylenebilir ancak hangi faktörün sebep olduğu farklı yöntemlerle araştırılmalıdır

32 Bir grubun belirli özelliklerini belirlemek için verilerin toplanmasını amaçlayan çalışmalara (survey) denir. Lisede okuyan öğrencilerin FA düzeyleri, SES, spor yapıp yapmadıkları, hangi tür sporları tercih ettikleri vb. tarama yapılabilir. Kullanılan araçlar anket, e-posta, posta, telefon, görüşme olup tanımlayıcı istatistik (sıklık, frekans, yüzde) ile rapor edilir

33

34 Bir toplumu ya da onun bir yönünü çalışmak isteyen antropologlar tarafından geliştirilmiştir. İnsanı tanımlama, tasvir anlamına gelen bu araştırma türüdür. Bir grubun davranışını doğrudan gözlemlemek ve bu gözleme dayanarak bu gruba ilişkin betimlemeyi içerir. Amacı doğrudan ilişki kurma ve grubun kültürel yapılarını, yapıları oluşturan davranış ve deneyimlerini incelemektir

35 Bir dönemin dokümanları dikkatlice okunarak, o zamanda yaşamış kişilerle görüşmeler yapılarak odaklanılan problemle ilgili olarak geçmişte ne oldu? sorusuna cevap arar. Örneğin Cumhuriyet Döneminde sporun gelişimi. Konuyla ilgili olarak Selim Sırrı Tarcan ın hayatı, Burhan Felek vb. kişiler ile ilgili bilgiler toplanabilir. Dokümanlar, çıkmış yasalar, spor başarıları incelenebilir

36 Genelleme yapma olanağı diğer araştırma türlerine göre daha azdır. Belirli bir durumun koşullarını değiştirecek bilgiyi sağlamada etkindir (action research). Kırsal İ.Ö.O, FA olanaklarını arttırmak, bir okulda bulunan fiziksel engellilerin spor yapmalarını sağlamak vb. İkinci genel farklılık ise sonuçlarından etkileneceklerin ve aktif katılanlara önem vermesidir

37

38 Farkında olduğumuz ancak derinlemesine ve ayrıntılı bir anlayışa sahip olmadığımız olgulara odaklanmaktır. Veri kaynakları odaklanan olguyu yaşayan ve bu olguyu dışa vurabilecek veya yansıtabilecek bireyler ya da gruplardır. Kesin, genellenebilir sonuçlar ortaya koymayabilir. Ancak daha iyi tanımamıza, anlamamıza yarayabilir. Kız öğrencilerin düşük okullaşma oranı, kadınların spora daha az katılımları birer olgu olabilir

39 Sistematik olarak toplanan ve analiz edilen verilere dayalı kuram geliştirme biçimidir (Grounded Theory). Sürekli bir şekilde gerçekleştirilen karşılaştırmalı analizlere bağlıdır. Olgubilime yaşantılara odaklanması ile yakındır. Ancak olgubilimde kuram oluşturma yoktur

40

41 Bilimsel sorulara cevap aramada kullanılan ayırt edici vir yaklaşım olarak görülmektedir. Bir ya da daha fazla olayın, ortamın sosyal grubun derinlemöesine incelendiği bir yöntemdir (Case Study). Örnek olay araştırması da denir. Özellikleri; bir olayı meydana getiren ayrıntıları tanımlamak, olaya ilişkin olası açıklamaları geliştirmek, bir olayı değerlendirmek amacıyla kullanılır