SMIIC VE HELAL GIDA STANDARDLARI

Transkript

1 Oral Sessions SMIIC VE HELAL GIDA STANDARDLARI Haluk DAĞ, SMIIC Ġslam Ülkeleri Standardlar ve Metroloji Enstitüsü Standards and Metrology Institute for Islamic Countries (SMIIC), Istanbul E-posta: Özet Ülkelerin standardizasyon, belgelendirme ve deney pratikleri arasındaki farklılıklarının, ticaretin önündeki dolaylı teknik engeller olduğu bilinmektedir. Bu anlamda, Ġslam ĠĢbirliği TeĢkilatı na (ĠĠT) bağlı Ġslam Ülkeleri Standardlar ve Metroloji Enstitüsü (SMIIC) gibi uluslararası veya bölgesel bir kuruluģun çatısı altında yürütülen standardları ve uygunluk değerlendirme prosedürlerini uyumlaģtırma çalıģmaları, ilgili devletlerde ticareti olumsuz etkilemesi muhtemel faktörleri bertaraf etmeyi amaçlamakta olup, ürünlerin karģılıklı değiģimini hızlandırmak amacıyla, öncelikle belgelerin karģılıklı tanınmasından baģlayan ortak belgelendirme sistemlerini oluģturmayı içermektedir. SMIIC, Üye Devletler arasında metroloji, laboratuvar testleri ve standardizasyon faaliyetlerinde yeknesaklığı sağlamayı ve standardizasyon, metroloji ve akreditasyon kapsamında ĠĠT Üye Ülkelerine teknik desteğin yanı sıra mesleki eğitim vermeyi de amaçlamak üzere ĠĠT Üye Devletleri tarafından kurulmuģtur. Helal belgelendirmesi özelinde ise dünyada OIC/SMIIC Standardlarına dayanan Helal Belgelendirme mekanizmasını kurmak ve akreditasyon belgelerinin uluslararası tanınmasını sağlama konusundaki çalıģmaları üzerinde durmaktadır. Anahtar kelimeler: ĠĠT, SMIIC, Standardizasyon, Metroloji, Akreditasyon, Helal Gıda. SMIIC AND HALAL FOOD STANDARDS Haluk DAĞ, SMIIC Ġslam Ülkeleri Standardlar ve Metroloji Enstitüsü Standards and Metrology Institute for Islamic Countries (SMIIC), Istanbul Abstract As it is known that the differences existing in standardization, certification and laboratory testing are the indirect technical barriers to trade. In this context, harmonization of standards and conformity assessment procedures under the umbrella of an international or regional organization like the Standards and Metrology Institute for Islamic Countries (SMIIC), the affiliated institution to the Organization of Islamic Cooperation (OIC), aims at removing the most likely adverse effects to trade and includes the establishment of common certification schemes for the purpose of expediting exchange of materials, manufactured goods and products in Muslim Countries. 231

2 Sözlü Bildiriler SMIIC, aims at achieving uniformity in metrology, laboratory testing and standardization activities among Member States and also providing training and technical assistance to the OIC Members in the domain of standardization, metrology and accreditation, has been established by OIC Member States. SMIIC is specifically focusing on to establish a sound Halal Certification system in the world and provide the world wide recognition of accreditation certificates issued on OIC/SMIIC Halal Standards. Keywords: OIC, SMIIC, Standardization, Metrology, Accreditation, Halal Food. GiriĢ Kısaca ĠĠT Ġslam ĠĢbirliği TeĢkilatı (ĠĠT), dört kıtaya yayılmıģ 57 üye ülkesiyle BirleĢmiĢ Milletlerin ardından en büyük ikinci milletlerarası kuruluģtur. TeĢkilat dünyanın çeģitli toplumları arasında uyumu ve uluslararası barıģı sağlama ruhuyla, Ġslam dünyasının çıkarlarının korunup kollanması görevini üstlenmiģtir. Ġslam dünyasının ortak sesidir. ĠĠT bünyesinde istatistik, ekonomi, ticaret, fıkıh, finans, eğitim, haberleģme, basınyayın, spor, Ģehircilik, denizcilik, gençlik, bankacılık, danıģmanlık, biliģim, yapı iģleri ve standardizasyon gibi alanlarda faaliyet gösteren organlar bulunmaktadır. Bu haliyle ĠĠT Ġslam dünyasının her türlü ihtiyacına cevap verebilmeye yönelik bir yapılanmaya sahiptir. SMIIC in Tarihçesi Ülkelerin standardizasyon, belgelendirme ve deney pratikleri arasındaki farklılıklarının, ticaretin önündeki dolaylı teknik engeller olduğu bilinmektedir. Bu anlamda, uluslararası veya bölgesel bir kuruluģun çatısı altında yürütülen standardları ve uygunluk değerlendirme prosedürlerini uyumlaģtırma çalıģmaları, ilgili devletlerde ticareti olumsuz etkilemesi muhtemel faktörleri bertaraf etmeyi amaçlamakta olup, ürünlerin karģılıklı değiģimini hızlandırmak amacıyla, öncelikle belgelerin karģılıklı tanınmasından baģlayan ortak belgelendirme sistemlerini oluģturmayı içermektedir. SMIIC, Üye Devletler arasında metroloji, laboratuvar testleri ve standardizasyon faaliyetlerinde yeknesaklığı sağlamayı ve standardizasyon, metroloji ve akreditasyon kapsamında ĠĠT Üye Ülkelerine teknik desteğin yanı sıra mesleki eğitim vermeyi de amaçlamak üzere ĠĠT Üye Devletleri tarafından kurulmuģtur. ĠĠT ye bağlı bir kuruluģtur ve merkezi Ġstanbul dadır. Ġslam ülkeleri arasında standardların uyumlaģtırılmasını sağlamada etkin bir mekanizmayı tesis etme fikri 1984 yılında Türkiye Cumhuriyeti CumhurbaĢkanı nın BaĢkanlığında çalıģmalarına baģlayan Ġslam Konferansı TeĢkilatı Ekonomik ve Ticari ĠĢbirliği Daimi Komitesi nin (ĠSEDAK) ilk toplantısına dayanmaktadır. Bu amaçla 1985 yılında kurulan Ġslam Ülkeleri Standardizasyon Uzmanlar Grubu nun (SEG- Standardization Experts Group) çalıģması sonucu oluģturulan SMIIC tüzüğü 1998 yılında 14. ĠSEDAK toplantısında kabul edilmiģtir. SMIIC tüzüğü üye ülkelere ilk kez ĠSEDAK ın Kasım 1999 yılında Ġstanbul da gerçekleģen 15. toplantısında sunulmuģtur. Tüzük, 10 ĠĠT ülkesinin meclis onayının tamamlanmasından sonra Mayıs 2010 tarihinde yürürlüğe girmiģtir. SMIIC, resmi olarak Ağustos 2010 tarihinde Ankara da yapılan ilk açılıģ Genel Kurul 232

3 Oral Sessions toplantısıyla kurulmuģtur. SMIIC in, 2013 yılı Mayıs ayı itibariyle 23 ĠĠT ülke üyesi bulunmaktadır. SMIIC, ĠĠT ülkeleri arasında standardların uyumlaģtırılması ve yenilerinin hazırlanması için sağlam bir mekanizma olarak Üye Devletlerdeki standardları uyumlaģtırarak ticaretin önündeki teknik engellerin kaldırılmasına yardımcı olmayı ve böylelikle bu devletler arasındaki ticareti geliģtirmeyi amaçlamaktadır. Enstitü, Üye Devletler arasındaki materyal, imalat ve ürün alıģ veriģini hızlandırmak amacıyla belgelendirme ve akreditasyon planları hazırlar. Akreditasyon faaliyetleri çerçevesinde ise ticaretin önündeki teknik engellerin kaldırılması için standardların uyumlaģtırılması ile uygunluk değerlendirme faaliyetlerinin uluslararası sisteme uygunluğunun sağlanarak güçlendirilmesi amaçlanmaktadır. SMIIC in Ana Amaçları 1) UyumlaĢtırılmıĢ standardlar geliģtirerek ĠĠT üyesi ülkeler arasında dıģ ticaretin önündeki teknik engelleri kaldırmak. 2) OIC/SMIIC Standardlarını oluģturarak bunların vereceği yararlardan ĠĠT üye ülkelerinin en fazla Ģekilde faydalanmasını sağlamak. 3) Standardizasyon, Metroloji, laboratuvar, deneyler ve akreditasyon konusunda tek düzelik/homojenlik sağlamak. 4) Standard kurumları olmayan ĠĠT üye ülkelerine ilk etapta teknik destek sağlamak ve uzun vadede bu kendi kurumlarını kurup rekabet edecek düzeye gelmelerine yardım etmek. Helal Yakın zamana kadar küresel ticaretin yükseliģinden önce Müslümanların tükettiği tüm gıdaların Kuran'daki ilgili ayetlerde emredilenleri yerine getirmek adına ''tayyip'' ve ''Helal'' olması gerektiği için, pek çok ülke kendi inançları doğrultusunda kendi bölgelerinde ürettiklerini tüketiyordu. Bu nedenle Helal Gıda, Müslüman ülkelerde bir sorun olarak görünmüyordu. Ancak küreselleģme ile birlikte Müslüman ülkelerde tüketilenler artık o ülkenin ürünü olmaktan çıkmıģtır. Sadece gıdanın kendisi değil, kaynağı ve kullanılan araçların da Helal olması gerekmektedir. Hayvanların beslendiği yemler, tarımda kullanılan gübreler ve üretim sırasında kullanılan katkı maddeleri dünyanın dört bir tarafından elde edilmektedir. Dolayısıyla artık acaba gıdalarımız HELAL MĠ? ve SAĞLIKLI MI? sorularını sorar olmuģuzdur. Helal konusunda Müslümanlar arasında ortak bir standard oluģturmak amacıyla, ĠSEDAK tarafından ĠĠT Helal Gıda Standardı ve Prosedürlerinin GeliĢtirilmesi ile görevlendirilen ĠĠT Standardizasyon Uzmanlar Grubu (SEG) kurulmuģ ve yaklaģık 4 yıllık bir çalıģma sonucu uluslararası standard hazırlama kriterleri çerçevesinde 39 ĠĠT Üye Ülkenin ve ilgili kuruluģlarının katkılarıyla 3 adet standard oluģturulmuģtur. Bu standardlar, 17/05/2011 tarihi itibariyle, - OIC/SMIIC 1:2011, General Guidelines on Halal Food (OIC/SMIIC 1:2011, Helal Gıda Genel Kılavuzu) ; - OIC/SMIIC 2:2011, Guidelines for Bodies Providing Halal Certification (OIC/SMIIC 2:2011, Helal Belgelendirmesi Yapan KuruluĢlar için Kılavuz) ; ve 233

4 Sözlü Bildiriler - OIC/SMIIC 3:2011, Guidelines for the Halal Accreditation Body Accrediting Halal Certification Bodies (OIC/SMIIC 3:2011, Helal Belgelendirme KuruluĢlarını Akredite Eden Helal Akreditasyon KuruluĢu için Kılavuz) adlarıyla yürürlüğe girmiģ ve uluslararası bir hüviyet kazanmıģtır. Standardizasyon Nedir? Standard, belli bir durumda en uygun derecede düzeni amaçlayan, faaliyetleri veya sonuçları ile müģterek ve mükerrer kullanım için, kurallar, kılavuzluk bilgileri veya tanımlamalar sağlayan, bir fikir birliği ile oluģturulmuģ ve tanınmıģ bir kuruluģ tarafından onaylanmıģ bir dokümandır. Standardizasyon ise standard hazırlama iģlemidir. Standardlar teknik uzmanlar tarafından hazırlanır ve en modern/geliģmiģ teknolojiyi yayarak ürün ve hizmette üstün güvence ve kaliteyi sağlayacak Ģekilde konuyla ilgili paydaģları tarafından fikir birliği ile oluģturulur. Standardlar, standard kuruluģunun kendisi tarafından değil, çeģitli teknik komiteleri (TC-Technical Committee) tarafından geliģtirilir. Teknik Komiteler standardizasyonu yürüten ana organlardır ve üyelerden konunun uzmanlarını içerir ve tamamen gönüllük esasına dayalı bir çalıģmadır. SMIIC in Ģu anda 7 adet TC si vardır. - TC1 Halal Gıda Konuları - TC2 Halal Kozmetik Konuları - TC3 Hizmet Yerleri Konuları - TC4 Yenilenebilir Enerji - TC5 Turizm ve Ġlgili Hizmetler - TC6 Tarımsal ĠĢlemler - TC7 UlaĢım Teknik Komite Nedir? Bir Teknik Komite nin ana görevi belli bir çalıģma alanındaki birbiri ile iliģkili etkinliklere göre OIC/SMIIC Standardlarını geliģtirmek ve sistematik olarak gözden geçirerek ihtiyaca göre tekrar düzenlemektir (örnek: TC 1(Teknik Komite 1) Helal Gıda Konuları). Teknik Komite bir BaĢkan, Sekreter ve SMIIC üyelerinden oluģur. Ulusal delegeler SMIIC üyeleri tarafından belirlenir. Toplantılarda SMIIC üyeleri bir kaç delege tarafından temsil edilebilir. TC deki Gözlemciler; SMIIC e üye olmayan ülkeler, ĠĠT Gözlemci Ülkeler veya o ülkelerde bulunan standardizasyon, metroloji veya akreditasyon alanlarında veya iliģkin konularda çalıģan organizasyonlar olabilirler. Gözlemciler, organizasyonlarının iģbirliği tanınmıģ, TC de çalıģmak istediğini belirtmiģ ve iģtirak etme hakkını kazanmıģ olmalıdır. SMIIC Akreditasyon Komitesi Akreditasyon tüketiciye standardlara uyulduğunu ve belgelerin doğru bir Ģekilde verildiğini garantiler. SMIIC in bağımsız bir akreditasyon komitesi (SMIIC AC) vardır. SMIIC AC, ĠĠT ye üye ülkeler arasında akreditasyon sistemini oluģturma çalıģmalarını 234

5 Oral Sessions yürütür, akreditasyon belgelerinin dünya çapında tanınmasını sağlar ve haksız kullanımlara karģı korur. SMIIC AC, ĠĠT-genelinde güçlü bir akreditasyon sistemini oluģturma çalıģmalarını desteklemek ve ĠĠT ülkelerinde akreditasyon kavramı bilincini geliģtirmekten sorumludur. Bu komite, OIC/SMIIC akredite standardlarını uygulama, performans değerlendirme faaliyetlerinde bulunma ve ilgili belgeleri verme hususlarından da sorumludur. Ayrıca, Helal Gıda belgelendirmesi özelinde ise dünyada OIC/SMIIC Standartlarına dayanan Helal Belgelerinin uluslararası tanınmasını sağlama konusundaki çalıģmaları üzerinde durmaktadır. SMIIC Metroloji Komitesi SMIIC Metroloji Komitesi (SMIIC MC) de kurulmuģ bulunmakta ve Metroloji ile laboratuvar deneyleri konusunda ĠĠT ülkeleri arasında tek düzeliğin/homojenliğin sağlanması için çalıģmaktadır. TÜBĠTAK-UME geçici olarak SMIIC MC nin koordinatörlüğünü yapmaktadır. Belgelendirme KuruluĢları Programı Ticaretin önündeki teknik engellerin Ġslam ülkeleri arasında oluģmaması açısından uluslararası uygulamalara paralel olarak hazırlanan OIC/SMIIC Standardlarının bütün Ġslam coğrafyasında uygulanması önemlidir. Ġlaveten, bütün Ġslam coğrafyasında ve Müslümanların yaģadığı bütün ülkelerde helal belgelendirmesi anlamında yeknesaklığı sağlamak için bu Belgelendirme KuruluĢları Programı da elzem bir yapıdır. Bu yapının uygunluk değerlendirme kapsamında değerlendirildiğinde en önemli ayağı akreditasyon kavramıdır. SMIIC Akreditasyon Komitesi ve Belgelendirme KuruluĢları Programını oluģturmak için kurulan ÇalıĢma Grubu bu anlamda faaliyetlerini sürdürmektedir. Bu programa OIC/SMIIC Standardlarını kullanan ve SMIIC Akreditasyon Komitesi tarafından akredite edilmiģ belgelendirme kuruluģları dahil olabilecektir. Bazı Faaliyetler SMIIC Forum 2012: Kasım 2012 tarihlerinde gerçekleģtirilen SMIIC Forum 2012; standardizasyon, akreditasyon ve metroloji alanlarından temsilci ve uzmanları bir araya getiren bir platform olarak iģlev görmüģtür. SMIIC Forum 2012 süresince bu alanların uluslararası ve ĠĠT Üye Devletlerindeki mevcut durumları tartıģılmıģtır. 35 e yakın ülkeden 160 dan fazla katılımcının iģtirak ettiği bu organizasyonda; ĠĠT Genel Sekreterliği, Ġslam Konferansı TeĢkilatı Ekonomik ve Ticari ĠĢbirliği Daimi Komitesi (ĠSEDAK), Ġslam Ülkeleri Ġstatistik Ekonomik ve Sosyal AraĢtırma ve Eğitim Merkezi (SESRIC), Kalkınma ve Ticaret Ġslam Merkezi (ICDT), Uluslararası Ġslam Fıkıh Akademisi (IIFA), Körfez Standardlar TeĢkilatı (GSO), Suudi Arabistan Standardlar TeĢkilatı (SASO), Uluslararası Standardizasyon TeĢkilatı (ISO), Uluslararası Elektroteknik Komisyonu (IEC), Avrupa Komitesi Elektroteknik Standardizasyon TeĢkilatı (CENELEC), Uluslararası Laboratuvar Akreditasyon ĠĢbirliği Kurumu (ILAC), Türk Standardları Enstitüsü (TSE), Türk Akreditasyon Kurumu (TÜRKAK), TÜBĠTAK-UME, T.C. Ekonomi Bakanlığı gibi 20 den fazla uluslararası, bölgesel ve ulusal kuruluģların üst düzey temsilcileri katılımcılara ilgili alanlardaki kendi kurum ve tecrübelerini sunumlar eģliğinde anlatmıģladır. Standardlar, Akreditasyon ve Metroloji uyumunun ekonomik kalkınma ve ticaret açısından öneminin açıklandığı oturumlarda yine alanında yetkin 235

6 Sözlü Bildiriler uluslararası ve ĠĠT üye ülkelerinin ilgili kuruluģlarından temsilcilerin sunumları gerçekleģtirilmiģtir. Sürdürülebilir kalkınma için alt yapı kalitesinin arttırılması, uluslararası ticarete tam katılım ve çok taraflı ticaret sisteminin teknik gerekliliklerini yerine getirebilmek için atılması gereken adımlar değerlendirilmiģtir. SMIIC Forum 2012 etkinliği öncesinde Kasım 2012 tarihlerinde Teknik Komiteler ve Akreditasyon Komitesi de dahil olmak üzere tüm Komite Toplantıları gerçekleģtirilmiģtir. Ayrıca, 07 Kasım 2012 tarihindeki SMIIC Yönetim Kurulu toplantısında da Metroloji Komitesi kurularak ilk tanıģma toplantılarını gerçekleģtirmiģlerdir. En Az GeliĢmiĢ Ülkeler Kapasite GeliĢtirme Konulu SMIIC ÇalıĢtayı: Türkiye ĠĢbirliği ve Koordinasyon Ajansı (TĠKA), Türk Standartları Enstitüsü (TSE), Türk Akreditasyon Kurumu (TÜRKAK) ve Ulusal Metroloji Enstitüsü (TÜBĠTAK-UME) ile iģbirliği içerisinde ve bu kurumların desteğiyle, En Az Gelişmiş İİT Ülkelerinde (EAGÜ) Standardizasyon, Metroloji ve Akreditasyon Kapasitesinin Oluşturulması ve Geliştirilmesi konulu SMIIC Çalıştayı, 7-10 Mayıs 2013 tarihlerinde 19 ĠĠT EAGÜ den 21 temsilcisinin katılımıyla Gebze-Kocaeli deki TSE Kalite Kampüsü ile UME yerleģkesi ve Ankara da bulunan TSE Merkezi nde gerçekleģtirilmiģtir. Bu ÇalıĢtay ile mevcut standardizasyon, metroloji ve akreditasyon kuruluģlarının geliģtirilmesi ya da gıyabında bu ülkelerde bu tür kuruluģların kurulmasını sağlayacak bir dizi projenin öncüsü olunması amaçlanmıģtır. Söz konusu ÇalıĢtay, standardizasyon, akreditasyon ve metroloji alanlarında çalıģan uzman ve temsilcilerin bir araya geldiği bir platform görevi görmüģtür. ÇalıĢtayda, ĠĠT EAGÜ ülkelerinde bu alanlardaki mevcut durum, atılması gereken adımlar ve baģlatılması gereken muhtemel projeler ele alınmıģtır. Ülkelerinde bu alanlarda mevcut durumun ne olduğu ile ilgili katılımcıların sağlamıģ olduğu veriler, analiz ve değerlendirmelerde bulunmak üzere TSE, TÜBĠTAK-UME ve TÜRKAK kurumlarına iletilmiģtir. Bu değerlendirmeler tamamlandıktan sonra projenin ikinci safhası planlanacaktır. SMIIC Merkezi iletiģim bilgileri: SMIIC Genel Sekreterliği Adres: Süleyman Demirel Bulvarı, ĠPKAS Camii Yanı, Ġkitelli, BaĢakĢehir-Ġstanbul/Türkiye, Tel.: ; Faks: E-posta: Web: 236