AÖF MALİYE - 5.YARIYIL

Transkript

1 AÖF MALİYE-5.YARIYIL KİTABI İNCELEME KİTAPÇIĞI AÖF MALİYE - 5.YARIYIL KİTABIMI İNCELEME DOSYASI NEVİN SEÇKİN ULUS 77.YARIYIL DERSLER 1. DEVLET BÜTÇESİ 2. KOMU EKONOMİSİ-1 3. ÖZEL VEGİ HUKUKU-1 4. MALİYET MUHASEBESİ 5. PARA- BANKA 6. SOSYAL BİLİMLERDE ARAŞTIR- MA YÖNTEMLERİ ÖNSÖZ NEVİN SU

2 AÖF MALİYE-5.YARIYIL KİTABI İNCELEME KİTAPÇIĞI Sevgili arkadaşlar, Dört yıladır iletişim halindeyiz. On yıl dershane hocalığından sonra daha iyi ve faydalı neler yaparım duygularıyla başladığım kişisel yolculuğumda artık bir durak noktasına geldim. Dört yıl günde 16 saat yüzlerce kitap sayfaları, belki de milyonlarca kere vurduğum klavye tuşları arasında yaptığım yolculuk beni bir manada Profesyonelliğin girdabına cumburlop attı. Şimdi en büyük sorumluluğun akıntıya karşı hiç yorulmadan, duraksamadan kulaç atmak gerektiğinin bilincindeyim. Bu yolculukta en büyük destekçimin siz öğrencilerim olduğuna yüksek inancım tamdır. Bu inanç bana büyük bir şevk ve heyecan veriyor. Bu gecen 4 yılda tam 14 kitap hazırladım. Bunların 2 si kurum sınavları iktisat-maliye alan- diğerleri ise AÖF iktisat, AÖF Maliye ve AÖF İşletme bölümlerinin Yarıyıl dönemleri için sizlerin sınavlarda başarılarınıza doğrudan destek olacak kitaplardır. Lütfen bu satırlarımı bir tevazu yoksunluğu, alçakgönüllülük ihlali olarak algılamayın. İddia ediyorum ve tüm varlığımı ortaya koyuyorum ki BENİM KİTAPLA- RIM sizleri sınavlarınızda başarıya götürecek yegâne temel kaynaktır. Bir disiplin ve metodolojik bir çalışma programı uygulayarak kitaplarım üzerinden derslerinize çalışırsanız başarınız mutlaktır. Bu mücadelemde beni ancak sizlerin başarısı mutlu eder. Ben biliyor ve inanıyorum ki --VARLIKLI OLMAKLA VARLIKLI OLAMAK ARASINDA İNCE BİR ÇİZGİ VARDIR.--- BU ÇİZGİ VAR OLMA ÇİZGİSİDİR. BENİM VAR OL- MAM VE MANEVİ VARLIĞIM SİZLERİN HİZMETİNİ- ZE SUNDUĞUM KİTAPLARIMDIR. DİSİPLİNLER alanında AÖF öğrencileri için hazırladığım sınavlara hazırlık kitaplarımda ÖĞRENMEYİ SAĞLAYACAK, ÖĞRENDİKLERİMİZİ KÖKLEŞTİ- RECEK VE TEKRARLIYORUM, İDDİA EDİYORUM KİTAPLARIM ÜZERİNDEN DİSİPLİNLİ OLARAK CALITIĞINIZDA BAŞARI SİZİNLEDİR. Kitaplarımda NASIL ÇALIŞMALIYIZ BAŞLIĞINDA BİR ÖNSÖZ BULUNMAKTADIR. O ÇALIŞMA YÖTEMİNİ UYGU- LAYIN BAŞARIN. Bu yıl kitaplarımı alan arkadaşlarla inter aktif ilişki içinde olacağım. Günlük çalışma saatlerimin 1/3 benden destek talebinde bulunan arkadaşlara ayıracağım. Onlarla çok verimli çalışmalar yapacağız. Yazılı, görsel konu ve ders anlatımları, mail üzerinden soru desteği, anlamadıkları veya zorlandıkları derslerde isteklerine yazılı sözlü destekler gibi Bakalım sonuçlarını hep beraber göreceğiz. Allah utandırmasın. SAYGILARIMI SUNUYOR, HEPİNİZE TEKRAR BAŞARILAR DİLİYORUM. NEVİN SEÇKİN ULUS Arkadaşlar, KİTAPLARIM AÖF Yayınladığı DERS Kitaplarının paradigmasına tapa tap uygun olarak hazırlanmıştır. Yayınladığım Kitaplarım ilgili derslerin ve bu derslerin her ünitesinde verilen tüm bilgilerin en ince detaylarına kadar incelenmesi neticesinde; ucu açık, inceleyici ve analitik düşünce metodu uygulanarak sorulara dönüştürülmüştür. Bu soruların yanında öğrenmeyi pekiştiren temelleştirici bilgi olan HAP BİLGİLERLE desteklenmiştir. Öğrenim hayatı icazet için, öncelikle bizden sorulan sorulara doğru cevaplar verebilmemizi ister. Bu tür sorgulamada doğru cevapları verirsek başarmış oluruz. Ancak genel olarak Hayat, özel olarak ta Çalışma Hayatı soru sormamızı ister. İşte ben yukarıda belirttiğim BİLİM DALLARI ve - 2 -

3 AÖF MALİYE-5.YARIYIL KİTABI İNCELEME KİTAPÇIĞI 1. DERS: DEVLET BÜTÇESİ: 1. ÜNİTE DEVLET BÜTÇESİ ÖZELLİKLERİ VE İŞLEVLERİ, DEVLET BÜTÇESİ KAVRAMI VE ÇEŞİTLİ TA- NIMLARI Bütçe en basit biçimiyle, kamu kesiminin ürettiği hizmetlerin finansman aracıdır. Artan kamu giderleri ve artırılması zor olan kamu kaynakları arasında bir denge kurma zorunluluğu, devletleri bütçe yapmaya zorlamıştır. Devletin bu süreçte planlama yapması kamu harcamaları ve kamu gelirleri arasındaki dengeyi sağlaması gerekir. Ülkemizde ise Osmanlının son dönemlerinde bütçe kelimesi bazı belgelerde kullanılmış olsa da genellikle muvazene defteri, muvazene-i maliye ve muvazene-i umumiye gibi kavramlar daha yaygın kullanılmıştır Anayasası ndan başlayarak yerleşik bir kavram olarak bütçe kelimesi kullanılmıştır. SORU - 1. Devlet Bütçesi kavramı ile verilen bilgilerden hangisi yanlıştır? A. Devletin gelir ve gider belgeleri B. Yürütmenin bulduğu mali kaynaklarla kaynakların kullanılma gereksinmesini kapsaması C. Ülkelerin anayasalarında genel hatları ile ele alınması D. Hem kamu hem de özel kesimin gelir ve gider dengesini kapsaması E. Kamu ve kuruluşların tüm unsurlarıyla geleceğe ait tahminlerini kapsaması Yanıt D Bütçe en geniş ulusal amaçlara hizmet etmek gayesiyle kaynakların kamu ve özel sektörlere dağılımını yapar; ulusal ekonominin gelişmesi, tam çalışma, fiyat istikrarı ve ödemeler dengesinin olumluya gidebilmesi için devletin harcamalarını ve gelirlerini aksettiren ekonomik bir belge kavramları bulunur. SORU - 2. Gelişen müdahaleci devlet, sosyal devlet anlayışıyla bütçe hangi işleve sahip olma özelliği kazanmıştır? A. Siyasi B. Hukuki C. Denetim D. Kaynak tahsisi E. Ekonomi Yanıt E 1. Parlamento tarafından onaylanması siyasi niteliğini oluşturmaktadır. 2. Bütçe sürecinin belirli yasal çerçevede yürütülmesi ise hukuki niteliğini vurgulamaktadır. Devlet Bütçesi Özellikleri 1. Gelir giderleri gösteren bir doküman 2. Gelirlerin tahmini 3. Araç 4. Fiyat etiketli bir hedef sınıflaması 5. Tercih yapma mekanizması 6. Plan 7. Ayrıntılı bilgi içeriyorsa, çalışma planı 8. Yürütme organı ile halk arasında yapılan bir sözleşme Klasik anlamda bütçe, kamu kurum ve kuruluşlarının, belirli bir dönem için gelir ve giderlerini tahmin eden, bunların uygulanmasına önceden izin veren hukuki bir dokümandır. Klasik tanım, bütçenin siyasi ve hukuki niteliğini vurgulamaktadır. Çağdaş anlamda bütçe tanımı, etkin kaynak tahsisi gelir dağılımında adaleti ve ekonomik istikrarı sağlaması olarak tanımlamalara girerken; bu tanımlar klasik tanımların içine girmiş ve klasik maliyecilerin anladığı dar kapsamlı bir mali denge aracı olmaktan çıkıp ekonomik denge aracı olmaya geçişiyle niteliği ve kapsamı genişlemiştir. Paul Leroy-Beaulieu a göre bütçe Belirli bir dönemde toplanacak gelirler ile yapılacak giderlerin tahmini ve karşılaştırmalı cetveli olduğu kadar yetkili organlar tarafından bu giderlerin yapılması ve o gelirlerin toplanması için verilen izindir. Edgar Allix bütçeyi Devletin belli bir süre içindeki gelir ve giderlerini tahmini olarak belirleyen, gelirin toplanmasına giderin yapılmasına izin veren bir tasarruftur. Rene Stourm Devlet bütçesi, kamu gelirleri ile giderlerinin önceden verilmiş iznini (tahmin ve onay) kapsayan bir tasarruftur. Prof.Dr. Gülay Coşkun,Hükümetin geçmiş yıllardayaptığı harcamalarının yasama organı ve kamuoyunda hesabını veren bir rapordur. biçiminde tanımlamıştır sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu göre bütçenin tanımı - 3 -

4 AÖF MALİYE-5.YARIYIL KİTABI İNCELEME KİTAPÇIĞI Belirli bir dönemdeki gelir ve giderlerin tahmini ile bunların uygulanmasına ilişkin hususları gösteren ve usulüne uygun olarak yürürlüğe konan belge olarak tanımlandığını unutmayınız. BÜTÇENİN KLASİK İŞLEVLERİ Bütçenin Siyasal işlevi SORU - 3. Hükümetlerin hazırlamış olduğu bütçenin yasama organı tarafından güvenoyu alamaması aşağıdaki hangi fonksiyonuna aittir? A. Denetim fonksiyonu B. Siyasal fonksiyonu C. Hukuki fonksiyonu D. İktisadi-mali fonksiyonu E. Kaynakların tahsisi fonksiyonu Yanıt B Hükümetlerin siyasi tercihlerinin parlamentolar aracılığıyla onaylanması ve uygulanması bütçenin siyasi işlevini açıklamaktadır. Parlamentolarda, hükümetlerin hazırlayıp getirdiği bütçelerin onaylanması bir yandan bütçenin uygulanmasına izin verirken diğer yandan hükümete de bir anlamda güvenoyu verilmektedir. Çünkü bütçenin parlamentoda onaylanmaması hâlinde hükümet politikalarını uygulama olanağını yitirmektedir. Dolayısıyla parlamento hükümetin politikalarını beğenmediğini ifade etmiş olmaktadır ki bunun anlamı güvensizliktir. Bütçenin siyasi işlevi sadece demokratik ülkelerde geçerlidir. SORU - 4. Cumhurbaşkanının bütçe yasasını veto edememesinin nedeni aşağıdaki hangi fonksiyonundan kaynaklanmaktadır? A. Denetim fonksiyonu B. Siyasal fonksiyonu C. Hukuki fonksiyonu D. İktisadi-mali fonksiyonu E. Kaynakların tahsisi fonksiyonu Yanıt C Bütçenin hukuksal niteliği konusunda iki farklı görüş arasında yer alan bir görüşte, bütçenin gider kısmının idari tasarruf, gelir kısmının ise yasa olduğu biçimindedir. Bütçenin gider kısmının hukuki değeri bir meclis kararı ve bir şart tasarruftur çünkü yıl içerisinde yasada görülen ödenek miktarları idarenin isteği gereği değişebilmektedir. Buna karşılık bütçe gelirlerine ilişkin olarak bütçe yasası, vergi yasalarının ve her türlü mali yükümlülükler getiren yasaların bir yıllık sürede de yeniden uygulanmasına izin veren bir yasadır. Bütçe kanunları, hukuksal açıdan karma bir nitelik taşımaktadır. Bütçenin Denetim işlevi Devlet bütçeleri ülke ekonomilerinde GSMH nin yaklaşık %20 si ile %60 ı arasında paya sahiptir. Denetim, görevini yapan ve yapmayan kamu görevlilerini belirlemek için de kullanılmaktadır. En az kaynakla en fazla sosyal faydayı sağlayacak biçimde bütçe uygulamasının yapılması etkinlik denetimi adını almaktadır. Günümüzde bu denetim, verimlilik, etkililik ve tutumluluk yani VET olarak çevrilen denetim türü geliştirilmiştir. Hukuki mevzuata uygun denetim Yasallık Mevzuat Biçimsel denetimi olarak ayrılmaktadır. BÜTÇENİN CAĞDAŞ İŞLEVLERİ 1. Kaynak tahsisinde etkinlik işlevi 2. Gelir dağılımında adaleti sağlama işlevi 3. Ekonomide istikrarı sağlama işlevi 4. Kamu yönetiminde bir araç olarak kullanıma işlevi SORU - 5. Piyasa tarafından üretilmeyen ancak toplum için gerekli olan mal ve hizmetlerin üretilmesi bütçenin hangi işlevi kapsamında yer alır? A. Kaynak tahsisinde etkinlik işlevi B. Gelir dağılımında adaleti sağlama işlevi C. Ekonomide istikrarı sağlama işlevi D. Kamu yönetiminde bir araç olarak kullanıma işlevi E. İktisadi Mali işlevi Yanıt A Kaynak tahsisinde etkinlik işlevi, bir yandan kamu kesimi ve özel kesim arasında kaynak tahsisinde etkinliğin sağlanmasını amaçlarken diğer yandan kamu kesiminin yapacağı hizmetlerde birbirine rakip çıkar ve talepler arasında kaynak tahsis etmesini de amaçlar. Kaynak tahsisinde etkinsizliğe neden olan konular ; 1. Dışsallıklar 2. Tam rekabet koşullarının sağlanamaması - 4 -

5 AÖF MALİYE-5.YARIYIL KİTABI İNCELEME KİTAPÇIĞI 3. Tekelleşme eğilimlerinin artması 4. Risk ve belirsizlik SORU - 6. Kamu harcamaları ve vergileri kullanmak sureti ile düşük gelirli sosyal gruplara gelir transfer edilmesi bütçenin hangi işlevidir? A. Kaynak tahsisinde etkinlik işlevi B. Gelir dağılımında adaleti sağlama işlevi C. Ekonomide istikrarı sağlama işlevi D. Kamu yönetiminde bir araç olarak kullanıma işlevi E. İktisadi Mali işlevi Yanıt B Günümüzde devletlerin zaman zaman modern Robin Hood olarak davranması gerektiği söylenmektedir. Bir başka deyişle devletin zenginden daha çok alıp geniş halk kesimlerine hizmet götürmesi gerektiği söylenmektedir. Devletler bu biçimde bir politika izlerlerse gelir dağılımında nispi bir düzelme ortaya çıkacaktır. SORU - 7. Devletin, kamu harcamaları ve vergilerin miktar ve bileşimi değiştirerek ekonomiye el atması bütçenin aşağıdaki hangi fonksiyonudur? A. Kaynak tahsisinde etkinlik işlevi B. Gelir dağılımında adaleti sağlama işlevi C. Ekonomide istikrarı sağlama işlevi D. Kamu yönetiminde bir araç olarak kullanıma işlevi E. İktisadi Mali işlevi Yanıt C Ekonomik istikrarı sağlama kavramı tam istihdamı sağlanmayı, fiyat istikrarını sağlanmayı, ödemeler dengesini sağlanmayı ve ekonomik kalkınmayı sağlamayı kapsamaktadır. SORU - 8. Aşağıdakilerden hangisi Klasik Maliye yaklaşımına göre, bütçenin sağladığı temel fonksiyonlarından biri değildir? A. Bütçe denkliği B. Kaynakların amacına uygun kullanımı C. Özel kesime göre oluşacak marjinal faydanın daha yüksek olması D. Ekonomik ve sosyal gelişmeye hizmet etmesi E. İsraf ve savurganlığın önüne geçilmesi Yanıt D Klasik maliyeciler, bütçeye hukuki yaklaşım sergilerken; modern maliyeciler ise, iktisadi açıdan yaklaşmışlardır. SORU - 9. Çağdaş anlamda bütçe tanımına aşağıdakilerden hangisi girmez? A. Kaynaklar etkin tahsisi B. Gelir dağılımında adalet C. Ekonomik istikrar D. Mali denge aracı E. Kamu yönetiminde araç olma Yanıt D Mali denge aracı, klasik maliyecilerin dar anlamda bütçe tanımı olarak bilinmelidir. SORU Aşağıdakilerden hangisi bütçenin Klasik işlevleri arasında yer almaz? A. Mali işlevi B. Siyasi işlevi C. Hukuk işlevi D. Denetim işlevi E. Kaynak tahsisinde etkinlik işlevi Yanıt E SORU Jandarma devlet anlayışı içinde devletin hizmetlerini yerine getirirken meydana gelen maliyetlerin finansmanını gerekli kılan bütçe işlevi aşağıdakilerden hangisidir? A. Mali işlevi B. Siyasi işlevi C. Hukuk işlevi D. Denetim işlevi E. Kaynak tahsisinde etkinlik işlevi Yanıt A SORU Aşağıdaki bütçe ilkelerinden hangisi sadece demokratik ülkelerde geçerlidir? A. Mali işlevi B. Siyasi işlevi C. Hukuki işlevi D. Denetim işlevi E. Kaynak tahsisinde etkinlik işlevi Yanıt B Bütçenin siyasi işlevi sadece demokratik ülkeler de geçerlidir. Çünkü halkın isteklerinin ve rızasının bütçelerde yer bulabilmesi, ancak demokratik hakların kullanımıyla gerçekleşebilmektedir. Demokratik olmayan toplumlarda bütçenin siyasi işlevinden bahsedilemez

6 AÖF MALİYE-5.YARIYIL KİTABI İNCELEME KİTAPÇIĞI SORU Aşağıdakilerden hangisi demokratik toplumların bütçenin siyasi işlevine olanak tanıyan örneklerden biri değildir? A. Halkın isteklerinin ve rızasının yer bulması B. Lobi faaliyetlerinin yapılması C. Konferans yapılması D. Hükümet başkanının istek ve tercihlerini yansıtması E. Gösteriler yapılması Yanıt D SORU Parlamentonun yaptığı bütçe denetimi aşağıdakilerden hangisidir? A. İdari denetim B. Yasallık denetimi C. Siyasi denetim D. Etkinlik denetimi E. Yasallık denetimi Yanıt C SORU Görevini yapan ve yapmayan kamu görevlilerini denetlemek için yapılan denetim türü aşağıdakilerden hangisidir? A. İdari denetim B. Yasallık denetimi C. Siyasi denetim D. Etkinlik denetimi E. Yasallık denetimi Yanıt A İdarenin kendi kendini denetlemesi anlamında yönetsel yada idari denetim olarak adlandırılmaktadır. SORU Devlet bütçesinin büyük ve aynı zamanda kamu parasını kullandırmayı gerektirmesinden doğan denetim türü aşağıdakilerden hangisidir? A. İdari denetim B. Yasallık denetimi C. Siyasi denetim D. Etkinlik denetimi E. Yasallık denetimi Yanıt D Etkinlik Denetimi: En az kaynakla en fazla sosyal faydayı sağlayacak biçimde bütçe uygulamasının denetlenmesidir. SORU Bütçe işlemlerinin hukuka uygun olup olmadığının denetlenmesine ne ad verilir? A. İdari denetim B. Yasallık denetimi C. Siyasi denetim D. Etkinlik denetimi E. Yasallık denetimi Yanıt E SORU Aşağıdakilerden hangisi bütçenin çağdaş işlevlerinde biri değildir? A. Kaynak tahsisinde etkinlik işlevi B. Gelir dağılımında adalet işlevi C. Ekonomik istikrar işlevi D. Siyasi işlevi E. Kamu yönetiminde bir araç olması Yanıt D SORU Aşağıda verilenlerden hangisi kaynak tahsisi etkinlik işlevinin öneminin artmasına neden olan gelişmelerden biri değildir? A. Özel sektör etkin kaynak tahsisi yapamaması B. Özel sektörün eksik kaynak tahsisi C. Özel sektörün aşırı kaynak tahsisi D. Özel sektörün dışsallık meydana getirmesi E. Özel sektörün 0ptimum kaynak tahsisi Yanıt E Kaynak tahsisi etkinlik işlevinde kaynakların kıt ve toplumun istek ve ihtiyaçlarının sonsuz olduğu bir durumda devletin tercih yapması gerekecektir. Bu tercihler, onun hangi hizmetleri üstleneceği, hangi hizmetlere daha fazla ya da daha az kaynak tahsisi edeceğine karar vermeye zorlayacaktır. Bu yüzden devlet bütçeler aracılığı ile bazı görevler üstlenmelidir. Örneğin tam rekabetin geçerli olmadığı ve ölçeğe göre artan getiri ile çalışan endüstrilerde tekelleşme eğilimi ortaya çıkmaktadır. SORU Devletin bölgesel, Sektörel ve bireysel düzenlemeler ile zenginden alıp fakire aktarması bütçenin hangi ilkesi kapsamında değerlenmeye alınır? A. Kaynak tahsisinde etkinlik işlevi B. Gelir dağılımında adalet işlevi C. Ekonomik istikrar işlevi D. Siyasi işlevi E. Kamu yönetiminde bir araç olması Yanıt B Gelir dağılımında adalet işlevi SORU Aşağıdakilerin hangisi son zamanlarda bütçelerin daha çok çağdaş işlevlerinin öne çıkma nedenleri arasında gösterilemez? A. Eksik rekabet piyasaların varlığı B. Tekelleşme eğilimleri C. Özel sektörün dışsallık meydana getirmesi - 6 -

7 AÖF MALİYE-5.YARIYIL KİTABI İNCELEME KİTAPÇIĞI D. Özel sektörün eksik ve aşırı kaynak tahsisi E. Serbest piyasa ekonomisinin işleyişine son vermek istemesi Yanıt E SORU Ülkemizde devlet bütçesi yasal kaynağını hangi kanundan alır? A Sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu B Sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu C Sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu D Sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu E Sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu Yanıt A Bütçe yapma hakkı yasama organı kullanmaktadır. Yürütme organının siyasi tercihleri; Milli gelirin ne kadarının hizmetleri yapması için ayrılacağı ve milli gelirin hangi öncelik sırası ile hizmetler ayrılması. Yürütme organı bütçe ile verilen ve belirtilen yetki içinde hizmetlerini yürütür. SORU Aşağıdakilerden hangisi bütçe yasa tasarısının bir şekle bağlı belirlenmesinde rol alan etkenlerden biridir? A. Hükümleri B. Hazırlama kuralları C. Bütçe yasasının ayrıntılı bir şekilde saptanması D. Bütçenin mali yıl içinde uygulanmasını sağlama E. Yukarıdakilerin hepsi Yanıt E 1982 Anayasası, bütçenin bir yasa olarak, Yasa tasarısının hazırlamakla TBMM ndeki çalışma ve onaylanma koşullarını hükme bağlamıştır. Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu ise, devlet bütçesinin esas bir şekle ait hükümlerini, hazırlama kurallarını, bütçe uygulamasını ayrıntılı biçimde saptamış ve yasal ilkeleri belirlemiştir. Bütçe yasa tasarısı işte bu yasal ilkelere göre hazırlanmak, TBMM nde görüşülüp onaylanmak ve mali yıl içinde uygulanmak zorundadır. SORU Aşağıdakilerden hangisi ülkelerin mali yılbaşını saptamakta etken olan rollerden bir olarak kabul edilmez? A. Ülke ekonomisi B. Ülke nüfusu C. Ülkenin gelenekleri D. İklim ve tarımsal üretim koşulları E. Ülkedeki yatırım ve bayındırlık hizmetlerinin durumu KİTABIMIN SAYFASINDAN ALINMIŞTIR

8 2. DERS: KAMU EKONOMİSİ: 7. ÜNİTE KAMU GİRİŞİMCİLİĞİ VE ÖZELLEŞTİRME TEORİSİ Özel girişimciliğe ticari girişimcilik adı da verilmektedir. Kamu girişimciliği ise özel girişimcilikten oldukça farklı bir kavramdır. Özel girişimlerde kâr motifi esas olduğu hâlde kamu girişimlerinde kamu yararı motifi öne geçmektedir. Kâr motifi ve kamu yararı motifi kamu ve özel girişimleri birbirinden ayıran tek kriter değildir. Kamu girişimleri konusunda tanımlama sorununu irdeleyen aşağıdakilerden hangisidir? V.V. Ramanadham Ramanadham, çok sayıda kamugirişimi türünün mevcut olması ve bunların da birbirinden ayrı özelliklere sahip olması nedeniyle kamu girişimi kavramınıtanımlamanın güç olduğu belirtilmiştir. Konuyu ayrıntılarıyla analiz eden bir diğer yazar Leroy P. Jones tir. Jones, kamu girişimi kavramını ortaya koymaya çalışırken,mülkiyet Sonuç kriterlerinden yararlanan Jones in, kamu/özel kurum ile kamu/özel girişim kavramlarını açıklığa kavuşturulmuştur. Jones e göre Kamu girişimleri, devletin mülkiyet ve karar verme konusunda yetkili olduğu vetam özel mallar üreten kuruluşlardır. R.P.Short a göre Kamu girişimlerinin sahibi devlettir ve devlet tarafından kontrol edilir.kamu girişimleri ticari faaliyette bulunurlar. Ülkemizde de kamu girişimleri Baklacıoğlu için Kamu teflebbüsü, sermayesinin tamamına veya yarısından fazlasına sahip olarak ya da diğer yollarla, devletin, diğer kamu tüzel kişilerinin veya devletle anılan tüzel kişilerin yönetimine, yönetim organları vasıtasıyla hakim olduğu teşebbüs tür. DPT tarafından IV. BYKP nde Kamu teşebbüsü ekonomik amaç için kamunun tahsis ettiği kaynakları kullanarak bir bedel karşılığında mal ve hizmet üreten, devletin sermaye, yönetim ya da denetim açısından doğrudan ya da dolaylı egemen ya da söz sahibi olduğu kuruluşlardır. Kamu girişimciliğinin nedenleri Bu nedenler ülkelerin gelişmişlik düzeyine, ülkeden ülkeye tamamen değişebilmektedir. Chomsky ye göre, kamu girişimciliğinin nedenleri: Özel teşebbüse destek ve öncülük etmek Monopolleri kontrol etmek Petrol ve gaz gibi doğal kaynakları işletmek Kamu hizmetlerini yürütmek Yatırımlardan kazanç sağlamak Kaynakların etkin kullanımını sağlamak Özel teşebbüsün yok olmasını önlemek Dışsallıklarda denge sağlamak Kalifiye idareci ve teknisyen yetiştirmek İstihdamı yükseltmek Üretimi arttırmak Gelir dağılımındaki eşitsizlikleri azaltmak Bölgesel kalkınmayı ilerletmek Fiyat istikrarını temin etmek Zorunlu ihtiyaçları sübvanse etmek Modernizasyon getirmek Döviz kazanmak/biriktirmek İhracatı arttırmak Sosyalizmi gerçekleştirmek Yurt içindeki sermayedarların gücünü dengelemek Ulusun kendi kendine yeterliliğini arttırmak Ulusal prestiji arttırmak Kamu politikasını tamamlamak Ulusal güvenliği sağlamak Çok uluslu şirketlerde denge sağlamak Kamu girişimciliğini üç ana grupta toplanırsa, Ekonomik nedenler Sosyal nedenler Siyasal nedenler Ekonomik nedenler Özel girişimlere destek ve öncülük etmek Yatırımlarda risk ve belirsizlik faktörleri Girişim ikâmesi Sosyal nedenler Gelir ve servet dağılımındaki eşitsizlikleri azaltmak İstihdamı yükseltmek - 8 -

9 Siyasal nedenler Milli güvenlik ve bağımsızlığın korunması Ulusal prestijin arttırılması Ekonomik sistemler olarak sosyalizmin benimsenmesi KAMU GİRİŞİMCİLİĞİNİN TÜRLERİ Kamu girişimi kavramı statik değil, yer ve zaman koşullarına göre sürekli değişen dinamik nitelikte bir kavramdır. Kamu girişimciliğinin türleri: Kamu adına girişimcilik Kamu yönetimi girişimciliği Karma iktisadi girişimciliği Kamu iktisadi girişimciliği Kamu adına girişimcilik Tarihte görülen ilk kamu girişimciliği türü Devlet başkanlarının kendi nam ve hesaplarına, ancak görünürde kamu adına yaptıkları iktisadi faaliyetlerdir. Mısır da firavunların yağhaneleri Roma İmparatorlarının tersaneleri Fransa krallarının halı ve çini işletmeleri Osmanlı padişahlarının dokuma ve halı fabrikaları Günümüzde kamu adına girişimciliğin yeri ve önemi kalmamıştır. Kamu Yönetimi Girişimciliği: Devletin bir ekonomik faaliyeti bizzat bir işletmeci olarak yürütmesi Kamu idaresinin bütçesi içerisinde yürütülmesi Personelin genellikle devlet memuru olması Tipik örneklerinin rejiler ve ofisler olması Rejiler, kâr veya zararı kendisine ait olmak üzere devlet tarafından işletilen, gelir ve giderleri bağlı bulunduğu kuruluşun hesaplarına aktarılan girişimlerdir. Kamu yönetimi girişimciliği örnekleri Askerî fabrika ve atölyeler DSİ su dağıtımı Karayolları Genel Müdürlüğü tamir atölyeleri Döner sermayeler Ofisler ise rejilere göre daha özerk ve ticari işletme nitelikleri ağır basan kuruluşlardır. Ofisler kanunla veya kanunun verdiği yetkiye dayanılarak kurulurlar ve tüzel kişilikleri bulunur. Kamu yönetimi girişimciliği, özellikle XIX. yüzyılın sonlarından itibaren giderek önemini kaybetmeye başlamış ve zamanla bu girişimlerin yerine devamlı bir sermaye yapısına sahip, ayrı bir hukuki ve mali varlığı bulunan işletmeler kurulması benimsenmiştir. Kamu yönetimi girişimlerine devlet dairesi biçiminde kamu girişimleri adi da verilmektedir. Karma İktisadi Girişimcilik Dar anlamda karma iktisadi girişim Kamu ve özel sektör ortaklığı anlaşılmakta ortaklığın gerek sermaye, gerekse işletmenin yönetimine fiili katılma şeklinde olması Geniş anlamda karma iktisadi girişim Kamu sektörünün mutlaka hem sermayeye hem de işletmenin yönetimine bilfiil katılmış olmasının gerekmemesi kamu sektörü, bir girişimin sermayesinin tamamını koymuş olup bu girişimin özel sektör tarafından işletilmesinin mümkün olması kamu sektörünün sermayeden hiç pay sahibi olmadığı bir girişimin yönetimini de üstlenmesi mümkündür. Kamu özel kesim sermayelerini yapısında birleştiren şirket biçiminde kurulmak durumunda olması Anonim şirket tipinin karma iktisadi girişim açısından sağladığı yararlar Sermayelerinin belirli paylara bölünmüş olması, ortaklar genel kurulunun ve şirket organlarının dengeli şekilde oluşması, denetiminin kolay olması bir tercih nedeni olmaktadır. Devlete mali açıdan tasarruf sağlaması girişimin hareket özgürlüğüne kavuşması mümkün olması Girişimin bürokrasiden arındırılarak daha etkin çalışması sağlanabilmesi Devletin özel girişimlere öncülük ve destek görevini daha kolay gerçekleştirebilmesi Girişimlerin piyasada kârlı ve verimli çalışmaları ekonomideki atıl fonların yatırımlara kaymasını sağlaması SORU - 1. Kamu girişimciliğinin günümüzde en yaygın olan türü aşağıdakilerden hangisidir? A. Kamu adına girişimcilik B. Kamu yönetimi girişimciliği C. Karma iktisadi girişimciliği D. Kamu iktisadi girişimciliği E. Döner sermaye Yanıt C - 9 -

10 İkinci Dünya Savaşı ndan sonra kamu iktisadi girişimciliği yaygın bir hâl aldığını, kamu yönetimi girişimciliğine oranla daha olumlu yanları bulunduğunu unutmayınız. SORU - 2. Aşağıdakilerden hangisi Kamu iktisadi girişimciliğinin özellikleri arasında yer almaz? A. Özel mallar üretememesi B. Bir kanun veya kanunun verdiği yetkiye dayanması C. Özel mallar üretmesi D. Ticari ve sınai alanda piyasa koşullarına göre çalışması E. Sosyal fayda/maliyet ilişkilerini göz önünde bulundurması Yanıt A Tüzel kişilikleri, idari ve mali özerklikleri bulunan, yönetiminde ve sermayesinde kamunun hakim olduğu girişimler olduğunu unutmayınız. Kamu iktisadi girişiminin temel özellikleri Devletin tam kamusal ve yarı kamusal (karma) mallar üreten kuruluşları, kamu iktisadi girişimi değildir. Tam kamusal üreten devlet kuruluşlarını Kamu Kurumu, yarı kamusal mallar üreten kuruluşları ise Kamu iktisadi Kurumu olarak adlandırabiliriz. Kâr motifi ve kamu yararı motifi Karlı olmayan, ancak sosyal faydası yüksek olan ekonomik faaliyetlerinde kamu iktisadi girişimleri tarafından yapılması mümkündür. Kamu iktisadi girişimlerinin tüzel kişilikleri, idari ve mali özerklikleri vardır. İdari özerklik, girişimin devlet dışında kendi organları vasıtasıyla yönetilmesini ifade eder. Mali özerklik ise girişimin kendi mal varlıklarının bulunması demektir. Kamu iktisadi girişimlerinin yönetiminde ve sermayesinde kamu payı hâkimdir. Devlet bütçesi dışında özerk bütçelerle yönetilirler. Kamu iktisadi girişimleri genel bütçeden yardım alabildikleri gibi, kârlarının da kısmen genel bütçeye devredilmesi mümkündür. Devlet muhasebesi esaslarına göre değil ticari muhasebe (genel muhasebe)esaslarına göre yönetilirler. Kamu iktisadi girişimleri, uygulamada devlet işlemlerine uygulanan esas ve usullere tabi değildirler. Genellikle personel işlemleri, devlet personel rejiminin dışında tutulmaktadır. Alım satım işlemlerinde ihale sistemi yönünden ayrı esaslara tabidirler. Kamu iktisadi girişimleri, devletle olan ilişkilerinde kamu hukukuna, üçüncü kişilerle olan ilişkilerinde ise özel hukuka tabidirler. SORU - 3 Kamu iktisadi girişimlerinin hem kamu hukuku tüzel kişisi hem de özel hukuk tüzel kişisi görünümünde olmasının nedeni aşağıdaki hangi özelliğinden kaynaklanmaktadır? A. Alım satım işlemlerinde ihale sistemi yönünden ayrı esaslara tabi tutulması B. Devletle olan ilişkilerinde kamu hukukuna, üçüncü kişilerle olan ilişkilerinde özel hukuka tabi olması C. Devlet muhasebesi esaslarına göre değil ticari muhasebe esaslarına göre yönetilmesi D. Genel bütçeden yardım alabildikleri gibi, kârlarının kısmen genel bütçeye devredilmesinin mümkün olması E. Devlet bütçesi dışında özerk bütçelerle yönetilmesi Yanıt B Özelleştirme Özelleştirme; ekonomi, işletme ve yönetim, hukuk, politika bilimi gibi birçok disiplinin ilgi alanına girmektedir. Örneğin, ekonomi bilimi açısından en geniş anlamda özelleştirme, devletin iktisadi faaliyetlerinin azaltılması veya tamamen ortadan kaldırılmasıdır. Daha dar bir anlamda, devletin iktisadi faaliyetlerini gerçekleştiren kamu iktisadi teşebbüslerinin mülkiyetinin özel kesime devredilmesidir. Buna karşın, hukuk bilimi açısından özelleştirme, kamu iktisadi teşebbüslerinin yönetiminin özel kesime devredilmesi demektir. Dolayısıyla hukuk bilimi açısından yönetimin özelleştirilmesi, ekonomi bilimi açısından ise mülkiyetin özelleştirilmesi önem arz etmektedir. Dar anlamda özelleştirme Sadece kamu iktisadi teşebbüslerinin mülkiyet ve yönetiminin özel kesime devrini ifade etmektedir. Gerçekten de günümüzde özelleştirme deyince bundan çoğunlukla kamu iktisadi teşebbüslerinin satışı anlaşılmaktadır. Dar anlamda özelleştirme konusunda farklı görüşler: Mutlak olarak bir mülkiyet devri söz konusu olması ve bu devir işleminin kamu iktisadi

11 teşebbüsü sermayesinin en az % 51 i kadar olmasının gerekliliği Devredilecek sermaye payının pek önemli olmadığı, % 10 veya % 20 gibi bir pay devrinin de özelleştirme olarak kabul edilebileceğinin öne sürülmesi Dar anlamda özelleştirmede % 51 in kıstas alınması doğrudur. mülkiyetin % 50 sinden fazlası özel kesime ait olacağından yönetim de özelleştirilmiş olacaktır. Geniş anlamda özelleştirme tanımı Kamu iktisadi faaliyetlerinin sınırlandırılmasına veya tamamen ortadan kaldırılmasına yönelik yapılan uygulamalar olarak tanımlanmıştır. Milli ekonomide, serbest piyasa ekonomisini güçlendirecek ve devletin iktisadi etkinliğini azaltacak uygulamaları kapsayan yelpazede ele alınmaktadır. Geniş anlamda özelleştirme yöntemleri Yasal kurumsal serbestleşme Fiyatlama yöntemi Kupon yöntemi Sübvansiyonlar İhale yöntemi İmtiyaz yöntemi Ortak girişim yöntemi Yönetim devri yöntemi Kiralama yöntemi Yap,işlet,Devret yöntemi Gönüllü organizasyonlar Devlet, çeşitli iktisat politikası araçlarını (para ve kredi, maliye, dış ticaret, vb.) kullanarak ekonomiye müdahale edebilir. Devletin ekonomiye müdahalesi bazen belirli ekonomik faaliyetleri direkt olarak düzenlemeye tabi tutması (regülasyon) ve/veya mal ve faktör piyasalarında serbestçe oluşabilecek fiyatlara müdahale etmesi şeklinde olabilir. Birinci türde devlet müdahalesine ekonomik regülasyon, ikincisine ise ekonomik kontrol adı verilir. Örneğin; devletin, piyasaya giriş ve çıkışı düzenlemeye (regülasyona) tabi tutması, bazı alanlarda yasal tekeller oluşturması, uluslararası ticareti bazı yasal engeller vasıtasıyla (tarifeler, miktar kısıtlamaları vb.) düzenlemeye tabi tutması, kamu iktisadi teşebbüslerinin görev zararlarının hazineden karşılanması, bu teşebbüslere hazineden yardım yapılması, bazı özel sektör yatırımlarına sübvansiyonlar sağlanması vb. uygulamalar ekonomik regülasyonlar olarak gösterilebilir. Ekonomik kontroller, diğer bir ifadeyle dolaysız kontroller politikası ile de devlet, üretim faktörlerinin piyasada serbestçe oluşabilecek fiyatlarına müdahalede bulunur. Mal ve hizmetler satış fiyatlarının kontrolü, ücret kontrolü, kira kontrolü, faiz oranı kontrolü, döviz kuru kontrolü vb. uygulamalar dolaysız kontroller politikasının başlıca uygulama araçlarını oluşturmaktadır. Önemle belirtmek gerekir ki devletin ekonomik faaliyetler üzerindeki regülasyon ve kontrolleri yukarıda sayılanlar ile sınırlı değildir. Örneğin vergileme, zorunlu askerlik, trafik regülasyonu (araçların belirli aralıklarla fenni muayeneye tabi tutulması, araçlarda güvenlik kemeri takma zorunluluğu vb.), trafik kontrolü (hız kontrolü, içkili araç kullananların tespiti için yapılan kontroller vb.), çevre düzenlemesi vb. şekillerde regülasyon ve kontrol uygulamaları da söz konusudur. Bu ikinci tür regülasyon ve kontrolleri yasal idari regülasyon ve kontroller olarak adlandırmak mümkündür. Yukarıda belirttiğimiz diğer türdeki regülasyon ve kontrolleri ise ekonomik regülasyon ve kontroller olarak adlandırabiliriz. Yasal kurumsal serbestleşme devletin ekonomiye yaptığı düzenleme ve kontrollerin kaldırılmasını ifade etmektedir. Bir diğer deyişle, yasal kurumsal serbestleşme mevcut ekonomik regülasyon ve kontrollere son verilmesi anlamını taşımaktadır. SORU - 4. Temel amacı tüm sektörlerde rekabetin canlandırılması ve ekonomide verimliliğin yükseltilmesi olan özelleştirme türü aşağıdakilerden hangisi ile ifade edilir? A. Yasal kurumsal serbestleşme B. Fiyatlama yöntemi C. Kupon yöntemi D. Sübvansiyonlar E. İhale yöntemi Yanıt A SORU - 5. Yasal tekellerin kaldırılması aşağıdaki hangi özelleştirme kapsamında ele alınmaktadır? A. Kupon yöntemi B. Sübvansiyonlar C. Yasal kurumsal düzenleme D. İhale yöntemi E. İmtiyaz yöntemi Yanıt C

12 Yasal tekellerin kaldırılmasının rekabet politikası açısından önemine gelecek olursak; kamu güvencesi ve imtiyazı altında çalışan teşebbüsler özel teşebbüslere oranla rekabet açısından daha güçlüdürler. Kamu iktisadi teşebbüslerinin devlet müdahalesi dışında mali ve idari yönden özerk olarak çalışmaları kabul edilmişse de bu kabul ediliş sözde kalmakta ve siyasal iktidarların bu kuruluşlar üzerinde müdahaleleri söz konusu olmaktadır. Piyasada, KİT lere hazineden ek finansman kolaylıkları sağlanması, görev zararlarının hazineden karşılanması gibi düzenlemeler, doğrudan ve dolaylı olarak rekabeti ve ekonomide verimliliği azaltmaktadır. Yasal kurumsal serbestleşme yönünde alınacak kararlar serbest piyasa ekonomisinin güçlenmesini ve işlerlik kazanmasını sağlayacaktır. Fiyatlama Yöntemi Devlet, sunduğu pek çok kamusal mal ve hizmetlerin karşılığında çoğunlukla bir bedel talep etmez ve bu mal ve hizmetlerin finansmanını vergi gelirleri ile karşılama yolunu seçer. Vergileme teorisinde ödeme gücü yaklaşımı adı verilen bu yöntemle vatandaşların, kamusal mal ve hizmetlerin finansmanına hizmetlerden yararlandıkları ölçüde değil, ödeme güçlerine orantılı olarak katılmalarının istenmesidir. Tüketicinin Desteklenmesi: Kupon Yöntemi Kupon yöntemi, belirli tüketici kesimlerin belirli mal ve hizmetlere olan tüketimini teşvik etmek suretiyle geliştirilmiş bir uygulamadır. Bu yöntemde, devlet gelir düzeyi düşük olan kimselere belirli kamusal mal ve hizmetleri bizzat sunmak yerine bu kimselere sunulacak hizmetin bedelini kapsayan bir kupon vermektedir. Böylece bu kimselerin hizmeti özel kesimden karşılayabilmeleri mümkün olmaktadır. Örneğin, devlet, yoksul kimselere eğitim hizmetini bizzat açacağı parasız yatılı okullarda sunmak yerine bu kimselere hizmetin özel kesimden karşılanması için bir para yardımında bulunabilir ya da direkt olarak para yardımı yapmak yerine bu kimselere bir kupon vererek onların hizmeti özel okullardan tedarik edebilmelerine yardımcı olur. Kupon yöntemi uygulamasına çeşitli örnekler aşağıda gösterilmiştir. Kupon yönteminin başlıca esasları Kamu işletmelerinde verimlilik, özel işletmelere oranla çok daha düşüktür.bunun nedeni, kamu işletmelerinde çalışanlar ile işletmelerin gelirleri arasında direkt ve yakın bir korelasyon mevcut olmamasıdır. Çoğunlukla kamu işletmelerinde çalışanlar az da çalışsalar aynı ücreti almaktadırlar. Kamu işletmelerinde israf yaygındır. Kişiler kendi sahip olmadıkları serveti korumak için daha az çaba gösterirler. Kupon yöntemi, karar mekanizmasının devletten piyasaya devredilmesiyle özel kesimde ekonomik etkinliğin artması sonucunu doğurur. Kupon yöntemi uygulanmasındaki temel güçlük hizmetten yararlanması planlanan potansiyel kişi ve/veya grupların belirlenmesinde ortaya çıkmaktadır. Üreticinin Desteklenmesi: Sübvansiyonlar Devlet tarafından özel ve kamusal teşebbüslerin üretiminin teşviki ve idamesi için yapılan ayni ve/veya nakdi yardımlardır. Kupon yöntemi ile devlet, belirli tüketici kesimlerin belirli mal ve hizmetlere olan tüketiminin teşvikini ve idamesini sağlarken sübvansiyonlar ile devlet belirli üretici kesimlerin üretim faaliyetlerini çeşitli şekillerde destekler. Sübvansiyonlar aynı zamanda iktisadi gayeli mali yardımlar olarak da adlandırılmaktadır. Sübvansiyonların başlıca türleri Kredi Sübvansiyonları: Devletin, belirli bazı sektörlerde veya üretim dallarında faaliyet gösteren işletmelere piyasadaki cari faiz haddinden daha düşük bir faizle sağladığı krediler kredi sübvansiyonlarıdır. Zirai işletmelere sağlanan krediler bu konuda örnek verilebilir. Kredi sübvansiyonları esasen ucuz faizli (düşük faizli) yardımlar şeklinde olabileceği gibi sadece anaparanın vade sonunda ödenmesini öngören faizsiz yardımlar şeklinde de olabilir. Garanti Sübvansiyonları: Devletin, belirli bazı sektörlerde veya üretim dallarında faaliyet gösteren işletmelere borç temini için garanti vermesi, bir anlamda onlara kefil olması, garanti sübvansiyonlarını ifade etmektedir. Burada devletin, faizlerin ve anaparanın vade sonunda ödenmesinde garantör rolünü oynaması söz konusudur. Borcun anaparasının ve faizinin ödenmemesi hâlinde alacaklı alacağını devletten tahsil etmek hakkına sahiptir. Garanti süb

13 vansiyonları, devletin riski özel kuruluş ile paylaşması anlamına gelmektedir Vergi Sübvansiyonları: Vergi teşvikleri ve sübvansiyonları başlıca şu şekillerde olabilir: belirli bazı sektörler için düşük vergi oranları uygulanması, gelir ve kurumlar vergisinde yatırım indirimi sistemi, hızlandırılmış Amortisman, vergi istisna ve muafiyetleri, vergiye tabi gelirden bazı indirimlerin (örneğin, bağış ve yardımlar, sağlık giderleri vb.) yapılmasına izin verilmesi, zarar mahsubu vs. Karşılıksız Nakit Sübvansiyonlar: Devlet belirli bazı faaliyet alanlarına karşılıksız para yardımında bulunabilir. Bu tür sübvansiyonların, kredi sübvansiyonlarından farkı, devletin, üreticiye yaptığı yardım karılığında faiz ve anaparanın ödenmesini şart koşmamasıdır. Ayni Sübvansiyonlar: Bu tür sübvansiyonlara tipik örnek olarak devletin özel kişi ve kurumlara bedava (veya çok düşük fiyatla) kamu arazisi tahsis etmesidir. Burada devlet, belirli bazı alanlara özel sektörün girmesinde teşvik edici rol üstlenmektedir. Sübvansiyonlar, şüphesiz özel tüketim ve yatırım malları arzının genişletilmesinde önemli bir role sahiptir. Bu özelleştirme yöntemi, milli ekonomi içerisinde piyasa ekonomisinin ağırlığını artıracak bir etki göstermekle birlikte bazı sakıncalar da doğurabilir. Sübvansiyonların verilmesinde temel güçlük, sübvanse edilecek potansiyel üreticilerin saptanmasında ortaya çıkmaktadır. Dahası, sübvansiyonların dağıtımındaki düzensizlik, aynı sektörde faaliyette bulunan işletmeler ve hatta sektörler arasında da eşitsizlikler doğurur. İhale Yöntemi Devlet bazı mal ve hizmetlerin üretimini özel kesime ihale yoluyla devredebilir. İhale yöntemi ile devlet, mal ve hizmet arzını kendi gerçekleştirmek yerine, bunları özel kişi ve kuruluşlardan satın almaktadır. İhale ya da sözleşme yöntemi özellikle mahalli idare hizmetlerinde yaygın bir uygulama alanı bulabilmektedir. Mahalli idarelerin çöp toplama, yol, cadde, sokak yapımı, bakımı ve onarımı, yeşil sahalar ve parklar düzenlenmesi, su ve dinlenme tesislerinin yapımı, otopark yapımı vb. hizmetleri geniş ölçüde özel sektöre ihale yoluyla yaptırılabilecek hizmetlere örnek teşkil etmektedir. Çeşitli kamu kuruluşlarının gereksinimleri olan malları özel sektörden ihale yoluyla satın almaları da bu yöntem içerisinde ele alınmaktadır. Kamu kuruluşlarının demirbaş alımları, taşıt alımları, yiyecek ve giyecek maddeleri satın alımları bu alanda örnek olarak gösterilebilir. Rekabetçi bir ortamda mal ve hizmet arzı, ihale yoluyla özel sektöre devredilirse sonuçta daha etkin ve ucuza hizmet elde edilmesi mümkün olur. İhale yönteminin başarısı, ihale duyurularının mümkün olduğunca geniş bir kitleye ulaştırılması ve böylece rekabetçi bir ortam yaratılmasına bağlıdır. Öte yandan özel sektör ile yapılacak ihalelerde uzun dönemli sözleşme ya da kontrat imzalanmasından kaçınılması özelleştirmenin başarısı için gereklidir. Yine sözleşmenin yenilenmesi, ihaleyi alan kişi ve kuruluşun etkin hizmet sunması ile bağlantılı olmalıdır. Sözleşme devam ettiği müddetçe, devletin yetkili kuruluşlarının ihaleyi alan kimsenin faaliyetlerini kontrol etmesi de önem taşımaktadır. İmtiyaz Yöntemi Geleneksel olarak geniş ölçekte sunulması gerekli bazı üretim faaliyetlerini devlet kendi tekeline almakta ve hizmeti bu şekilde arz etmeyi yeğlemektedir. Belirli bazı üretim alanlarında (elektrik, su, üretim ve dağıtımı, haberleşme sistemi, demiryolu vb.), firma ölçeğinin artmasıyla firmanın maliyetlerinde önemli azalmalar görülebilmektedir. İktisat literatüründe ölçek ekonomileri ya da içsel ekonomiler olarak adlandırılan bu konu, devletin ekonomiye müdahalesinin bir gerekçesini oluşturmaktadır. Ölçek ekonomilerinin söz konusu olduğu üretim faaliyetlerine örnek olarak, telekomünikasyon hizmetleri, elektrik; gaz, su üretim ve dağıtımı, demir yolu, hava yolu vb. endüstrileri gösterebiliriz. Gerçekten de bu tür faaliyetler pek çok gelişmiş ve gelişmekte olan ülkede devletin tekelindedir. Bunun nedenini kısaca şu şekilde açıklayabiliriz. Geleneksel iktisat teorisinde bu tür faaliyet alanlarında devlet müdahalesi olmadığında bunları piyasada üretecek bir kaç özel teşebbüsün var olacağı ve bunların da kendi aralarında anlaşarak veya kıran kırana rekabet ederek doğal tekel konumuna gelebi

14 lecekleri görüşü hâkimdir. Bu açıdan, bu tür faaliyet alanlarında zaman içerisinde ortaya çıkacak özel tekel yerine kamu tekellerinin oluşturulması görüşü hâkim olmuştur. Ancak, özelleştirme düşüncesinin teorik düzeyde tartışıldığı 1970 li yıllarda, bazı iktisatçılar doğal tekel söz konusu olabilecek üretim faaliyetlerinin piyasa ekonomisine imtiyaz (franchising) yöntemi ile devredilebileceğini savunmuşlardır. SORU - 6 Aşağıdakilerden hangisi İmtiyaz yönteminin özelliklerinden biri değildir? A. Doğal tekel söz konusu olan üretim alanları bir sözleşme ile özel kesime devredilmesi B. Mevcut doğal tekelin, kamu ekonomisinden piyasa ekonomisine geçmesi C. Kilit noktasının pazarlık sürecinin olması D. Mülkiyet hakkı devlette saklı kalmak kaydıyla belirli bir süre için kamu teşebbüsünün yönetimi E. Sözleşmede nitelikleri belirlenen mal veya hizmetin en düşük bedel ile piyasaya sunmayı kabul eden firmaya verilmesini ifade etmesi Yanıt D Ortak Girişim Yöntemi Kamu özel kesim sermayelerini yapısında birleştiren bir tür olarak şirket biçiminde kurulmak durumundadır. Uygulamada hemen hemen bütün ülkelerde karma iktisadi girişimler anonim şirket şeklinde kurulmaktadır. Anonim şirket şeklinde karma iktisadi girişim oluşturmanın sağladığı bazı avantajlar bulunmaktadır. Birinci olarak, anonim, şirketlerde sermayenin paylara bölünmüş olması, ortakların hisseleri oranında şirket genel kurulunda temsil edilebilmeleri, şirket denetiminin kolay olması önem arz etmektedir. İkinci olarak, kamu iktisadi teşebbüslerinde mevcut olan hükümetin müdahalesi ve bürokrasinin etkinliği hususları anonim şirket şeklinde organize edilmiş bir karma iktisadi girişimde o kadar belirgin değildir. Üçüncü olarak anonim şirket şeklinde oluşturulan bir karma iktisadi girişimde bunların kârlı ve verimli çalışabilmeleri sonucunda ekonomik büyümenin hızlanması söz konusu olabilmektedir. Karma iktisadi girişimlerde kamunun sermaye payı çok farklı olabilmektedir. Sermayede kamu payı çok az olduğu durumlarda karma iktisadi girişimine ne ad verilir? Kamu iştiraki Ortak girişim yönteminin başarılı sonuçlar verebilmesi için gerekli kriterler nelerdir? Devletin söz konusu girişim üzerinde üretim, yatırım, finansman, fiyat vb. konularda fazla etkide bulunmaması Girişimin idari ve mali yönden tam bir özerklik içerisinde bulunması gereklidir. Geniş anlamda düşünüldüğünde ortak girişim yöntemi her ne kadar bir özelleştirme uygulaması olarak düşünülebilirse de özelleştirme taraftarları SORU - 7. Kamu özel kesim ortaklığının ancak belirli bazı alanlarda ve sınırlı olarak uygulandığı özelleştirme türüne ne ad verilir? A. İhale yöntemi B. İmtiyaz yöntemi C. Ortak girişim yöntemi D. Yönetim devri yöntemi E. Kiralama yöntemi Yanıt C Yönetim Devri Yöntemi Devlet bazen kamu teşebbüsleri ve kamu kuruluşlarının mülkiyet Hakkı nı kendisinde saklı tutarak sadece yönetimin özelleştirilmesini sağlayabilir Yönetim devri yönteminin uygulama şeklinin işlemesi: Devlet, yönetimi devredilecek kamu teşebbüsleri ve kurumlarını ilan eder. Mülkiyet hakkı devlette saklı kalmak kaydıyla belirli bir süre için kamu teşebbüsünün yönetimi özel kesime devredilmektedir. Devlet, yönetimi devralan özel kişi ve/veya kurumlara teşebbüsün mali yapısının iyileştirilmesi ve etkin hizmet sunulması için gerekli fon ve kolaylıkları sunmaktadır. Sözleşmeye bazen yönetimi devralan kişi veya şirketin sözleşme sonunda işletmenin belirli bir oranda hissesine sahip olacağı hükmü konulabilmektedir. Sözleşmede pekâlâ yönetimi devralan şirketin sözleşme süresi bitiminde şirketi tamamen satın alabileceği hükmü de yer alabilir. Bu tür tedbirler şüphesiz yöneticinin daha etkin çalışması sonucunu doğurur. Bu yöntem özellikle mülkiyet Transferi nden önce bazı kamu iktisadi teşebbüsleri ve kurumlarının rehabilitasyonu ve özelleş

15 tirmeye hazır bir hâle getirilmesi için önem taşımaktadır. Yönetim devri yöntemi, başlıca turizm sektöründe, devlet turistik işletmelerinin, hastanelerin, kreş ve huzur evlerinin, sanitasyon merkezlerinin, şehir içi yolcu taşımacılığı hizmetlerinin özelleştirilmesinde önem arz etmektedir. Özellikle Kit lerin mülkiyetinin özel kesime devri amaçlanıyorsa, bunlardan mali durumlarının bozuk olanlarının yönetimi özel kesime devredilebilir. Kiralama Yöntemi: Gerçek anlamda özelleştirmeyi ifade etmemesi İşletmelerin mali yapılarını iyileştirmek ve satışa arz edilebilir bir duruma getirebilmesinin amaçlanması Mülkiyet transferini, öngörmemesi Hizmetin ifasında görevli kişilerin kamu personeli olması İşletmenin sahip olduğu varlıkların devletin mülkü olması SORU - 8. Hem yönetim ve hem de faaliyetlerin yürütülmesinden özel kesimin sorumlu olduğu ve çalışanlar da kamu personeli olmadığı kiralama yöntemi aşağıdakilerden hangisidir? A. Hizmetin Devlet Tarafından Sunulması B. İhale Yöntemi C. Yönetim devri yönetimi D. Kiralama yöntemi E. Yap, işlet, devret yöntemi Yanıt D Hizmetin Devlet Tarafından Sunulması: Burada işçiler, kamu personeli, bir diğer deyişle devletin kendi memuru ve işçisidir. Hizmetlerde kullanılan araç ve gereçler devletin kendi mülküdür. İhale Yöntemi: Hizmetin özel kuruluşa sözleşme yoluyla devredildiği ve özel kuruluş hizmeti kendi araç, gereç ve işçileri vasıtasıyla sunduğu bir yöntemdir. Yönetim Devri Yöntemi: Hizmetin, devletin kendi araç, gereç ve işçileri vasıtasıyla sunmakla birlikte üst yönetiminin özelleştirilmesi anlaşılmalıdır. Burada, hizmetin yönetilmesi ve yürütülmesinde karar yetkisi özel yöneticiye geçmektedir. Yap, işlet, Devret Yöntemi Bu yöntem yabancı sermayenin ülkeye girişini özendirmek açısından özellikle gelişmekte olan ülkelerde uygulanmaktadır. Bu yöntem yabancı yatırımcıların, gelişmekte olan ülkelerde bazı faaliyetleri bizzat oluşturması, belirli sürelerle işletmesi ve daha sonra devlete devretmesini öngörmektedir. Yap, işlet, devret yöntemi petrol arama istasyonlarının bulunması, eğlence merkezlerinin oluşturulması, turistik tesis ve işletmeler kurulması vb. alanlarda uygulanabilmektedir. Gelişmekte olan ülkelerde, yurt içindeki sermaye birikiminin yetersizliği, devletin sınırlı vergileme potansiyeline sahip olması vb. faktörler ekonomik kalkınma için engel teşkil edebilir. Bu yüzden yabancı yatırımcıların bu ülkelerde yatırım yapmaları için devletin bazı vergisel teşvikler sağlaması gerekmektedir. Yap, işlet, devret yöntemi ile ülkeye kalifiye iş gücü, sermaye ve teknoloji akışı olacağı, bu suretle ekonomik kalkınmanın hızlandırılacağı savunulmaktadır. Bu yöntemin sadece uluslararası düzeyde değil, ülke yatırımcılarının da ilgisini çekebileceğini belirtmekte yarar bulunmaktadır. Yurt içi yatırımcılara bir para karşılığı olmaksızın kamu arazisinin verilmesi ve bunların bu araziler üzerine inşa edecekleri işletmeleri belirli süreler işletmeleri ve daha sonra devlete devretmeleri sağlanabilir. Gönüllü Organizasyonlar Bazı kişi ve kurumların kamusal mal ve hizmetlerin sunulmasına gönüllü katkıları olabilir. Hayırsever kuruluşlar, vakıflar, kâr amacı gütmeyen kurumlar gibi çeşitli adlar ile bilinen gönüllü organizasyonların faaliyetleri devlet tarafından teşvik edilebilir. Bu tür kuruluşlara vergisel teşvikler sağlanması, posta hizmetlerinde uygulanan tarifeden ayrı, daha düşük bir tarife uygulanması vb. uygulamalar yapılması mümkündür. Bu tür organizasyonlar özellikle okul ve hastane yapımı, huzurevi yapımı, öğrencilere eğitim ve araştırma bursu verilmesi, kültürel ve sanatsal faaliyetler (müzeler, özel kütüphaneler, sanat galerileri, senfoni orkestrası kurulması vb.) düzenlenmesi, çevre koruma merkezleri, kan bankaları, kreş evleri vb. konularda aktif olarak görev alabilirler. Özelleştirmenin Ekonomik Rasyoneli: Serbest Piyasa Ekonomisini Güçlendirmek Rekabet kurumunun işlerlik kazandırmak Kaynak kullanımında ve kaynak dağılımında etkinliği sağlamak ve sonuç olarak ekonomide verimliliği artırmak

16 SORU - 9. Kamu iktisadi teşebbüslerinin tekel statülerinin kaldırılmasının serbest piyasa ekonomisine işlerlik kazandırmak için yeterli olmamasının nedenlerinden biri olarak kabul edilemez? A. Özel teşebbüslere oranla çeşitli yönlerden üstün bir duruma sahip olması B. İflas tehlikesi ile karşı karşıya bulunmaması C. Devletin sınırlı vergileme potansiyeline sahip olması D. Zararlarının genel bütçe içerisinden karşılanması E. Yeni ve modern teknolojileri izlemelerinin mümkün olmaması Yanıt C Özelleştirme Sosyal Rasyoneli: Servetin Geniş Kitlelere Yayılmasını Sağlamak B. KİT'lerin hazine ve Merkez Bankası üzerindeki yükünü kaldırmak C. Rekabet kurumuna işlerlik kazandırmak D. Sermaye piyasasını geliştirmek E. Gizli işsizliği ortadan kaldırmak Yanıt C KİTABIMIN SAYFASINDAN ALINMIŞTIR. Servet dağılımındaki dengesizliği arttıran faktörler Gelir dağılımı Gelirin kullanımı Devlet tarafından KİT lerin kurulup işletilmesi Özel teşebbüslere teşvik tedbirlerinin sunulması Kuşaklar arasında servetin intikali SORU Gelir ve servet dağılımının düzeltilmesinde özelleştirme politikalarının başarılı olabilmesi için aşağıdakilerden hangisi gerekli şartlar arasında yer almaz? A. KİT hisse senetlerinin gelir ve serveti düşük olanlarca satın alınması için özendirici tedbirlerin alınması B. Kamu kesiminin bütün alanlarında uygulanabilir bir niteliğe sahip olması C. Sosyal özelleştirme uygulamalarını kapsaması D. İşçi, yönetici ve küçük tasarruf sahiplerinin kamu mülkiyetine ortak olması E. Sermaye mülkiyetini tabana yayarak gelir transferi sağlaması Yanıt B Sermaye mülkiyetini tabana yayma olarak adlandırılan bu sosyal özelleştirme politikası, ESOP adı verilen bir program ile gerçekleştirilir. SORU Aşağıdakilerden hangisi özelleştirmenin diğer amaçları arasında yer almaz? A. Devlete gelir sağlamak

17 3. DERS: ÖZEL VERGİ HUKUKU-1 1. ÜNİTE GELİR VERGİSİ-1: VERGİYİ DOĞURAN OLAY VE MÜKELLEFİYET Vergiye ilişkin hukuk kurallarını vergi hukuku olarak adlandırmaktayız. Vergi hukuku dar anlamda; Yalnızca adı vergi olan kamu gelirlerini kapsarken Geniş anlamda; Vergi dışında kalan harç, resim ve diğer kamu gelirlerini de kapsamaktadır. Vergi hukuku kendi içerisinde çeşitli ayrımlara tabi tutulmaktadır. Tüm vergilere ilişkin genel kurallar Genel vergi hukuku, her bir vergiye ilişkin kurallar özel vergi hukuku içerinde yer almaktadır. Genel vergi hukuku içerisinde yer alan konular Vergi ödevi Vergi borcunun doğumu Vergilendirme işlemleri Vergi borcunun ortadan kalkması Vergi icrası Vergi cezaları Vergi uyuşmazlıklarının çözümlenmesi Gelir, bir gerçek kişinin, bir takvim yılı içinde elde ettiği kazanç ve iratların safi tutarıdır. Gelirin vergilendirilmesi açısından sahip olması gereken özellikleri nelerdir? Gerçek kişi tarafından elde edilmesi Gelirin bir takvim yılı içinde elde edilmiş olması Gelirin safi ve gerçek tutarının vergiye tabi Olması Elde edilen gelirin kazanç veya İrat niteliğinde Olması Sadece paylı komandit şirkette komanditer ortakların payı kurumlar vergisine tabi tutulur. Komandite ortaklar her iki tür komandit şirkette de ticari kazanç elde ederler ve gelir vergisine tabi olurlar. Adi komandit şirketin komanditer ortakları da menkul sermaye iradı geliri elde etmeleri nedeniyle yine gelir vergisine tabi tutulur. İnşaat ve onarma işlerinde gelirin yıllık olması ilkesi geçerliliğini yitirmektedir. Bu özel düzenleme, inşaat ve onarma işlerinde kâr ya da zararın, ancak işin tamamen bitmesinden sonra ortaya çıkmasından kaynaklanmaktadır. Gelirin Safi ve Gerçek Tutarının Vergiye Tabi Olması Gelirin safi tutarının dikkate alınması, bu gelirin elde edilmesiyle ilgili masrafların, gayri safi gelirden düşülebilmesi anlamına gelmektedir. Safi tutar elde edilmesi için indirilmesi gereken kalemler nelerdir? Kazanç ve iratların elde edilmesi için yapılan masraflar Yıpranma payları Zararlar Gelir Kazanç ve iratlardan oluşur. Kazanç Bedensel, zihinsel çalışma ile veya sermaye konularak elde edilen gelirdir. 1.Aşağıdakilerden hangisi kazanç türlerinden biri değildir? A. Serbest meslek kazançları B. Ücretler C. Gayrimenkul sermaye iradı D. Ticari kazanç E. Zirai kazançlar Kazanç türleri Serbest meslek kazançları Ücretler Ticari kazanç Zirai kazançlar İrat Sermayenin başkasına kullandırılması neticesinde sağlanır. İrat türleri Gayrimenkul sermaye iradı Menkul sermaye iradı YANIT C 2.Gelir vergisine konu olan kazanç ve iratlar kaç başlık altında sayılmıştır? A. 3 B. 4 C. 5 D. 6 E. 7 Gelir vergisine konu olan kazanç ve iratlar Ticari kazançlar, Zirai kazançlar, Ücretler Serbest meslek kazançları Gayrimenkul sermaye iratları, Menkul sermaye iratları, Diğer kazanç ve iratlar

18 YANIT E 3.Emek ile sermayenin müşterek gelirine ne ad verilir? A. Ücret B. Kazanç C. İrat D. Ticari kazanç E. Zirai kazanç YANIT B Emek geliri Ücret Emekle sermayenin müşterek geliri Kazanç Sadece sermayenin geliri İrat Teşebbüs gelirleri Ticari kazançlar, Zirai kazançlar 4.Aşağıdakilerden hangisi emek geliri kapsamında ele alınır? A. Ticari kazanç B. Zirai kazanç C. Serbest meslek kazançları D. Gayrimenkul sermaye iradı E. Menkul sermaye iratları Emek gelirleri Ücretler Serbest meslek kazançları Servet gelirleri Gayrimenkul sermaye iratları, Menkul sermaye iratları, YANIT C Sui gen eriş (nevi şahsına münhasır) gelir türü Diğer kazanç ve iratlar Emek ve sermayenin bizzat sahibi tarafından kullanılan gelir türleri Ticari kazançlar Zirai kazançlar Ücretler Serbest meslek kazançları Sermayenin başkasına kullandırılması sonucunda elde edilen iratlar Gayrimenkul sermaye iratları Menkul sermaye iratları 5.Aşağıdakilerden hangisi istisna kapsamında ele alınan alınmıştır? A. Şans oyunlarından çıkan ikramiyeler B. Nafaka ödemeleri C. Bağışlar D. Yardımlar E. Menkul sermaye iradı YANIT B Gelirin kapsamını belirleyen teoriler Kaynak teorisi Net artış teorisi Kaynak teorisine göre gelir Kişilerin sahip oldukları üretim faktörlerinden devamlı bir şekilde elde ettikleri değerlerdir. Kaynak teorisi özelliklerinin gelir kapsamında değerlemeye almadığı gelirler Geçici olarak elde edilen gelirler Servet unsurlarında meydana gelen değer artışları Net artış teorisine göre gelir Bir kişinin, belirli bir dönemde net varlığında gerçekleşen artış veya azalışı ifade eden değişimdir. Kişinin ilgili dönemdeki tüketim ve tasarruf toplamı olarak alması Net artış teorisine göre gelir sayılan bileşenler Piyango ikramiyeleri Miras hisseleri Servetteki değer artışları Ülkemizde gelir kavramı kaynak teorisine göre tanımlanmıştır. 6.Kaynak teorisi ve net artış teorisi arasında gelir tanımı uygulaması gerçekleştiren ülke aşağıdakilerden hangisidir? A. Hollanda B. Portekiz C. Lüksemburg D. Fransa E. Belçika YANIT D Gelir vergisinde vergiyi doğuran olay gelirin elde edilmesidir. Gelir vergisi kanununa göre gelirin elde edilmesi ile ilgili esas alınan ilkeler Tahsil ilkesi Tahakkuk ilkesi Tahsil Esasına Göre Elde Etme: Elde edilmiş olma, bazı durumlarda paranın elde edene ödenmesi anlamına gelmektedir 7.Aşağıdakilerden hangisi tahsil ilkesi esasına göre ele alınan gelir türlerinden biri değildir? A. Ücretler

19 B. Gayrimenkul-menkul sermaye iratları C. Ticari ve zirai kazançlar D. Serbest meslek kazançları E. Diğer kazanç ve iratlar Tahsil ilkesi esasına göre ele alınan gelir türleri Ücretler Gayrimenkul-menkul sermaye iratları Serbest meslek kazançları Diğer kazanç ve iratlar YANIT C 8.Aşağıdakilerden hangisi tahakkuk ilkesi esasına göre ele alınan gelir türlerinden biridir? A. Ücretler B. Gayrimenkul-menkul sermaye iratları C. Ticari ve zirai kazançlar D. Serbest meslek kazançları E. Diğer kazanç ve iratlar Tahakkuk Esasına Göre Elde Etme: Elde etme bazı durumlarda ise gelirin hukuken elde edenin tasarrufuna geçmiş olması anlamına gelmektedir. Tahakkuk esasını kabul etmiş gelirler Ticari ve zirai kazançlar YANIT C Yurt dışında elde edilen kazanç ve iratlar ne zaman elde edilmiş sayılacaktır? Mükellefin bunları Türkiye de hesaplarına intikal ettirdiği yılda Ticari Kazanç Açısından Vergiyi Doğuran Olay Satılarak işletmeden çekilen gayrimenkuller için vergiyi doğuran olay Fatura tarihi itibari ile meydana gelir Taksitli satışlarda vergiyi doğuran olay Satışla gerçekleşir. Kendi nam ve hesabına inşaat yap-saltçılığı ile uğraşanların arsa payı üzerinde yaptıkları satışlarda vergiyi doğuran olay ne zaman ortaya çıkar? Tamamlanan inşaatın teslimi ile Gayrimenkulün satışı tapu dışı mukavele ile yapılmışsa vergiyi doğuran olay ne zaman kabul edilir? Akdin yapıldığı yılda doğduğunun kabulü gerekir Gayrimenkulün satışı tapu sicil müdürlüğünde, gayrimenkul satış vaadi ise noterde yapılmak zorundadır yılına ait gayrimenkulün tahliyesi ve kiracılık hakkının devri karşılığı olan tazminatın 1966 yılındaki mahkeme kararı ile alınması nedeniyle vergiyi doğuran olay hangi yıl gerçekleşecektir yılında Serbest Meslek Kazancı Açısından Vergiyi Doğuran Olay Tahsilatın yapılması ve buna ilişkin serbest meslek makbuzunun düzenlenmesiyle gerçekleşir Serbest meslek kazancı elde eden meslek erbabının KDV yükümlülüğü ne zaman başlar? Gelirin tahakkuk etmesi Gelir vergisinde yükümlülük türleri: Tam mükellefiyet Dar mükellefiyet Tam mükellef/dar mükellef ayırımı: Ülkelerin egemenlik haklarından kaynaklanmaktadır. Tam mükellefin hem Türkiye de hem de Türkiye dışında elde ettikleri gelirler dar mükellefin ise Sadece Türkiye de elde ettikleri gelirler vergileme kapsamına alınmıştır. Dar mükellefin Yurt dışı kazançları ile ilgilenilmemektedir. Dar mükellefin kazançları İkametgâhlarının bulunduğu ülke tarafından vergilendirilmektedir. Kimlerin tam mükellef sayılacağı konusunda göz önünde bulundurulan hususlar nelerdir? İkametgâh Tabiiyet İkametgâh ilkesi gereği tam mükellefiyet Türkiye de yerleşmiş olanlar Kesin dönüş yaparak Türkiye ye yerleşen Türk vatandaşları Bir takvim yılı içinde altı aydan daha fazla süreyle Türkiye de oturan Türk vatandaşları Kimlerin Türkiye de yerleşmiş sayılacağı İkametgâhı Türkiye de bulunanlar Bir takvim yılı içinde Türkiye de devamlı olarak altı aydan fazla oturanlar Alman vatandaşlığında olmasına rağmen Türkiye de yerleşmiş ve ticaretle uğraşan bir yabancı

20 Ülkede altı aydan fazla kalsalar da Türkiye de Tam mükellef olmayacakları öngörülen kişiler Belli ve geçici bir görev veya iş için Türkiye ye gelenler Türkiye de alıkonulmuş veya kalmış olanlar. Tabiiyet İlkesi Gereği Tam Mükellefiyet Yabancı memleketlerde oturan Türk vatandaşları Türk vatandaşlarının elde ettikleri gelirler için yurt dışında vergi ödemeleri hâlinde, bu gelirlerin ayrıca Türkiye de vergilendirilmeyeceğinin öngörülmüş olmasının nedeni nedir? Çifte vergilendirmenin önlenmesi Dar mükellefler Türkiye de yerleşmiş olmayan gerçek kişiler Çalışma veya oturma izni alarak, altı aydan fazla bir süredir yurt dışında yaşayan Türk vatandaşları Türkiye de yerleşmiş olan Türk tabiiyetinde olan veya olmayanlar Tam mükellef Türkiye dışında yerleşmiş olanlar Dar mükellef Türkiye ye yerleşmiş olanlar Türkiye de yerleşmiş olmayanlar Gerek Türkiye de gerekse yabancı ülkelerde Elde ettikleri kazançlar üzerinden vergilendirilir Sadece Türkiye de elde ettikleri kazançlar üzerinden vergilendirilir (yersellik ilkesi) 9.Bir yabancının Türkiye deki bir şirket için yaptığı danışmanlık hizmetinden elde ettiği gelir çeşidi aşağıdakilerden hangisidir? A. Ticari kazanç B. Ücret C. Zirai kazanç D. Serbest meslek kazancı E. Diğer kazanç ve iratlar YANIT B 10.Sigorta işiyle uğraşan bir yabancı gerçek kişinin Türkiye de görevlendireceği bir temsilci vasıtasıyla elde edeceği gelir türü aşağıdakilerden hangisidir? A. Ticari kazanç B. Ücret C. Zirai kazanç D. Serbest meslek kazancı E. Diğer kazanç ve iratlar YANIT A 11.Türkiye de yerleşmemiş olan bir yabancı Sanatçının, Türkiye de verdiği konserden elde ettiği gelir türü aşağıdakilerden hangisidir? A. Ticari kazanç B. Ücret C. Zirai kazanç D. Serbest meslek kazancı E. Diğer kazanç ve iratlar YANIT D 12.Türkiye de yerleşmemiş olan yabancı gerçek kişinin, Türkiye deki gayrimenkulünü satması sonucu elde edeceği geliri aşağıdaki hangi vergilendirmeye tabi tutulacaktır? A. Ticari kazanç B. Menkul sermaye iradı C. Gayrimenkul sermaye iradı D. Serbest meslek kazancı E. Diğer kazanç ve iratlar YANIT E 13.Emanetçi pozisyonunda mal satımı aşağıdakilerden hangisi ile ifade edilir? A. İşyeri B. Acente C. Ticari mümessil D. Konsinyasyon E. Ticari vekil 14.Aşağıdakilerden hangisi yurt dışında yaşayan dar mükelleflere getirilen indirim ve istisnalar arasında yer almaz? A. İhracat istisnası B. Özürlü şahıs indirimi C. Sergi ve panayırlara katılımının teşviki D. Ulaştırma işlerinden elde edilen kazançlar E. Safi kazanç olarak bilet bedelleri tutarının yarısı esas alınması Yurt dışında yaşayan dar mükelleflere getirilen indirim ve istisnalar İhracat istisnası Sergi ve panayırlara katılımının teşviki Ulaştırma işlerinden elde edilen kazançlar Safi kazanç olarak bilet bedelleri tutarının yarısı esas alınması Yurt dışında yaşayan dar mükelleflerin yararlanamayacağı indirim ve istisnalar Ücretlilere mahsus sakatlık indirimi Özürlü şahıs indirimi Asgari Geçim indirimi YANIT B