AİLE PLANLAMASI ve YÖNTEMLERİ. Yrd.Doç.Dr. Hatice Kahyaoğlu SÜT tarafından hazırlanmıştır

Transkript

1 AİLE PLANLAMASI ve YÖNTEMLERİ Yrd.Doç.Dr. Hatice Kahyaoğlu SÜT tarafından hazırlanmıştır

2 Aile Planlaması-Modern Yöntemler Hormonal Kontraseptifler: Oral kontraseptifler, Enjeksiyon, İmplantlar, Vajinal halka, Transdermal bant Rahim İçi Araç (RİA): Bakırlı RİA ve Hormonlu RİA* Bariyer Yöntemler: Erkek Kondomu, Kadın Kondomu, Diyafram Cerrahi Yöntemler: Vazektomi, Tüp Bağlanması * Hormonlu RİA hormonlu kontraseptifler grubuna dahildir.

3 Aile Planlamasında Etkisi Sınırlı (Geleneksel)yöntemler Takvim Yöntemi Bazal Vücut Isısı Yöntemi Servikal Müküs Yöntemi Koitus interraptus - Geri Çekme Spermisitler* Vajinal Duş Laktasyon amenore Yöntemi (LAM)

4 Mini Hap-İmplantlar ve Enjeksiyonlar (Yalnız Progestin İçeren Kontraseptifler)

5 Mini Haplar Yalnız progestin içeren haplara mini hap ismi verilir. Bu hapların hiç ara verilmeden her gün alınması gerekir. Etki Mekanizması: Sürekli alınan progestin, FSH ve LH hormonlarını baskılayarak yumurtlamaya engel olur. Bunun yanında progesteronun rahim içi mukusu kalınlaştırıcı etkisi ile spermlerin endometriuma geçişi engellenir.

6 Mini Hapların Kullanılabileceği Durumlar Mini haplar estrojeni tolere edemeyen kadınlara önerilir. Özellikle ileri yaştaki ve emziren kadınlarda başarı ile kullanılır. İleri yaştaki kadınlara, kardiovasküler riskleri nedeni ile önerilemeyen kombine haplar yerine mini haplar daha güvenle önerilebilir. Mini haplar anne sütünü baskılamadığı için emziren kadınlar tarafından rahatlıkla kullanılabilir. Mini hap kullanan kadınlarda baş ağrısı ve yüksek tansiyon daha nadir görülür. Ancak kombine haplara göre mini hapların kontraseptif etkisi daha azdır.

7 Mini Hapların Kullanılmaması Gereken Durumlar Geçirilmiş yumurtalık kisti, dış gebelik, açıklanamamış vajinal kanamalarda ve meme kanseri olanlarda kullanılmamalıdır. Yan Etkileri: Menstrual döngüyü baskılaması nedeni ile, amenore ve ara kanamaları, en fazla görülen yan etkileridir.

8 Mini Hapları Kullanmada Dikkat Edilecek Noktalar 45 günden uzun süren amenorelerde gebelik testi yapılması gerekir. Hafif lekelenme şeklindeki kanamalarda hap içmeye devam edilmelidir. Mini hap kullanırken, kombine haplarda olduğu gibi düzenli kontrolden geçilmesi gerekir. Mini hapların hergün aynı saatte içilmesi çok önemlidir. 3 saatlik bir gecikmede bile mutlaka ek yöntem kullanılması gerekir.

9 İMPLANTLAR Derialtı kontraseptif implantlar, yüksek koruyucu etki sağlarlar. İmplantlar basit bir cerrahi işlemle kolun üst iç bölgesine, deri altına yerleştirilen çubuklardır. Sabit ve düşük doz progestin salgılayarak ovulasyonu engellerler. Çıkarıldığında kontraseptif etkisi hemen sona erer. Kullanılmaması gereken durumlar mini haplarda olduğu gibidir.

10 Norplant 36 mg Levonorgestrel içerir. 6 çubuk şeklindedir. 5 yıl süre ile gebelikten korur. Koruyucu etki uygulamayı izleyen birkaç saat içinde başlar. Kullanım sırasında oluşan gebeliklerde doğumsal anomali riski artmaz. Karaciğer enzimlerini etkileyen ilaçlar implant etkinliğini azaltır. Düzensiz kanama, over kist oluşumu riski vardır. Doğurganlık implantın çıkarılması ile geri döner.

11 İmplanon 68 mg etonogestrel içerir. 3 yıllık koruma sağlar. Tek çubuk şeklindedir. Kol iç yüzüne cilt altına uygulama yapılır.

12 Enjeksiyonlar Enjeksiyonlar, mini hapların 3 ya da 6 aylık enjeksiyon şekilleridir. Çok sayıda ülkede etkin ve yaygın olarak kullanılmaktadır. Etki Mekanizması Progestinler hormonları baskılayarak yumurtşamayı durdururlar. Rahim içi mukus tabakasını kalınlaştırırlar.

13 Enjeksiyonlar Estrojen içeren kontraseptifler için risk taşıyan kadınlarda daha güvenli, uzun süreli ve emniyetli kullanılabilmeleri olumlu yönleridir. Bunun yanında amenore ve döngü düzensizlikleri en çok görülen yan etkileridir. Aşırı vajinal kanama ve uzun süren amenore görüldüğünde bu yöntemden vazgeçilmelidir. Kullanılmaması gereken durumlar mini haplarda olduğu gibidir.

14 Enjeksiyonlar Depo Provera Uygulanması Bir tür saf progesteron olan ve tüm dünyada aynı isimde bulunan bir ilaçtır. Depo Provera, 3 ayda bir kas içine yapılır. Adet başladıktan sonraki ilk 5 günde yapılır. %0.3 başarısızlık oranı vardır. Doğurganlığın geri dönmesi ilaç kesildikten sonra ay almaktadır.

15 Enjeksiyonlar Mesigyna : Mesigyna, 1997 yılından beri Türkiye de kullanılmaktadır. Ayda 1 kez kas içine yapılır. Başarısızlık oranı % dir. Doğurganlığın dönüşü daha erkendir % 80 düzenli adet görülür. Ciddi metabolik etki yoktur, östrojen içerdiğinden emzirenlerde önerilmez.

16 Vajinal Halkalar Vajinal halkalar, vajen içine yerleştirilen ve hormon salgılayan halkalardır. Etki ve yan etkileri diğer hormonal koruyucularla aynıdır

17 Deri üzeri Bant Vücudun çeşitli yerlerine (alt karın, kolun üst dış kısmı, kalça) yapıştırılan östrojen ve progesteron salgılayan bantlardır.

18 Etki mekanizması: Deri üzeri Bant Bantlardan salgılanan progesteron ve östrojen hormonlarının deri yolu ile emilerek sürekli olarak kana geçmesi sağlanır. Bu yolla kandaki düzeyleri sabitlenen hormonlar, yumurtlamayı engelleyerek, rahim içi mukusu kalınlaştırarak gebeliği önler.

19 Deri üzeri Bant Oral kontraseptif kullanmaya uygun olan ancak her gün almada sorunu olan kadınlar için uygun bir yöntemdir. Bantlar, banyo dahil günlük aktivitelerde bir sakınca yaratmazlar. Banttan emilen hormonların kandaki seviyesinin sabitlenebilmesi zaman alır. Bu nedenle uygulamanın ilk haftasında ek bir yöntemle korunma önerilmektedir.

20 Diyafram

21 Rahimi mekanik olarak kapatan diyaframlar, kubbe şeklinde, kenarları bükülebilen kauçuktan yapılmış araçlardır. Cinsel ilişkiden önce servikse yerleştirilerek spermlerin serviksten geçişi engellenir. Etkinlik: Diyafram Kullanıcı yöntemi doğru ve düzenli kullanıyorsa etkinliği yüksektir.

22 Yan etkileri: Diyafram Nadiren alerjik tepki yapabilir. Temiz koşullarda takılmaması, temiz saklanmaması ve uzun süre kalması vajinal ve idrar yolu enfeksiyon riskini artırır. Bu nedenle diyaframın çok genç ve sosyoekonomik düzeyi düşük gruplara önerilmemesi doğru olur.

23 Cerrahi Yöntemler Tüp bağlanması-vazektomi

24 Tüplerin Bağlanması Tüm Dünya da uygulanışı giderek yaygınlaşan etkin bir yöntemdir. Hem vajinal hem de karın yolundan yapılabilmektedir. Vajinal: Bu tekniğin yara dokusu oluşturmaması ve çabuk iyileşmesi gibi üstün yönleri vardır. Kanama ve enfeksiyon yan etkilerdir.

25 Tüplerin Bağlanması Karından: Genel ya da lokal anestezi ile göbek deliği altından küçük bir kesi yapılır. Tüpler ayrıştırıldıktan sonra kesme veya bağlama yöntemi ile kapatılır. Doğumdan 1-3 gün sonra veya normal dönemde herhangi bir zamanda işlem yapılabilir. Nadir de olsa bağlama yönteminde açılma olabilir ve gebelik görülebilir.

26 Tüplerin Bağlanması

27 Vazektomi (Erkeğin sperm kanallarının bağlanması) Vazektomi; güvenli, etkili, basit ve ekonomik bir erkek kontrasepsiyon yöntemidir. Semen sıvısında sperm hücreleri olmadığından gebelik oluşmaz. Kısa süren bir cerrahi işlemdir. Hastanede kalmayı gerektirmez. Koruyuculuk oranı %100'e yakın olmakla beraber uygulanan yöntem ve bazı bireysel özellikler nedeniyle çok nadiren gebelik oluşabilir.

28 Vazektomi

29 Etkisi Sınırlı Kontraseptif Yöntemler

30 Etkisi Sınırlı Kontraseptif Yöntemler Takvim Yöntemi-Doğurgan Günleri Belirleme Bir kadının bir döngü boyunca gebe kalma şansı sadece 2-3 gündür. Kadında yumurtlama menstrual döngünün ortalarına rastlayan dönemde, menstruasyondan 14 gün önce olur. Her döngüde bir yumurta atılır.

31 Takvim Yöntemi Etkisi Sınırlı Kontraseptif Yöntemler Yumurtanın döllenme yeteneği yumurtlamadan sonra 24 saattir. Spermler ise saat işlevseldir. Böylece teorik olarak döllenme için tahmini zaman, menstruasyondan 14 gün önceki 3-4 günlük süre olmaktadır. Bu yöntemin başarılı olabilmesi için yumurtlama tarihinin, iyi hesaplanması gerekmektedir. Bu amaçla değişik yöntemler geliştirilmiştir.

32 Etkisi Sınırlı Kontraseptif Yöntemler Takvim Yöntemi Adetleri sürekli düzenli olanlarda kadının döngü gün sayısından 14 gün çıkarılıp yumurtlama günü bulunur. Bu günün 3 gün öncesi ve 3 gün sonrası tehlikeli gün olarak kabul edilir. Ancak güvenilirliği düşüktür.

33 Etkisi Sınırlı Kontraseptif Yöntemler Bazal Vücut Isısı Yöntemi Vücut ısısı yumurtlamadan birkaç gün önce hafifçe düşer, yumurtlamadan sonra C yükselir ve gün bu düzeyde seyreder. Ancak hastalık, stres, enfeksiyon, uykusuzluk gibi başka faktörlerde ısıyı yükseltebileceğinden yükselen ısının yorumunu doğru yapmak gerekir.

34 Etkisi Sınırlı Kontraseptif Yöntemler Bazal Vücut Isısı Yöntemi Yöntemin Uygulanması Vücut ısısı sabahları yataktan kalkmadan önce alınır. Hangi yoldan ölçüm yapılmışsa, o yoldan devam edilmesidir. Hastalık, uykusuzluk gibi ısıyı etkileyecek durumlar varsa kayıt edilir. Yumurtlama zamanındaki bu ısı yükselmesini tespit edebilmek için, 3 ay süre ile her sabah yataktan kalkmadan vücut ısısının ölçülmesi gerekir.

35 Spermisitler Etkisi Sınırlı Kontraseptif Yöntemler Spermisitler kimyasal etkileri ile hücre zarını bozarak spermleri öldüren maddelerdir. Koruyuculuk etkileri %50 dir. Krem, jel, köpük, eriyen supazituvar, köpüklü supazituvar ve köpüklü tablet şeklinde olanları vardır. Spermisitler cinsel ilişkiden dakika önce vajene ve derine yerleştirilmeli ve ilişkiden sonra 8 saat yıkanılmamalıdır. Halk arasında sirke, oksijen, aspirin, limon, sabun gibi bazı maddelerin, süngere emdirilerek vajene spermisit amacı ile yerleştirildikleri de bilinmektedir.

36 Acil Kontrasepsiyon ve Kürtaj

37 Acil Kontrasepsiyon Acil kontrasepsiyon rutin kullanılmaması önerilen, ancak birçok durumda gerekli olan gebelikten korunma yöntemleridir.

38 Acil Kontrasepsiyon Bu amaçla yapılan 3 tip uygulama vardır. 1. Ertesi gün hapı: Ülkemizde Ella 30 mg (progesteron) 1 tablet tek doz kullanılmaktadır. Korunma yoksa veya kullanılan kontraseptif yöntemde bir başarısızlık olursa mümkün olan en kısa sürede ve 120 saat (5 gün) geçmeden ağız yoluyla tablet alınmalıdır. 2. RU-486: Bir antiprogesteron ajandır. 72 saat içerisinde tek doz 600 mg RU-486 verilerek yüksek kontraseptif etki sağlanır.

39 3. RİA uygulaması: Acil Kontrasepsiyon Amerika jinekologlar derneği Ağustos 2015 te yayınlanmış güncel kılavuzuna göre en etkili acil kontrasepsiyon yöntemi bakırlı RİA dır. (Kanıt Düzeyi A).

40 Kürtaj Kürtaj; gebelik 10 haftadan küçük ise, gebeliğin sonlandırılmasıdır. Hiçbir aile planlaması yönteminin koruyuculuk değeri %100 değildir. Yöntem kullanmaya rağmen gebe kalındığında başvurulacak en son ve en istenmeyen çare uterusun boşaltılmasıdır. Ancak bu işlemi bir aile planlaması yöntemi olarak görmek yanlıştır. Çünkü kadın sağlığı açısından riskleri vardır.

41 AİLELERİN: AİLE PLANLAMASI İstedikleri sayıda... İstedikleri zaman ve aralıklarda... Bakabilecekleri kadar... *ÇOCUK SAHİBİ OLMALARIDIR*

42 AİLE PLANLAMASI Ayrıca çocuk sahibi olamayan çiftlere danışmanlık verilerek, uygun tıbbi bakıma yönlendirilmeleri de aile planlaması hizmetleri içindedir.

43 AMACI: *Çok ve sık aralıklarla oluşan gebelik ve doğuma bağlı, anne çocuk sağlığında meydana gelecek olumsuz etkileri önlemek... *Özellikle istenmeyen gebeliklerin tehlikeli yollarla giderilmesini önleyerek annelere gebelikten korunmanın modern ve tıbbi yollarını öğretmek... *Sağlıklı çocukların yetişmesini sağlamak... *Doğurganlık çağındaki bireyleri üreme ile ilgili konularda bilgilendirmek... *Çocuğu olmayan ailelerin tıbbi imkanlardan yararlanmalarını sağlamak... *Nüfusun niteliğini iyileştirerek toplumun sağlıklı olmasını sağlamak...

44 ANNE SAĞLIĞINA YARARLARI -Anne ölüm hızı -Gebeliğe bağlı hastalıkları... -Düşük ve kürtaj sayısını... -Psikolojik sorunları... -Gebelik ve doğum komplikasyonlarını... A Z A L T I R!

45 ÇOCUK SAĞLIĞINA YARARLARI +Bebek ölüm hızını... +Bulaşıcı hastalık sıklığını... +Beslenme bozuklukluklarını... +Prematüre ve düşük doğum ağırlıklı A Z A L T I R! bebek sayısını...

46 TOPLUM SAĞLIĞINA YARARLARI *Sağlıklı anne ve çocuk sayısı artar... *Ailelerin ekonomik ve sosyal düzeyi yükselir.. *Yaşam standardı yükselir... * S ON U Ç*