MEDYA OKURYAZARLIĞI. Adnan ALTUN. AİBÜ Eğitim Fakültesi Sosyal Bilgiler Eğitimi Anabilim Dalı

Transkript

1 MEDYA OKURYAZARLIĞI Adnan ALTUN AİBÜ Eğitim Fakültesi Sosyal Bilgiler Eğitimi Anabilim Dalı

2 Medya Okuryazarlık SUNUM İÇERİĞİ Medya Okuryazarlığı Medya Okuryazarlığı İlkeleri Neden Medya Okuryazarlığı? Dünyada Medya Okuryazarlığı Örnek İnceleme: ABD Türkiye de Medya Okuryazarlığı Sonuç

3 MEDYA KAVRAMI ORTAMI Genişletme, Zenginleştirme

4 OKURYAZARLIK: Mekanik Bir Süreçten Daha Fazlası, Dünyayı Anlamak ve Kendini Anlatmak Sözlü Kültür (-de dünyayı anlamak ve kendini anlatmak) Dinleme Konuşma Yazılı Kültür Okuma - Yazma Elektronik Kültür Görsel işitsel bir okuma-yazma (filmler, fotoğraflar, TV vb.) Dijital Kültür Yeni dijital araçlarla okuma yazma (Sanal dünya, Hipermetin, e-posta, e- devlet, e-ticaret )

5 ÇOKLU OKURYAZARLIKLAR Bilgi okuryazarlığı Görsel okuryazarlık Teknoloji okuryazarlığı Dijital okuryazarlık Eleştirel okuryazarlık Politik okuryazarlık Medya Okuryazarlığı

6 NEDEN Medya Okuryazarlığı Türkiye de TV İzleme Oranları Günde ortalama 4-5 saat Bir kişi yılın; %19'unu televizyon izleyerek %33'ünü uyuyarak, %33'ünü çalışarak, %14'ünü de bu etkinliklerin dışında geçirmektedir. Çocuklar Düzenli olarak 2-2,5 yaşında televizyon izlemeye başlıyor yaşları arasındaki çocuk ve gençler günde ortalama 3-4 saat televizyon izlemektedirler. Çocuklar yılda 900 saatini okulda, 1500 saatini ise ekran karşısında geçirmektedir. (EŞDEĞER OKUL) Ülkemizdeki çocukların %82'si televizyon izleme, istediği programı seçme ve istediği kadar ekran başında kalma kararlarını kendileri vermektedirler.

7 NEDEN Medya Okuryazarlığı Öğrencilerimiz medya mesajlarıyla çevrili bir dünyada yetişiyorlar, buna karşın onlar (ve öğretmenleri) dil, hareketli görüntüler, müzik ve ses efektlerinin kullanıldığı bu mesajları analiz etme ve değerlendirme konusunda ya çok az eğitim alıyorlar yada hiç eğitim almıyorlar. R.Hobbs, Journal Adult & Adolescent Literacy, February 2004

8 NEDEN Medya Okuryazarlığı Demokratik bir toplum için sorumlu vatandaşlar yetiştirmek Bilinçli kararlar verebilmek Doğrusu demokratik bir toplumda herhangi bir kişi ticari medya tarafından manipüle ediliyorsa, yönlendiriliyorsa bu kişi nasıl tüm yönleriyle etkin bir vatandaş olabilir? (UNESCO/Toulouse, 1990). Manipülasyon Dezenformasyon Propaganda İkna Etme Teknikleri Sansasyon Gündem Belirleme Kamuoyu Oluşturma Abartılı Anlatım Bilgi Edinme Hakkı İfade Özgürlüğü

9 Medya Okuryazarlığı Medya Okuryazarlığı (media literacy) Medya Eğitimi (media education) Medya Çalışmaları (media studies) UNESCO; 1982 Grunwald Bildirisi ve sonrası Kanada Avustralya İngiltere ABD Fransa Finlandiya Avrupa Birliği

10 Medya Okuryazarlığının Gelişimi: Medyaya Bakışımızın Değişmesi

11 Medya okuryazarlığı nedir? Bir dizi bilgi ve beceridir, Kişisel medya alışkanlıklarına yönelik farkındalıktır, Medyanın nasıl çalıştığına ilişkin bir anlayış, Medyanın gücünü ve etkisini anlama, Farkına varma yeteneği; eleştirel sorular sorma/izleme, Medyanın anlamı nasıl oluşturduğunu anlama, Sağlığa yararlı bir şüphecilik, Medyaya erişme/ulaşma, Medyayı üretme&meydana getirme yeteneği.

12 Medya okuryazarlığı ne değildir? Medyaya şiddetle saldırmak, Medyaya karşı koruma sadece televizyonla ilgili sadece TV yapımı video araçlarının nasıl kullanıldığı Sadece medya ile öğretim Sadece medya hakkında öğretim

13 Medya Okuryazarlığı Medya okuryazarlığı çeşitli biçimlerde mesajlara ulaşma, analiz etme, değerlendirme ve iletme yeteneğidir (Aufderheide, 1993). ULAŞMA ANALİZ ve DEĞERLENDİRME ÜRETİM / YAPIM

14 ULAŞMA YETENEĞİ

15 ANALİZ VE DEĞERLENDİRME YETENEĞİ

16 İLETME (ÜRETİM-YAPIM) YETENEĞİ

17 Medya Okuryazarlığı İlkeleri Tüm medya mesajları kurgulanmıştır. Yapılandırılan medya mesajları kendi kuralları olan yaratıcı bir dil kullanır. Farklı kişiler aynı medya mesajını başka türlü yaşarlar. Medya temelinde kazanç amaçlı bir sektördür. Medyaya değerler ve farklı bakış açıları yerleştirilmiştir (Thoman, 2003).

18 Tüm medya mesajları kurgulanmıştır. Atlama Kredi Kartı Haberi Sabitleme Sonuçlanmayan bir davanın kararının medya kuruluşunca baştan verilmesi ve bunun sürdürülmesi Yanıltma Haber 1 Haber 2

19 Kurgulanan medya mesajları kendi kuralları olan yaratıcı bir dil kullanır.

20 Farklı kişiler aynı medya mesajını başka türlü yaşarlar. BAĞLAM Yaş Cinsiyet Deneyim Kültür İdeoloji

21 Medya temelinde kazanç amaçlı bir sektördür.

22 Medyaya değerler ve farklı bakış açıları yerleştirilmiştir

23 MEDYA OKURYAZARI BİR KİŞİ Medya okuryazarlığı ilkeleri temelinde medya okuryazarı olan kişi şu özelliklere sahip olmalıdır (ECML, 2006): Medyanın kullandığı teknikleri, dilleri ve kuralları ve medyanın ilettiği mesajları eleştirel olarak analiz eder, Bireysel ve toplumsal ihtiyaçlarını ve ilgilerini karşılayacak içeriğe ulaşmak, saklamak, yeniden elde etmek ve paylaşmak için medya teknolojilerini etkili bir şekilde kullanabilir, Geniş bir çeşitlilikte medya biçimlerine ve farklı kültürel ve geleneksel kaynaklardan içeriğe ulaşarak bilinçli seçimler yapabilir, Medya içeriğinin nasıl ve niçin üretildiğini kavrayabilir, Fikirleri, bilgileri ve görüşleri açıklamak ve nakletmek için medyayı yaratıcı bir şekilde kullanır, İstenmeyen, saldırganca ve zararlı olabilecek medya içeriği ve hizmetlerini saptar, bunlardan kaçınır ve karşı çıkar, Demokratik haklarını ve vatandaşlık sorumluluklarını yerine getirirken medyayı etkili bir şekilde kullanır.

24 Medya Okuryazarlığında NE Öğretilir? Örnek İnceleme: ABD Öğretim Programlarında Medya Okuryazarlığı PROGRAM İÇERİĞİ % Dil Bilimleri 96 Sağlık ve Tüketici Çalışmaları 74 Sosyal Bilgiler, Tarih ve Vatandaşlık 60 Medya Öğrenme Alanı 14

25 Dil Bilimleri Propaganda ve ikna etme teknikleri Televizyonda kullanılan ikna etme ve propaganda teknikleri ile yanlış ve yanıltıcı bilgiyi tespit eder (CALIFORNIA, Sınıf 6-8). Bakış açıları, önyargı, kalıp yargı, gerçek ve kurgu Farklı bakış açılarını, önyargıları ve propagandayı fark ederler; gerçeği kurgudan ayırt eder; bilginin amaç ve izleyiciyle olan ilgisini belirler (MISSOURI, 5-8). Bilgi, eğlence, ikna etme Medyanın bilgi, eğlence, ikna etme, olayları yorumlama ve kültürü yayma kaynakları olarak analiz edilmesi (CALIFORNIA, Sınıf 5). TV, gazete ve film Metinler, oyunlar (tiyatro) ve filmlerdeki ortam, karakterler ve konunun sunuluşundaki benzerlikleri ve farklılıkları tespit eder ve analiz eder (MASSACHUSETTS, 7). Reklâm Analizi Öğrenciler basılı ve basılı olmayan reklamları analiz eder ve değerlendirirler (MISSOURI, 5-8). Medya Kullanımı Sözlü sunumlarının kalitesini arttırmak için öğrenciler uygun çoklu medya araçlarını seçerler(örneğin bilgisayar, tepegöz, televizyon, VCR, kamera, teyp kaseti yada LCD) (WYOMING, Sınıf 8). Medyanın Etkileri Medyanın görüşleri, seçimleri ve kararları nasıl etkilediğine örnekler verir ve açıklar (WYOMING, Sınıf 11). Görsel Okuryazarlık Öğrenci başkalarıyla iletişime geçmek için görsel imajlar, mesajlar ve anlamlar üretir. (Texas, 4-8).

26 Sağlık Bilimleri ve Tüketici Çalışmaları Tütün, Alkol ve Madde Bağımlılığı Alkol ve tütün reklâmlarının nasıl gençleri hedef aldığını soruşturur (OHIO, Sınıf 6). Şiddet Akranların ve medyanın riskli davranışlar (risk behavior), yaralar (injuries) ve şiddet davranışları üzerindeki etkisini analiz eder (NEW JERSEY, 8). Vücut İmajı Vücut imajı, diyet ve kilo kontrolüne ilişkin medya mesajlarını eleştirir (INDIANA, Sınıf 9-12). Sağlık Bilgisinin Doğruluğu Medyanın sağlık raporlarının ve tıbbi araştırmaların doğruluğunu ve önemini değerlendirir (NORTH CAROLINA, Sınıf 8). Tüketici Sağlığı Medyanın sağlık uygulamaları ve ürünleri ile ilgili olarak bir tüketicinin kararlarını nasıl etkileyebildiğini yorumlar (MISSOURI, Sınıf 4). Cinsellik Medyada sunulan cinsel mesajları, görüntüleri ve stereotipleri analiz eder ve cinsel davranışlar üzerindeki etkilerini tartışır (NEW JERSEY, 8).

27 Sosyal Bilgiler, Tarih ve Vatandaşlık Medyanın politik süreç üzerindeki etkisi Öğrenciler seçmen katılımı, medya kuvertürü ve nakledilen habere yorum katma, reklâm kampanyası ve kampanya finansmanıyla ilgili veri ve materyalleri tanımlar ve değerlendirir (MASSACHUSETTS, Sınıf 5-8). Medyadaki bilginin doğruluğu Çeşitli kaynaklardan bilgiyi toplar, analiz eder, kullanır ve belgeler, gerçekleri, görüşleri, sonuç çıkarmaları, önyargıları, kalıp yargıları ve ikna etme tekniklerini ayırt eder (OREGON, Sınıf 8). Kamuoyu oluşumunda propaganda ve reklâm Propaganda kaynaklarını saptar, en yaygın teknikleri tanımlar ve propagandanın davranışları etkilemek için nasıl kullanıldığını açıklar (OHIO, Sınıf 9). Bilinçli Tüketici: Tüketici seçimleri ve reklâmlar Birleşik Devletlerde ve başka ülkelerde ihtiyaçları isteklerden ayırt eder ve medyanın bunun üzerindeki etkisini değerlendirir (OREGON, Sınıf 8). Medyanın kültür üzerindeki etkileri (Popüler kültür) Radyo ve filmlerin gelişmesi ve dünya çapında popüler kültürün yayılmasındaki etkilerini analiz eder (MARYLAND, Sınıf 9-12). Bir teknoloji olarak medya Televizyon uydularının rolü, bilgisayarları ve İnternet i kapsayan bilgi, teknoloji ve iletişim devrimlerinin önemini ve etkisini açıklar (SOUTH CAROLINA, Sınıf 7). Güncel olayların öğretimi Öğrenciler bugünlerde medyada tartışılmakta olan güncel kamu sorunlarını araştırır, analiz eder, düzenler ve uygular (IDAHO, 4-5). Medyada tarihsel kanıtların doğruluğu Tarihsel bir konuyu değerlendirmek için birçok kaynaktan (örneğin gazeteler, radyo yada TV, biyografi, tarihsel anlatı) elde edilen bilginin güvenirliğini benzerliklerini ve farklılıklarını bulmak üzere karşılaştırır (MAINE, İlköğretim II. kademe)

28 Tarih Derslerinde Medya Okuryazarlığı Çağdaş fotoğraf, film, gazete ve radyo-televizyon yayını gibi medyadan elde edilebilecek tarihsel kanıtların değerlendirilmesi; Tarihi görsel kanıtın doğru kronolojik düzende sıralanması; Medya ve propaganda; Popüler medyada (örneğin TV ve filmdeki kostümler, nostaljik reklâmlar vb.) geçmişin temsillerinin doğruluğu ve kullanımı; Tarihin kendisinin temsili (örneğin tek şey veya şahsa ait, tek boyutlu bir doğru olarak), örneğin eğitim programlarında, TV bilgi yarışmalarında vb; Tarihi olayların anlatımı ve tarihsel kanıtların değerlendirilmesinde gazete, radyo ve TV biçimlerinin yaratıcı kullanımıyla tarih derslerinde medya öğrenciler tarafından sunuş tarzı olarak da kullanılabilir. Medya üreticileri ve tarihçilerin her ikisi de kanıta ilişkin geniş bir alanda mantıklı seçimler ve elemeler aracılığıyla gerçeğin yeniden sunulmasına çalışırlar. Her iki uygulamanın tehlikesi temsillerinin/betimlemelerinin izleyiciler tarafından yorum olarak değil de dolaysız/aracısız gerçek olarak okunabilmesidir. Görsel işitsel medyanın yardımıyla sözlü tarih derlemeleri. Masterman (1996)

29 Medya okuryazarlığını kim öğretir? Siz yapabilirsiniz! Çünkü medya paylaşılmış bir deneyimdir: öğretmenler ve öğrenciler ortak bir yerde buluşabilirler. Medya okuryazarlığı okul öncesinden üniversiteye, hatta yaşam boyu geliştirilmesi gereken bir beceridir. Medya okuryazarlığı tüm öğretim programlarıyla ilişkilendirilebilmektedir. Medya okuryazarlığı disiplinlerarasıdır ve bir çok konu alanı ile ilişkilendirilebilir.

30 Türkiye de Medya Okuryazarlığı Şiddeti Önleme Platformu nun Medya ve Şiddet Alt Çalışma Grubu nun yaptığı toplantıların sonuç raporu (2004), Marmara Üniversitesi İletişim Fakültesi tarafından gerçekleştirilen I. Uluslar arası Medya Okuryazarlığı Konferansı (2005), Akıllı İşaretler (2006)

31 Çocuklar İçin Web Sayfası RTÜK Akıllı İşaretler Çocuk Hakları Ne İzleyelim TV Okuru TV Okuru Oyun Sözlükler Çocuk Parkı vb.

32 Medya Okuryazarlığı Web Sayfası Yetişkinler Öğretmenler Öğrenciler Medya Çalışanları Medya Okuryazarlığı Araştırmalar Yayınlar Çocuk Eğitimi Çocuk Hakları Görsel Galeri

33 Türkiye ve Medya Okuryazarlığı Medya Okuryazarlığı Dersi Taslak Öğretim Programı ve Öğretmen Kılavuzu (2006) ve İlköğretim Medya Okuryazarlığı Dersi Öğretmen El Kitabı (2007) Üniteler İletişime Giriş Kitle İletişimi Medya Televizyon Aile-Çocuk ve Televizyon Radyo Gazete ve Dergi İnternet

34 SEÇMELİ MEDYA OKURYAZARLIĞI PROGRAMI Ünite-1: İletişime Giriş Ünite-2: Kitle İletişimi Bu ünitede öğrencilerden; Öğrencilerden iletişim sürecini ve öğelerini fark etmeleri ve iletişim türlerini sınıflandırmaları beklenmektedir. kitle iletişim kavramını anlamaları, kitle iletişim araçlarını sınıflandırmaları ve iletişim ile kitle iletişimi arasındaki ilişkiyi fark etmeleri beklenmektedir.

35 SEÇMELİ MEDYA OKURYAZARLIĞI PROGRAMI Ünite-3: Medya Ünite-4: Televizyon Öğrencilerden; Öğrencilerden; medyanın işlevlerini sınıflandırmaları, medyanın toplumsal, kültürel ve ekonomik yaşam üzerindeki etkilerini incelemeleri, medyanın yayınlarında etik kurallara bağlı kalmasının önemini görmeleri ve medya okuryazarlığı kavramını tanıyarak medya mesajlarını algılamanın ve çözümlemenin önemini fark etmeleri istenmektedir. televizyonun birey ve toplumu yönlendirmedeki etkiliğini analiz etmeleri, ülkemizdeki televizyon yayıncılığını ve yayın politikalarını fark etmeleri ve televizyon program türlerini; amaçları, işlevleri ve özellikleri bakımından ayırt etmeleri beklenmektedir.

36 SEÇMELİ MEDYA OKURYAZARLIĞI Ünite-5: Aile, Çocuk ve Televizyon Öğrencilerden; televizyon izleme alışkanlıklarını yorumlamaları, televizyon yayınlarından korunma konusunda önerilerde bulunmaları, TV program türlerini çeşitli kriterlere göre değerlendirmeleri ve PROGRAMI Ünite-6: Radyo Öğrencilerden; radyonun işlevini ve olumlu niteliklerini açıklamaları, radyo yayınlarından korunma konusunda önerilerde bulunmaları beklenmektedir. uyarıcı simgeleri tanıyarak dikkate almaları istenilmektedir.

37 SEÇMELİ MEDYA OKURYAZARLIĞI PROGRAMI Ünite-7: Gazete ve Dergi Ünite-8: İnternet Öğrencilerden; Öğrencilerden; gazete ile ilgili temel kavramları tanımaları, haber ve fotoğraf ilişkisini analiz etmeleri, örnek bir gazete hazırlamaları ve içerik ve yayın periyoduna göre dergi türlerini sınıflandırmaları istenilmektedir. İnternetin özelliklerini tanımaları, İnternette bilgiye erişim, haber okuma, sohbet, e-posta, uzaktan eğitim gibi etkinlikleri uygulamalı olarak gerçekleştirmeleri ve İnternetin olumlu özelliklerinin yanı sıra olumsuz etki ve özelliklerini tanıyarak hayata geçirmeleri beklenmektedir.

38 TEŞEKKÜRLER