Normal? Kime ve Neye Göre?

Ebat: px

Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "Normal? Kime ve Neye Göre?"

Serhat Onut
5 yıl önce
İzleme sayısı:

1 Sık Görülen Psikiyatrik Problemler & Acil Yaklaşımla r Öğr. Gör. Ahmet Emre AZAKL I Normal? Kime ve Neye Göre? Dünya Sağlık Örgütü ne göre sağlık: Yalnız hastalık ve sakatlığın olmayışı değil; bedensel, ruhsal ve toplumsal yönden tam bir iyilik halidir diye tanımlanmaktadır. Ruhsal yönden iyilik hali çeşitli tartışmalara neden olabilecek bir kavramdır. Neden? Cin çarpmasına inanmak bazı kültürlerde normal bir davranıştır. Bazı kültürlerde ise ciddi bir hastalık belirtisi olarak karşılanır. Gün boyunca gözünü güneşe dikmiş bir durumda bir adam Amerika da ruh hastası olarak değerlendirilirken, Hindistan da kutsal papaz olarak görülür. Burada karşımıza Sigmund Freud un kişilik kuramı çıkmaktadır: İd, ego, süperego 1

2 İd-Ego-Süperego Ruh Sağlığı Nedir? 2

3 Bazı Temel Kavramlar ve Örnekler Psikiyatrik bozukluklarda bazı spesifik kavramlar mevcuttur. Bunlar Psikiyatri eğitimlerinde her kısımda, detaylıca ele alınmaktadır. Bunlardan dikkat çekici birkaçını inceleyeceğiz. Logore Kesintisiz, kontrol edilemeyen, aşırı konuşma halidir. Logore ye kelime salatası da eşlik edebilir. Kelime salatasında hasta anlamsız pek çok sözcüğü arka arkaya ifade eder ancak söylediklerinden bütüncül bir anlam çıkartılamaz. Logore tipik olarak manide (Hastanın aşırı neşeli, coşkulu, hareketli olduğu evre) görülür. Stupor Çevrede olup bitene tepkisizlik, bunların farkında olamama durumudur. Depresyonda ve şizofrenide görülebilir. Halüsinasyon Varsanı olarak da söylenir. Beş duyu ile algılanabilir. Şizofreni gibi ağır psikotik sorunlarda, hasta için tehlikeli olabilecek halüsinasyonlar söz konusudur. Hasta Kendini yak komutunu duyduğunda, harekete geçebilir. Delirler Gerçekle uymayan, mantık dışı düşünceler olarak tanımlanabilir. Örneğin grandiyöz sanrısı olan bir hasta kendisini peygamber olarak tanımlayabilir. Perseküsyon sanrısı olan bir hasta, devlet büyükleri tarafından kendisine komplo kurulduğunu düşünebilir. Nihilistik sanrısı olan bir hasta, herhangi bir organının olmadığına inanabilir. Patolojik Davranış Örnekleri Odamda binlerce akrep geziyor ve her gece beni ısırıyorlar. Bu bir halüsinasyondur. Ben Allah tarafından görevlendirilmiş, özel bir insanım. Televizyondan ve radyodan sürekli mesaj alıyorum. Tanrı yakında Hz.Muhammed in yerini alacağımı söyledi. Allah tarafından seçildiğini söylemesi, bir büyüklük sanrısıdır. (Grandiyöz sanrı) Herkes beni kıskanıyor, beni öldürmek istiyorlar, çok ciddi sayıda düşmanlarım var. İnsanlar benimle uğraşıyor. Gerçek dışı bir durumda bu düşünceler mevcutsa, bu bir perseküsyon sanrısıdır. (Kötülük görme) Artık yemek yemeyeceğim. Çünkü iç organlarım yok. Bu bir nihilistik sanrıdır. Herkes bana aşık, sınıftaki bütün kızlar benden hoşlanıyor. Bu bir erotomanik sanrıdır. 3

4 Psikiyatrik Hastalıklar Anksiyete bozuklukları Depresyon Bipolar bozukluk Şizofreni Kişilik bozuklukları Uyku bozuklukları Yeme bozuklukları nin üzerinde tanımlanmış psikiyatrik rahatsızlık mevcuttur! Anksiyete Bireyde bir sıkıntı hali, bir endişe mevcuttur. A n c a k bu d u r u m u k e s i n b i r s e b e b e b a ğ l a y a m a z. En sık İçimde bir sıkıntı var, daralıyorum, duvarlar üstüme çökecek gibi, nefes alamıyorum, içim titriyor vb. ifadelerle açıklamaya çalışırlar. Sosyal fobi, yaygın anksiyete bozukluğu, obsesif-kompulsif bozukluk vb. alt sınıflara ayrılmaktadır. Benzodiazepinler, antidepresanlar, antihistaminikler farmakolojik tedavisinde kullanılan bazı ajanlardır. Ayrıca psikoterapi ve gevşeme egzersizleri tedavideki tamamlayıcı seçeneklerdir. 4

5 Bipolar Bozukluk Bipolar bozukluk, derin çöküntüden aşırı neşeye doğru olan duygudurum dalgalanmaları ile karakterizedir. Bir veya daha fazla manik epizodu vardır. Yaşam boyu yineleyen ve remisyonlarla seyreden bir hastalıktır. Manik dönem Coşkuludur. Neşelidir. Rengarenk kıyafetler giyer. Anormal para harcamaları yapabilir ya da aşırı hızlı araba kullanabilir. Depresif dönem Mutsuz, umutsuz ve özgüveni düşüktür. Bakımını ihmal edebilir. Yavaş hareket eder. İletişimden kaçınabilir. Bipolar bozukluğun tedavisinde duygudurum dengeleyici olarak Lityum kullanılır. Ayrıca antikonvülzanlar, antipsikotikler, benzodiazepinler tedavide etkindir. Manik dönemde antidepresan vb. ilaçlar verilmez! Şizofreni Şizofreni, beyindeki kimyasal maddelerin iletiminde bir bozukluk olması ve beyin yapısında bazı farklılıkların görülmesiyle ortaya çıkan bir beyin hastalığıdır. Hastalığın aktif (alevlenme) ve pasif (iyileşme) dönemleri vardır. Her ne kadar tedavi edilebilir olsa da bir çok hastada ise tamamen düzeltilemez. Kişinin hayat şartlarını ve kalitesini, çevreyle olan iletişimini çok zorlaştıran bir durumdur. Toplumda bilinenin aksine şizofren hastaları çevrelerine zarar vermez. Yani aniden saldırganlaşması söz konusu değildir. Şizofreninin ortaya çıkışında birkaç faktör etkili olmaktadır. Beyinde bulunan sinir hücreleri birbirleriyle bağlantıldır. Bu bağlantı ile iletişim sağlanır. Bunun için de sinir hücrelerinin ucundan kimyasal maddeler (asetilkolin, serotonin, dopamin) salgılanır. Bu maddelerden dopaminin etkisiyle olan iletişimde bir bozukluk olması şizofreni nedenleri arasındadır. Şizofreni hastalarında bu bozukluk tespit edilmiştir. Bu bozulmayla hayal görme, konuşma ve davranışlarda farklılık görülür. Ayrıca bu hastalarda dopamin bazı bölgelerde fazla miktardadır. Yapılan beyin görüntüleme yöntemleriyle de beyinde bazı farklılıklar göze çarpmaktadır. Beynin bazı bölümleri küçüktür. Beyindeki boşluklar daha da genişlemiştir. Bu yüzden şizofreni hastalarının plan yapması, karar vermesi, sorunları çözmesi güçleşir. Karşıdaki kişiyle ne konuşacağını bilemez. Şizofreninin nedenleri arasında kalıtsal faktörler de gösterilmektedir. Yani ailesel bir geçiş söz konusudur. Her 10 şizofreni hastasının birinde, birinci dereceden yakın akrabalarında da bu hastalık görülmektedir. Yapılan araştırmalar, birden fazla genin, bu ailesel geçişte rol oynadığını göstermektedir. Annesi ya da babası şizofreni hastası olan bir çocuğun da şizofreni olma ihtimali %10-12 dir. 5

6 Şizofreni Tedavisi ve Seyri Bu hastalar için olayın en kritik noktası, ilaç kullanımına devamdır. Tedavi uyumunda dirençli olabilirler. İlaç kullanımı düzenli olan bir şizofreni hastası, daha kaliteli bir hayat yaşayabilir. Tedavide antipsikotikler kullanılabilir. Ayrıca EKT de akut durumlarda tercih edilmektedir. Acil Durumu Yönetme -Saldırgan Hasta Yönetimi Kendinizi ve amaçlarınızı ona kısa-anlaşılır-net cümlelerle ifade edin. Hastaya yakın durmayın. Aranızda mutlaka 1-2 kol mesafesi olmalıdır. Hasta ile yüzyüze durmayın, yan tarafında durmanız sinirini yatıştırabilir ve sizi düşman olarak algılamasını engelleyebilir. Hastada silah varsa derhal güvenliğe haber verin, görüşme yapmayın. Görüşme odaları içerden kitlenebilir olmamalıdır. Hasta da görüşmeci de kapıya yakın oturmalıdır. Bakın ve dinleyin, saygılı olun, küçümsemeyin, dalga geçmeyin ve söylediklerine gülmeyin. Onu önemsediğinizi ve ona yardımcı olmaya çalıştığınızı hissettirin. Ondan korktuğunuzu belli etmeyin. Korktuğunuzu hissetmesi halinde hastayı kontrol etmek güçleşecektir. Saldırgan davranışlarına sınırlar koyun. Koşulların fiziksel tespitleri ya da sedatifleri gerektirebileceğini açıklayın. İşlemler süresince yalnız olmayın. Süreci yalnız yönetmeye çalışmayın ve mutlaka yardım isteyin. 6

Psikotik Hastalara Acil Yaklaşım Sakin olun, anksiyetenizi yansıtmayın çünkü anksiyete bulaşıcıdır. Anksiyeteyi arttırmak, hastanın size saldırmasına ya da kendisine zarar vermesine neden olabilir.

7 Psikotik Hastalara Acil Yaklaşım Sakin olun, anksiyetenizi yansıtmayın çünkü anksiyete bulaşıcıdır. Anksiyeteyi arttırmak, hastanın size saldırmasına ya da kendisine zarar vermesine neden olabilir. Hastayı mutlaka dinleyin. Onu anladığınızı açıkça ifade edin, gülümseyin. Mutlaka saygılı olun ve onu önemsediğinizi hissettirin. Hasta ile iletişimde kısa cümleler kurun. Sizi sinirlendirecek ifadelerde bulunursa sakin olun ve gerçeklik algısını kazanması yönünde telkin etmeye çalışın. Sınırlar koyun. Duygularını ifade ederken şiddet içeren davranışları sergileyemeyeceğini açık olarak ifade edin. Çevrede size ya da kendisine zarar vermek için kullanabileceği her türlü materyali uzaklaştırın. (Makas, bıçak, sivri uçlu cisimler, sopa vb.) Sonuç: Psikiyatristler, psikologlar, uzman ve pratisyen psikiyatri hemşireleri; bu ve benzer durumları detaylı olarak incelemektedirler. Psikiyatrik sorunlar da fiziksel sorunlarla ortak bir paydada incelenmesi gereken sorunlardır. Bir insanın böbreği, kalbi, karaciğeri ya da bağırsakları gibi ruhu da hastalanabilir. Her biri eşit doğallıktadır. Hepimiz birer psikiyatri hasta adayıyız! 7

Benzer belgeler

Araş.Gör. Dr. Meltem Yanaş ESOGÜTIPFAK PSİKİYATRİ ABD

Araş.Gör. Dr. Meltem Yanaş ESOGÜTIPFAK PSİKİYATRİ ABD 1 Psikiyatride İlaç Etkisinin Hastalık merkezli Modeli 2 Alternatif İlaç merkezli İlaç Modeli 3 Fiziksel Tedaviler Ve Hastalık merkezli Model 1 Psikiyatride