GUY de MAUPASSANT ın FANTASTĐK MASALLARININ ŞEKĐL OLARAK ĐNCELENMESĐ * Dr. Ali BÜYÜKASLAN

Transkript

1 GUY de MAUPASSANT ın FANTASTĐK MASALLARININ ŞEKĐL OLARAK ĐNCELENMESĐ * Dr. Ali BÜYÜKASLAN ** S.Ü. Rektörlüğü Öğretim Elemanı. Masal, genellikle sözlü olarak anlatılan ve kendisine has bir anlatım tarzı bulunan kısa öykülerdir 1 diyen Rachmuhl, hikaye ile ilgili olarak ta şunları söylemektedir: "çok sayıdaki kişileri ve olay örgüsüyle sürenin belirli bir rol oynadığı uzun öykülerdir. 2 Masal romanın ilk şekli olarak kabul edilmekte ve onun gibi insanı ve düşlerini, hayal dünyasını... yansıtmaktadır. Đnsanların düşleri ve günlük hayatları masallarda biraraya gelmiştir. Michel Raimond masal ve roman arasında bir karşılaştırma yaparak şunları söylemektedir: Romancı karmaşık bir gerçeği bize açıklamaya çalışırken, masalcı bizde basit bir heyecan uyandırmaya çalışır ve bunun için de bu basit heyecanı uyandırıcı işaretler ortaya koyar. Bütün öyküyü kaplayan bir şok etkisi elde eder." 3 * Bu makale 1990 yılında Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü nce kabul edilen Guy De Maupassant ın Olağanüstü Konulu On Masalının Şekil Olarak (Morfolojik Đncelenmesi) isimli Yüksek Lisans Tezinin özeti olarak hazırlanmıştır. 1 Bkz F. Rachmuhl, Horla ve Maupassant ın Diğer Fantastik Masalları, Paris, Hatier, 1983, p. 2 Aynı yer. 3 Michel Raimond, Đhtilâl den Bugüne Roman, A. Colin, Paris 1967, s.122; bkz. Roman ve masal arasındaki farkı ortaya koyan geniş bir araştırma için, Maupassant, Masalları ve

2 2...Fen-Edebiyat Fakültesi Tüm edebî türler bize toplumu ve insanı daha iyi tanıma imkanı verirler. Bütün bu edebî türler, insanın ve eserlerinin daha iyi tanınmasını ve anlaşılmasını kolaylaştırırlar. Bu nedenle insanın iç ve dış gelişimini bu eserlerde görmek mümkündür. Bu türler içerisinde masal kendine ait yeri alarak insanlık tarihinde uzun bir süreden beri varolagelmiş ve varlığını devam ettirmektedir. Masalla ilgili bilgi veren kaynaklar çok eskilere dayanmaktadır. Đlk edebî eserlerde gerek muhteva olarak gerekse şekil olarak sözlü edebiyattan alınma/geçme kimi özellikler olduğu görülmektedir; yani hayvanların, insan topluluklarının, kahramanların, tabiat güçlerinin, büyük savaş öykülerinin, köylülerin kahramanlıklarının, 'halk hikayelerinin aşıklar tarafından söylenegelen Alman, Fransız, Yugoslav, Rus ve benzeri halk öykülerinin birbirine karıştığı efsaneler. 4 Masal, Hindistan, Babil ve Asur, Antik Yunan ve Mısır araştırmacıları tarafından bütün edebî türlerin kaynağı olarak değerlendirilmektedir. 19. yüzyılın sonundan günümüze kadar, araştırmacılar bilimsel metodlarla değişik ülkelerin masallarını derlemeye çalışmaktadırlar. Masala yönelik bu çalışmalar Avrupa ve Amerika da çok yaygındır. Fransa da halk masallarını derleyen Charles Perrault dan sonra yeni bir masal derleme geleneği ortaya çıktı. 5 Masalların sınıflandırılmasına ilişkin ilk çalışmanın J.G.Von Hohn tarafından yapıldığını söyleyen Rus biçimbilimci Propp, bugün için bu çalışmanın sadece tarihî bir vesika olarak öneminin olduğuna işaret etmektedir. Bu sınıflandırmada tip ve motif arasında herhangi bir ayırım yapılmamıştı. Ama Propp a göre bu ayırımın masalların sistematik tasnifi için mutlaka yapılması gerekiyordu. 6 Tip i kendine has bağımsız bir özelliği olan geleneksel masal olarak tanımlayan Propp, Motif i ise, masal geleneğinde süreklilik Hikayeleri, C. I, L. Forestier tarafından yazılan Önsöz, Paris, Pléiade, Gallimard, 1974, s Roland Bourneuf et Réal Ouellet, Romanın Dünyası, Üniversite Yayınları, Paris 1981, 3. Baskı, s Dünyadaki masal derleme ve tasnifi için bkz. U. Günay, Elazığ Masalları, Erzurum Atatürk Üniversitesi Yayını, Erzurum V.-J. Propp, Masal Morfolojisi, Gallimard, Paris 1970, s. 23.

3 Edebiyat Dergisi... 3 arzeden en küçük eleman olarak nitelemektedir. 7 Bu tanımlamaya göre masallar motiflerden meydana gelmektedir. Rus masal araştırmacısı V. Propp 1928 de Leningrad da yayımladığı Masalların Morfolojisi isimli eserinde, masalları şekillerine göre inceledi. Benzer elemanlardan hareket ederek masallardaki sabit ve değişken unsurları tesbit etti. Propp un Peri masallarına uyguladığı bu yöntemi müteakip birçok araştırmacı hemen her alanda La Méthode Morphologique denilen biçim/şekil incelemesi yöntemini uygulamaya başladı. Peri masallarında Propp un uyguladığı yöntem, bu masallardaki kişilerin sınırsız ama fonksiyonların sınırlı olduğu temeline dayanıyordu. 8 Fonksiyon kavramıyla da bir kişinin aksiyonu 9 kastediliyordu. Bütün peri masallarındaki fonksiyonlarla ilgili şu sonuçlara ulaşmıştı Propp. 1. Masalların aksiyonu bu fonksiyonların sınırları içerisinde gerçekleşir. 2. Fonksiyonların sıralanışı mantıkî ve sanatkârane bir biçim arzederler. 3. Fonksiyonların büyük bir kısmı çiftler oluştururlar. (Yasaklama-Yasak ihlâli; Soruşturma-Bilgi Toplama; Mücadele-Zafer; Takip-Kurtulma vb.) 4. Bu yöntem sayesinde, masallar arasındaki yakınlığı tesbit etmek mümkündür. MAUPASSANT VE FANTASTĐK MASALLAR 19. yüzyıl fantastik (olağanüstülük) konusu açısından önemli bir yüzyıl olmuştur. Fransa da romantik edebiyat anlayışının yaygın olduğu dönemde, birçok Fransız yazar fantastik konulu eserler yazmıştır. Bu yüzyıl boyunca, fantastik anlayışının geliştiğini görüyoruz. Đşte bu 7 Bkz. Propp, age., ss Age, s Age., s.35

4 4...Fen-Edebiyat Fakültesi sıralarda, Maupassant masallarını yazmaya başlar. Onun masalının özelliği öykü olmasıydı. 10 Maupassant fantastik konusuna ilişkin düşüncelerini La Peur isimli masalında ve günlük gazete yazılarında açıklıyordu. Bu gazete yazarlarından en önemlisi de Fantastik başlığını taşıyordu. 11 Maupassant a göre fantastiğin üç özelliği vardır. Gerçeğe dayalı olması. Okuyucuda ve kahramanda tereddüt anının oluşması. Korkuyla birliktelik göstermesi. Ona göre korku bir cesaret noksanlığı değil, tehlike karşısında hissedilen güçlü, tuhaf bir duygudur. Bu tuhaf ve güçlü olan duygu, insanın iç dünyasına karşı bir atağa geçer. Gerçek korku, eskilerin olağanüstü dehşetlerinin, korkularının kafamızda canlandırılmasıdır. 12 Maupassant ın bütün fantastik masalları içi sıkıntısından kaynaklanan olayların anlatıldığı masallardır. Bu sıkıntı ölümün ve hayatın esrarı önünde, açıklanması mümkün olmayan bir olay karşısında duyulur. Maupassant da fantastik, günlük hayatta karşılaşılan tuhaf olayların kabaca bir karışımı değildir. (...) Fantastik, insanın gerek kendi içinde gerekse dışında uygun olan, işler vaziyette olan herşeydir. Onu çözümsüz ve tepkisiz bırakır. diyor Louis Forestier. 13 Maupassant ın fantastiği iki şekilde ele alıp incelediğini görüyoruz. Soyuk El, Hayalet ve El de, bize geleneksel bir öykü sunmaktadır. Kişileri birer tip olarak karşımıza çıkmaktadır. Đsimleri, meslekleri, belli bir karakterleri vardır. Su Üstünde ile O? (O mu?) da yeni, tuhaf bir öykü tipini başlatır. Kimbilir? ve Cin-Đnsan da da aynı tip öyküyle karşılaşıyoruz. Maupassant da masaldan romana ve romandan da masala geçişler 14 bulmak mümkündür. Onun fantastik 10 Michel Raimond, age., s Louis Forestier, Maupassant ın Masal ve Hikayelerine Giriş, C.I, Gallimard, Paris 1974, s G. de Maupassant, age.,s Age., s. LXI. 14 M. Raimond, age., s. 122.

5 Edebiyat Dergisi... 5 konulu masallarında bir dramatizasyon söz konusudur. Maupassant ın fantastik konulu masalları için şu şemayı gösterebiliriz: Tuhaf bir olay meydana gelir Bu olay karşısında insan/ kahraman boşuna mücadele eder ve hayatı altüst olur. Ya da daha ayrıntılı olarak şunu söyleyebiliriz ki bu konuda M. Raimond un da aynı şeyleri tesbit ettiğini gördük. Bir hikaye anlatmaya mecbur bırakılan bir anlatıcı (Yukarıda sözünü ettiğimiz masallarda bu durum sözkonusudur.) Bu anlatıcı, bize olayları gösterir, yorumlar, yargılar, önemini anlatır; olayları yumuşatır, sürprizler çıkarır ve dinleyicinin heyecanını sürekli zinde tutar. 15 Maupassant ın on fantastik konulu masalındaki motifleri ve fonksiyonları göstermeyi amaçladığımız bu çalışma, bir muhteva çalışması olmayıp bir biçim çalışması olarak şekillenmiştir. Biz çalışmamızda ortak motifleri ve değişken ve sabit fonksiyonları göstermeyi amaçladık. Bunu yaparken de morfolojik (biçim/şekil) bir inceleme olan Propp yöntemini gözönünde bulundurduk. Bu on masalda, kişilerle nesneler arasında bir etkileşim vardır. Kahramanların gerçekleştirmiş oldukları fonksiyonlar bir masaldan diğerine benzerlik göstermektedir. Kahramanların fonksiyonlarındaki benzerlikleri, bu fonksiyonları ifade eden kelimelerin baş harflerinden oluşan bir şemada gösterebiliyoruz. Fantastik konulu on masaldan hareketle yapılan morfolojik inceleme sonucunda masallar arasında sabit ve değişken unsurların varlığı ve masaldan masala dağılımları rahatlıkla gösterilebilmektedir. Kahramanların isimleri ve sıfatları değişse de birçok masalda yapılan eylemin değişmediğini görüyoruz. Bu da bize masalların, kahramanlarının fonksiyonları açısından ele alıp incelenmesinin mümkün olduğunu göstermektedir. Đşte burada fonksiyonların sayısı önem kazanıyor. Fonksiyon, kısa bir muhteva özeti verilerek, bir tanım ve bir sembolle ortaya konulabilmektedir. 15 Age

6 6...Fen-Edebiyat Fakültesi Bu tanım ve sembollerin neticesinde oluşan tablo Maupassant ın masallarındaki fonksiyon durumunu ve masalların birbiriyle olan benzerlik ya da farklılıklarını anlamada oldukça büyük kolaylık sağlamaktadır. Maupassant ın fantastik konulu on masalında beş değişik fonksiyon tesbit ettik. Her bir fonksiyonun masallarda değişik kişiler tarafından gerçekleştirildiğini, öykünün akışı sırasında bu fonksiyonların düzenli bir sıra izlemediklerini gördük. Ayrıca yine gördük ki Maupassant ın olağanüstü konulu masallarının temelini, masallarda sürekli tekrar edilen birtakım motifler oluşturmaktadır. Kahraman ne yapıyor sorusuna cevap arayarak yapılan böylesi bir çalışma sonucunda diğer türlerin masalla olan ya da kendi içlerindeki yakınlıkların tesit edilmesi mümkün olacaktır.