BİSKÜVİLİK BUĞDAY ÇEŞİT GELİŞTİRME PROJESİ

Transkript

1 T.C GIDA TARIM VE HAYVANCILIK BAKANLIĞI TARIMSAL ARAŞTIRMALAR VE POLİTİKALAR GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ENSTİTÜ-ÖZEL SEKTÖR PROJE SONUÇ RAPORU BİSKÜVİLİK BUĞDAY ÇEŞİT GELİŞTİRME PROJESİ PROJE YÜRÜTÜCÜLERİ Mehmet ŞAHİN Dr.Aysun GÖÇMEN AKÇACIK Seydi AYDOĞAN Ramazan AYRANCI Sait ÇERİ Doç.Dr.S.Ahmet BAĞCI Doç.Dr.Mevlüt AKÇURA Dr.Emel ÖZER Mehmet EKİCİ Meltem Nisa GÖRGÜLÜ BAHRİ DAĞDAŞ ULUSLAR ARASI TARIMSAL ARAŞTIRMA ENSTİTÜSÜ MÜDÜRLÜĞÜ KONYA

2 ÖNSÖZ Türkiye de bisküvi üretimi 1924 yılında başlamıştır yılında Avrupa dan getirilen küçük otomatik şekil verici makineler ile küçük imalathanelerde üretilmeye devam edilmiştir. Bu günlerde bisküvi üretim kapasitesi olarak 850 bin tona ulaşmış olup her yıl artmakla beraber 2005 yılında bin ton dış satım yapılmış olup karşılığında milyon dolar gelir elde edilmiştir (Özden 2005). Türkiye de yapılan ıslah çalışmaları sonucunda birçok ekmeklik buğday çeşidi geliştirilmiştir. Ancak bisküvilik buğday çeşidi konusunda yapılan çalışmalar yok denecek kadar azdır. Bisküvi sanayicisi ile yapılan görüşmelerde bisküvilik unun ya yurt dışından getirdikleri ya da ekmeklik özelliğine sahip olmayan (süne zararına uğramış buğdayların) öğütülmesi sonucu elde edilen unu kullandıklarını belirtmişlerdir. Ya da ekmeklik buğdaydan elde edilen unların kimyasal ajan kullanarak gluten bağlarını zayıflatmak suretiyle bisküvilik un yapımında kullanmaktadırlar. Dünya ihracatı toplam pazarı 3.7 milyar dolar civarında bir kapasiteye sahiptir. Türkiye nin bu pazardan aldığı pay ise yıllara göre değişmekle birlikte ortalama %3-4 civarındadır. Bu oran bir tarım ülkesi durumundaki Türkiye için çok düşük kalmaktadır. Bisküvi ihracatında dünya pazarında yeteri kadar yer alabilmemiz için ilk etapta kaliteli bir hammaddeye ihtiyacımız vardır. Bu hammadde içinde bisküvilik özellikleri bakımından üstün özelliklere sahip buğday çeşitleri geliştirmemiz gerekmektedir. Kaliteli hammadde de yeteri kadar temin edilirse üretilen ürünlerde bir standardizasyon sağlanmış olur. Unda bulunan öz olarak da adlandırılan gluten formundaki protein kompleksinin miktar ve yapısı unun dolayısı ile bisküvinin kalitesinden sorumlu en önemli faktördür. Farklı tipteki bisküvilerin üretimi için farklı nitelikte ve nicelikte glutene sahip una ihtiyaç vardır. Bisküvi sanayicisi en önemli hammaddesi olan unu sürekli standart bir şekilde temin ederse üretimde kalite ve standardizasyonda o denli kolay sağlanmış olur. II

3 TEŞEKKÜR Bu projenin Finansmanı Ülker grubuna bağlı Birlik Pazarlama Sanayi ve Ticaret A.ş. tarfından sağlanmıştır. Projenin faaliyetleri sırasında gerek maddi gerekse manevi olarak yardımlarını esirgemeyen Ülker grubuna ve Birlik Pazarlamaya teşekkür ederiz. III

4 İÇİNDEKİLER Önsöz Teşekkür Çizelge ve Şekiller S.NO II III V Kısaltmalar ve Tanımlamalar VI Özet VII Abstract VIII 1.Giriş 1 2.Literatür Özeti 1 3.Metryal Metod 5 4.Bulgular ve Tartışma Yılı Yetiştirme Sezonunda Proje Kapsamında Yapılan Çalışmalar Yılı Değerlendirme Yılı Yetiştirme Sezonunda Proje Kapsamında Yapılan Çalışmalar Yılı Değerlendirme Yılı Yetiştirme Sezonunda Proje Kapsamında Yapılan Çalışmalar Yılı Değerlendirme Yılı Yetiştirme Sezonunda Proje Kapsamında Yapılan Çalışmalar Yılı Değerlendirmesi Yılı Yetiştirme Sezonunda Proje Kapsamında Yapılan Çalışmalar Sonuç 26 6.Teşekkür 31 7.Literatür listesi 31 IV

5 ÇİZELGE VE ŞEKİLLER Çizelge 1. Proje kapsamında analiz edilen milli programdaki buğday örnekleri( Çizelge 2. Proje kapsamında analiz edilen milletlerarası prg. buğday örnekleri( Çizelge 3.Seçilen Örneklerin Analiz sonuçları ( ) 9 Çizelge 4. Proje kapsamında analiz edilen milli programdaki buğday örnekleri 10 Çizelge 5. Proje kapsamında analiz edilen milletlerarası programdaki buğday örnekleri 10 Çizelge yılında bisküvilik için seçilmiş olan hatların yetiştirme sezonunda 10 kuru şartlarda deneme sonuçları Çizelge yılında bisküvilik için seçilmiş olan hatların yetiştirme sezonunda 11 sulu şartlarda deneme sonuçları Çizelge yetiştirme sezonunda seçilen hatların ve ülkerden getirilen bisküvilik 12 materyalin miksogram analiz değerleri Çizelge yetiştirme sezonunda seçilen hatların ve paçal farinogram değerleri 13 Çizelge 10. Proje kapsamında yılı analiz edilen milli programdaki buğday 13 örnekleri miktarı Çizelge 11. Proje kapsamında yılı analiz edilen milletlerarası programdaki buğday örnekleri miktarı Çizelge yetiştirme sezonunda bisküvilik buğday denemesinde yer alan 14 genotiplerin kuru şartlardaki özellikleri Çizelge yetiştirme sezonunda bisküvilik buğday denemesinde yer alan 15 genotiplerin sulu şartlardaki özellikleri Çizelge yetiştirme sezonunda sulu şartlarda yetiştirilen genotiplerin 16 miksogram analiz değerleri Çizelge yetiştirme sezonunda kuru şartlarda yetiştirilen genotiplerin miksogram 16 analiz değerleri Çizelge yetiştirme sezonunda seçilen hatların farinogram değerleri ve bazı Özellikleri Çizelge yetiştirme sezonu için seçilip tarlaya ekimi yapılan materyaller 18 Çizelge 18. Proje kapsamında yetişme sezonunda sulu ve kuru şartlarda yürütülen 19 bisküvilik buğday denemesi Çizelge yılı bisküvilik buğday denemesinde yer alan genotiplerin sulu şartlarda bazı kalite özellikleri Çizelge yılı bisküvilik buğday denemesinde yer alan genotiplerin sulu şartlarda miksograf ve alveograf özellikleri Çizelge yılı bisküvilik buğday denemesinde yer alan genotiplerin kuru şartlarda bazı kalite özellikleri Çizelge yılı bisküvilik buğday denemesinde yer alan genotiplerin kuru şartlarda miksograf ve alveograf özellikleri Çizelge yılı yetiştirme dönemi için sulu ve kuru koşullarda denenmek 24 üzere ekimi yapılan genotipler Çizelge 24. Proje kapsamında yetişme sezonunda sulu ve kuru şartlarda yürütülen bisküvilik buğday denemesi Çizelge 25. Buğday Tarımsal Değerleri Ölçme Denemeleri Çizelge 26. Bahri Dağdaş Uluslararası Tarımsal Araştırma Enstitüsü Buğday Tarımsal 28 Değerleri Çizelge 27. Bahri Dağdaş Uluslararası Tarımsal Araştırma Enstitüsü Buğday Tarımsal V

6 Değerleri Ölçme Çizelge 28. Bahri Dağdaş Uluslararası Değerleri Ölçme Tarımsal Araştırrma Enstitüsü Buğday Tarımsal 30 KISALTMALAR VE TANIMLAMALAR KEBVD: Kuru Ekmeklik Bölge Verim Denemesi KEVD: Kuru Ekmeklik Verim Denemesi KEÖVD: Kuru Ekmeklik Ön Verim Denemesi SEBVD: Sulu Ekmeklik Bölge Verim Denemesi SEVD: Sulu Ekmeklik Verim Denemesi SEÖVD: Sulu Ekmeklik Ön Verim Denemesi KEYÇBVD: Kuru Ekmeklik Yerel Çeşit Bölge Verim Denemesi KEYÇVD: Kuru Ekmeklik Yerel Çeşit Verim Denemesi SEYÇVD: Sulu Ekmeklik Yerel Çeşit Verim Denemesi 08-AYT-SA : Yarı Kurak Bölge Verim Denemesi 08-AYT-SIR : Destek Sulu Bölge Verim Denemesi Add. 08-AYT-SA: İlave Sulu Bölge Verim Denemesi C16 Fawwon IR : Sulu Fakültatif Kışlık Buğday Denemesi C16 Fawwon SIR: Destek Sulu Fakültatif Kışlık Buğday Denemesi C16 Fawwon-SA: Yarı Kurak Fakültatif Kışlık Buğday Denemesi KEYÇÖVD: Kuru Ekmeklik Yerel Çeşit Ön Verim Denemesi 08-PYT-INT : Ön Verim Denemesi VI

7 ÖZET Bisküvinin temel hammaddesi undur. Buğday unu hemen hemen tüm bisküvi ve kraker çeşitlerinin en önemli yapısal elemanıdır. Kaliteli bisküvi üretmek için, uygun un seçimi en iyi sonuca ulaşmada çok önemlidir. Kaliteli bisküvi üretimi için, bisküvilik standartlara uygun unun sağlanması ve bu hammaddenin devamlılığı sektör açısından son derece önemlidir. Ülkemizde buğday ıslah çalışmaları yaygın olarak ekmeklik buğdaylar ve makarnalık buğdaylar üzerine yoğunlaşmasına rağmen bisküvilik buğday konusunda bitki ıslah çalışmaları yok denecek kadar azdır. Yürütülen ıslah çalışmalarında çok iyi bisküvilik özelliklerine sahip buğday genotipleri, ekmeklik kaliteleri düşük olması nedeniyle seleksiyon dışı bırakılmaktadır. Bisküvi sanayicisi, hammadde ihtiyacını ithalat yolu ile karşılamaktadır. Ya da düşük kalitedeki ekmeklik buğday unlarından karşılamaktadır. Bu çalışmanın bisküvi sanayicisinin hammadde sorununun çözülmesine katkı sağlayacağı düşünülmektedir. Milli Islah ve Milletlerarası ıslah programlardaki kuru ve sulu ekmeklik verim denemelerindeki yerel ve introdüksüyonla getişrilmiş materyaller bisküvilik kalitesi açısından değerlendirilmiştir. Bisküvilik özelliği iyi olan genotipler ön plana çıkarılmıştır. Bir adet buğday hattı Tohumluk Tescil ve Sertifikasyon Müdürlüğüne sunulmuştur. Anahtar Kelimeler: Buğday, protein, zeleni, mini SDS, alkali su tutma, bisküvi VII

8 ABSTRACT The basic raw material of biscuit is flour. Almost wheat of flour all varieties biscuits and crackers the most important structural element. To produce high quality biscuits, suitable flour choice is very important in achieving the best results. For the production of quality biscuits, biscuit flour to ensure compliance with standards and continuity of this raw material is extremely important for the sector. In our country, on the bread wheat and durum wheat breeding activities the concentration despite breeding work in biscuit wheat is almost negligible. Maintained in breeding, very good biscuits properties of wheat genotypes non-selection may be passed because of the low quality of bread. Biscuits industrialists, raw materials the need meet to through import, or use low-quality flour of bread wheat This study is thought to contribute to solve the problem of raw biscuit with industrialists. National and international breeding programs, dry and irrigated bread yield trials local and introduced material were for the quality of biscuits. Genotypes has been highlighted good biscuits traits. Directorate of Seed Registration and Certification was presented a wheat line Key Words: Wheat, protein, zeleny, mini SDS, alkaly water retantion capasity, biscuit VIII

9 1. Giriş Bisküvi üreticisi planladığı kalite ve çeşitte mamul üretmek için en önemli hammadde olan unu sürekli ve aynı kalitede elde etmeyi ister. Üretilen mamul zorunlu tüketim maddesi olmadığı için ancak kalite ve albenisi ile ürünlerin tüketimi artırılabilir. Ürünün ambalajı ve dış görünüşü onun bir defa satılmasını sağlarken, kalitedeki süreklilik daimi bir pazar sağlayacaktır. Ülkemizde bisküvilik un niteliklerinde sürekli standart buğday unu olmamasından üretilen ürünlerin kalitesinde inişler ve çıkışlar olabilmektedir. Buğday ve undaki bu standartsızlık bisküvilik ürünleri de etkisi altına almakta standart olmayan undan belirlenen kalite hedefi doğrultusunda ürün üretmek çok büyük emek ve zaman kaybına neden olmaktadır. Bu çalışma ile elde edilecek bisküvilik özellikleri iyi bir buğday çeşidi bisküvi sanayicisinin yaygın olduğu bölge çiftçisine yaygınlaştırılarak üretimi yapıldığı zaman standart kalitede bisküvilik un üretimi de sağlanmış olacaktır. Dünyadaki 3.7 milyar dolar olan bisküvi pazar payından ülkemizin aldığı %3-4 oranındaki payın daha da artacağı düşünülmektedir. Bu da unda ve üretilen ürünlerde sürekli bir standardizasyonun sağlanmasıyla mümkündür. Bisküvilik özellikleri yüksek yeni bir çeşit geliştirildiği zaman bisküvi sanayicisinin yoğun olduğu Orta Anadolu Bölgesi (özellikle Karaman ve Konya) için büyük bir kazanım olacağı düşünülmektedir. Ayrıca gün geçtikçe rekabet ortamının arttığı Dünya bisküvi pazarında da standart kaliteli üretimin olması nedeniyle daha fazla söz sahibi olması beklenmektedir. 2. Literatür Özeti: Demir ve ark. (1979), yararlı melez populasyonların seçiminde kriter olarak F1 değerlerinden faydalanmanın, ebeveyn ortalama değerlerine kıyasla bir üstünlük sağlayamadığını, özellikle ebeveyn ortalamalarını kriter olarak seçmenin bitki ıslahında daha etkili olduğunu, bu nedenle ebeveyn seçiminde çok pahalı diallel melez analizi yerine ebeveynin kontrol edilmesinin yeterli olduğunu ve bu yöntemin aynı zamanda bir yıl tasarruf sağladığını öne sürmüştür. Gökçora (1971), yabancı memleketlerde yetiştirilen çeşitlerin ve memleketimizdeki köy populasyonlarının, hemen veya gelecekte yapılacak ıslah çalışmalarında, çok önemli ıslah materyali olarak kullanılabileceğini söylemektedir.

10 Shebeski ve Evans (1973), ileri generasyonlara kıyasla, daha çok varyabilite gösteren erken generasyonlarda verim testlerinin yapılmasıyla, melez populasyon sayısının verim temeline göre azaltılacağını, böylece daha ümitli familyalar üzerinde çalışmaların yoğunlaştırılabileceğini ileri sürmektedir. Smith ve Lambert (1968), kendine döllenen bitkilerde F2 ve F3 generasyonlarında verim testlerinin uygulanarak, değerli genotiplerin belirlenmesinin, ıslah programlarını daha etkili duruma getireceğini, ele alınan karakterin genetik varyansının aditif etkiden oluşması durumunda yapılacak tahminlerin değerinin o kadar fazla olacağını ileri sürmektedirler. Gökçora (1971), buğday, arpa ve yulafta kullanılacak ıslah metodlarını introdüksiyon, seleksiyon, melezleme, poliploidi, mutasyon, kromozom transferi ve erkek kısırlığından faydalanma olarak sıralamaktadır. Kınacı ve ark. (1991), Orta Anadolu ve Geçit kuşağında yer alan illerin dokuzunda (Eskişehir, Konya, Aksaray, Kırşehir, Ankara, Çankırı, Kırıkkale, Yozgat, Sivas) ve bu illere dağılmış 41 yörede buğday ve arpa çeşit ve varyeteleri üzerinde inceleme yapmışlardır. Yapılan bu çalışmada, değişik yıllarda bütün buğday çeşitlerinde 3 pas türünden biri, ikisi ya da üçü bir arada görülmüştür. Buğdayların hepsinde ve arpada kök ve sap çürüklükleri gözlenmiştir. Bütün çeşitlerde değişik etmenlerden kaynaklanan yaprak lekeleri görülmüştür. Bağcı (1999), Konya ve benzeri yöreler için Bahri Dağdaş Milletlerarası Kışlık Hububat Araştırma Merkezi (BDMİKHAM) tarafından geliştirilen hububat çeşitleri ve özellikleri ile ilgili yapmış olduğu çalışmada, 1987 yılında araştırma faaliyetlerine başlayan BDMİKHAM bünyesinde Orta Anadolu ve Konya yöresi şartlarına uygun 9 hububat (2 ekmeklik buğday: Dağdaş 94 ve Kınacı 97; 1 makarnalık buğday: Selçuklu 97; 4 arpa: Karatay 94, Kıral 97, Konevi ve Beyşehir; 1 tritikale: Tatlıcak 97 ve 1 çavdar: Aslım 95) çeşidi tescil ettirildiğini belirtmiştir. Bisküvi vb. ürünler genelde yumuşak ekmeklik buğdaydan üretilmektedir. Yumuşak buğdaydan yapılan ürünler daha üniform, yumuşak ve arzu edilen yayılma özelliğindedir. Bunun nedeni de daha çok düşük su absorpsiyonu, ince granülasyon ve düşük protein miktarına sahip olmalarıdır (Miller ve ark. 1984). 2

11 Atlı ve ark. (1993), Orta Anadolu bölgesinde yetiştirilen bazı ekmeklik buğday çeşitlerinin bisküvilik kalitesini belirlemek amacıyla yapmış oldukları çalışmada Gerek 79 ve Kırkpınar 79 çeşitlerinin bisküvilik kalitesinin Bezostaya 1, Atay 85 ve Bolal 2973 den daha üstün olduğunu belirlemişlerdir. Özkaya ve Özkaya (1997)'nın bildirdiğine göre birçok ülkede olduğu gibi ülkemizde de bisküvi üretiminde çoğu kez ekmeklik (Triticum aestium sp.) türüne ait bazı çeşitlerinde kullanılması zorunlu olmaktadır. Bu durumda bazı modifikasyonların yapılması önem kazanmaktadır. Bütün bunların dışında modern yöntemlerle sürekli işleme tekniğinin uygulanması için un ve hamur özelliklerinin amaca uygun olarak değiştirilmesi artık teknik bir zorunluluk haline gelmiştir. Şahin ve ark (2004). Toplam 36 adet ekmeklik buğday genotipi ile Orta Anadoluda sulu ve kuru koşullarda yaptıkları çalışmada ortalama olarak; protein % 14.4, mini SDS sedimantasyon 12.5 ml, zeleny sedimantasyonun 29 ml, alveoğraf enerji değerinin joul olarak tespit ettiklerini belirtmişlerdir. Şahin ve ark.(2006). Ekmeklik buğday genotipleri ile yaptıkları bir çalışmada kuru koşullarda ortamla olarak verim 260 kg/da, protein %13.1, sertlik 45.31(PSI), mini SDS sedimantasyon12.68 ml. Sulu Koşullarda ise ortalama olarak verim kg/da, protein %12.08, sertlik 47.34(PSI), mini SDS sedimantasyon12.31 ml olarak tespit ettiklerini belirtmişlerdir. Ünal ve ark. (1997), yaptığı bir araştırmada İzmir'deki çeşitli marketlerden ve semt pazarlarından yaklaşık olarak aynı üretim tarihlerinde üretilen ürünlerden temin ettikleri örneklerde bazı kalite niteliklerini araştırmışlardır. Araştırma sonucunda ambalajlı-dökme bisküvilerde (kare ve uzun bisküvi çeşitlerinde) sırası ile en(cm) , boy(cm) , kalınlık(cm) , ağırlık(g) olduğunu, ortalama olarak bazı kimyasal özelliklerinde nem 5.95, kül 0.66, protein(%km) 9.37, yağ(%km) 7.95 olduğunu tespit etmişlerdir. Özboy ve Köksel (1997) besinsel liflerin bisküvi üretiminde kullanımı adı altında yaptıkları araştırmada, Bezostaya 1 ve Gerek 79 buğday çeşitlerinden elde ettikleri unlara değişik nispetlerde kepek katarak elde ettikleri bisküvilerin özelliklerini araştırmışlardır. 3

12 Araştırma sonucunda Bezostaya 1 ve Gerek 79 unlarında sırası ile yaş gluten , kuru gluten , protein , kül , düşme sayısı (sn) , bisküvi örneklerinde yayılma oranının Bezostaya 1 için 6.14, Gerek 79 için ise 7.44 olduğunu tespit ettiklerini belirtmişlerdir. Özkaya ve Demir (1999), unların bisküvilik özelliklerine değişik kaynaklı bitkisel liflerin etkilerini araştırmışlar, ticari bir bisküvi fabrikasından elde edilen farklı özellikte iki un örneği kullanmışlardır. Unların alveograf özellikleri; W= , her iki undan elde edilen bisküvilerde yayılma oranlarının 7.1 olduğunu belirtmişlerdir. Gündoğdu (1997), bisküvilik un deyince genelde ince un anlaşılır. Buğdaylar genelde sert, orta-sert ve yumuşak olarak sınıflandırılır, bisküvilik un doğal olarak yumuşak buğdaydan elde edilir. Buğdayın yapısına göre bir miktar sert buğdayda paçal yapılarak kullanılabilir. Sert ve yumuşak buğday oranları uygun olmalıdır. Bisküvicilerin Türkiye ve Dünya da gerektiği yeri alması ve büyük rakipleri ile mücadele edebilmeleri için bisküviye elverişli buğday ekimini teşvik ve tavsiye etmelidir. Öztürk ve Özdağ (1993), bisküvinin temel hammaddesi olarak unun önemi tartışılamaz. Buğday unu hemen tüm bisküvi ve kraker çeşitlerinin önde gelen yapısal elemanıdır. Aranılan nitelikte ve kalitede bisküvi elde edebilmek için üretilecek çeşitteki bisküvinin özelliklerine uygun bir un seçimi en iyi sonuca ulaşmada vazgeçilmez bir unsurdur. Uygun un seçimi hamurun hazırlanması ve makine de işlenmesi, pişme derecesi, lezzet, muhafaza edilebilme gibi şartları sağlayarak modern anlamda üretim yapmak isteyen bisküvi üreticisini memnun edici sonuca ulaşır. Doğan (1998), pişme esnasında bisküvinin yayılması kullanılan unun özelliklerinden etkilenir. Yayılma oranı kalite kriteri olarak kabul edilir. Yumuşak buğday unundan yapılan hamur, sert buğday unundan yapılan hamurla karşılaştırıldığında, pişme esnasında daha fazla kabarır, yayılma daha uzun sürer. Sert buğdaylar, öğütülme sırasında daha fazla zedelendiği için, nişasta zedelenmesi ve unların partikül büyüklüğü fazladır. Sonuçta yüksek su tutma kapasitesi nedeniyle üretilecek bisküviler sert olur. Protein oranının yüksek olması da pişme sırasında bisküvilerin fazla miktarda kabarıp, daha az yayılmasına neden olur. Bisküvide standart tutturulamadığı için ambalajlama ve gramaj problemi ortaya çıkar. Bisküvi üretiminde su kaldırma oranı düşük olan unların tercih edilmesi gerekir. 4

13 Atlı ve ark. (1994), bisküvi yapımında tercih edilen yumuşak buğdayların protein oranı (%8-10) düşük, nişasta oranı yüksektir. Sonuçta elde edilen bisküvilerin tekstürü sert değildir. Unların bisküvilik kalitesini belirlemek amacıyla protein ve kül miktarı, alkali su tutma kapasitesi, sedimantasyon değeri, bunların yanında bisküvi pişirme denemesiyle unların bisküvi yapım özelliklerinin belirlenmesi gerekir. 3.Materyal ve Metot Ülkesel Serin İklim Tahılları Projesi kapsamında yürütülen ekmeklik buğday ıslah projesinde, Ön verim, Verim ve Bölge verim kademelerindeki genotipler ile Bahri Dağdaş Uluslararası Tarımsal Araştırma Enstitüsünde IWWIP programı kapsamında yürütülen Uluslararası materyal analiz edilip, bisküvilik kalitesi iyi olabilecek genotipler seçilerek sulu ve kuru şartlarda verim denemesi kurulmuştur. Verim denemeleri tesadüf blokları deneme desenine göre kurulmuştur. Sulu ve kuru koşullarda kurulan Ekmeklik buğday verim denemesi ve Ekmeklik buğday bölge verim denemesinde yer alan hatların bisküvilik özellikleri incelenmiştir. Veriler istatistiki programlar kullanılarak analiz edilmiştir. Nem tayini; Buğdaydan elde edilen kırmaların kurutma dolabında 105 o C de sabit tartıma gelinceye kadar tutulmasıyla( Elgün ve ark. 2001). Bin dane ağırlığı; dane sayıcıdan 2 adet 400 adet tanenin sayılarak g duyarlılıkta hassas terazide tartılması ile hesaplanmıştır (Elgün ve ark. 2001). Dane sertliği: PSI(Particle size index) (NIR) AACC metot (Anon. 1995), Değirmende öğütülen örneklerde sert dane yüzdesi NIR (Near İnfrared Reflectance) spektrofotometresi ile belirlenmiştir. Bu metodun ilkesi unun çekiçli bir değirmende öğütülüp 100 milimikron elekten elenip elenen kısmın elekte kalan kısma oranlanması ile hesap edilmektedir. Alkali su tutma kapasitesi AACC Metod göre yapılmıştır. Hektolitre Ağırlığı: Her parselde elde edilen tane ürününde 1 litrelik hektolitre ağırlık ölçme aleti ile tespit edilmiştir (Uluöz 1965). Protein Oranı : Değirmende öğütülen dane örneklerinde, Kjeldahl protein tayin metodu ile kalibre edilmiş NIR cihazı (AACC metodu 39-10) ile belirlenmiştir (Anon. 1995), aynı cihazla kuru gluten miktarı da belirlenmiştir. Mini SDS (Sodyum Dodecyl Sülfat) sedimantasyon: Pena ve ark a göre yapılmıştır. Alveograf analizi: Enerji değeri AACC 54-30A, metoduna göre yapılmıştır. 5

14 4.Bulgular ve Tartışma Yılı Yetiştirme sezonunda proje kapsamında yapılan çalışmalar Ülkesel Serin İklim Tahılları projesi kapsamında yürütülen ekmeklik buğday ıslah projesi ve yerel populasyonlardan seleksiyon yolu ile elde edilen buğday materyali ile Milletlerarası Programın verim kademesindeki buğday genotipleri analiz edilmiştir. Analiz edilen deneme adları ve genotip sayıları Çizelge 1 ve 2 de verilmiştir. Çizelge 1. Proje kapsamında analiz edilen milli programdaki buğday örnekleri( ) Deneme adı Örnek sayısı (Adet) Yapılan analizler Analiz sayısı (Adet) KEBVD 25 Nem, Rutubet, Protein, K.Gluten 200, Hektolitre KEVD 30 Nem, Rutubet, Protein, K.Gluten 210 KEÖVD 19 Nem, Rutubet, Protein, K.Gluten 133 SEBVD 25 Nem, Rutubet, Protein, K.Gluten 200 Sertlik, Bin tane,sds sedim, ASTK,Hektolitre SEVD 25 Nem, Rutubet, Protein, K.Gluten 175 SEÖVD-1 42 Nem, Rutubet, Protein;K.Gluten 294 SEÖVD-2 36 Nem, Rutubet, Protein, K.Gluten 252 KEYÇBVD 62 Nem, Rutubet, Protein, K.Gluten 434 KEYÇVD 56 Nem, Rutubet, Protein, K.Gluten 392 SEYÇVD 56 Nem, Rutubet, Protein, K.Gluten 392 TOPLAM

15 Çizelge 2. Proje kapsamında analiz edilen milletlerarası programdaki buğday örnekleri( ) Deneme adı Örnek sayısı (Adet) Yapılan analizler Analiz sayısı (Adet) 08-AYT-SA Nem, Rutubet, Protein, K.Gluten AYT-SIR Nem, Rutubet, Protein, K.Gluten 826 Add. 08-AYT-SA 24 Nem, Rutubet, Protein, K.Gluten 168 C16 Fawwon IR 29 Nem, Rutubet, Protein, K.Gluten 203, Hektolitre C16 Fawwon SIR 50 Nem, Rutubet, Protein, K.Gluten 350 C16 Fawwon-SA 24 Nem, Rutubet, Protein, K.Gluten 168 TOPLAM Protein Yapılan Analizlerin Frekans Dağılımları Şekil 1. Örneklerin % protein dağılımı( ) Count 100.0% maximum % % % % quartile % median % quartile % % % % minimum Kuru Gluten Count 100.0% maximum % % % % quartile % median % quartile % % % % minimum Şekil 2. Örneklerin % kuru gluten dağılımı( ) 7

16 Sertlik(PSI) Count 100.0% maximum % % % % quartile % median % quartile % % % % minimum Şekil 3. Örneklerin sertlik (PSI ) değerleri dağılımı( ) Mini SDS (ml) Şekil 4. Örneklerin mini SDS sedimantasyon(ml) değerleri dağılımı( ) Bin tane (g) Count 100.0% maximum % % % % quartile % median % quartile % % % % minimum Count 100.0% maximum % % % % quartile % median % quartile % % % % minimum Şekil 5. Örneklerin bin tane (g) değerleri dağılımı( ) 8

17 ASTK Count 100.0% maximum % % % % quartile % median % quartile % % % % minimum Şekil 6. Örneklerin alkali su tutma kapasitesi değerleri dağılımı( ) Yılı Değerlendirme yılı sezonu için milli materyalden 3058 milletlerarası materyalden 2051 adet örnek analiz edilmiştir (Çizelge 1,2) Bu analizlerin frekans dağılımı Şekil (1.6) verilmiştir. yapılan çalışmalar sonucu ve tarladaki bitkilerin durumuna göre toplam 5 adet buğday genotipi seçilerek merkez arazisine denemesi kurulmuş olup 3 tekerrür olarak ekilmiştir yetiştirme sezonunda tarlaya ekimi yapılan 5 adet buğday genotipi analizleri enstitümüzde yapılmıştır(çizelge 3). Çizelge 3.Seçilen Örneklerin Analiz sonuçları ( ) Sıra No Çeşit Nem Protein Kuru gluten Sertlik (PSI) Mini SDS (ml) Bin tane (g) ASTK Tane rengi 1 TR Beyaz 2 TR Kırmızı 3 TR Beyaz 4 TR Kırmızı 5 BDME 00/5S Beyaz Yılı yetiştirme sezonunda proje kapsamında yapılan çalışmalar Ülkesel Serin İklim Tahılları projesi kapsamında yürütülen ekmeklik buğday ıslah projesi ve yerel populasyonlardan seleksiyon yolu ile elde edilen buğday materyali ile Milletlerarası programlardaki verim kademesindeki buğday genotipleri analiz edilmiştir. Analiz edilen deneme adları ve genotip sayıları Çizelge 4 ve 5 de verilmiştir. 9

18 Çizelge 4. Proje kapsamında analiz edilen milli programdaki buğday örnekleri Örnek sayısı Deneme adı (Adet) Yapılan analizler Analiz sayısı (Adet) KEBVD 20 KEVD 36 KEÖVD 49 SEBVD 20 SEVD 25 SEÖVD 36 KEYÇBVD KEYÇÖVD Nem, Protein, K.Gluten, Hektolitre Nem, Protein, K.Gluten Nem, Protein, K.Gluten Nem, Protein, K.Gluten Sertlik, Bin tane,sds sedim, ASTK,Hektolitre Nem, Protein, K.Gluten Nem, Protein;K.Gluten Nem, Protein, K.Gluten Nem, Protein, K.Gluten SEYÇBVD 56 Nem, Protein, K.Gluten 392 TOPLAM Çizelge 5. Proje kapsamında analiz edilen milletlerarası programdaki buğday örnekleri Deneme adı Örnek sayısı (Adet) Yapılan analizler Analiz sayısı (Adet) 08-YT-SA 273 Nem, Protein, K.Gluten AYT-SIR 125 Nem, Protein, K.Gluten 875 C16 Fawwon IR 30 Nem, Protein, K.Gluten PYT-INT 50 Nem, Protein, K.Gluten 350 TOPLAM Çizelge yılında bisküvilik için seçilmiş olan hatların yetiştirme sezonunda kuru şartlarda deneme sonuçları Hat Verim (kg/d.) Nem Protein Gluten Sertlik (PSI) SDS (ml) Bintane (g) ASTK 005s Yerel Yerel Yerel Yerel Ortalama AÖF (0.05) DK AÖF:Asgari Önemli Fark, DK: değişim katsayısı 10

19 Çizelge yılında bisküvilik için seçilmiş olan hatların yetiştirme sezonunda sulu şartlarda deneme sonuçları Hat Verim Nem Protein Gluten Sertlik SDS Bintane ASTK (kg/d.) (PSI) (ml) (g) 005s Yerel Yerel Yerel Yerel Ortalama AÖF (0.05) DK AÖF:Asgari Önemli Fark, DK: değişim katsayısı Yılı Değerlendirme yılı sezonu için milli materyalden 2336 milletlerarası materyalden 3346 adet örnek analiz edilmiştir(çizelge 4,5) yetiştirme sezonunda yapılan analizler sonucu seçilen 5 adet buğday hattının hem sulu hemde kuru lokasyonda ekimi yapılmıştır. Ekim yapılan materyal analiz edilerek sonuçları Çizelge 6 ve Çizelge 7 de verilmiştir. Ayrıca bu buğday örneklerinin her birinden Ülker bisküvi fabrikasına yaklaşık 1.5 kg civarında gönderilmiş olup burada farinogramları çizilmiştir. Tarımsal araştırma enstitüsü laboratuvarında bulunan miksograf cihazı ile miksogramları çizilmiş olup sonuçları değerlendirilmiştir. Deneme kurulan tarlanın geçmiş yıllarda yonca tarlası olması sebebiyle örneklerin protein oranları yüksek çıkmıştır. Bundan dolayı sulu koşullarda yetiştirilen deneme değerlendirme dışı bırakılmış olup kuru koşullarda yetiştirilen örnekler değerlendirilmiştir. Tarlada hasadı yapılan deneme materyalinden örnekler alınarak laboratuvara getirilmiş ve çizelgelerde verilen analizler yapılarak buğday materyalleri değerlendirilmiştir. Analizi yapılan buğday örneklerinde nem % 8-10 arası çıkmıştır. Hasat zamanı bulunan bu değerler iklime göre normal değerlerdir. Protein miktarı bisküvilik buğday için önemli bir kriter olup daha ziyade bisküvilik çeşit olup olmayacağına karar verilen bir özelliktir. Bisküvilik buğdaylarda protein oranının düşük olması arzu edilmektedir (Şahin ve ark. 2004a). Konya merkezde yapılan kuru şartlardaki denemelerde protein miktarları ortalama % aralığında tespit edilmiş olup sulu şartlardaki denemelerde ise % aralığında olduğu tespit edilmiştir Sulu şartlarda yürütülen denemelerde sulamadan sonra tane dolum sürecinde yüksek 11