COĞRAFYA KONU ANLATIMLI

Transkript

1 KPSS soruda 86 SORU VİDEO DESTEKLİ GENEL YETENEK - GENEL KÜLTÜR COĞRAFYA KONU ANLATIMLI PRATİK BİLGİLER SINAVLARA EN YAKIN ÖZGÜN SORULAR VE AÇIKLAMALARI

2 Önder Cengiz KPSS Coğrafya Konu Anlatımlı ISBN Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. AŞ ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. 1. Baskı: 2018, Ankara Proje-Yayın Yönetmeni: Mehmet Ali Tutlu Dizgi-Grafik Tasarım: Dilara Çetiner Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı Baskı: Vadi Grup Basım A.Ş. İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 2284 Sokak No:105 Yenimahalle/ANKARA ( ) Yayıncı Sertifika No: Matbaa Sertifika No: İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi: Yayınevi Belgeç: Dağıtım: Dağıtım Belgeç: Hazırlık Kursları: İnternet: E-ileti: pegem@pegem.net

3 ÖN SÖZ Değerli Adaylar; Bu kitap Kamu Personeli Seçme Sınavı (KPSS) Genel Kültür Testinde önemli bir yer tutan Coğrafya kapsamındaki 18 soruyu etkili bir şekilde çözebilmeniz amacıyla hazırlanmıştır. Kitabın çalışmalarınızda yararlı olması dileğiyle, KPSS de ve meslek hayatınızda başarılar. Pegem Akademi Uygulamanızı mağazalarından Pegem Kampüs yazarak indirebilirsiniz. Uygulama İndirme Üyelik Üyelik ekranını eksiksiz doldurduktan sonra uygulamayı kullanmaya başlayabilirsiniz. Üye girişi yaptıktan sonra açılan pencerede sağ altta bulunan aktivasyon menüsünden kitabınızın aktivasyon işlemini yapabilirsiniz. Aktivasyon Aktif Kitaplar Aktivasyonunu yapmış olduğunuz kitap veya kitaplarınızı Aktif Kitaplar sekmesinden görüntüleyebilir ve videolarınızı izlemeye başlayabilirsiniz. QR kodları uygulamamızda bulunan kamera simgesini kullanarak kolaylıkla okutabilirsiniz. Set kapağında bulunan QR kodu okutarak setin içeriğindeki kitaplara, kitap kapağında bulunan QR kodu okutarak kitap içeriğindeki ünitelere, ünite başlarında bulunan QR kodları okutarak ünite ile ilgili videolara ulaşabilirsiniz. QR Kod Okutma

4

5 İÇİNDEKİLER 1. Bölüm Türkiye nin Coǧrafi Konumu Mutlak (Matematik) Konum...1 Özel (Göreceli) Konum...7 Türkiye nin Komşuları...8 Hızlı Tekrar...11 Çözümlü Test...13 Cevaplı Test Bölüm Türkiye de Nüfus ve Yerleşme Türkiye de Nüfus Ve Yerleşme...97 Türkiye de Nüfus...97 Göçler Türkiye de Yerleşme Hızlı Tekrar Çözümlü Test Cevaplı Test Bölüm Türkiye nin Yer Şekilleri Türkiye nin Yer Şekilleri...22 Türkiye de Yer Şekillerinin Oluşumunda Etkili Olan Kuvvetler...25 Türkiye de Topraklar...43 Toprak Oluşumu...43 Toprak Çeşitleri...44 Doğal Afetler ve Çevre Sorunları...46 Hızlı Tekrar...52 Çözümlü Test...55 Cevaplı Test Bölüm Türkiye de Tarım, Hayvancılık ve Ormancılık Türkiye de Tarım Türkiye de Hayvancılık Türkiye de Ormancılık Hızlı Tekrar Çözümlü Test Cevaplı Test Bölüm Türkiye nin İklimi ve Bitki Örtüsü Türkiye nin İklimi ve Bitki Örtüsü...64 Türkiye nin İklimini Etkileyen Faktörler...64 Türkiye deki Başlıca İklim Tipleri...76 Orman Formasyonu...82 Ülkemizdeki Ormanlarda Yer Alan Başlıca Ağaç Türleri...83 Ormanların Faydaları...83 Hızlı Tekrar...85 Çözümlü Test...87 Cevaplı Test Bölüm Türkiye de Madenler, Enerji Kaynakları ve Sanayi Türkiye de Madenler Türkiye de Enerji Kaynakları Türkiye de Sanayi Hızlı Tekrar Çözümlü Test Cevaplı Test v

6 İÇİNDEKİLER 7. Bölüm Türkiye de Ulaşım, Ticaret ve Turizm Ulaşım Ticaret Turizm Hızlı Tekrar Çözümlü Test Cevaplı Test Bölüm Türkiye de Bölge Sınıflandırılması Bölge Sınıflandırması A. Doğal Bölgeler B. Beşeri Özelliklerine Göre Bölgeler C. Ekonomik Özelliklerine Göre Bölgeler Bölgesel Kalkınma Projeleri Türkiye nin Coğrafi Bölgeleri Hızlı Tekrar Çözümlü Test Cevaplı Test Kaynakça vi

7 Türkiye nin Coğrafi Konumu 1. Bölüm Türkiye nin Coğrafi Konumu Herhangi bir noktanın dünya üzerindeki konumuna coğrafi konum denir. Coğrafi konum mutlak (matematik) ve göreceli (özel) konum olarak iki başlıkta incelenir. Türkiye nin dünya üzerinde bulunduğu yeri varsayılan yatay ve dikey açı ve çizgilere göre tanımlama mutlak (matematik) konum tanımlaması iken kendisi ve çevresi ile ilgili özelliklere göre tanımlama göreceli (özel) konum tanımlamasıdır. A. Mutlak (Matematik) Konum Dünya üzerindeki herhangi bir noktanın enlem (paralel) ve boylam (meridyen) değerlerine göre belirlenen konumuna mutlak (matematik) konum denir. Mutlak konum (özellikle enlem) nüfus, iklim, tarım ve hayvancılık gibi birçok beşerî ve ekonomik özellikler üzerinde etkilidir. Bu konunun iyi öğrenilmesi ilerideki konuların kavranılması açısından önemlidir. Paraleller (Enlemler) Meridyenler (Boylamlar) UYARI Mutlak konum ile ilgili sorularda meridyen özellikleri ve boylam etkilerini, paralel özellikleri ve enlem etkilerini kavramak soru çözümü açısından önemlidir. Örneğin sınava hazırlanan öğrencilerin bu konuda en çok hata yaptığı noktalardan birisi meridyen aralıklarının kutuplara doğru daraldığı için aynı meridyen yayı üzerindeki noktaların başlangıç meridyenine kuş uçuşu uzaklıklarının eşit olmaması özelliğidir. 1

8 Türkiye nin Coğrafi Konumu Paralel ve Enlem Dünya üzerindeki herhangi bir noktanın ekvatora olan uzaklığının açısal değeri enlem olarak ifade edilir. Bu açısal değere göre birer derece aralıklarla çizilen çemberlere ise paralel denir. Paralel ve enlem ifadeleri sorularda birbirlerinin yerine kullanılabilmektedir. 90 K Kutup Kuşağı Orta Kuşak Tropikal Kuşak Orta Kuşak Kutup Kuşağı 90 G ı K ı K ı G ı G Enlemin Etkileri Paralellerin Özellikleri JJ JJ JJ Ekvator Ekvator un 90 adet kuzeyinde, 90 adet güneyinde olmak üzere, toplam 180 adet paralel bulunur. Başlangıç paraleli Ekvator dur. En büyük paralel dairesi Ekvator dur. Enlem; iklimi, güneş ışınlarının düzleme geliş açısını, sıcaklık dağılışını, denizlerin tuzluluk oranlarını, gece ile gündüz arasındaki zaman farkını, kalıcı kar sınırı yükseltisini, yerleşme ve tarım faaliyetlerinin sınırını, bitki örtüsü çeşitliliğini, toprak çeşidini, akarsu rejimlerini, tarım ürünlerini, yerleşme biçimini, hayvanların dağılışını vs. etkiler. Meridyen ve Boylam Bir kutuptan diğer kutba ulaşan, paralelleri dik açıyla kesen hayalî yarım çemberlere meridyen denir. Meridyenlerin, Başlangıç meridyenine (Greenwich) olan uzaklığının açı cinsinden değerine ise boylam denir. Meridyen ve boylam birbirlerinin yerine kullanılabilmektedir. JJ JJ JJ JJ Ekvator dan kutuplara doğru gidildikçe paralellerin boyları kısalır. Buna karşılık paralel numaraları büyür. 90 paralelleri nokta hâlindedir. Paraleller birbirleriyle kesişmezler, birleşmezler. Paraleller doğu - batı doğrultusunda uzanırlar. Greenwich JJ Ardışık iki paralel arası uzaklık yaklaşık olarak 111 km dir. Bu uzaklıktan yararlanarak kuzey-güney doğrultusunda ve aynı meridyen üzerinde bulunan iki nokta arasındaki uzunluk hesaplanabilir. JJ JJ Enlem ise dünya üzerindeki bir noktanın ekvator düzlemi ile arasındaki açısal değerdir. Daha detaylı koordinat tanımlamaları için (derece, dakika, saniye) kullanılır. Ancak ÖSYM sorularında enlem ve paralel aynı olarak düşünülebilir. Ekvator ile dönenceler arasında kalan enlemlere alçak enlemler, dönenceler ile kutup daireleri arasında kalan enlemlere orta enlemler, kutup daireleri ile kutup noktaları arasında kalan enlemlere de yüksek enlemler denir. Meridyenlerin Özellikleri JJ Başlangıç meridyeninin 180 adet doğusunda, 180 adet batısında olmak üzere, toplam 360 adet meridyen yayı vardır. JJ JJ Başlangıç meridyeni İngiltere nin başkentindeki Greenwich istasyonundan geçen meridyendir. Bütün meridyenlerin boyları birbirine eşittir. JJ Ekvator üzerinde iki meridyen arası uzaklık 111 km dir. Kutuplara doğru gidildikçe bu uzaklık azalır. Türkiye üzerinde ise iki meridyen arası uzaklık, yaklaşık olarak km dir. JJ Aynı meridyen üzerinde bulunan bütün noktaların (Güneş karşısından aynı anda geçtiklerinden) yerel saatleri aynıdır. 2

9 Türkiye nin Coğrafi Konumu JJ Meridyen dereceleri Greenwich ten doğuya ve batıya gidildikçe büyür. detaylı koordinat tanımlamaları için (derece, dakika, saniye) kullanılır. Ancak ÖSYM sorularında meridyen ve boylam aynı olarak düşünülebilir. JJ Meridyenler kuzey - güney doğrultusunda uzanır. JJ Bütün meridyenler kutuplarda birleşirler. Boylamın Etkileri JJ Ardışık iki meridyen arasındaki yerel zaman farkı 4 dakikadır. Boylam; yerel saati etkiler. Yerel saat ise herhangi bir noktanın, güneşin konumuna göre belirlenen saatidir. JJ Boylam ise, dünya üzerindeki bir noktanın başlangıç meridyeni ile arasındaki açısal değerdir. Daha Saat dilimleri, yerel saatin ileri veya geri olması, güneşin erken veya geç doğup batması boylam ile ilgilidir. Türkiye nin Matematik (Mutlak) Konumunun Sonuçları: Edir ne Kırklareli Tekirdağ İstanbul 35 a ry Düzce ka Sa Bursa Bilecik Kastamonu Çankırı Bolu Ordu Amasya Çorum Kırıkkale Tokat Tunceli Kayseri Malatya ar Adana Osmaniye Iğdır Erzurum Bingöl Ağrı Diyarbakır Batman Mardin Gaziantep Muş Bitlis Adıyaman M Karaman Ardahan 41 Elazığ Niğde Konya Burdur Antalya Kars Bayburt K. Muğla 43 Erzincan Sivas aş Isparta e an şh mü Gü Yozgat Nevşehir Afyon Denizli 42 Rize Trabzon Giresun Ankara Aksaray Aydın 41 Artvin Kırşehir Uşak 40 Samsun Manisa İzmir 39 Sinop Karabük Eskişehir Kütahya Zonguldak Yalova Balıkesir 34 Bartın Kocaeli Çanakkale 33 Siirt Şanlıurfa Kilis Mersin 39 Van Şırnak 40 Hakkari Hatay 36 Türkiye nin uç noktaları: JJ En kuzeyi 42 Kuzey; Sinop JJ En güneyi 36 Kuzey; Hatay JJ En doğusu 45 Doğu; Iğdır JJ En batısı 26 Doğu; Çanakkale (Gökçeada) Enlem Sonuçları 36 Kuzey 42 Kuzey 1. Türkiye kuzey yarım kürede yer alır. Buna bağlı olarak; JJ Güneyden kuzeye doğru gidildikçe çizgisel hız azalır. JJ Güneyden kuzeye doğru gidildikçe alacakaranlık süresi (gündoğumu - günbatımı süresi = güneşin doğuş-batış süresi) artar. JJ Güneyden kuzeye doğru gidildikçe yerçekimi artar. JJ Güneyden kuzeye doğru gidildikçe meridyen aralıkları daralır. JJ Güneyden kuzeye doğru gidildikçe paralel daireleri küçülür. 2. Türkiye Yengeç dönencesinin kuzeyinde (dönence dışında) yer alır. Buna bağlı olarak; JJ Güneş ışınları hiçbir zaman düzlemlere dik (90⁰) açıyla gelmez. JJ Gölge boyu hiçbir zaman sıfır olmaz. JJ Güneyden kuzeye doğru gidildikçe güneş ışınlarının geliş açısı yıl boyunca daralır. JJ Güneyden kuzeye doğru gidildikçe ışın tutulması artar ve sıcaklık ortalamaları azalır. JJ Güneyden kuzeye doğru gidildikçe deniz suyu sıcaklıkları ve tuzlulukları azalır. JJ Güneyden kuzeye gidildikçe kalıcı kar (toktoğan kar) başlangıç (alt) sınırı alçalır. NOT Bir yerin enlem değerleri yukarı doğru büyüyorsa (kuzeye) bu yer kuzey yarımkürededir. Aşağı doğru büyüyorsa (güneye) bu yer güney yarımkürededir. 3

10 Türkiye nin Coğrafi Konumu JJ JJ JJ Güneyden kuzeye doğru gidildikçe tarım, orman ve yerleşme yükselti (üst) sınırı alçalır. Güneyden kuzeye doğru gidildikçe gölge boyu yıl boyunca uzar. Dağların güneye bakan yamaçları daha sıcak olur. NOT Türkiye nin alçak kesimlerinde buzulların etkisi görülmemesine rağmen yüksek kesimlerde buzullar etkili olmuştur. Bu durum yükseltinin fazla olması yani özel (göreceli) konum ile ilgilidir. Bakı etkisi Güneş ışınlarını daha dik açı ile alır. Güneşlenme süresi fazladır. Sıcaklık daha fazladır. Aynı tür bitkilerin olgunlaşma süresi daha kısadır. Kalıcı kar sınırı B) Boylam Sonuçları 26 Doğu 45 Doğu 1. Türkiye başlangıç meridyenin (Greenwich) doğusunda yer alır. Buna bağlı olarak başlangıç meridyenine göre yerel ve ulusal saati ileridir. 2. Türkiye nin en doğusu ile batısı arasında 19 lik boylam farkı bulunur. Buna bağlı olarak en doğusu (45 D) ile en batısı (26 D) arasında 76 dakikalık zaman farkı bulunur. (19 x 4 = 76 dakika =1 saat 16 dakika) 3. Türkiye 2. ve 3. saat dilimleri içerisinde yer alır. JJ JJ Karayel Günbatısı Kuzey Güney Gölge yönü daima kuzeyi gösterir. Kuzeyden gelen rüzgârlar soğutucu güneyden gelen rüzgârlar ısıtıcı etki yapar. Lodos Yıldız Sıcaklığı düşürür. Sıcaklığı yükseltir. Kıble Poyraz Gündoğusu Samyeli (Keşişleme) 3. Türkiye orta kuşakta yer alır. (Dönence = ı ile Kutup Dairesi = ı arasında) Buna bağlı olarak; Dört mevsim belirgin olarak yaşanır. Cephe (frontal) yağışların etkisi altındadır. Batı rüzgârlarının etkisi altındadır. Akdeniz iklim kuşağı içerisinde yer alır. Buzul şekilleri yaygın değildir ve fiyort, skyer gibi buzulların etkisi sonucu oluşan kıyı tipleri görülmez. Buna bağlı olarak ileri saat uygulamasında 45 Doğu (Iğdır) boylamını, geri saat uygulamasında 30 Doğu (İzmit) boylamını kullanılmaktaydı. Bu uygulama gün ışığından daha fazla faydalanmak için (elektrik enerjisinden tasarruf etmek için) yapılırdı. Yaz mevsiminde (21 Mart tan sonra) saatler bir saat ileri alınırdı. (45 Doğu Iğdır ın yerel saati ulusal saat olarak kullanılmaktadır.) Kış mevsiminde (23 Eylül den sonra, Ekim ayında) saatler bir saat geri alınırdı. (30 Doğu İzmit in yerel saati ulusal saat olarak kullanılırdı.) NOT Ülkemizdeki bu uygulamada saatlerin Ekim ayında bir saat geri alınması (Kış saati uygulaması) 2016 da kaldırılmıştır. Artık ülkemizde yıl boyunca 3. Saat diliminin ortasından geçen 45⁰ Iğdır boylamının yerel saati ulusal saat olarak kullanılmaktadır. (Yaz saati uygulaması) Bu uygulamaya Ekim 2018 den itibaren tekrar başlanacaktır. 4. Türkiye nin doğu-batı genişliği fazla olmadığı için boylam farkı azdır. Buna bağlı olarak bir tek ulusal (ortak) saat kullanılır. (Boylam farkı fazla olan ülkelerde Rusya, Çin, Kanada Amerika gibi aynı anda birden fazla ulusal saat kullanılır) 4

11 Türkiye nin Coğrafi Konumu Ortak Saat (Ulusal Saat): Çalışma hayatında, yerel saatlerin hepsini kullanmak mümkün değildir. Ticari ve ekonomik ilişkilerin kolaylaştırılması, haberleşme ve ulaşım hizmetlerinin hızlı ve düzenli bir şekilde yapılabilmesi için, yerel saatten farklı olarak, ortak saat ya da ulusal saat uygulamasına ihtiyaç duyulmuştur. Bu nedenle her ülkenin, kendisine en uygun meridyenin yerel saatini bütün ülke sınırlarında geçerli hâle getirmesiyle oluşan saate ortak saat adı verilmektedir. Saat Dilimleri: Bilim ve tekniğin hızla gelişmesiyle ülke- ler arası ekonomik ve siyasi ilişkilerin artması, buna bağlı olarak iletişimin hızlı olması uluslararası saatin doğmasına yol açmıştır. Bu sebeple saat dilimleri oluşturulmuştur. Dünya üzerinde 24 saat dilimi vardır. NOT NOT Ülkemizin doğu-batı yönlü genişliği fazla olmadığı için (içerisinden geçen boylam sayısı az olduğu için) aynı anda bir tek ortak saat kullanılır. Türkiye boylam değerlerinden dolayı 2. ve 3. saat dilimlerinde yer alır. Tarih Değiştirme Çizgisi D İzmit 45 D Iğdır Dünya nın doğu ve batı yarım kürelerinin uç noktaları arasında bir günlük zaman farkı vardır. Bu nedenle, başlangıç meridyeninin devamı olan antimeridyen 180 meridyeni, tarih değiştirme çizgisi olarak kabul edilmiştir. JJ 180 boylamının batısına doğru gidildiğinde, Doğu Yarım Küre ye geçildiği için, tarih 1 gün ileridir. JJ 180 boylamının doğusuna doğru gidildiğinde, Batı Yarım Küre ye geçildiği için, tarih 1 gün geridir. Türkiye de Güneşin Gün İçerisindeki Konumu Öğle :00 15:00 16:00 17:00 Akşam: (Batış) 13:00 11:00 İzmit ile Iğdır arasında 15 boylam olduğu için 15 x 4` = 60` yani 1 saat yerel saat farkı bulunur. Iğdır doğuda yeraldığı için yerel saati İzmit e göre 1 saat ileridir. NOT 10:00 09:00 08:00 07:00 Sabah: (Doğuş) Türkiye nin en doğusu ile en batısı arasında 1 saat 16 dakika fark bulunur. Hangi iller verilirse verilsin yerel saat farkı ve güneşin konumu bu değerden fazla olamaz. (Gündüz süresi 12 saat kabul edildiğinde) 5

12 KPSS soruda 86 SORU VİDEO DESTEKLİ GENEL YETENEK - GENEL KÜLTÜR GEOMETRİ KONU ANLATIMLI PRATİK BİLGİLER SINAVLARA EN YAKIN ÖZGÜN SORULAR VE AÇIKLAMALARI

13 Komisyon KPSS Geometri Konu Anlatımlı ISBN Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. AŞ ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. 1. Baskı: 2018, Ankara Proje-Yayın Yönetmeni: Mehmet Ali Tutlu Dizgi-Grafik Tasarım: Dilara Çetiner Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı Baskı: Vadi Grup Basım A.Ş. İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 2284 Sokak No:105 Yenimahalle/ANKARA ( ) Yayıncı Sertifika No: Matbaa Sertifika No: İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi: Yayınevi Belgeç: Dağıtım: Dağıtım Belgeç: Hazırlık Kursları: İnternet: E-ileti: pegem@pegem.net

14 ÖN SÖZ Değerli Adaylar; Bu kitap Kamu Personeli Seçme Sınavı (KPSS) Genel Yetenek Testinde önemli bir yer tutan Geometri kapsamındaki 3 veya 4 soruyu etkili bir şekilde çözebilmeniz amacıyla hazırlanmıştır. Kitabın çalışmalarınızda yararlı olması dileğiyle, KPSS de ve meslek hayatınızda başarılar. Pegem Akademi Uygulamanızı mağazalarından Pegem Kampüs yazarak indirebilirsiniz. Uygulama İndirme Üyelik Üyelik ekranını eksiksiz doldurduktan sonra uygulamayı kullanmaya başlayabilirsiniz. Üye girişi yaptıktan sonra açılan pencerede sağ altta bulunan aktivasyon menüsünden kitabınızın aktivasyon işlemini yapabilirsiniz. Aktivasyon Aktif Kitaplar Aktivasyonunu yapmış olduğunuz kitap veya kitaplarınızı Aktif Kitaplar sekmesinden görüntüleyebilir ve videolarınızı izlemeye başlayabilirsiniz. QR kodları uygulamamızda bulunan kamera simgesini kullanarak kolaylıkla okutabilirsiniz. Set kapağında bulunan QR kodu okutarak setin içeriğindeki kitaplara, kitap kapağında bulunan QR kodu okutarak kitap içeriğindeki ünitelere, ünite başlarında bulunan QR kodları okutarak ünite ile ilgili videolara ulaşabilirsiniz. QR Kod Okutma

15

16 İÇİNDEKİLER 1. Bölüm Geometrik Kavramlar ve Doǧruda Açılar Geometrik Kavramlar...1 Tanımsız Kavramlar...1 Açılar...1 Açı Çeşitleri...2 Açıortay...3 Tümler Açılar...4 Bütünler Açılar...4 Ters Açılar...4 Paralel İki Doğrunun Bir Kesen ile Yaptığı Açılar... 4 Paralel İki Doğrunun Birden Çok Kesen ile Meydana Getirdiği Açılar Bölüm Çokgenler ve Dörtgenler Çokgenler...89 Dörtgenler...95 Dörtgenlerde Alan...97 Paralelkenar...99 Paralelkenarda Alan Eşkenar Dörtgen Dikdörtgen Kare Yamuk Deltoid Cevaplı Test Kenarları Paralel Açılar...7 Kenarları Dik Açılar...7 Üçgenler...11 Üçgen Çeşitleri...11 Açılarına Göre Üçgenler...11 Kenarlarına Göre Üçgenler...11 Üçgende Temel ve Yardımcı Elemanlar...12 Üçgende Açılar ile İlgili Özellikler...13 Dik Üçgen...19 Üçgende Açıortay Teoremleri...25 Üçgende Kenarortay Teoremleri...29 Özel Üçgenler...34 İkizkenar Üçgen...34 Eşkenar Üçgen...37 Üçgende Alan...41 Üçgende Benzerlik...47 Üçgende Açı Kenar Bağıntıları...57 Üçgen Eşitsizliği...57 Cevaplı Test Bölüm Çember ve Daire Çember ve Daire Çemberde Açı Çemberde Yardımcı Elemanlar Çemberde Yay ve Açı Özellikleri Çemberde Kiriş Yay Özellikleri Çemberde Uzunluk Bir Noktanın Bir Çembere Göre Kuvveti İki Çemberin Ortak Teğetleri Üçgenin Çemberleri Teğetler Dörtgeni Dairede Alan Dairenin Alanı ve Çevresi Çemberde Benzerlik Cevaplı Test v

17 İÇİNDEKİLER 4. Bölüm Analitik Geometri Noktanın Analitik İncelenmesi Analitik Düzlem İki Nokta Arasındaki Uzaklık Doğrusal Noktalar Doğrusal Olmayan Noktalar Doğrunun Analitik İncelenmesi Doğrunun Eğim Açısı ve Eğimi Doğrunun Grafiğinin Çizimi Doğrunun Denklemleri Özel Doğrular İki Doğrunun Birbirine Göre Durumları Doğru Demeti Simetriler Noktanın Simetriği Doğrunun Simetriği Eşitsizlikler Cevaplı Test Bölüm Katı Cisimler Prizma Dikdörtgenler Prizması Küp Silindir Piramit Koni Küre Cevaplı Test vi

18 Geometrik Kavramlar ve Doğruda Açılar 1. Bölüm GEOMETRİK KAVRAMLAR Tanımsız Kavramlar Nokta, doğru, düzlem gibi kavramlar tanımsız kavramlardır. Nokta Kalem ucunun kâğıt üzerine bıraktığı işaret veya izdir. Noktanın belli bir alanı, hacmi veya boyutu yoktur. Nokta büyük harfle gösterilir. Örneğin; A B A noktası B noktası Doğru İki ucu sınırsız aynı doğrultulu noktaların kümesidir. A B d Doğrular genelde küçük harfle temsil edilirler. d doğrusu veya AB diye sembolize edilebilir. Doğru Parçası İki nokta ile bu iki nokta arasında kalan noktaların birleşim kümesine doğru parçası denir. A B doğru parçası 6 AB@ sembolü ile gösterilir. 6 CD@ " CD doğru parçası CD " CD doğru parçasının uzunluğu olarak gösterilir. Işın Bir ucu başlangıç noktası olup diğer ucu sonsuza giden noktaların oluşturduğu kümeye ışın denir. A 6 AB " AB yarı doğrusu diye okunur. Yarı Doğru 6 AB ışınından başlangıç noktası yani A noktasının çıkartılması ile elde edilen noktaların kümesine AB yarı doğrusu denir. AB " AB yarı doğrusu diye okunur. Düzlem Bir masanın üstü, durgun su yüzeyi gibi tamamen düz ve aynı zamanda her yöne sınırsız olan noktaların oluşturduğu kümeye düzlem denir. B B d d AÇILAR Başlangıç noktaları B aynı olan iki ışının birleşimine Açı denir. Yani, 6AB ve 6 AC A C ışınlarının birleşimi ile oluşan açı BAC ya da CAB açısıdır. % % BAC açısı BAC ya da CAB şeklinde gösterilir. Açının Ölçüsü 6AB ve 6 AC ışınları ara- [AB [AC = V A sında kalan bölgeye W A nın ölçüsü denir. Her W A na 0 ile 360 arasında bir tek α reel sayı karşılık gelir. Bu A C reel sayıya BAC açısının (ya da CAB açısının) ölçüsü denir. Yani BAC açısının ölçüsü α dır. % ve m( BAC) = m( W A) = a veya % s( BAC) = s( W A) = a ile gösterilir. Eş Açılar: Ölçüleri eşit olan açılara eş açılar denir. Yani, m( W A) = m( B W ) & A ile B açıları eş açılardır. Açının Düzlemde Ayırdığı Bölgeler Herhangi bir açı düzlemi üç farklı bölgeye ayırır. Bu bölgeler I. Açının kolları II. III. Açının iç bölgesi Açının dış bölgesi Açı Ölçü Birimleri A Derece, Grad, Radyan açı ölçü birimleridir. Genelde ölçü birimi olarak derece kullanılır. 20, 40,... şeklinde gösterilir. Bu üç farklı açı ölçü birimleri arasındaki bağıntıyı şöyle verebiliriz. D: Derece G: Grad R: Radyan olmak üzere D G R = = bağıntısı vardır r α I. III. B B II. C 1

19 Geometrik Kavramlar ve Doğruda Açılar NOT Bir ışının başlangıç noktası etrafında bir tur döndürülmesi ile oluşan açı 360, 400 Grad ve 2π Radyandır. Derecenin Alt Birimleri 1 Bir derece 1ʹ Bir dakika 1ʹʹ Bir saniye AÇI ÇEŞİTLERİ Dar Açı 1 = 60ʹ 1ʹ = 60ʹʹ 1 = 3600ʹʹ dir. Ölçüsü 0 ile 90 arasında olan açılara dar açı denir. Yani, 0 < a < 90c + a dar açıdır. A α B Dik Açı Ölçüsü 90 olan açıya dik açı denir. Yani, a = 90 + a dik açıdır. B A α C C Geniş Açı Ölçüsü 90 ile 180 arasında olan açılara geniş açı denir. Yani, 90 < a < a geniş açıdır. B Doğru Açı Ölçüsü 180 olan açıya doğru açı denir. Yani, a = a doğru açıdır. α=180 B A Tam Açı Ölçüsü 360 olan açıya tam açı denir. Yani, a = a tam açıdır. α=360 A Örnek B A, O ve B noktaları doğrusal, C D % 7α m( DOB) = 2a 3α 2α % A O B m( COD) = 7a ve % m( AOC) = 3a Yukarıdaki verilenlere göre, α kaç derecedir? A) 10 B) 12 C) 15 D) 18 E) 20 C Çözüm: A, O ve B noktaları doğrusal olduğundan doğru açı tanımı gereği 180 lik açı meydana getirirler. Yani, 3a+ 7a+ 2a = 180 dir. 12a = 180 & a = 15 bulunur. Komşu Açılar Köşeleri ve birer kenarı ortak olan iç bölgelerinin kesişimleri boş küme olan açılara komşu açılar denir. C B A α C % % Yani, COB ile BOA komşu iki açıdır. O A 2

20 Geometrik Kavramlar ve Doğruda Açılar AÇIORTAY Açıyı iki eşit açıya ayıran ışına C açıortay denir. B Yani, m( COB % ) = m( BOA % ) dır. % 6 OB ye COA nın açıortayı denir. O [OC ile [OA ya açıortayın kolları (kenarları) denir. A Örnek Komşu iki açının açıortayları arasında kalan açı 54 dir. Buna göre, bu iki açının ölçüleri toplamı kaç derecedir? A) 100 B) 104 C) 106 D) 108 E) 110 Çözüm: β βα A E 54 C D Örnek A, O ve B noktaları doğrusal 6 OC ile 6 OF açıortay % C m( DOE) = 80 o A D 80 Yukarıdaki verilenlere göre, m ( COF ) kaç derecedir? A) 100 B) 110 C) 120 D) 130 E) 140 Çözüm: A, O ve B noktaları doğrusal olduğundan meydana gelen açıların ölçüleri toplamı 180 dir. % % m( AOC) = m( COD) = a % % m( EOF) = m( FOB) = b dersek C A D α α 80 O E β β F B 2a+ 2b+ 80 = 180 & 2a+ 2b = 100 & a+ b = 50 m( COF % ) = a+ b+ 80 & m( COF % ) = 130 bulunur. O E F B O α B % % BOC ile COA komşu iki açıdır. 6 OD ile 6 OE % açıortaydır. m( DOE) = 54 olduğundan % % m( BOD) = m( DOC) = a ve % % m( COE) = m( EOA) = b dersek % m( DOE) = a+ b = 54 dir. % % Buradan m( BOC) + m( COA) = 2a+ 2b NOT 2( a+ b) = 108 > bulunur. 54 Açıortay üzerinde alınan herhangi bir noktanın, açının kollarına olan dik uzunlukları birbirine eşittir. 6 OD açıortay, 6 OB ile 6 OA açıortayın kolları olmak üzere 6CK@ = 6OB, 6DL@ = 6OB, 6CE] = 6OA ve 6DF@ = 6OA çizilirse B L D CK = CE, DL = DF ve K C KO = EO, LO = FO dur. O E F A 3

21 Geometrik Kavramlar ve Doğruda Açılar TÜMLER AÇILAR Ölçüleri toplamı 90 olan iki açıya tümler iki açı denir. B C Örnek Bütünler iki açıdan biri diğerine bölündüğünde bölüm 4, kalan 10 dir. Buna göre, küçük açı kaç derecedir? Yani, α ile β bulundukları açıların ölçüleri olmak üzere a+ b = 90 + a ile β tümler iki açıdır. α nın tümleri 90 α β nın tümleri 90 β dır. O α β A A) 32 B) 34 C) 36 D) 38 E) 40 Çözüm: Bütünler iki açı α ile β olsun. O hâlde, α + β = 180 dir. Verilen denklem yazılacak olursa BÜTÜNLER AÇILAR Ölçüleri toplamı 180 olan iki açıya bütünler açılar denir. β α C α β 4 10 α = 4β + 10 dir. Buradan a = 4b+ 10 denklemi a+ b = 180 denkleminde yerine yazılacak olursa Yani, α ile β bulundukları açıların ölçüleri olmak üzere a+ b = a ile β bütünler iki açıdır. α nın bütünleri 180 α A O B 4β β = 180 5β = 170 β = 34 α = 146 dır. O hâlde, küçük açı β = 34 bulunur. β nın bütünleri 180 β dır. TERS AÇILAR Kesişen iki doğrunun oluşturduğu açılardan birbirine komşu olmayan açılara ters açılar denir. d 1 c b d a Örnek Bir açının 4 katının 5 fazlası aynı açının tümlerine eşit olduğuna göre, açının bütünleri kaç derecedir? A) 157 B) 159 C) 161 D) 163 E) 165 Çözüm: Açı Tümleri α 90 α dır. Denklem kurulursa 4α + 5 = 90 α dır. 5α = 85 α = 17 bulunur. Yani, Kesişen d 1 ve d 2 doğrularında at ile ct, b t ile d t açıları ters açılardır. Ters açıların ölçüleri birbirine eşittir. a = c ve b = d dir. PARALEL İKİ DOĞRUNUN BİR KESEN İLE YAPTIĞI AÇILAR d 1 // d 2 ve a, b, c, d, x, y, z, t bulundukları açıların ölçüleridir. b a c d d 2 d 1 O hâlde, açının bütünleri y x a = = 163 bulunur. z t d 2 4

22 Geometrik Kavramlar ve Doğruda Açılar (i) Yöndeş açılar d 1 // d 2 ise at ile xt, b t ile yt, d t ile t, ct ile zt yöndeş açılardır. Yöndeş açıların ölçüleri birbirine eşittir. Yani, a = x, b = y, c = z, d = t dir. PARALEL İKİ DOĞRUNUN BİRDEN ÇOK KESEN İLE MEYDANA GETİRDİĞİ AÇILAR (i) d1// d2 ve d3+ d4= " B, α, δ, β bulundukları açıların ölçüleri olmak üzere α + δ = β dır. (ii) İç ters açılar α A d 3 d 1 d 1 // d 2 ise B β ct ile xt ve d t ile yt iç ters açılardır. İç ters açıların ölçüleri birbirine eşittir. Yani, c = x ve d = y dir. δ C d 4 d 2 (ii) d 1 // d 2 (iii) Dış ters açılar d1// d2 ise at ile zt ve b t ile t dış ters açılardır. Dış ters açıların ölçüleri birbirine eşittir. Yani, a = z ve b = t dir. α, δ, β bulundukları açıların ölçüleri olmak üzere α + β + δ = 360 dir. A α B β δ d 1 (iv) Karşı durumlu açılar C d 2 d 1 // d 2 ise ct ile yt ve d t ile xt karşı durumlu iki açıdır. Karşı durumlu açıların ölçüleri toplamı 180 dir. Yani, c+ y = 180 ve d+ x = 180 dir. NOT Paralel doğrular n doğruyla kesilirse meydana gelen aynı yönlü açıların ölçüleri toplamı n 180 dir. (iii) d 1 // d 2 ise şekildeki açılar ardışık zıt yönlü açılardır. NOT Karşı durumlu açıların açıortayları birbirine diktir. Aynı yöndeki açıların ölçüleri toplamı ile bu açılara göre, ters yönde olan aynı yönlü açıların ölçülerinin toplamları birbirine eşittir. Yani, d 1 // d 2 6 AC ile 6 BC açıortay & 6AC = 6 BC dir. A d 3 C d 1 α x β y δ d 1 B d 2 Yani, α, δ, β, x, y bulundukları açıların ölçüleri olduğuna göre a+ b+ d = x+ y dir. d 2 5

23 KPSS soruda 86 SORU VİDEO DESTEKLİ GENEL YETENEK - GENEL KÜLTÜR MATEMATİK KONU ANLATIMLI PRATİK BİLGİLER SINAVLARA EN YAKIN ÖZGÜN SORULAR VE AÇIKLAMALARI

24 Komisyon KPSS Matematik Konu Anlatımlı ISBN Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. AŞ ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. 1. Baskı: 2018, Ankara Proje-Yayın Yönetmeni: Mehmet Ali Tutlu Dizgi-Grafik Tasarım: Dilara Çetiner Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı Sonçağ Yayıncılık Matbaacılık Reklam San Tic. Ltd. Şti. İstanbul Cad. İstanbul Çarşısı 48/48 İskitler - Ankara ( ) ( ) Yayıncı Sertifika No: Matbaa Sertifika No: İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi: Yayınevi Belgeç: Dağıtım: Dağıtım Belgeç: Hazırlık Kursları: İnternet: E-ileti: pegem@pegem.net

25 ÖN SÖZ Değerli Adaylar; Bu kitap; Kamu Personeli Seçme Sınavı (KPSS) Genel Yetenek Testinde önemli bir ağırlığı bulunan Sözel Akıl Yürütme, Dil Bilgisi ve Yazım Kuralları kapsamındaki 30 sorunun hızlı ve hatasız bir şekilde çözümü hedeflenerek hazırlanmıştır. Kitap, sorulmuş ve sorulması olası soruların titizlikle incelenmesiyle hazırlanmış olup; MATEMATİK Temel Kavramlar, Sayılar, Bölme-Bölünebilme Kuralları, Asal Çarpanlara Ayırma EBOB EKOK, Birinci Dereceden Denklemler, Rasyonel Sayılar, Üslü Sayılar, Köklü Sayılar, Çarpanlara Ayırma, Eşitsizlik Mutlak Değer, Oran Orantı, Problemler, Kümeler, Fonksiyon - İşlem - Modüler Aritmetik, Permütasyon Kombinasyon Olasılık Tablo ve Grafikler bölümlerinden oluşmaktadır. Konuların sınav formatına uygun ve soru çözümünü kolaylaştıracak bir şekilde, açık ve anlaşılır bir dille ifade edilmesine; bilgilerin resim, şekil, şema, kavram haritaları, tablo, grafik ve etkinliklerle somutlaştırılmasına özen gösterilmiştir. Her ünitenin sonunda; çözümlü testler ve cevaplı testler yer verilmiştir. Bu kitabın hazırlanmasında yardım, destek ve katkılarını esirgemeyen meslektaşlarıma, PEGEM AKADEMİ yayınevi ve dershanesi çalışanlarına ve öğrencilerime teşekkürü bir borç bilirim. Bu kitap, uzun bir birikimin ve yoğun bir emeğin ürünüdür. Kitapla ilgili görüş ve önerileriniz bu ürünün niteliğini daha da arttıracaktır. Değerli görüş ve önerilerinizi lütfen bizimle pegem@pegem.net aracılığıyla paylaşınız. Kitabın çalışmalarınızda yararlı olmasını temenni eder, KPSS de ve meslek hayatınızda başarılar dilerim. Editörler: Kenan Osmanoğlu Kerem Köker Play Store ve Apple Store den Pegem Kampüs uygulamasını indiriniz. Mail adresiniz ve şifreniz ile üyelik alınız. Uygulama içerisinde yer alan aktivasyon seçeneği ile kitabınızda bulunan aktivasyon kodunu girerek üyeliğinizi aktif ediniz. Kitabınızın içerisinde (solda) ve bölüm başlarında bulunan QR kodunu okutarak video dersleri izleyebilirsiniz. İlk girişinizden sonra kitabınızla ilgili tüm videolara kitap olmadan da uygulamadaki kitaplık bölümünden ulaşabilirsiniz.

26

27 İÇİNDEKİLER 1. Bölüm Temel Kavramlar Temel Kavramlar...1 Çözümlü Test Cevaplı Test Karma Test Bölme Bölünebilme...36 En Büyük Ortak Bölen (Ebob)...41 En Küçük Ortak Kat (Ekok)...41 Çözümlü Test...45 Cevaplı Test Karma Test Bölüm Üslü Sayılar Üslü Sayılar Çözümlü Test Cevaplı Test Karma Test Köklü Sayılar Çözümlü Test Cevaplı Test Çarpanlara Ayırma Çözümlü Test Cevaplı Test Rasyonel Sayılar...57 Ondalık Sayılar...60 Çözümlü Test...62 Cevaplı Test Bölüm Oran Orantı ve Problemler Oran - Orantı Çözümlü Test Bölüm Birinci Dereceden Bir Bilinmeyenli Denklemler Birinci Dereceden Bir Bilinmeyenli Denklemler...70 Çözümlü Test...78 Cevaplı Test...82 Basit Eşitsizlikler...84 Çözümlü Test...90 Cevaplı Test...94 Mutlak Değer...96 Çözümlü Test Cevaplı Test Karma Test Cevaplı Test Sayı ve Kesir Problemleri Çözümlü Test Cevaplı Test Yaş Problemleri Çözümlü Test Cevaplı Test Yüzde Problemleri Kâr - Zarar Problemleri Faiz Problemleri Çözümlü Test Cevaplı Test Karışım Problemleri Çözümlü Test Cevaplı Test v

28 İÇİNDEKİLER İşçi Problemleri Havuz Problemleri Çözümlü Test Cevaplı Test Hareket Problemleri Nehir Problemleri Tren Problemleri Bölüm Saymanın Temel Kuralları PERMÜTASYON KOMBİNASYON OLASILIK Çözümlü Test Cevaplı Test Çözümlü Test Cevaplı Test Bölüm Kümeler Kümeler Çözümlü Test Cevaplı Test İşlem Modüler Aritmetik Çözümlü Test Cevaplı Test Kartezyen Çarpım Bağıntı Fonksiyon Çözümlü Test Bölüm Sayısal Mantık Sayısal Mantık Problemleri Sayı Dizileri Tablo-Grafik Okuma Daire Grafiği Sütun Grafiği Çözümlü Test Cevaplı Test Karma Test Çözümlü Test Karma Test Karma Test Cevaplı Test vi

29 Temel Kavramlar 1. Bölüm Rakam: TEMEL KAVRAMLAR Sayıları ifade etmeye yarayan sembollere rakam denir. 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9 onluk sistemde kullanılan rakamlardır. Sayı: Bir çokluk belirtmek için rakamların belirli bir kurala göre, bir araya getirilmesiyle oluşan ifadeye sayı denir ,, 7, birer sayıdır. (ab) iki basamaklı bir sayıdır. a 0 dır. ab = 10a + b Birler basamağı Onlar basamağı Sayı Kümeleri 1. Sayma Sayıları Kümesi ^N + h + N = { 123,,,...} 2. Doğal Sayılar Kümesi ^Nh N = { 0, 123,,,...} 3. Tam sayılar Kümesi ^Zh abc = 100a + 10b + c Birler basamağı Onlar basamağı Yüzler basamağı Bir başlangıç noktasına göre, ileride ve geride, yukarıda veya aşağıda kalan değerler pozitif (+) ve negatif ( ) sayılar ile ifade edilir. + - Z = { 123,,,...} Z = {..., -3,-2,-1} Z = Z -,{ 0}, Z + 0 pozitif ya da negatif değildir. 4. Rasyonel Sayılar a a ve b birer tam sayı, b 0 olmak üzere şeklinde b yazılabilen sayılara rasyonel sayı denir. Q a = & ab,! Zveb! 0 0 b ,,, 7, 9... birer rasyonel sayıdır İrrasyonel Sayılar a a ile b birer tam sayı ve b 0 iken şeklinde yazılamayan sayılara irrasyonel sayılar denir. b 1 3, e, r, irrasyonel sayılardır Reel (Gerçel) Sayılar Rasyonel ve irrasyonel sayılar kümelerinin tüm elemanlarını içeren sayı kümesidir , 3,,,, - 5 reel sayılardır Tek ve Çift Sayılar 2 ile bölünebilen sayılara çift, bölünemeyen sayılara tek sayılar denir. n bir tam sayı olmak üzere 2n çift sayıların genel terimini, (2n 1) tek sayıların genel terimini belirtir. T tek sayıları, Ç çift sayıları göstermek üzere, tek ve çift sayılarının işlemleri T " T = Ç T T = T T " Ç = T T Ç = Ç Ç " Ç = Ç Ç Ç = Ç şeklinde gösterilebilir. Ancak tek ve çift sayıların birbirine bölümleri ile ilgili kesinlik durumu olmayabilir. Örneğin T T işleminin sonucu her zaman bir tam sayı olmadığından bir yorum yapılamaz. Ancak; bu bölme işlemlerinin sonuçlarının tam sayı olduğunu kabul ederek şu yorumlar yapılabilir: T = Tektir. T Ç = Ç ifttir. T = 5 = 3, = 6 = 4, Ç kesinlik yoktur. Çünkü Ç = 12 = " tanımsız 0 0 " belirsiz 0 çift tek Bir sayının tam sayı kuvveti ile ilgili de kesin bir yorum yapılamaz. Ancak şu şekilde yorumlar yapılabilir: T T = 3 3 = 27 tek, =! Z 27 T Ç = 5 2 = 25 tek, =! Z 25 Ç T = 2 3 = 8 çift, =! Z 8 Ç Ç = 2 4 = 16 çift Ç Ç = 2 0 = 1 tek Ç Ç = 0 0 = belirsiz Dolayısıyla iki çift sayının birbirine bölümünün ve bir çift sayının çift kuvvetinin sonuçları ile ilgili kesinlik yoktur. 1

30 Temel Kavramlar Pozitif ve Negatif Sayılar Sıfırdan büyük sayılara pozitif, sıfırdan küçük sayılara negatif sayılar denir. Pozitif ve negatif sayıların işlemleri; (+) + (+) = + (+) (+) = + + ( ) = ( ) + ( ) = ( ) ( ) = + Pozitif bir reel sayının bütün kuvvetleri pozitif, negatif bir reel sayının çift kuvvetleri pozitif, tek kuvvetleri negatiftir. ( 2) 2 = ( 2) ( 2) = 4 ( 2) 3 = ( 2) ( 2) ( 2) = = 2 2 = 4 Örnek x ve y doğal sayılardır. x + y = 20 olduğuna göre, (x y) çarpımının en büyük ve en küçük değerini bulunuz. Çözüm: Toplamları verilen iki doğal sayının çarpımının en büyük değeri alması için sayıların birbirine yakın, en küçük değeri alması için sayıların birbirine uzak olması gerekir. x + y = = = 0 en küçük = = = = 100 en büyük Örnek x, y ve z birer tam sayıdır. x y = 24 ve y z = 18 olduğuna göre, (x + y + z) toplamının en büyük ve en küçük tam sayı değeri kaçtır? Çözüm: x y = 24 y z = 18 ortak çarpan olan y sayısına değer vererek çözüme başlanır. y = 1 x y = 24 x = 24 y z = 18 z = 18 Böylece x + y + z = 43 bulunur. y = 1 x y = 24 için x = 24 y z = 18 için z = 18 Böylece x + y + z = 43 bulunur. Örnek x bir reel sayıdır. 5x + 13 sayısı en büyük negatif tam sayı olduğuna göre, x kaçtır? Çözüm: En büyük negatif tam sayı 1 dir. 5x + 13 = 1 5x = x =- 5 Örnek x ve y birer tam sayıdır. x y = 20 olduğuna göre, (x + y) toplamının en büyük ve en küçük değerini bulunuz. Örnek a, b ve c birer rakamdır. a = 3b ve b > c olduğuna göre, üç basamaklı en büyük abc sayısı kaçtır? Çözüm: Çarpımları verilen iki tam sayının toplamının en büyük ve en küçük değeri için sayıların birbirine uzak olması gerekir. x y = = = 21 en büyük 10 2 = = ( 1) = = 21 en küçük Çözüm: a = 3b b > c b = 1 a = 3 1 > c b = 2 a = 6 2 > c b = 3 a = 9 3 > c en büyük abc sayısı istendiği için a = 9 b = 3 c = 2 olmalıdır. Böylece abc = 932 bulunur. 2

31 Temel Kavramlar Örnek x, y ve z birer rakamdır. x y = 4 ve z = y 2 olduğuna göre, üç basamaklı en küçük zxy sayısı kaçtır? Örnek a + 5 2a + 4 ve 2a + 4 a + 5 ifadeleri birer tam sayı olduğuna göre, a nın alabileceği tam sayı değerlerinin toplamı kaçtır? Çözüm: x y = 4 ve y z = 2 ortak değişken olan y ye değer vererek çözüme başlanır. y z = 2 x y = 4 z = 0 için 2 0 = = 4 z = 1 için 3 1 = = 4 z = 2 için 4 2 = = 4 z = 3 için 5 3 = = 4 z = 4 için x = 10 olur ki bu durumda x rakam olmaz. O hâlde yazılabilecek zxy sayıları 062, 173, 284, 395 ve Bu sayıların en küçüğü 173 tür. Çözüm: a + 5 2a + 4 ve birer tam sayı olduğuna göre, 2a + 4 a + 5 a + 5 a + 5 = 1 veya =- 1 olmalıdır. O hâlde 2a + 4 2a + 4 a + 5 = 1 & a + 5 = 2a + 4 2a + 4 a = 1 a + 5 =- 1 & a+ 5 =- ( 2a+ 4) 2a + 4 a+ 5 =-2a-4 3a =-9 a =-3 O hâlde, a nın alabileceği tam sayı değerlerinin toplamı: 1 3 = 2 dir. Örnek a, b ve c sıfırdan farklı tam sayılar olmak üzere a b = 6c eşitliğine göre, a b c nin alabileceği değerleri bulunuz. Çözüm: a b = 6c olduğundan a b c = 6c c = 5c dir. a, b, c sıfırdan farklı tam sayılar olduğundan a b c işleminin sonucu, 5 in katı olan tüm pozitif ve negatif tam sayılara eşittir. Ancak 0 olamaz. Örnek a, b ve c birbirinden farklı rakamlar olmak üzere, 2a + 4b 3c işleminin sonucunun en büyük ve en küçük değerini bulunuz. Çözüm: Örnek x y ve y + 4 sayıları aynı tam sayıya eşit olduğuna göre, x y çarpımının sonucu hangi değerleri alabilir? Çözüm: x y = y + 4 x = 2y + 4 olduğundan x daima çift tam sayıdır. Dolayısıyla x y daima çift tam sayı değerlerini alabilir. 2a + 4b 3c işleminin en büyük değeri için a ve b en büyük, c en küçük olmalıdır. b = 9 a = 8 c = 0 için = = 52 2a + 4b 3c işleminin en küçük değeri için a ve b en küçük, c en büyük olmalıdır. a = 1 b = 0 ve c = 9 için = 2 27 = 25 elde edilir. 3

32 Temel Kavramlar Örnek a, b ve c birbirinden farklı pozitif tam sayılardır. a 2 = b 2 b + 2 = c 3 olduğuna göre, a + b + c toplamının en küçük değeri kaçtır? Çözüm: a 2 = b 2 b + 2 = c 3 c sayısının 3. kuvveti alındığı için en küçük değer c ye verilerek başlanır. c = 0 ve c = 1 olursa b negatif olacağından c = 2 için b + 2 = 2 3 b + 2 = 8 b = 6 a 2 = 6 2 a 2 = 36 a = 38 Böylece a + b + c = = 46 elde edilir. Örnek a, b ve c birbirinden farklı pozitif tam sayılardır. 5a + 3b + c = 120 olduğuna göre, a nın alabileceği en büyük değer kaçtır? Çözüm: 5a+ 3b+ c = (b ile c nin değeri 0 olamaz.) Böylece a sayısı en çok 23 bulunur. Örnek a, b ve c birer sayma sayısı ve a < b < c olmak üzere 3a + 5b + c = 61 olduğuna göre, c nin en küçük değeri kaçtır? Çözüm: Örnek a, b ve c birbirinden farklı rakamlardır. 7 a = olduğuna göre, kaç farklı (a,b,c) üçlüsü b - c vardır? a < b < c ve c nin en küçük değeri sorulduğundan sayıların yakın olması gerekir. 3a+ 5b+ c = olamaz. 7 < 8 < 0 değildir olur. 6 < 7 < 8 Buradan c = 8 bulunur. Çözüm: 7 a = olduğundan b c işleminin sonucunun b - c 7 yi bölen bir sayı olması gerekir. a = 7 b - c 1 veya 7 olabilir. b c = 1 a = 7 dir. b c = 1 (1,0), (2,1), (3,2), (4,3), (5,4), (6,5) (7,6), (8,7), (9,8) Ancak a = 7 olduğundan (b, c) için (7, 6) ve (8, 7) alınamaz. Dolayısıyla 7 tane (a, b, c) üçlüsü vardır. b c = 7 a = 1 dir. b c = 7 (7, 0), (8, 1), (9, 2) ancak a = 1 olduğundan (b, c) (8, 1) olamaz. Dolayısıyla 2 tane (a, b, c) üçlüsü vardır. Toplamda 9 tane (a, b, c) üçlüsü vardır. Örnek Aşağıdaki sayıların tek veya çift olma durumlarını inceleyiniz. I II III IV Çözüm: I = T T = Tektir. II = Ç T = Çifttir. III = T Ç = Tektir. IV = T + T + Ç = Çifttir. 4

33 Temel Kavramlar Örnek x bir tam sayıdır. 5x 3 sayısı bir çift tam sayı olduğuna göre, aşağıdaki sayıların tek veya çift olma durumlarını inceleyiniz. I. x + 8 II. 3(x 1) III. x 2 + x + 1 IV. 2 x + 5 x Çözüm: 5x 3 çift x tektir. I. x + 8 = T + Ç = Tektir. II. 3(x 1) = T(T T) = Çifttir. III. x 2 + x + 1 = T + T + T = Tektir. IV. 2 x + 5 x ifadesinde bir tam sayı olduğundan kesinlik yoktur. Örnek x, y ve z birer tam sayıdır. 3x + 1, x 4 + y, x + (y z 2 ) ifadeleri birer tek sayı olduğuna göre, aşağıdaki sayıların tek veya çift olma durumlarını inceleyiniz. x$ y I. z II. x y z III. x z + y x IV. x z V. y 2 + z Örnek a, b ve c birer tam sayıdır. 2 a$ b + 7 = 8 olduğuna göre, a, b ve c nin tek ve c çift olma durumlarını inceleyiniz. Çözüm: 2 a$ b = 8 & ab + 7 = 8c c 2 a$ b + 7 = c tek çift tek sayı olmalıdır. a b 2 tek sayı a ve b tek sayıdır. c tek veya çift olabilir, kesinlik yoktur. Örnek I. x 3 y 5 < 0 II. y z 3 > 0 x$ y III. < 0 z olduğuna göre, x, y ve z sayılarının işaretlerini bulunuz. Çözüm: I. x 3 y 5 < 0 x ve y zıt işaretlidir. II. y z 3 > 0 y ve z aynı işaretlidir. xy III. < 0 x y ve z zıt işaretlidir. z x 3 y 5 < 0 x y < 0 olduğundan III. öncüldeki xy < 0 için z > 0 olmalıdır. z z > 0 y > 0 y > 0 x < 0 olmalıdır. Dolayısıyla x : y : + z : + Çözüm: 3x + 1 = T x çift x 4 + y = T y tek 2 x+ yz = T Ç + 8 z tek T x$ y Ç $ T I. = kesin değildir, tam bölünmeyebilir. z T II. x y z = Ç T T = Çifttir. III. x z + y x = x, y, z tam sayı olduğu için negatif tam sayılar için sonuç tam sayı olmayabilir. IV. x z = Ç T = Tektir. V. y 2 + z = T + T = Çifttir. Örnek a 4 b c < 0 a b 2 c 3 > 0 olduğuna göre, a, b ve c sayılarının işaretlerini yorumlayınız. Çözüm: a 4 b c < 0 için a 4 > 0 olduğundan b c < 0 olmalıdır. Yani b ve c zıt işaretlidir. a b 2 c 3 > 0 için b 2 > 0 olduğundan a c 3 > 0 olmalıdır. O hâlde a ve c aynı işaretlidir. a : + c : + b : veya a : c : b : + olabilir. 5

34 KPSS soruda 86 SORU VİDEO DESTEKLİ GENEL YETENEK - GENEL KÜLTÜR TARİH KONU ANLATIMLI PRATİK BİLGİLER SINAVLARA EN YAKIN ÖZGÜN SORULAR VE AÇIKLAMALARI

35 Komisyon KPSS Tarih Konu Anlatımlı ISBN Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. AŞ ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. 1. Baskı: 2018, Ankara Proje-Yayın Yönetmeni: Mehmet Ali Tutlu Dizgi-Grafik Tasarım: Gamze Şahin Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı Baskı: Sonçağ Yayıncılık Matbaacılık Reklam San Tic. Ltd. Şti. İstanbul Cad. İstanbul Çarşısı 48/48 İskitler - Ankara ( ) ( ) Yayıncı Sertifika No: Matbaa Sertifika No: İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi: Yayınevi Belgeç: Dağıtım: Dağıtım Belgeç: Hazırlık Kursları: İnternet: E-ileti: pegem@pegem.net

36 ÖN SÖZ Değerli Adaylar; Bu kitap; Kamu Personeli Seçme Sınavı (KPSS) Genel Kültür Testi nde önemli bir yer tutan Tarih kapsamındaki 27 soruyu etkili bir şekilde çözebilmeniz amacıyla hazırlanmıştır. Kitap, sorulmuş ve sorulması olası soruların titizlikle incelenmesiyle meydana getirilmiş olup; İslamiyet Öncesi Türk Tarihi, Türk-İslam Tarihi, Yerleşme ve Devletleşme Sürecinde Selçuklu Türkiyesi (XI. - XIII. Yüzyıllar) Osmanlı Tarihi, Osmanlı Yenileşme ve Demokratikleşme Hareketleri, Avrupa da Yaşanan Gelişmeler ve Bu Gelişmelerin Türk-İslam Dünyasına Etkileri, XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti, Kurtuluş Savaşı Hazırlık Dönemi, Kurtuluş Savaşı Muharebeler ve Antlaşmalar Dönemi, Cumhuriyet Dönemi, Atatürk Dönemi Türk Dış Politikası ve Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi bölümlerinden oluşmaktadır. Her ünitenin sonunda, çözümlü testler ve cevaplı testler yer verilmiştir. Bu kitabın hazırlanmasında yardım, destek ve katkılarını esirgemeyen meslektaşlarıma, PEGEM AKADEMİ yayınevi ve dershanesi çalışanlarına ve öğrencilerime teşekkürü bir borç bilirim. Bu kitap, uzun bir birikimin ve yoğun bir emeğin ürünüdür. Kitapla ilgili görüş ve önerileriniz bu ürünün niteliğini daha da artıracaktır. Değerli görüş ve önerilerinizi lütfen bizimle pegem@pegem.net aracılığıyla paylaşınız. Kitabın çalışmalarınızda yararlı olması dileğiyle, KPSS de ve meslek hayatınızda başarılar. Pegem Akademi iii

37

38 İÇİNDEKİLER 1. Bölüm İslamiyet Öncesi Türk Tarihi İslamiyet Öncesi Türk Tarihi...1 Türk Adının Anlamı...1 Orta Asya da Kültür Merkezleri...1 Türklerin Ana Yurdu...1 Orta Asya Türk Göçlerinin Sebepleri ve Sonuçları... 2 İskitler (Sakalar)...2 Tarihte Türk Devletleri ve Toplulukları...3 Asya Hun Devleti (Büyük Hun Devleti)...3 Kavimler Göçü ve Avrupa Hun Devleti...4 Avrupa Hun Devleti ( )...4 Kök Türk Devleti...5 Uygurlar ( )...6 Diğer Türk Devletleri ve Toplulukları...7 Avarlar (Juan Juanlar / Aparlar)...7 Bulgarlar...7 Hazarlar...7 Peçenekler...8 Kıpçaklar (Kumanlar)...8 Oğuzlar (Uzlar)...8 Türgeşler (Türgişler)...8 Kırgızlar...8 Akhunlar (Eftalitler)...8 Karluklar...9 Tabgaçlar...9 Sabirler (Sibirler)...9 Kimekler...9 İslamiyet Öncesi Türk Kültür ve Uygarlığı...9 Çözümlü Test...17 Cevaplı Test Bölüm Türk-İslam Tarihi Türkler ve İslamiyet...25 Talas Savaşı (751)...25 Türklerin İslamiyet i Benimseme Sebepleri...25 Türklerin İslamiyet e Hizmetleri...25 Mısır da Kurulan Türk Devletleri...26 Tolunoğulları ( )...26 Ihşidiler (Akşitler) ( )...26 İlk Türk - İslam Devletleri...26 İtil Bulgarları...26 Karahanlılar ( )...27 Gazneliler ( )...28 Büyük Selçuklu Devleti ( )...29 Harzemşahlar ( )...31 Eyyûbiler ( )...31 Memlûkler ( )...32 Kültür ve Uygarlık...32 Devlet Yönetimi...32 Hukuk Sistemi...35 Ordu...35 Toprak Sistemi...35 İktisadi ve Ticari Hayat...37 Din ve İnanış...37 Dil, Edebiyat ve Yazı...37 İlim...37 Mimarlık ve Sanat...40 Türk - İslam Mimari eserleri...41 Çözümlü Test...44 Cevaplı Test Bölüm Yerleşme ve Devletleşme Sürecinde Selçuklu Türkiyesi (XI. - XIII. Yüzyıllar) İçindekiler Anadolu da Türkler...52 Anadolu da Kurulan İlk Türk Devlet ve Beylikleri Saltuklular ( )...52 Danişmentliler ( )...53 Mengücekliler ( )...53 Artuklular ( )...53 Türkiye Selçuklu Devleti ( )...53 Haçlı Seferleri...54 Haçlı Seferleri nin sebepleri...54 Haçlı Seferleri...55 Haçlı Seferleri nin Sonuçları...55 v

39 İÇİNDEKİLER II. Kılıç Arslan Dönemi ( )...56 II. Rükneddin Süleymanşah ( )...57 I. Gıyaseddin Keyhüsrev...57 Alaeddin Keykubat ( )...57 II. Gıyaseddin Keyhüsrev ( )...57 Türkiye Selçuklu Devleti nin Yıkılış Dönemi...58 Anadolu da İkinci Türk Devlet ve Beylikler Dönemi Karesioğulları ( )...59 Saruhanoğulları ( )...59 Aydınoğulları ( )...59 Menteşeoğulları ( )...59 Hamitoğulları ( )...59 Germiyanoğulları ( )...59 Karamanoğulları...59 Candaroğulları ( )...59 Osmanoğulları ( )...59 Türkiye de Kurulan Diğer Devletler...60 Dulkadioğulları ( )...60 Ramazanoğulları ( )...60 Eretna Devleti ( )...60 Kadı Burhaneddin Devleti ( )...60 Akkoyunlular ( )...60 Karakoyunlular ( )...60 Türk Dünyası (13. ve 19. Yüzyıl)...61 Moğollar ( )...61 Timur Devleti ( )...61 Babür Devleti ( )...62 Safeviler ( )...62 Kültür ve Uygarlık...62 Çözümlü Test...69 Cevaplı Test Bölüm Osmanlı Tarihi Kuruluş Dönemi (Beylikten Devlete) ( )...77 Osmanlıların büyümesinde etkili olan faktörler Kuruluş Dönemi Padişahları...77 Yükselme Dönemi (Dünya Gücü: Osmanlı Devleti) ( )...81 İstanbul un Fethi nin Sonuçları...81 Yükselme Dönemi Padişahları...81 İstanbul un Fethi nin Sonuçları...82 Çözümlü Test...87 Cevaplı Test Bölüm Osmanlı Devleti Kültür ve Uygarlık Osmanlı Devleti Kültür ve Uygarlık...95 Devlet Anlayışı...95 Merkez Teşkilatı...95 Taşra ve Eyalet Teşkilatı Merkeze Bağlı Eyaletler Toprak Sistemi Toprak Yönetiminde Daha Sonra Yapılan Değişikler Ordu ve Donanma Ekonomik Hayat Sosyal Hayat Hukuk Eğitim Dil ve Edebiyat Bilim Dünyası ve Fikir Hayatı Basın - Yayın Mimari Güzel Sanatlar Çözümlü Test Cevaplı Test Bölüm Osmanlı Yenileşme ve Demokratikleşme Hareketleri Duraklama Dönemi (Arayış Yılları) (XVII. Yüzyıl) ( ) Duraklama Nedenleri XVII. Yüzyıl İç İsyanları XVII. Yüzyıl Siyasi Gelişmeleri Osmanlı - Venedik İlişkileri Osmanlı - Rus İlişkileri Osmanlı - Avusturya İlişkileri XVII. Yüzyıl Islahatları (Duraklama Dönemi) XVII. Yüzyıl Islahatçıları XVII. yy. Islahatlarının Genel Özellikleri Gerileme Dönemi (XVIII. Yüzyılda Değişim ve Diplomasi) ( ) XVIII. Yüzyıl Siyasi Gelişmeleri Osmanlı - İran İlişkileri Osmanlı - Rus ve Avusturya Savaşları ( ) vi

40 İÇİNDEKİLER Osmanlı - Rus Savaşları ( ) Osmanlı - Rus ve Osmanlı - Avusturya Savaşları ( ) Osmanlı - Fransız İlişkileri XVIII. Yüzyıl (Gerileme Dönemi) Islahatları XVIII. Yüzyıl Islahatçıları XVIII. Yüzyıl Islahatlarının Genel Özellikleri Lale Devri ( ) Dağılma Dönemi (En Uzun Yüzyıl) (XIX. Yüzyıl) ( ) Yüzyılda Osmanlı yı Olumsuz Etkileyen Gelişmeler XIX. Yüzyıl Siyasi Olayları XIX. Yüzyıl Islahatları (Dağılma Dönemi) XIX. Yüzyıl Islahatçıları Tanzimat Dönemi Islahatları ( ) Tanzimat Dönemi Yenilikleri Kanunuesasi nin Kabulü (23 Aralık 1876) ve I. Meşrutiyet in İlanı Osmanlıcılık İslamcılık Türkçülük BatıcılıK Çözümlü Test Cevaplı Test Bölüm Avrupa Tarihi Orta Çaǧ da Avrupa Kilise ve Papalık Feodalite (Derebeylik) Haçlı Seferleri Magna Carta (Büyük Şart) (1215) Yüzyıl Savaşları ( ) Yeni Çağ da Avrupa Coğrafi Keşifler Rönesans Reform Aydınlanma Çağı Otuz Yıl Savaşları (Mezhep Savaşları) ( ) Yedi Yıl Savaşları ( ) Amerika Birleşik Devletleri nin Kurulması (1787) Yakın Çağ da Avrupa Fransız İhtilali (1789) Fransız İhtilali ve Osmanlı Devleti Sanayi İnkılabı Sanayi İnkılabı ve Osmanlı Devleti İhtilalleri İhtilalleri İtalya ve Almanya nın Siyasi Birliklerini Kurmaları Modern Siyasal İdeolojiler Bölüm XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti Trablusgarp Savaşı ( ) Uşi (Ouchy) Antlaşması (15 Ekim 1912) Balkan Savaşları ( ) I. Balkan Savaşı II. Balkan Savaşı (1913) Osmanlı Devleti nin Balkan Devletleri ile İmzaladıǧı Antlaşmalar Balkan Savaşları nın Sonuçları I. Dünya Savaşı ( ) I. Dünya Savaşı nın Nedenleri I. Dünya Savaşı nda Osmanlı Devleti Almanya nın Osmanlı Devleti ni Kendi Yanında Savaşa Çekme Nedenleri Osmanlı Devleti nin Almanya nın Yanında Savaşa Katılma Nedenleri Osmanlı Devleti nin Savaşa Katılması Osmanlı Devleti nin Savaştığı Cepheler Osmanlı Devleti ni Paylaşma Tasarıları (Gizli Antlaşmalar) ABD nin Savaşa Katılması Wilson İlkeleri (8 Ocak 1918) I. Dünya Savaşı nı Bitiren Ateşkes Anlaşmaları Paris Barış Konferansı (18 Ocak 1919) I. Dünya Savaşı nı Bitiren Antlaşmalar I. Dünya Savaşı Sonuçları Mondros Ateşkes Anlaşması ve Cemiyetler Mondros Ateşkes Anlaşması (30 Ekim 1918) Cemiyetler İzmir in İşgali ve Kuvayimillîye Çözümlü Test Cevaplı Test vii

41 İÇİNDEKİLER 9. Bölüm Kurtuluş Savaşı Hazırlık Dönemi Genelgeler ve Kongreler Dönemi Mustafa Kemal in Samsun a Çıkışı Samsun Raporu Havza Genelgesi (28 Mayıs 1919) Amasya Genelgesi (Tamimi) (22 Haziran 1919) Erzurum Kongresi (23 Temmuz 7 Ağustos 1919) Balıkesir Kongresi (26-30 Temmuz 1919) Alaşehir Kongresi (16-25 Ağustos 1919) Sivas Kongresi (4-11 Eylül 1919) Amasya Görüşmeleri (Protokolü) (20-22 Ekim 1919) Temsil Heyetinin Ankara ya Gelişi (27 Aralık 1919) Son Osmanlı Mebusan Meclisinin Toplanması (12 Ocak 1920) Misakımillî (Millî Yemin) Kararları (28 Ocak 1920) İstanbul un Resmen İşgali (16 Mart 1920) I. TBMM Dönemi I. TBMM nin Özellikleri I. TBMM de Yer Alan Gruplar I. TBMM nin Faaliyetleri Millî Mücadele Dönemi Basın-Yayın TBMM ye Karşı Yapılan Ayaklanmalar Düzenli Ordunun Kurulması (Kasım-Aralık 1920) Çözümlü Test Cevaplı Test Bölüm Kurtuluş Savaşı Hazırlık Dönemi Kurtuluş Savaşı nda Cepheler Bölüm Cumhuriyet Dönemi II. Türkiye Büyük Millet Meclisi Dönemi Bölüm Çaǧdaş Türk ve Dünya Tarihi Birinci Dünya Savaşı viii

42 İslamiyet Öncesi Türk Tarihi 1. Bölüm Değerli arkadaşlar, İslamiyet Öncesi Türk Tarihi ünitesi KPSS konu dağılımında Anadolu Selçuklu Devleti ve Öncesindeki Türk Devletleri başlığı altında bulunmaktadır. Bu üniteden genel olarak bir soru gelmektedir. Soru, ağırlıklı olarak bilgi merkezli ve ezbere dayalıdır. Nadir de olsa yorum sorusu da gelebilmektedir. Kavram lara dikkat edilmelidir. Devletlerin kurucuları, parlak dönemleri, kurulduğu yerler önem taşır. Yorum sorularında göçebe hayat ile veraset hayatı konuları özellikle dikkat edilmesi gereken yerlerdir. Türk Adının Anlamı Türk adının anlamı, tarihin çeşitli dönemlerinde ve kaynaklarında farklı anlamlara gelir. Türk kelimesinin anlamları şunlardır: Uygur metinlerinde güç, kuvvet, Kaşgarlı Mahmut un Divan-ı Lügati t-türk eserinde olgunluk çağı, Çin kaynaklarında miğfer, Ziya Gökalp türeli (töreli), kanun, nizam sahibi, Birlik kazanmış halk, törü (Barthold), Türemek, çoğalmak (Wambery), Anav (MÖ MÖ 1000) Afanesyova (MÖ MÖ 1700) Andronova (MÖ MÖ 1200) Karasuk (MÖ MÖ 700) Tagar (MÖ MÖ 300) Kültür Merkezleri Aşkabat çevresinde bulunur. Türk kültürünün önemli bir unsuru olan At ilk kez bu kültürde görülmüştür. Türklere ait en eski kültür merkezi olarak kabul edilir. Altay-Sayan Dağları çevresinde Minusinsk te bulunur. Yenisey dolaylarında bulunur. Kültür, geniş bir alanda etkili olmuştur. Türklerin ataları tarafından meydana getirilmiştir. Adını Karasuk Nehri nden alır. Demir madeni dünyanın birçok bölgesine göre daha erken işlenmeye başlanmıştır. Atlı Göçebe kültürünün Orta Asya ya yayılmasını sağlamışlardır. Türk kültürlerinin gelişmiş ve sentezlenmiş halidir. Kültür mensuplarına Altaylılar da denir. Devlete bağlı halk (G. Doerfer), Terk edilmiş (İbnül Fakih), Deniz kıyısında oturan adam (Herodot) de bulunan eski bir Türkçe kelimeden Türk kelimesinin yaygın olarak güç, kuvvet anlamında kullanıldığı anlaşılmaktadır. Türk adı ilk olarak Çin yıllıklarında geçmiştir. Türkiye adı VI. yüzyıldan itibaren Bizans kaynaklarında Orta Asya için kullanılan coğrafi bir terim olmuştur. IX ve X. yüzyıllarda ise Volga Nehri nden Orta Avrupa ya kadar uzanan bölge için, XI. yüzyıldan itibaren Anadolu için kullanılmıştır. Türklerin Ana Yurdu Türklerin ilk ana yurtları Orta Asya dadır. Anayurdun doğusunda; Kingan Dağları, Moğolistan, batısında; Hazar Denizi ve İtil Boyları, güneyinde; Hindikuş ve Karanlık Dağlar, kuzeyinde; Kırgız Bozkırları, Sibirya stepleri bulunur. Türkler Altay-Sayan Dağları, Tanrı Dağları, Aral Gölü, Orhun, Selenga, Amuderya (Ceyhun), Siriderya (Seyhun) Nehirlerine yakın coğrafyada yaşamışlardır. Ötüken Toprak Ana olarak adlandırılmıştır. Orta Asya da Kültür Merkezleri Orta Asya, tarihin farklı dönemlerinde çok sayıda insan topluluklarına beşiklik etmiş ve uygarlık merkezi olarak kullanılmıştır. Orta Asya da bulunan uygarlık merkezleri ve belirgin özellikleri şunlardır: 1

43 İslamiyet Öncesi Türk Tarihi Orta Asya Türk Göçlerinin Sebepleri ve Sonuçları Sebepleri Ağır iklim koşulları Salgın hastalıklar Hayvancılık yapma: Hayvan hastalıkları, otlakların yetersizliği Tarım alanlarının yetersizliği Nüfus artışı Boylar arası mücadele Dış baskılar Göç eden boyların diğerlerini etkilemesi Cihan hâkimiyeti anlayışı: Yeni yurtlar kazanma fikri Özgür ve bağımsız yaşama isteği Türk göçlerinin (göçebe yaşam tarzının) sonuçları şunlardır: Türk tarihini bir bütünlük içerisinde incelemek mümkün olamamaktadır. Farklı coğrafyalarda Türk devletleri kurulmuştur. Türkler, boylar federasyonu şeklinde teşkilatlanmışlardır. Toprak mülkiyeti anlayışı gelişmemiştir. Feodal düzen bulunmaz. Sosyal sınıflaşma yoktur. Toplumsal dayanışma gelişmiştir. Tarıma dayalı ürünler ithal edilmiştir. Hayvancılığa dayalı ürünler ihraç edilmiştir. Hukukta cezalar kısa süreli ya da ölüm gibi katı olmuştur. Edebiyatta yazılı kültür gelişmemiştir. Sözlü kültür gelişmiştir. Türk yaşantısında farklı din ve inançlar görülmüştür. Savaşçı özellikler gelişmiştir. Türkler başka kültürleri etkilemişler, onlardan etkilenmişlerdir. Duvar sanatı (mimari, çini, fresk) gelişmemiştir. İskitler (Sakalar) Orta Asya kökenli, atlı göçebe Türk toplulukları tarafından kurulmuştur. Kırım, Kafkas, Hazar coğrafyasında hakim olmuşlardır. Kimmer, Asur, Pers ve Urartularla mücadele yapmışlardır. İskitlerin önemli özellikleri şunlardır: En önemli hükümdarı Alpertunga dır. Alpertunga ve Şu destanlarının sahipleridir. Firdevsi, Şehname adlı eserinde Alpertunga dan Efrasiyap adı ile söz etmiştir. Alpertunga Destanı, İskit ve Pers savaşlarını anlatmıştır. Üzengi yi bulmuşlardır. Tomris adında kadın hükümdarları vardır. Amazon Kadınları bir süre İskitlerin hakimiyetinde yaşamını sürdürmüşlerdir. Altın işlemeciliğinde gelişmişlerdir: Bozkırın Kuyumcuları olarak anılmışlardır. Ölülerini kurganlara, mumyalayıp gömmüşlerdir. Gök tanrı ve Şamanizm inançlarını benimsemişlerdir. Keçeden yapılmış çadırı dört tekerlekli araba üzerine yerleştirerek kullanmışlardır. Ekonomileri hayvancılığa dayalıdır. Yoğurt, çökelek yaparak kımız içmişlerdir. Sanatta hayvan üslubunu benimsemişlerdir. Günümüz Yakut Türkleri, İskit soyundan gelmektedir. Tarihte Türk Devletleri ve Toplulukları Asya da kurulanlar Asya Hun Devleti Köktürkler Uygurlar Türgeşler Kırgızlar Sibirler Akhunlar Karluklar Başkırtlar Tabgaçlar Avrupa da kurulanlar Avrupa Hunları Avarlar Bulgarlar Macarlar Hazarlar Kıpçaklar Oğuzlar Peçenekler 2

44 KPSS soruda 86 SORU VİDEO DESTEKLİ GENEL YETENEK - GENEL KÜLTÜR TÜRKÇE SÖZEL MANTIK KONU ANLATIMLI PRATİK BİLGİLER SINAVLARA EN YAKIN ÖZGÜN SORULAR VE AÇIKLAMALARI

45 Komisyon KPSS Türkçe Konu Anlatımlı ISBN Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. AŞ ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. 1. Baskı: 2018, Ankara Proje-Yayın Yönetmeni: Mehmet Ali Tutlu Dizgi-Grafik Tasarım: Dilara Çetiner Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı Baskı: Vadi Grup Basım A.Ş. İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 2284 Sokak No:105 Yenimahalle/ANKARA ( ) Yayıncı Sertifika No: Matbaa Sertifika No: İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi: Yayınevi Belgeç: Dağıtım: Dağıtım Belgeç: Hazırlık Kursları: İnternet: E-ileti: pegem@pegem.net

46 ÖN SÖZ Değerli Adaylar; Bu kitap; Kamu Personeli Seçme Sınavı (KPSS) Genel Yetenek Testinde önemli bir ağırlığı bulunan Sözel Akıl Yürütme, Dil Bilgisi ve Yazım Kuralları kapsamındaki 30 sorunun hızlı ve hatasız bir şekilde çözümü hedeflenerek hazırlanmıştır. Kitabın çalışmalarınızda yararlı olmasını temenni eder, KPSS de ve meslek hayatınızda başarılar dilerim. Pegem Akademi Uygulamanızı mağazalarından Pegem Kampüs yazarak indirebilirsiniz. Uygulama İndirme Üyelik Üyelik ekranını eksiksiz doldurduktan sonra uygulamayı kullanmaya başlayabilirsiniz. Üye girişi yaptıktan sonra açılan pencerede sağ altta bulunan aktivasyon menüsünden kitabınızın aktivasyon işlemini yapabilirsiniz. Aktivasyon Aktif Kitaplar Aktivasyonunu yapmış olduğunuz kitap veya kitaplarınızı Aktif Kitaplar sekmesinden görüntüleyebilir ve videolarınızı izlemeye başlayabilirsiniz. QR kodları uygulamamızda bulunan kamera simgesini kullanarak kolaylıkla okutabilirsiniz. Set kapağında bulunan QR kodu okutarak setin içeriğindeki kitaplara, kitap kapağında bulunan QR kodu okutarak kitap içeriğindeki ünitelere, ünite başlarında bulunan QR kodları okutarak ünite ile ilgili videolara ulaşabilirsiniz. QR Kod Okutma

47

48 İÇİNDEKİLER 1. Bölüm Sözcükte ve Söz Öbeǧinde Anlam Sözcükte Anlam Özellikleri...1 Gerçek Anlam...1 Mecaz (Değişmece) Anlam...1 Terim Anlam...2 Sözcükte Anlam İlişkileri...2 Eş Anlamlı (Anlamdaş) Sözcükler...2 Yakın Anlamlı Sözcükler...3 Karşıt (Zıt) Anlamlı Sözcükler...3 Sesteş (Eş Sesli) Sözcükler...4 Kökteş Sözcükler...4 Somut Ve Soyut Anlamlı Sözcükler...4 Nicel Ve Nitel Anlamlı Sözcükler...5 Özel Ve Genel Anlamlı Sözcükler...5 Yansıma Sözcükler...5 Sözcükte Anlam Olayları...6 Ad Aktarması (Mecazımürsel)...6 Anlam Aktarması (Deyim Aktarması)...7 Dolaylama...8 Güzel Adlandırma...8 Dokundurma (Tariz)...8 Kinaye (Değinmece)...8 Mübalağa (Abartma)...8 Sözde Anlam...8 İkilemeler...8 Deyimler...9 Atasözleri...10 Pekiştirmeler...10 Kalıplaşmamış Sözler...10 Çözümlü Test...11 Cevaplı Test Bölüm Cümlede Anlam Cümlede Var Olan Anlamlar...20 Varsayım...20 Tahmin (Sezgi)...20 Olasılık (İhtimal)...20 Kesinlik...21 Öneri (Tavsiye)...21 Ön Yargı...21 Şaşırma...21 Eşitlik...21 Karşılaştırma...21 Benzetme...21 Nesnel Yargı (Nesnellik)...22 Öznel Yargı (Öznellik)...22 Değerlendirme...22 Eleştiri...22 Üslup (Biçem)...23 İçerik (Konu)...23 Tanımlama...23 Özgünlük...23 Çıkarım...23 Hayıflanma (Yazıklanma)...23 Pişmanlık...23 Küçümseme - Azımsama...24 Düşsel Öge (Düşsellik)...24 Kanıksama - Yadsıma...24 Beklenti...24 Sitem...24 Tasarı...24 Yakınma...24 Aşamalı Durum...24 Saptama...24 v

49 İÇİNDEKİLER Cümlede Anlam Özellikleri...25 Mesaj (İleti)...25 Anlamca Aynı Olan (Anlamdaş) Cümleler...25 Anlamca Yakın Olan Cümleler...25 Anlamca Çelişen Cümleler...25 Cümlede Anlam İlişkileri...26 Neden-Sonuç İlişkisi...26 Amaç-Sonuç İlişkisi...26 Gerekçeli Yargı...26 Koşula Bağlılık (Koşul-Sonuç İlişkisi)...27 Cümlede Anlatım Teknikleri...27 Doğrudan Anlatım (Alıntı Yapma)...27 Dolaylı Anlatım...27 Cümle Tamamlama...27 Cümle Oluşturma...28 Kesin Yargı...28 Anlamlarına Göre Cümleler Bölüm Ses Bilgisi Sesler...67 Ünlü Sesler ve Ünlü Uyumları...67 Ünsüz Sesler...67 Ses Olayları...68 Ünsüz Değişimi (Yumuşama)...68 Ünsüz Benzeşmesi (Sertleşme)...68 Ses Düşmesi...69 Ses Türemesi...70 Ulama...70 Dudak Ünsüzlerinin Benzeşmesi...71 Ünlü Daralması...71 Kökte Ünlü Değişimi...72 Yardımcı Sesler...72 Çözümlü Test...73 Cevaplı Test...79 Çözümlü Test...31 Cevaplı Test Bölüm Paragrafta Yapı - Anlam - Anlatım Paragrafın Yapısı...41 Paragrafın İçeriği...45 Paragrafta Anlatım...47 Parçaya Dayalı Sorular...52 Anlatım Nitelikleri...53 Çözümlü Test...55 Cevaplı Test Bölüm Yapı Bilgisi Kök ve Gövde...83 Ekler...83 Yapım Ekleri...83 Çekim Ekleri...84 Yapılarına Göre Sözcükler...86 Çözümlü Test...88 Cevaplı Test...94 vi

50 İÇİNDEKİLER 6. Bölüm Sözcük Türleri İsim (Ad)...98 Varlıkların Türüne Göre İsimler...98 Varlıkların Sayılarına Göre İsimler...98 İsmin Hâlleri...98 Fiilimsiler Fiilimsi Grupları Yardımcı Fiiller Ek Fiil (Ek-Eylem) Çözümlü Test Cevaplı Test İsim Tamlamaları...99 Zamir (Adıl) Kişi Zamirleri İşaret Zamirleri Belgisiz Zamirler Soru Zamirleri İlgi Zamiri (Aitlik Eki) Sıfat (Ön Ad) Niteleme Sıfatları Belirtme Sıfatları Adlaşmış Sıfatlar Zarf (Belirteç) Durum Zarfları Yer-Yön Zarfları Zaman Zarfları Ölçü-Miktar Zarfları Soru Zarfları Edat (İlgeç) Bağlaç Ünlem Fiil (Eylem) İş (Kılış) Fiilleri Oluş Fiileri Durum Fiileri Fiillerde Kip Fiillerde Kişi Fiillerde Olumsuzluk Fiillerde Anlam (Zaman) Kayması Fiillerde Çatı Bölüm Cümle Bilgisi Cümle Türleri Yüklemlerine Göre Cümleler Öge Dizilişine Göre Cümleler Yapılarına Göre Cümleler Cümlenin Ögeleri Yüklem Özne Nesne Dolaylı Tümleç Zarf Tümleci Edat Tümleci Söz Öbekleri Tekrar Grupları (İkilemeler) Bağlama Grupları Sıfat Tamlaması Grupları Edat Grupları İsim Tamlaması ve İyelik Grupları Birleşik İsim Grupları Birleşik Fiil Grupları Unvan Grupları Ünlem Grupları Sayı Grupları İsnat Grupları Fiilimsi Grupları Çözümlü Test Cevaplı Test vii

51 İÇİNDEKİLER 8. Bölüm Yazım Kuralları Büyük Harflerin Kullanıldığı Yerler Kısaltmaların Yazımı Sayıların Yazımı Deyimlerin ve İkilemelerin Yazımı Birleşik Kelimelerin Yazımı Yabancı Özel Adların Yazımı Ses Olaylarıyla İlgili Yazım Kuralları Çözümlü Test Cevaplı Test Bölüm Anlatım Bozuklukları Anlama Dayalı Anlatım Bozuklukları Gereksiz Ek ve Sözcük Kullanımı Çelişen Sözcüklerin Bir Arada Kullanımı Yanlış Ek ve Sözcük Kullanımı Sözcüğün Yanlış Yerde Kullanımı Deyim-Atasözü Yanlışları Anlam Belirsizliği Mantık Hataları Dil Bilgisine Dayalı Anlatım Bozuklukları Fiil ve Yüklem Yanlışları Özne - Yüklem Uyuşmazlığı Özne Eksikliği Nesne Eksikliği Dolaylı Tümleç Eksikliği Zarf ve Edat Tümleci Eksikliği Tamlama Yanlışları Çatı Uyuşmazlığı Çözümlü Test Cevaplı Test Bölüm Noktalama İşaretleri Nokta (. ) Virgül (, ) Noktalı Virgül ( ; ) İki Nokta ( : ) Üç Nokta (... ) Soru İşareti (? ) Ünlem İşareti (! ) Kısa Çizgi ( - ) Uzun Çizgi ( ) Tırnak İşareti ( ) Parantez ( ) Kesme İşareti ( ) Çözümlü Test Cevaplı Test Bölüm Sözel Mantık Yöntemler Sözel Mantık Soru Tipleri ve Örnek Çözümleri Sıralama Kurguları Eşleştirme Kurguları Çıkarım Kurguları Şifreleme Kurguları Yer-Yön-Konum Kurguları Tablo Yorumlama Kurguları Karma Kurgular Çözümlü Test Çözümlü Test Çözümlü Test Çözümlü Test Çözümlü Test viii

52 Sözcükte ve Söz Öbeğinde Anlam 1. Bölüm SÖZCÜKTE ANLAM ÖZELLİKLERİ A. Gerçek Anlam Sözcüğün temel anlamına, yan anlam ve anlamlarına sözcüğün gerçek anlamı denir. 1. Temel (İlk / Başat) Anlam Sözcüğün tek başına söylendiğinde çağrıştırdığı anlamına sözcüğün temel anlamı denir. Başka bir ifadeyle sözlükte 1 numara ile gösterilen anlamdır. Çorabın öbür eşini yerden almak için sol ayağını uzatıyordu. Bu cümledeki eş sözcüğü birbirinin aynı olan veya birbirine çok benzeyen iki şeyden her biri, benzeri anlamında, Küçük kız çocuğu babasının elini sıkıca tutmuş yürüyordu. Bu cümledeki el sözcüğü kolun bilekten parmak uçlarına kadar olan, tutmaya ve iş yapmaya yarayan bölümü anlamında, Gökyüzüne bakınca beyaz bulutları görmüş ve içini huzur kaplamıştı. Bu cümledeki bulut sözcüğü atmosferdeki su damlacıkları ve buz taneciklerinin görülebilir yoğunluk kazanmasıyla oluşan, biçimleri, yükseklikleri ve yol açtıkları hava olaylarıyla birbirinden ayrılan yığın anlamında, Bu koyunda hiç et yok, pek zayıf. Bu cümledeki et sözcüğü insanlarda, hayvanlarda deri ile kemik arasındaki kas ve yağdan oluşan tabaka anlamında, Şafağa doğru otomobil sesi duyuldu. Bu cümledeki ses sözcüğü kulağın duyabildiği titreşim, seda, ün anlamında Seninle arkadaşlığımız sonsuz olacak. Bu cümledeki sonsuz sözcüğü sonu olmayan, bitmeyen, ebedî anlamında yani temel anlamında kullanılmıştır. 2. Yan Anlam Bir sözcüğün temel anlamına bağlı olarak benzerlik açısından ya da işlevsel açıdan kazandığı yeni anlamlara yan anlam denir. Yan anlam da gerçek anlam kapsamındadır. Kadın diye eşini bellemiş, dürüst, aile babası bir adamdır. Bu cümledeki eş sözcüğü karı kocadan her biri, hayat arkadaşı, refik, refika anlamında, Güvercin uzun zamandır eşini arıyordu. Bu cümledeki eş sözcüğü birlikte yaşayan dişi ve erkek hayvanlardan her biri anlamında, Elimdeki bütün parayı bu eve yatırdım. Bu cümledeki el sözcüğü sahiplik, mülkiye anlamında, İki el silah sesi duyuldu. Bu cümlede el sözcüğü kez, defa anlamında, Şu sonsuz mavilikte var mıydı onun eşi? Bu cümledeki sonsuz sözcüğü ölçülemeyecek kadar çok veya büyük olan anlamında, İçimdeki ülkede bu ordu insanlarına karşı sonsuz bir sevgi ve minnet var. Bu cümledeki sonsuz sözcüğü çok anlamında yani yan anlamda kullanılmıştır. B. Mecaz (Değişmece) Anlam Bir sözcüğün gerçek anlamından (temel ve yan anlam ve anlamlarından) uzaklaşarak yeni anlamlar kazanmasına mecaz anlam denir. Sözcükler cümle içerisinde, deyim ve atasözlerinde mecaz anlam kazanır. Gazi nin şen çehresi üstünden ciddi bir düşüncenin bulutu geçer gibi oldu. Bu cümledeki "bulut" sözcüğü "keder, endişe" anlamında, Ben hayatımı yeniden ve bambaşka çizgiler üzerinde kuracağım. Bu cümledeki çizgi sözcüğü temel anlamında, Bir kıvılcım isyan havası doğuruyor. Bu cümledeki doğur- sözcüğü ortaya çıkmasına yol açmak, sebep olmak anlamında, Bugün yine kaç kapı dolaştın? Bu cümledeki kapı sözcüğü ev gezmesi için gidilen yer anlamında, Bu vicdan azabının demirden pençesi yüreğini sıkmaya başlıyordu. Bu cümledeki pençe sözcüğü etkisinden kurtulmak olanaksız, etkisi çok olan güç anlamında, Gençler dergimize yeni bir soluk getirdiler. Bu cümledeki soluk sözcüğü tarz anlamında, Sokaklarda olay geçerken başka çocuklar da sürüye katılır, mektebe kadar giderler. Bu cümledeki sürü sözcüğü yönlendirilebilen insan topluluğu anlamında, Yani mecaz anlamda kullanılmıştır. 1

53 Sözcükte ve Söz Öbeğinde Anlam Püf Noktası Temel anlamını kaybeden sözcük somut anlam kazanmışsa yan, soyut anlam kazanmışsa mecaz anlamda kullanılmıştır. Dağda üşümemek için ateş yakmış. (Temel anlam) somut Yemeği ateşten indirmiş. (Yan anlam) somut Ateşi kırktan aşağı düşmedi. (Yan anlam) somut İçimin ateşi hiç küllenmedi. (Mecaz anlam) soyut Yaşlılıktan gözlerine perde inmiş. Bu cümledeki perde sözcüğü katarakt anlamında bir tıp terimidir. Isı, atomlar arası çekim gücünü yenerek maddenin hacmini artırır. Bu cümlede ısı sözcüğü fizik terimidir. Manas, Şehname, İlyada, Kalevala birer destan örneğidir. Bu cümlede destan sözcüğü edebiyat terimidir. UYARI Örnek Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcük gerçek anlamın dışında kullanılmıştır? A) Dışarıda karlar erimeye başlamıştı. B) Bozuk kaldırımlardan sular akıyordu. C) Vücudu ezikler ile doluydu. D) Okuyabilmek için kapıdaki ışık yeterli değildi. E) Uykuda olan ağaçlar baharla uyandı. Terim anlamlı sözcükler ait oldukları alan dışındaki cümlelerde kullanıldığında terim anlamlı olmaz. Hayatına güneş gibi doğmuştur. Konuya bu sözlerle noktayı koydu. Bu cümlelerdeki altı çizili sözcükler günlük hayatla ilgili kavramları karşıladığından terim değildir. Çözüm: A seçeneğindeki dışarı sözcüğü dış çevre, dış yer, hariç, içeri karşıtı, B seçeneğindeki bozuk sözcüğü bozulmuş olan, C seçeneğindeki ezik sözcüğü çarpma, dövülme vb. sebeplerle vücutta oluşan bere, D seçeneğindeki ışık sözcüğü cisimleri görmeyi, renkleri ayırt etmeyi sağlayan fiziksel enerji, erke, ziya, nur, şavk anlamına geldiğinden bu sözcükler gerçek anlamlarıyla kullanılmıştır. Ancak E seçeneğindeki uyku sözcüğü doğada görülen sükûnet durumu anlamına gelerek gerçek anlamın dışında yani mecaz anlamda kullanılmıştır. Cevap E C. Terim Anlam Herhangi bir bilim, sanat, askerlik, spor ya da meslekle ilgili kavramları karşılayan sözcüklerin anlamına terim anlam denir. serum " tıp terimi zamir " dil bilgisi terimi kaside " edebiyat terimi SÖZCÜKTE ANLAM İLİŞKİLERİ A. Eş Anlamlı (Anlamdaş) Sözcükler Yazılışları farklı olduğu hâlde aynı anlamı karşılayan sözcüklere eş anlamlı sözcükler denir. O kadar yoksulmuş ki rüyasında bile eline para fakirmiş değmemiş. İnsanlara saygıyı yitirdin mi yandın. hürmeti Hatıralarımızda kaldı o güzel günler. anılarımızda O gün Türkçe öğretmeninin yazılı yapma olasılığı vardı. ihtimali Bu cümledeki altı çizili sözcüklerin yerlerine altlarındaki sözcükleri getirdiğimizde, cümlenin anlamı değişmez. Yani bu sözcükler, kullanıldıkları cümleye göre eş anlamlıdır. seçim " hukuk terimi 2

54 Sözcükte ve Söz Öbeğinde Anlam Püf Noktası Bir sözcüğün eş anlamlısı kullanıldığı cümleye göre değişiklik gösterir. En sağlam sütunlar üstünde duruyordu. Korkma, oldukça sağlam bir iş. Yukarıdaki cümlelerde sağlam sözcüğünün 1. cümlede eş anlamlısının dayanıklı, 2. cümlede ise güvenilir olduğu görülür. B. Yakın Anlamlı Sözcükler Aynı anlamı karşılamamakla birlikte kullanıldıkları cümle içerisinde birbirlerinin anlamına yakın ifadeleri karşılayan sözcüklere yakın anlamlı sözcükler denir. doğru " dürüst yalan " yanlış uğraşmak " didinmek köşe " bucak İnsanları kırmamak için doğru sözcükleri kullanmaya uygun çalışıyordu. Onu çağırmazsak bize küsebilir. gücenebilir UYARI Eş anlamlı sözcüklerin aynı cümle içerisinde kullanılması gereksiz sözcük kullanımından kaynaklı anlatım bozukluğuna yol açar. Bu konuda onu uyardım, ikaz ettim. Bu cümledeki uyar- ve ikaz et- sözcüklerinden biri gereksiz kullanılmıştır. Çünkü bu sözcükler eş anlamlıdır. Bunun için cümle ya Bu konuda onu uyardım. ya da Bu konuda onu ikaz ettim. şeklinde kullanılmalıdır. C. Karşıt (Zıt) Anlamlı Sözcükler Aynı anlam kapsamında yer almalarına rağmen, anlamca birbirine en uzakta bulunan sözcüklere karşıt anlamlı sözcükler denir. büyük " küçük az " çok aşağı " yukarı iyi " kötü ileri " geri uzak " yakın er " geç en " boy Örnek Son zamanlarda (vakitlerde) biraz eğitimsizlik biraz I kişisel menfaat (çıkar) biraz da vurdumduymazlıktan II kaynaklanan (anlaşılan) ve bir fenomen hâline (durumuna) III IV UYARI Bir sözcüğün olumsuzu o sözcüğün karşıt anlamlısı değildir. gülmek " gülmemek " ağlamak olumsuz karşıt gelmiş olumlu düşünce kavramını ele alalım (inceleyelim) V istedim. Bu cümledeki numaralanmış sözcüklerden hangisi, ayraç içindeki sözle anlamca uyuşmamaktadır? A) I B) II C) III D) IV E) V Çözüm: Cümledeki numaralanmış sözcüklere bakıldığında I, II, IV ve V in anlamının ayraç içinde verilen sözün anlamıyla örtüştüğü görülür. Ancak III numaralı kaynaklanan sözcüğünün anlamı anlaşılan sözcüğüyle örtüşmemektedir. akıllı " akılsız " deli olumsuz karşıt Püf Noktası Bir sözcüğün karşıt anlamlısı kullanıldığı cümleye göre değişiklik gösterebilir. Evin kapısı ardına kadar açıktı. cümlesinde açık sözcüğünün karşıtı kapalı dır. Üzerinde açık renkli bir kazak vardı. cümlesinde açık sözcüğünün karşıtı koyu dur. Cevap C 3

55 KPSS soruda 86 SORU VİDEO DESTEKLİ GENEL YETENEK - GENEL KÜLTÜR VATANDAŞLIK KONU ANLATIMLI PRATİK BİLGİLER SINAVLARA EN YAKIN ÖZGÜN SORULAR VE AÇIKLAMALARI

56 Komisyon KPSS Vatandaşlık Konu Anlatımlı ISBN Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. AŞ ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. 1. Baskı: 2018, Ankara Proje-Yayın Yönetmeni: Mehmet Ali Tutlu Dizgi-Grafik Tasarım: Dilara Çetiner Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı Baskı: Vadi Grup Basım A.Ş. İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 2284 Sokak No:105 Yenimahalle/ANKARA ( ) Yayıncı Sertifika No: Matbaa Sertifika No: İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi: Yayınevi Belgeç: Dağıtım: Dağıtım Belgeç: Hazırlık Kursları: İnternet: E-ileti: pegem@pegem.net

57 ÖN SÖZ Değerli Adaylar; Bu kitap, Kamu Personeli Seçme Sınavı (KPSS) Genel Kültür Testinde önemli bir yer tutan Temel Yurttaşlık Bilgisi kapsamındaki soruları etkili bir şekilde çözebilmeniz amacıyla hazırlanmıştır. Kitabın çalışmalarınızda yararlı olması dileğiyle, KPSS de ve meslek hayatınızda başarılar. Pegem Akademi Uygulamanızı mağazalarından Pegem Kampüs yazarak indirebilirsiniz. Uygulama İndirme Üyelik Üyelik ekranını eksiksiz doldurduktan sonra uygulamayı kullanmaya başlayabilirsiniz. Üye girişi yaptıktan sonra açılan pencerede sağ altta bulunan aktivasyon menüsünden kitabınızın aktivasyon işlemini yapabilirsiniz. Aktivasyon Aktif Kitaplar Aktivasyonunu yapmış olduğunuz kitap veya kitaplarınızı Aktif Kitaplar sekmesinden görüntüleyebilir ve videolarınızı izlemeye başlayabilirsiniz. QR kodları uygulamamızda bulunan kamera simgesini kullanarak kolaylıkla okutabilirsiniz. Set kapağında bulunan QR kodu okutarak setin içeriğindeki kitaplara, kitap kapağında bulunan QR kodu okutarak kitap içeriğindeki ünitelere, ünite başlarında bulunan QR kodları okutarak ünite ile ilgili videolara ulaşabilirsiniz. QR Kod Okutma

58

59 İÇİNDEKİLER 1. Bölüm Temel Hukuk Bilgisi Sosyal Düzen Kuralları... 1 Hukuk Türleri... 4 Hukuk Kurallarının Çeşitleri... 5 Cevaplı Test Hukukun Kaynakları... 8 Hukuk Kurallarının Uygulanması... 9 Hukuk Kurallarının Yorumu Hukukta Boşluk Türleri Bölüm Devlet ve Hükûmet Sistemleri - Türk Anayasa Tarihi Devlet Kavramı Hükûmet Sistemleri Kurucu İktidar Anayasa Türleri Cevaplı Test Osmanlı daki Anayasacılık Hareketleri Anayasalar Cevaplı Test Cevaplı Test Hukukun Dalları A. Kamu Hukuk Dalları Cevaplı Test B. Özel Hukuk Dalları Hak Kavramı Cevaplı Test Medeni Hukukun Bölümleri Kişiler Hukuku Bölüm 1982 Anayasası Temel Hükümleri 1982 Anayasası Başlangıç İlkeleri Anayasası Genel Esasları Cevaplı Test Kişi Kavramı Cevaplı Test Hısımlık Kavramı Yerleşim Yeri (İkametgâh) ve Türleri Tüzel Kişilik Kavramı Aile Hukuku Miras Hukuku Eşya Hukuku Cevaplı Test Borçlar Hukuku Ticaret Hukuku Bölüm Temel Hak ve Hürriyetler Temel Hak ve Hürriyetlerle İlgili Genel Hükümler A. Temel Hak ve Hürriyetler Cevaplı Test B. Sosyal - Ekonomik Haklar ve Ödevler (Pozitif Statü Hakları) Cevaplı Test C. Siyasi Hak ve Ödevler (Aktif Statü Hakları) Cevaplı Test Devletler Özel Hukuku Cevaplı Test v

60 İÇİNDEKİLER 5. Bölüm Yasama Yasama Yetkisinin Özellikleri Yasama Organının Kuruluşu TBMM Seçimleri ve Seçim Dönemi Seçimlerin Genel Yönetim ve Denetimi Cevaplı Test TBMM Üyelerinin Hukuki Statüsü Cevaplı Test TBMM nin Görev ve Yetkileri Cevaplı Test TBMM nin Faaliyetleri İle İlgili Hükümler TBMM nin Bilgi Edinme ve Denetim Yolları Cevaplı Test Bölüm Yürütme Cumhurbaşkanı Cevaplı Test Yürütmenin Düzenleyici İşlemleri Bölüm İdare Hukuku İdare Hukuku Cevaplı Test Türkiye nin İdari Yapısı A. Merkezi İdare (Devlet) Cevaplı Test B. Yerinden Yönetim Kuruluşları Cevaplı Test Kolluk Faaliyetleri Kamu Hizmetleri ve Temel İlkeleri İdarenin İşlemleri Cevaplı Test Kamu Görevlileri Cevaplı Test Bölüm Uluslararası Kuruluşlar Türkiye nin Kurucusu Olduğu Kuruluşlar Ulusal Kuruluşlar Cevaplı Test Millî Güvenlik Kurulu Olağanüstü Hâl Yönetimi Cevaplı Test Bölüm Yargı I. Genel Hükümler II. Yüksek Mahkemeler Cevaplı Test III. Hakimler ve Savcılar Kurulu (HSK) IV. Sayıştay V. Inkılap Kanunlarının Korunması VI. Yargı Yoluna Kapalı Olan İşlem ve Kararlar Cevaplı Test vi

61 Temel Hukuk Bilgisi 1. Bölüm SOSYAL DÜZEN KURALLARI Topluluk hâlinde yaşamanın bir sonucu olarak kurallara gereksinim duyulmuştur. Sosyal düzeni sağlayan bu kurallar; din, ahlak, görgü ve hukuk kurallarıdır. Kişiler sosyal hayattaki ilişkilerinde bu kuralların koymuş olduğu emir ve yasaklara uygun biçimde davranmak zorundadırlar. Aksi hâlde, birtakım tepkilerle karşılaşırlar. Bu tepkiye genel olarak yaptırım (müeyyide) denir. A. Din Kuralları B. Ahlak Kuralları C. Görgü Kuralları D. Hukuk Kuralları Din, evreni yaratan ve yöneten insan üstü ilâhi bir varlığa inanmayı ve ona ibadet etmeyi emreder. İnsanların Tanrı ile olan ilişkilerini düzenler. Din kurallarına uyulmadığı zaman günah işlenmiş sayılır. Yaptırımı (müeyyidesi) manevidir. Ahlak kuralları kişilerin hem kendilerine, hem de diğer insanlara karşı olan ödevlerini gösteren ve düzenleyen birtakım davranış kurallarıdır. Ahlak kurallarına uyulmadığı zaman kişi dışlanma veya ayıplanma ile karşılaşır. Yaptırımı manevidir. Ahlak kuralları İkiye ayrılır: Sosyal hayatta bireylerin bir grup içinde ya da aynı sosyal çevreye mensup kişilerin günlük yaşamlarında ne şekilde davranmaları gerektiğini gösteren kurallardır. Görgü kurallarına uymayan kişiler görgüsüz, saygısız, kaba olarak nitelendirilir. Yaptırımı manevidir. Toplum hâlinde yaşayan insanların birbirleriyle veya devletle olan ilişkilerini, haklar ve yükümlülükler çevresinde düzenleyen kuralların tümüdür. Hukuk kurallarının yaptırımı maddidir. 1. Sübjektif (Kişisel) Ahlak Kuralları: İnsanların kendilerine karşı olan ödev ve sorumluluklarını düzenleyen kurallardır. Örneğin içini temiz tutmak, kötü hisler beslememek gibi. Yaptırımı vicdan azabıdır. 2. Objektif (Toplumsal) Ahlak Kuralları: İnsanların diğer insanlara karşı olan ödev ve sorumluluklarını düzenleyen kurallardır. Örneğin başkasının eşyasını izin almadan kullanmamak. NOT Din, ahlak ve görgü kurallarının; ayıplama hor görme dışlama günahkâr olma gibi manevi yaptırımları (müeyyide) vardır. Hukuk kuralarının yaptırımı ise maddidir. Hukuk kurallarını diğer sosyal düzen kurallarından ayıran temel özellik maddi yaptırımlar içermesidir. DİKKAT Yaptırımın maddi olması demek, bir hukuk kuralına aykırılık hâlinde devletin, kamu gücünü kullanarak hukuk kurallarını ihlal eden kimsenin bu aykırı davranışın sonucuna katlanmasını sağlamasıdır. Hukuk Kurallarının Amaçları Hukuk, toplum yaşamını düzenleme, sosyal gereksinmeleri karşılama ve adalet düşüncesini gerçekleştirme amaçlarına yönelmiştir. Bu amaçlar şöyle açıklanabilir: Toplum yaşamını düzenleme amacı Toplum gereksinmelerini karşılama amacı Adaleti gerçekleştirme amacı Hürriyeti ve eşitliği sağlama amacı Hukuksal güvenliği sağlama amacı 1