BÜTÇEMİ YÖNETEBİLİYORUM FORMATÖR EL REHBERİ GENEL ANLATIM

Transkript

1 BÜTÇEMİ YÖNETEBİLİYORUM FORMATÖR EL REHBERİ GENEL ANLATIM Ankara,

2 FİNANSAL OKURYAZARLIK İLE İLGİLİ TEMEL BİLGİLER Finansal Okuryazarlık Programının Amacı Nedir Finansal okuryazarlık, para söz konusu olduğunda kişinin etkili bir şekilde karar verebilmesini, yani gelirini, birikimini ve yatırımlarını akıllıca değerlendirebilmesini, bir başka ifadeyle bütçesini doğru şekilde yönetebilme yeterliliğine sahip olabilmesini amaçlar. Çok sayıda araştırmacı tarafından yapılmış finansal okuryazarlık tanımları bulunmaktadır: Finansal okuryazarlık, gündelik yaşamda kullanılan finansal araçların seçiminde bilgi temelli kararlar verebilmeyi sağlayan yeterlilik düzeyini ifade etmektedir (Temizel ve Bayram, 2011). Ekonomik İş Birliği ve Kalkınma Örgütü nün finansal okuryazarlık tanımı da dikkate değerdir: Finansal okuryazarlık, finansal tüketicilerin finansal ürünler ve kavramlar hakkında bilgi sahibi olmasını şart koşar. Bu tanıma göre, finansal okuryazarlık, tüketicilerin finansal risk ve alternatifler arasında tercihte bulunabilecek bir bilince sahip olmasını temin etmek suretiyle finansal refahı arttırma sürecidir (Lusardi, 2006). Jump Start ise, Amerika da yürütülen finansal okuryazarlık programının adıdır. Bu program, finansal okuryazarlığı, Bireyin yaşamı boyunca finansal güvenliği için, finansal kaynaklarını etkin bir şekilde kullanabilmesi ve bunu sağlayabilecek bilgiyi elde edebilme yeteneği olarak tanımlamaktadır (PACFL, 2008). Bu tanım, finansal okuryazar olabilmek için bilgi birikiminin gerekli olduğunu öne sürmektedir. Finansal Okuryazarlık Endeksi Nedir Türkiye deki finansal okuryazarlığın ve erişimin periyodik olarak tespit edilmesi ve bu tespitin bir endeks oluşturularak düzenli aralıklarla kamuoyu ile paylaşılması olarak tanımlanmaktadır. Finansal okuryazarlığın ölçülmesi için tasarlanan söz konusu endekste Finansal Bilgi, Finansal Tutum/Tavır ve Finansal Davranış olmak üzere toplam üç ana etken önemli birer rol üstlenmektedir. Finansal erişimin ölçülmesi için tasarlanan endekste ise tüketicilerin finansal kuruluşlara ve hizmetlere olan ilgisi ve bu hizmetlerin kullanımı gibi kavramlar üzerinde durulmuştur. Finansal Okuryazarlık ve Erişim anketi 2013 yılı için 1230, 2014 yılı içinse, 1638 katılımcı üzerinde gerçekleştirilmiştir yılı verilerine göre tüketicilerin Finansal Okuryazarlık Endeksi 59,4 olarak hesaplanmıştır. 2

3 S&P Finansal Okuryazarlık Araştırması 2015 verilerine göre Norveç 1. sırada iken, Türkiye 120. sırada bulunmaktadır. Yemen ise 144. sıra ile en sonda yer almaktadır. Şekil 1. 3

4 2014 Finansal Okuryazarlık Endeksi FİNANSAL KAVRAMLAR SÖZLÜĞÜ Finansal Okuryazarlık: Bir kişinin paranın kullanımı ve yönetimi hakkında bilgi temelinde değerlendirme yapabilmesi anlamına gelir. Hedef: Belirli bir zamanda bireyin, kurumun ya da topluluğun ulaşmak istediği konum, gaye ve amaca denir. Bütçe: Devletin, bir kuruluşun, ailenin ya da bir kişinin gelecekte belirli bir süre için tasarladığı gelir ve giderlerin tümünü ayrıntılarıyla gösteren çizelgeye denir. Birikim: Biriktirilen mal veya paraya denir. 10 Saniye Kuralı: Bir ürün ya da hizmeti satın almadan önce istek mi, yoksa ihtiyaç mı olduğuna karar vermek için beklenen zamana denir. Faiz: İşletmek için bir yere/kişiye ödünç verilen paraya karşılık alınan kâr ya da getiriye denir. Borç: Geri verilmek üzere belirli bir süre için alınan, ödenmesi gerekli para ya da başka bir şeydir. Borç: Borç ikiye ayrılır; 1. Amaçlı Borç: Belli bir amaç doğrultusunda, değeri artacak şeyler için borçlanmaya denir. 2. Amaçsız Borç: Ne için olduğu belli olmayan, kontrolsüzce biriken borca denir. Tasarruf: Para biriktirme ya da artırmak için maddi kaynakları dikkatli kullanma, idare etme, idareli tüketmeye denir. Para: Devletçe bastırılan, mal ve hizmet satın alma gücü olan ve herkes tarafından kabul gören bir değişim aracıdır. Para toplumda ortak bir değer ölçüsüdür. Her ülkenin değer ölçüleri farklı olabilir. Para aynı zamanda bir yatırım ve tasarruf aracıdır. Yatırım: Kaynağın ya da değerin, gelir sağlamak amacıyla kalıcı bir biçimde kullanılmasıdır. Tüketim kavramından temel farkı, kullanılan kaynak ya da değerin işlem sonunda tükenmemesidir. Bireysel Emeklik Sistemi (BES): Düzenli birikimler yaparak emekliliğiniz için tasarlanan özel bir emeklilik sistemidir. Bireysel emeklilik sistemi, emeklilik döneminizde size ek bir gelir sağlayarak refah seviyenizi arttırmak amacıyla sosyal güvenlik sisteminin tamamlayıcısı olarak oluşturulan yapıdır. 18 yaşını geçmiş herkes bireysel emeklilik sistemine katılabilir. Kişi, sistemde en az 10 yıl kalıp 56 yaşını tamamlayarak emekliliğe hak kazanabilir. Birikimlerini toplu olarak 4

5 alabileceği gibi, tercihler doğrultusunda oluşturulan bir geri ödeme planı dâhilinde programlı olarak ya da yıllık gelir sigortası ürünü satın alıp emeklilik maaşı şeklinde de alınabilir. Kredi Kartı: Bankaların ve bazı finansman kuruluşlarının müşterilerine verdiği, anlaşmalı POS cihazı bulunan alışveriş noktalarında ödeme amaçlı veya banka ATM'lerinden nakit avans çekmek amaçlı kullanılabilen, yapılan harcamaların aylık olarak bankaya faizini ödemek koşulu ile tek seferde ya da taksitlerle ödenmek zorunda olunduğu, nakit paraya alternatif bir ödeme aracıdır. Kredi kartı bir borçlanmadır. Henüz sahip olmadığınız bir parayı önceden harcama anlamına gelir. Kredi kartı sonraki ayın harcamalarını şimdiden yapmamızı sağlayan bir sistemdir. Dolayısıyla kredi kartı dönem borcumuzu bir sonraki ayın gider masrafına eklemek gerekir. Kredi kartı limitiniz aylık toplam gelirinizin 3 katını aşmamalıdır. Sigorta: Sigorta, kişilerin bazı şartlar altında karşılaşacakları, zarara ve gelir kaybına yol açan olayların ekonomik sonuçlarından kendilerini korumak için belli bir prim karşılığında risklerini devrettiği anlaşmadır. Acil Durum Fonu: En az üç aylık gider kadar bir nakit paranın, kolay ulaşılabilir, maliyetsiz bir hesapta beklenmeyen harcamalar için saklanmasıdır. Olabilecek herhangi acil durumlar için bireyin biriktirdiği fondur. Her bütçe içerisinde olması gereken bir kalemdir. EĞİTİM ESNASINDA FORMATÖRE ÖNERİLER 1. Eğitimde kavramları anlatmadan önce katılımcılardaki bilgi ve birikimi almak önemlidir. 2. Her kavram öncesinde katılımcılar mutlaka konu ile ilgili düşünmeye sevk edilmelidir. 3. Katılımcılara sorular sorularak kavramları keşfetmeleri sağlanmalıdır. 4. Formatörlerin katılımcıların özellikle kullandıkları kelimeleri kullanılarak açıklamalarda bulunması, formatör ve katılımcılar için çok daha kolay ve anlaşılır olacaktır. 5. Eğitim esnasında, Para mı var ki biriktirelim/bütçe yapalım? ya da Kredi kartlarını biz almak istemiyoruz, bankalar veriyor. gibi sorular gelebilir. Bu durumlarda olumsuz bir konuşmaya girilmemesine dikkat edilmeli, girilmesi durumunda ise, Aslında konuştuğumuz / konuşacağımız konularda tam da bu durumları yaşamamızı en aza indirmek için finansal okuryazarlık eğitiminin önemini dile getireceğiz denilebilir. 6. Eğitim esnasında katılımcıların kendi yaşamından örnekler paylaşması istenebilir. 5

6 7. Konu başlıkları altında herkesten bir fikir alınmasından ziyade, iki-üç kişi ile derinlemesine konuşulup konu daha iyi anlatılarak, kalıcı hale getirilebilir. 8. Katılımcılardan konular ile ilgili örnekler alınırken bu örneklerin aşağıdaki çerçevede olmasına dikkat edilmelidir. 9. Sınırlı sayıda örneklerle dersin etkin işlenmesi sağlanarak zaman yönetiminin doğru sağlanması önemlidir. 10. Formatörlerin, katılımcılara verecekleri örnekler ve anlatım dili, bulundukları çevrenin eğitim, kültürel ve sosyo ekonomik düzeylerine uygun olmalıdır. Örneğin mevsimlik işçilerin yoğun olduğu Adana çevresindeki ekonomik hedeflerle, sanayi çalışanlarının bulunduğu Tekirdağ çevresinde ekonomik hedefler farklılık göstermektedir. Bu nedenle verilecek örnekler bölgenin özelliklerine göre değerlendirilmelidir. GİRİŞ (Süre: 2 Dakika) Formatör, Türkiye nin 2015 yılı Ocak-Aralık döneminde merkezi yönetim bütçe giderlerinin 505 milyar 992 milyon TL olduğu, 2015 yılının aynı döneminde bütçe gelirlerinin 483 milyar 386 milyon TL olduğu bilgisini katılımcılar ile paylaşır. Bu örnek üzerinden giderek formatör, kurumlar ve şirketlerin bütçe yaptığını belirterek katılımcılara aile ve birey olarak bütçe yapıp yapmadıkları sorusunu sorabilir. Böylelikle devletin, kurumların, şirketlerin, ailelerin ve bireylerin bütçe yapmasının ne kadar önemli olduğu; ülke kalkınmasına ve bireysel olarak bütçe yönetiminin önemine dikkat çekilir, bütçenin önemi ve mutlaka yapılması gerektiği anlatılmış olur. 1. Formatör Proje kapsamında ülkemizin 81 ilinde bulunan 984 Halk Eğitim Merkezlerinde, 5 Milyon kişiye Finansal Okuryazarlık bilinci kazandırılmak istendiğini belirterek Projenin amacını aktarır. 2. Formatör kendini tanıtır. 3. Eğitimin sonunda zaman ayırıp eğitime katıldıkları için tüm katılımcılara teşekkür eder. 4. Eğitimin 50 dakika olacağı konusunda katılımcılara bilgi verir. 5. Formatör, finansal okuryazarlığın kişinin paranın kullanımı ve yönetimi hakkında bilgiyle değerlendirme yaparak etkili kararlar alması; yani bireyin gelirlerini, tasarruflarını ve yatırımlarını akıllıca değerlendirerek bütçesini daha verimli bir şekilde yönetebilme yetkinliğine sahip olma anlamına geldiğini anlatır. 6

7 Finansal okuryazarlığın artmasıyla birey, aile ve dolayısıyla finansal sistemin sağlam temeller üzerine kurulacağı, toplumun olağandışı durumlarda sahip olduğu finansal birikimle daha sağlıklı kararlar verebileceği; bu bağlamda, bütçesini dengelemeye çalışan, çocuklarına iyi bir eğitim sunmak, ev almak isteyen, emeklilik döneminde güvence arayan ortalama aileler için finansal okuryazarlık eğitimlerinin önemi giderek artmakta olduğunu belirterek proje kapsamında bireylere bütçe yapma, gelir gider dengesini sağlama, tasarruf, birikim gibi temel kavramlar hakkında bilgilendirme yaparak finansal okuryazarlık konusunda toplum bilincinin oluşturulmasının hedeflendiğini anlatacaktır. Ardından formatör, eğitim sırasında Finansal Kavramlar, Finansal Hedefler, Bütçe, Aile, Çocuk ve Bütçe kavramlarını anlatacağı bilgisini katılımcılara aktarır. ISINMA ETKİNLİĞİ (Süre: 2 Dakika) 1. Formatör, katılımcıların hareketlenmesi ve etkin bir ortam oluşturulabilmek için herkesin adını soyadını söyleyerek kendini diğer katılımcılara tanıtmasını ister. 2. Formatör katılımcılara 5 yıl sonraki ekonomik hedeflerinin ne olduğunu sorar. 3. Böylelikle sınıf içerisinde rahat bir ortam oluşması ve eğitim öncesi katılımcıların hazır hale gelmeleri sağlanmış olur. 4. Formatör; katılımcılara teşekkür ederek yerlerine oturmalarını ister. 5. Formatör, Eğitime başlamadan önce katılımcılara sorularını eğitim sonunda alacağını açıklar. A. FİNANSAL KAVRAMLAR Kazanım: Katılımcı finansal kavramları öğrenir. Yöntem ve Teknikler: Görsel anlatım, soru-cevap Kavram: Finansal okuryazarlık, hedef, bütçe, 10 saniye kuralı, faiz, tasarruf Süre: 10 dakika Formatör, katılımcılara bildikleri finansal kaynakların neler olduğunu sorar. Gelen cevapları katılımcıların görebilecekleri bir yere yazar. Daha sonra formatör, Finansal Okuryazarlığın bir kişinin paranın kullanımı ve yönetimi hakkında bilgi temelinde değerlendirme yapabilmesi anlamına geldiğini açıklar. Ardından formatör, hedef kitleye yönelik aşağıdaki açıklamalarda bulunabilir: Bir ev hanımı için finansal okuryazarlığın; evin ihtiyacına göre hem sağlıklı/kaliteli hem de uygun bütçede ihtiyaçlarını karşılayabilmek olduğunu vurgulayabilir. 7

8 Gençler için harçlığını/bursunu varsa kredi kartını, part time çalışıyor ise, parasını nasıl kendi ihtiyaçları dahilinde yönetebilmesinin önemini ve bunu hayatı boyunca bir alışkanlığa çevirmesinin gerektiğini vurgulayabilir. Emekli olan katılımcılar için finansal okuryazarlığın ellerindeki sabit gelirin belirli bir planlama yaparak akıllı ev/yazlık alabilme/çocuklarının düğününe destek olabilmesi anlamına geldiğini vurgulayabilir. Hedefin belirli bir zamanda bireyin, kurumun ya da topluluğun ulaşmak istediği konum ve amaç olduğunu belirterek ölçülebilir, ulaşılabilir, somut, gerçekçi ve zamana bağlı olduğuna dair ipuçları verebilir. Formatör; bütçenin devletin, bir kuruluşun, ailenin ya da bir kişinin gelecekte belirli bir süre için tasarladığı gelir ve giderlerin tümünü ayrıntılarıyla gösteren çizelge olduğunu açıklayarak herkesin bütçe yaptığını belirtir. Katılımcılara bu konu hakkında bir sonraki başlıklarda bahsedeceği bilgisini verir. Tasarrufun para biriktirme ya da artırmak için maddi kaynakları dikkatli kullanma, idare etme, idareli tüketmeye dendiğini belirtir. (Video: 1.28 dakika ) Formatör; Fırının kapağının pişirme süresinden önce kapatıp açılmamasını, her açışta yüzde 20 ısı kaybı olduğunu, Çamaşır makinasının tek seferde 176 litre su harcadığını 5 kilo çamaşıra da 2 gömleğe de aynı suyu harcadığını vurgulayarak çamaşır makinasının tam doldurulmadan çalıştırılmamasını, böylelikle yılda 9 ton su tasarrufu yapılabileceğini, Diş fırçalarken tıraş olurken açık bırakılan musluğun yılda 12 ton su kaybı demek olduğunu, belirterek mümkünse tasarruflu musluklar kullanılması gerektiğini, Dört kişilik bir ailenin her bir ferdinin günde bir kez sifonu amacı dışında çektiğinde yılda 16 ton suyun boşa harcamış olduğunu, sifonun su sızdırması durumunda günde 700 litre su kaybının olduğunu, Saç kurutma makinasının 10 dakika çalışmasının 60 wattlık ampülün 3 saat yanmasına bedel olduğunu, Tozlanan lambaların ışığın yüzde 50 sini yaydığını, lambaların tozunun sıklıkla alınması gerektiğini, Günde 1 paket sigaranın 10 TL, ayda 300 TL, yılda TL. 20 yılda TL. ile 402 tane çeyrek altına eşit olduğunu katılımcılara anlatır. 8

9 Formatör, her ay biraz tasarruf etmiş olsaydık bu ne kadar olacağını katılımcılara sorarak tasarruf videosunu izletir. Formatör, katılımcılara yılda 29 bin TL tasarruf etmiş olsaydınız şimdi o para ile ne yapardınız, sorusunu sorar. Yanıtların ardından Formatör, katılımcılara tasarruf yöntemleri hakkında görüşleri olup olmadığını sorar, varsa görüşlerini diğer katılımcılarla paylaşmalarını ister. Formatör, dünyamızdaki kaynakların sınırlı olduğunu hatırlatarak bu hassasiyetin her birey tarafından gösterilmesi gerektiğini belirtir ve özellikle büyüklerin bu konuda ailelerine çok büyük örnek teşkil ettiklerini paylaşarak aşağıdaki tanımları okur: Tasarruf: Para biriktirme ya da artırmak için maddi kaynakları dikkatli kullanma, idare etme, idareli tüketmeye denir. 10 Saniye Kuralı: Bir ürün ya da hizmeti satın almadan önce, istek mi yoksa ihtiyaç mı olduğuna karar vermek için beklenen zamana denir. ( Video: 1.17 dakika ) Bireysel Emeklilik Sistemi: Düzenli birikimler yaparak emeklilik içim tasarlanan özel bir emeklilik sistemidir. Bireysel emeklilik sistemi; emeklilik döneminde ek bir gelir sağlayıp refah seviyesini arttırmak amacıyla sosyal güvenlik sisteminin tamamlayıcısı olarak oluşturulmuştur. 18 yaşını geçmiş herkes bireysel emeklilik sistemine katılabilir. 10 yıl boyunca ayda yalnızca 100 tl yatırarak ve 56 yaşına kadar parayı çekmemek koşulu ile yaklaşık 20 bin tl birikime sahip olabilirsiniz. Aylık 100 tl yatırmayı 18 yaşından 56 yaşına kadar devam ettirirseniz eğer toplamda yaklaşık 80 bin tl lik birikime sahip olabilirsiniz. 15 Nisan 2016 tarihinde açıklanan verilere göre Türkiye de toplam BES yaptıran kişi sayısı kişidir. Bireysel Emeklilik sistemi; Türkiye de 27 Ekim 2003 ten itibaren yürürlüktedir. KREDİ KART KULLANIMINDA DİKKAT EDİLMESİ GEREKENLER 1. Kredi kartı toplam aylık taksit miktarınız toplam geliriniz ¼ ünü geçmemeli 2. Kredi kartının asgari tutarını değil dönem sonu toplam borcunuzun tamamını ödemelisiniz. TÜKETİCİ HAKEM HEYETLERİ Bütçe harcamalarını yaparken karşılaştığınız problemler için 6502 sayılı Tüketicin Korunması Hakkındaki Kanun hükümleri çerçevesinde ikametgahınızın olduğu ilçe hakem heyetlerine ücretsiz danışıp arzu ederseniz de ücretsiz başvuru yapabileceğinizi bilmelisiniz. 9

10 Para: Devletçe bastırılan, mal ve hizmet satın alma gücü olan ve herkes tarafından kabul gören bir değişim aracıdır. Para toplumda ortak bir değer ölçüsüdür. Para aynı zamanda bir yatırım ve tasarruf aracıdır. Para; cansızdır ve sadece bir araçtır. Paraya farklı anlamlar ve değerler yükleyen bizleriz. Formatör, sunumda yer alan Paranın Tarihsel Gelişimi isimli infografiği göstererek paranın tarihsel sürecini kısaca katılımcılara aktarır: Şekil 2. Paranın Tarihsel Gelişimi Formatör, paranın bizi değil, bizim parayı hedeflerimiz için yönettiğimizi belirterek finansal hedefler kısmına geçer. B. FİNANSAL HEDEFLER Kazanım: Finansal hedeflerinizi belirleyip kısa, orta ve uzun vadeli olarak sıralayabileceksiniz. Finansal hedeflerinize ulaşmak için paranın bütçe yaparak yönetilmesi gerektiğini kavrayabileceksiniz. Yöntem ve Teknikler: Görsel anlatım, soru-cevap Kavram: Hedef Süre: 10 dakika 10

11 1. Finansal hedefleri için katılımcılara aşağıdaki hedef üçgeni gösterilir. Şekil 3. Hedef Üçgeni 2. Formatör, Finansal hedefiniz var mı? sorusu ile katılımcıların öncelik sırasına göre hedeflerini sıralamalarını ister. Ardından katılımcıların çeşitliliğine göre aşağıdaki örnekler üzerinden gider. Hedef Kitleye Yönelik Örnekler/Segmentasyondan Ulaşılabilir: Örneğin ev kadınları için çocuklarını büyütmek bir hedef iken, buz dolabı almak bir finansal hedeftir. Gençler için yurt dışında yüksek lisans/doktora yapmak bir finansal alt yapısı olduğu için finansal hedeftir. Emekliler için sağlık sigortası yaptırmak araba/ev almak finansal hedeftir. 3. Yanıtlar üzerinden aşağıdaki notlar dikkate alınarak paylaşımlarda bulunulur. - Kendinize hedefler koyun. - Az önce yaptığınız gibi kısa, orta, uzun vadede listeleyin. - Resimlerini buzdolabına, giysi dolabınıza asın, cep telefonunuza koyun. - Hedeflerinizi nasıl gerçekleştireceksiniz bunun için plan yapın. Formatör, katılımcılara hedeflerinin gerçekleştirme yolunun bütçeden geçtiğini belirterek konuya devem eder. 11

12 C. BÜTÇE YAPMA Kazanım: Mevcut finansal durumunuzu sayısal olarak ortaya koyabilmek için gerekli olan bilgi ve donanıma sahip olabileceksiniz. Yöntem ve Teknikler: Görsel anlatım, soru-cevap, uygulama Kavram: Bütçe Süre: 15 dakika 1. Formatör, katılımcılara bütçe konusuna girmeden önce TÜİK 2014 Hane halkı Tüketim Harcamalarının verisini paylaşır. Harcamaları kısarsak, tasarruf yapabiliriz diyerek, bütçemize katkıda bulunabileceğimizi aktarır. Herkes birbirinden farklı olduğu ve ihtiyaçları değiştiği için, tablodaki dağılımlardaki sıralamanın da herkese göre değişebileceği bilgisi paylaşılır. Şekil Türkiye İstatistik Kurumu Hanehalkı Tüketim Harcamaları 2. Formatör, Bütçe yapan var mı? diye katılımcılara sorar ve bütçenin tanımını aşağıdaki gibi verir. 12

13 Şekil 5. Bütçe Bütçe; devletin, bir kuruluşun, bir aile veya bir kimsenin gelecekteki belirli bir süre için tasarladığı gelir ve giderlerinin tümüdür. Şekil 6. Bütçe ve Özellikleri Formatör, katılımcılar ile yukarıdaki infografiği paylaşır. Latince kökenlidir. Latince kökü Bulga. Latince, para torbası, küçük deri çanta, çekmece, kamu cüzdanı gibi karşılıkları bulunmaktadır. Dünyada devlet bütçesi kavramı ilk defa 16.Yüzyıl da İngiltere de kullanılmıştır. İngilizce deki budget kelimesine karşılık gelir. 13

14 Osmanlı Devleti'nde ilk bütçe, Tarhuncu Ahmet Paşa tarafından hazırlanmıştır. Formatör, aile giderlerini dizginleme taktikleri olarak aşağıdaki püf noktaları katılımcılar ile paylaşır. Gelirinizi yazın: Maaş, emekli maaşı, harçlık, nafaka vb. Giderinizi yazın: Kira, fatura, ulaşım, sağlık, eğitim... vb. Her grup için harcamalarınızı istek veya ihtiyaç olarak ayırın ve yazın. Limit koyun: Ör: Aylık 100 liradan fazla giyime harcamayacağım. Limitlere uyun: Bir kalemde fazla harcama yaparsanız diğerinden kısın. Paylaşın: Harcama konusundaki artılarınızı, eksilerinizi her ay düzenli olarak eşinizle, ailenizin diğer fertlerine ya da yakın arkadaşlarınıza açıkça anlatın ve birbirinize destek olun Başarınızı kutlayın: Her ay gösterdiğiniz gelişmeyi bir yere yazın. Örneğin, harcamalarınızdan kesip ayda 50 lira mı biriktirdiniz, altı ayda 300, yılsonunda 600 lira eder. İşte size gelecek aylar için motivasyon! Formatör aşağıdaki içerikleri açıklamaya, örnekler üzerinden ve sunumdan devam ederek aktarır. Şekil 7. Yıllık Bütçe Planlaması Aile Giderlerini Dizginleme Taktikleri 14

15 Formatör katılımcılara, Aile bütçesini kontrol altına almak ve azaltmak için; öncelikli olarak uyguladığınız yöntemler var mı? diye sorar, varsa paylaşmaları ister. D. AİLE, ÇOCUK VE BÜTÇE Kazanım: Katılımcı ailenin içerisinde bütçenin önemini fark eder. Yöntem ve Teknikler: Görsel anlatım, soru-cevap Kavram: Bütçe, tasarruf, harçlık, para, hedef. Süre: 10 dakika Aile, Çocuk ve Bütçe infografiği gösterilebilir. Şekil 8. Çocuk Bütçeyi Nasıl Anlar? Harçlık, çocuğun sorumluluk almasını, karar vermesini ve birey olma çabasını destekler. Çocuğun kendi parası olması önemlidir. Harçlık miktarı ise; parmak izi gibidir. Ailenizin değerlerine, ekonomik durumunuza ve bulunduğunuz çevreye bağlıdır. Harçlık konusunda dikkat edilmesi gereken birkaç noktayı belirtmek gerekir: Gereğinden az ya da çok olması çocuğu olumsuz etkileyebilir. Değişen ihtiyaçlara göre harçlık miktarı yeniden düzenlenebilmelidir. İlkokul birinci sınıfta haftalık ve düzenli olarak harçlık vermeye başlamak gerekir. 13 yaş sonrası aylık ve düzenli olmalı. Çocuğa harçlığıyla hangi ihtiyaçlarını karşılamasının beklediği açık ve net söylenmesi gerekir. 15

16 Çocuk ve para ilişkisi hakkında dikkat edilmesi gereken hususlar görselde anlatılmaktadır; detaylara girilmek üzere görsele dönülür ve aşağıdaki notlar katılımcılarla paylaşılır. Para sınırsız değil: Para eğitimi ailede başlar. İlk adım paranın sonsuz olmadığını, bir sınırı olduğunu öğretmek önemlidir. Bunun için en iyi eğitim harçlıktır. Belli bir miktar parası olduğunda bunun bittiğini gören çocuk, ailesin parasının bir sınırı olduğunu anlar. Para kazanılır: İnsanların emekleri karşılığında çalıştıklarını ve çalışma nedeninin para kazanmak olduğunu söylenebilir. Hayatı sürdürmek, çocuğa istediği şeyleri alabilmek ve en önemlisi harçlığını verebilmek için çalışmak gerektiğinden söz etmek gerekir. Aile bütçesini birlikte yapmak: Her ay başında ve sonunda olmak üzere ailece bir araya gelip bütçeyi birlikte yapabilirsiniz. Ailenin her ferdi gelirleri ve giderleri görmüş olur; bunun sayesinde daha dikkatli ve tutumlu davranış sergileyebilirler. Alışverişe gidildiğinde çocuğunuz sizden bir şey istediğinizde Şu an paramız yok. demek yerine Şu an planımızda yok. denilerek çocuğun planlı yaşamasının temelleri atılmış olur. Kavramlar önemlidir: Finansal kelimeleri çocuklar ne kadar erken yaşta öğrenirse o kadar iyi ve faydalı olur. Birikim, tasarruf, banka, yatırım, bütçe, harcamak Çocuk, bu kelimelerin anlamını ve nasıl kullanıldıklarını öğrendikçe finansal konuları kavrama becerisi de o kadar çok olur. Para ve tasarruf konularını öğrenmesi zaman alır. Öncelikle neden tasarruf ve birikim yapması gerektiğini öğrenmelidir. Ve bunun için de almak istediği şeylerden vazgeçmeyi veya beklemeyi öğrenecektir. Herkes her şeye sahip olamaz: Çocuğunuza sahip olduğunuz ev, araba, mallar konusunda doğruları söylemek gerekir. Bankaya borcunuz varsa, buna sahip olmak için bankaya borçlandığınızı ve her ay kazandığınız paradan bunun taksitlerini ödediğinizi anlatmalısınız. Çevrede başka arkadaşlarının sahip olduğu veya olamadığı şeylerle kıyaslama yapmaması gerektiğini söylemek gerekir. Neden bizim güzel ve büyük evimiz yok? sorusu mutlaka gelecektir. Bunu ona samimiyetle ve sabırla anlatın. Beklemeyin ve sabretmeyi öğrenmesi gerekiyor. Tasarruf gerekli: Tasarrufun ne olduğunu anlatmaktan çok davranışta gösterilmesi gereklidir. Eğer televizyonu izlemiyorken açık bırakıyorsanız, diş fırçalarken suyu akıtmaya devam ediyorsanız ya da oda da değilken ışığı açık bırakıyorsanız tasarruflu ol demek işe yaramayabilir. Çocuklarımıza örnek alabilmesi için her konuda ona davranması gerektiği gibi davranıyor olmanız gerekiyor. Öncelikler nedir: Çocuklar özellikle beş yaşından önce, dengeleri anlayamaz. Dondurma mı yoksa simit mi istersin diye sorduğunuzda muhtemelen ikisini de 16

17 isteyecektir. Çocukların tercih yapmayı ve seçenekler arasından birinden vazgeçmeyi öğrenmesi önemlidir. Böylece istek mi ihtiyaç mı algısını kavraması daha kolay olur. Yani çocuklar bir şey istediğinde bir diğerinden vazgeçebilmeyi öğrenmelidir. Böylece öncelik sıralamasını da zihninde tasarlamaya başlar. Hayat zor seçimlerle dolu: Çocukların en çok kullandığı kelime İstiyorum dan vazgeçirmek zordur ama imkansız değildir. Ona her şeye aynı anda sahip olamayacağını anlatmak gerekir. KAYNAKÇA BAYHAN, Pınar, YÜKSELEN, Arzu ve KAYSILI, K, Bahar (2007), Çocukların Ekonomiyle İlgili Kavramlara Yönelik Algılarının Yaşlara Göre İncelenmesi, Hacettepe Üniversitesi, Eğitim ve Bilim, Cilt 32, Sayı: 143, LUSARDI, Annamaria, (May 2006), Financial Literacyand Financial Education: Reviewand Policy Implications, Networks Financial Institute at Indina State University Policy Brief. SCHUG, M. C. &HAGEDOM,E. A.(2005), The Money savvypig goes to big city: Testingtheeffectiveness of an economics curriculum for young children, TheSocialStudies, March/April, TEMİZEL, Fatih ve BAYRAM, Fatih (2011), Finansal Okuryazarlık: Anadolu Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Öğrencilerine Yönelik Bir Araştırma, C.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cilt 12, Sayı: 1, Household Budget Survey Consumption Expenditures 2009, Hanehalkı Bütçe Araştırması, Tüketim Harcamaları. 17