İktisat Tarihi I. 10/11 Kasım 2016

Ebat: px

Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "İktisat Tarihi I. 10/11 Kasım 2016"

Gonca Apak
5 yıl önce
İzleme sayısı:

1 İktisat Tarihi I 10/11 Kasım 2016

2 Ortaçağ toplumlarında loncalar Ortaçağ toplumlarında kentlerde yaşayan nüfusun bir bölümü kendi tüketimlerini karşılamak için üretim yapıyordu. Ortaçağ toplumlarının durağan koşulları içinde loncaları, Üyelerine istikrar ve güvence sağlayan Piyasa ve üretim koşullarını düzenlemeye ve denetlemeye çalışan meslek örgütleri olarak değerlendirmek gerekiyor.

3 Loncaların tek iktisadi amacı tekelci konumlarını sürdürmek değildi. Ortaçağ Avrupa sı kentlerinin yaşamında loncaların çok önemli bir yeri vardı. Zaman içinde Ortaçağ'ın durağan koşullarında biçimlenen ve rekabeti sınırlamaya çalışan bu tekelci yapıların engelleyici özellikleri öne çıkmaya başladı.

4 Osmanlı loncaları Loncaların Anadolu daki ve Batı Asya nın diğer bölgelerindeki kökenlerine ilişkin bilgiler sınırlıdır. Erken dönemde Anadolu da ahiler kentlerde önemli bir siyasal odak oluşturuyordu. Lonca teşkilâtının ortaya çıkışı Roma İmp.nun kuruluş yıllarına kadar uzanır. Yerel hayat koşulları ferdin tek başına yaşamasına izin vermemektedir.

5 Osmanlı kentlerindeki zanaat ve ticaret loncaları iktisadi yaşamın temel ekseni durumundaydılar

6 Loncalardaki temel ilişki, usta-çırak ilişkisiydi. Her loncanın başında, loncanın dinsel temsilcisi konumunda ve yönetim işleriyle uğraşmayan bir şeyh bulunurdu. Üretimi Denetleyen Kurallar Tekelci meslek örgütleri olarak loncaların temel amacı üyelerinin çıkarlarını korumaktı.

7 Gedikler, her meslek dalında faaliyet gösteren işyeri, dükkan ve tezgah sayılarını saptarlar, bu sayıların artmasına izin vermezlerdi. Lonca üyelerinin diledikleri gibi dükkan açma veya üretime geçme hakları yoktu. Osmanlı loncalarını en fazla ilgilendiren konulardan biri hammaddelerin uygun fiyatlarla sağlanmasıydı. Hammadde sıkıntısı nedeniyle loncalar sık sık devletten tüccarların faaliyetlerini denetlemesini talep ederlerdi.

8 Sermaye birikimi 16. yüzyıla gelindiğinde Osmanlı loncalarının bir bölümünün içinde önemli iktisadi ve toplumsal farklılıklar ortaya çıkmıştı. Loncalar için kar ve birikim olanakları yaratan önemli bir unsur da saray ve özellikle orduyla donanmadan gelen talepti.

9 Devlet ile ilişkiler Merkezi yönetimle loncalar arasındaki dengeler, zaman içinde ve bölgelere göre büyük farklılıklar göstermiştir. Osmanlı yönetiminin loncaları bir yandan desteklerken öte yandan da denetlemeye çalışmasının dört temel nedeni vardı. Lonca üyeleri ise belirli konularda devletin desteğini aramakla birlikle, genel olarak devlet müdahalelerine iyi gözle bakmıyorlardı

10 İhtisap uygulamaları içinde en önemlisi, üretilen malların, kalite standartlarına ve fiyatlarına ilişkin düzenlemelerdi. Loncaları korumak amacıyla devlet hammadde piyasalarına da sık sık müdahale etmiştir. Devlet, esnaf loncalarını elinin altında tutmaya çalışmakta ve onları belli bir çerçevenin içinde tutmaya zorlamaktadır.

11 XVIII. yüzyılın 2. yarısından itibaren esnaf, piyasa fiyatlarını kendi kontrolleri altına almış ve fiyatları yükseltmeye başlamıştır. Devlet talebi karşılayabilecek miktarda ve kalitede uygun fiyatla üretim yapılmasını sağlamak amacıyla esnaf birliklerine çeşitli tekel haklarını vermiştir.

12 Orducu Esnafı Selçuklular dönemindeki gibi Osmanlı Devletinde de ordu sefere çıktığında kimi esnaf birliği askeri görevler üslenmekle yükümlüydü. Sefer yürüyüşünün sağlıklı bir şekilde gerçekleştirilmesi ordunun merkez ile olan bağlantısının daimi olarak sürdürülmesinin ordugâhların ve seferdeki ordunun ikmali Bu uygulamanın temelindeki amaçları oluşturmaktadır.

13 Ehl-i hiref, ordunun çok çeşitli ihtiyaçlarının giderilmesi gerekliliğine bağlı olarak oldukça farklı meslek gruplarını içerisinde barındırıyordu. Orducuların belirlenmesi, orduya katılımları ve sefer süresi boyunca yönetimleri ordu ağası ya da orducu başı denilen bir kişi tarafından koordine edilirdi. Disiplin sorunlarını asgari düzeye indirgemek için Osmanlı ordularının kentlere girmesine çok nadiren izin verilirdi

14 Merkezi devletin esnaf loncalarından istediği orduculuk mükellefiyeti temelde avârız vergisine dayanmaktaydı. Orducu esnafının seçiminde devlet, loncayı muhatap olarak kabul etmekteydi. Osmanlı Lonca Teşkilatı Üzerinde İslami Etkiler Osmanlı loncaları İslam alemindeki loncalara göre daha iyi karakterize olmuştu çünkü birçok gayrimüslim üyeye sahipti.

15 17. yüzyıldan itibaren loncalar İslam dünyasının her büyük şehrinde çalışan nüfusun büyük kısmını kapsayarak bütünsel bir sistem tarzını almıştı. Loncalar hastalara ve düşkünlere yardımı ortak bir amaç olarak görüyordu. Osmanlı yönetici sınıfına göre loncalar yararlı ama aynı zamanda tehlikeliydi. Devlet lonca pazarlığının en fazla ortada olduğu örnek devletin yiyecek satıcılarıyla ilişkileriydi.

16 Fiyatların devlet kontrolünde olması İslam aleminde loncaların ortaya çıkmasından çok daha önce de vardı. Bütün mallarda narh uygulanması sebebiyle en azından prensip olarak fiyatların sabit kalması ümit edilirdi. Öte yandan rekabetin canlanmasına bir ölçüde izin vererek dini gelenekleri de göz ardı etmiyorlardı.

17 Pazar denetçisinin yaptığı en önemli ve aynı zamanda İslami açıdan kuşkulu iş loncalara girişi zorlaştırmaktı. Endüstrileşme öncesi özenilerek üretilen el yapımı malların fiyatları doğal olarak yüksekti. Gerçekte loncaların fiyat kontrolleriyle elde ettikleri fiyatların sadece kabul edilebilir sınırlar içerisinde tutulmasıydı.

18 Fütüvvet teşkilatlarında da olduğu gibi loncalar üyelerinin yoksulluğa düşmelerini önlemeye çalışırdı. Osmanlı loncalarının özerklik dereceleri güçlü uyuşmazlıklara konu olmuştur. Osmanlı İmparatorluğundaki loncaların özerkliği hususunda karşımıza iki karşıt görüş çıkmaktadır. İslam alemindeki loncalar tüzel bir statüye ulaşamamışlardı.

19 Karşıt görüş Osmanlı loncalarının en az Avrupadakiler kadar özerkliğe sahip olduğunu iddia etmektedir. Osmanlı devleti loncalar üzerindeki kontrolünü yerel farklılıklara göre değiştirebilirdi. Batılı benzerlerine kıyasla Osmanlı loncaları idarecilerini ya da lonca usullerini değiştirmede biraz hantal kalmış olmalıdırlar. İkincisi kurumsal ve teknolojik değişiklikleri takip etmede daha az yatkınlık göstermiş olmalıdırlar

20 Devletin loncaların bazı rekabetçi olmayan etkinliklerden fayda sağladığını görmekteyiz. Osmanlı loncalarının özerk olmayışlarının bir başka göstergesi de aldıkları önemli kararları mutlaka mahkemeye onaylatıyor olmalarıydı. Osmanlı loncaları gerçek bir özerklik kazanamadıysa bunun sebebi sadece devletin loncalarla alakalı işleri düzenleme peşinde olması değildir.

21 Robert Lopez Avrupalı bir lonca üyesinin kapalı bir dairenin mahkumu olduğunu vurgulamıştır. Loncadan Sanayiye Geçiş Batı Avrupa da feodalizmden kapitalizme geçiş sürecinde, ticaret sermayesi üretim faaliyetlerini yeniden örgütlemişti. Loncaların ve onları destekleyen devletin fazla güçlü olmaması nedeniyle, ticaret sermayesi üretimi kırsal alanlara aktarabilmişti.

22 Küresel ekonominin değişmesi ve loncaların dinamiklerindeki eksilme varlıklarını tehdit etmedi Ortak noktalarına rağmen lonca sistemi dışındaki fırsatların muazzam farklılıkları sebebiyle iki sistem önemli ölçüde birbirinden ayrılmaktadır. Osmanlı ekonominin değişememesinin en önemli sebebi İslam hukukunun bireyselciliğinde aranmalıdır.

23 Osmanlı Lonca Sisteminin Sonu Endüstri devrimiyle ortaya çıkan kriz bazı loncaları diğerlerinden önce etkilemiştir. Önemli bir etken batı tipi yaşam tarzı ve tatların benimsenmeye başlanmasıdır. Kötü eğitimli olan ve ilkel metotlarla imalat yapanlar eğitimli ve zengin olanlara göre daha çabuk etkilenmiştir. Krize karşı alınan resmi önlemler kesin bir kanun haline getirilmedi

24 Endüstrileşmede Dinsel Engellemeler Osmanlı da loncaların gidişatı Osmanlı nın ekonomik gidişatıyla tamamen örtüşmektedir. Politik istikrar ve sosyal uyumu öngören sisteme olan adaptasyonu baskı altına almak için kurulan sistem başarısız olmuştur. İslam alimleri ve yöneticileri loncaların kardeşlik ilişkilerini ve rekabet karşıtı prensiplerini zahiri İslami öğretiyle uyumlu saymışlardır

Benzer belgeler

İktisat Tarihi I. 18 Ekim 2017

İktisat Tarihi I. 18 Ekim 2017 İktisat Tarihi I 18 Ekim 2017 Kuruluş döneminin muhafazakar-milliyetçi bir yorumuna göre, İslam ı yaymak Osmanlı toplumunun en önemli esin kaynağını oluşturuyordu. Anadolu'ya göçler İran daki Büyük Selçuklu