KONU 1: DÜNYA BİR KÂĞIDA NASIL SIĞAR?

Transkript

1 2.ÜNİTE YERYÜZÜNDE YAŞAM ÖĞRENME ALANI: İNSANLAR, YERLER, ÇEVRELER KONU 1: DÜNYA BİR KÂĞIDA NASIL SIĞAR? KAVRAMLAR Coğrafi konum: Bir yerin Dünya üzerinde bulunduğu konuma coğrafi konum denir. Ekvator: Yer yuvarlağının eksenine dik olarak geçtiği ve yer yuvarını iki eşit parçaya böldüğü varsayılan en büyük çember, eşlek, istiva hattı Harita: yeryüzünün veya bir parçasının, belli bir orana göre küçültülerek düzlem üzerine çizilen taslağ Kıta: Yeryüzündeki altı büyük kara parçasından her biri, ana kara Kutup: Yer yuvarlağının, Ekvator'dan en uzak olan yer ekseninin geçtiği varsayılan iki noktasından her biri Okyanus: Ana karaları birbirinden ayıran büyük deniz Ölçek: Bir harita veya resimde görülen uzaklıklarla bunların işaret ettiği, karşılandığı gerçek uzunluklar arasındaki oran Yön: Belli bir noktaya göre olan yer, taraf Lejant: Haritalarda kullanılan sembol ve işaretlerin ne anlama geldiğini gösteren tablodur. Plan: Plan en ayrıntılı haritalardır. Küçük alanlara ilişkin detaylı bilgi verir. Okullar, alışveriş merkezleri, parklar plan ile gösterilirler. Kroki: Bir yerin kuşbakışı görünüşünün belli bir ölçeğe uymadan kabataslak çizimine denir. Ölçeksiz olduklarından harita değildir. Çoğu zaman bir yerin adresini tarif etmek için kullanılır. Uyarı: Planlarda ve haritalarda belli bir ölçeğe göre küçültme yapılırken krokilerde ölçek yoktur. HARİTA BİLGİSİ Dünyanın tamamının ya da belli bir kısmının kuşbakışı olarak ve belirlenmiş bir ölçek oranında küçültülerek bir düzleme aktarılmış haline harita denir. Bir Çizimin Harita Olabilmesi İçin; 1. Belli bir oranda küçültülmüş olmalı (Ölçek Olmalı) 2. Kuşbakışı görünüşü ile çizilmiş olmalı 3. Bir düzlem üzerine aktarılmış olmalı Harita çizilirken şu hususlara dikkat edilmelidir: Haritayı hangi amaç doğrultusunda kullanacağımızı belirlemeliyiz. Bu amaç doğrultusunda bize uygun olan ölçeği seçmeliyiz. Haritaya uygun bir isim koymalıyız. Yönleri düzgün biçimde kullanabilmek için, daima kuzeyi gösterir bir yön oku kullanmalıyız. Lejant bölümü olmalıdır. 3. Yerden yükseldikçe görüş alanının genişleyip şekillerin küçülmesi çizimi zorlaştırır. HARİTA ÇEŞİTLERİ I. Kullanım Amaçlarına Göre Haritalar Haritalar kullanım amaçlarına göre iki bölüme ayrılırlar. A) Genel Haritalar Toplumun her kesimi tarafından kullanılan haritalardır. Topografya haritaları, atlas haritaları, duvar haritaları, ansiklopedik haritalar, şehir haritaları ve turist haritaları bu gruba girer. 1- Fiziki Haritalar: Yer şekillerini (dağ, ova, plato, vadi vb.) gösteren haritalardır. 2- Siyasi ve İdari Haritalar: Kıtaların, ülkelerin sınırlarını gösteren haritalar siyasi haritalardır. Ülke içindeki il, ilçe, kasaba ve köy gibi idari birimler arasındaki sınırları gösteren haritalara da idari haritalar denir. 3- Beşeri ve Ekonomik Haritalar: Nüfus miktarını, dağılışını, yoğunluklarını, göçleri, insanların milliyetlerini, dinlerini, dillerini, kültürlerine ait özelliklerin dağılışını gösteren haritalara beşeri haritalar denir. İnsanların ekonomik faaliyetlerini ve bu ekonomik faaliyetlerin gerçekleşmesi için gerekli olan mal ve hizmetlerin dağılışını gösteren haritalara ekonomik haritalar denir. B) Özel Haritalar Bu tür haritalar herhangi bir konuyu detaylarıyla gösteren, dolayısıyla uzmanlaşma isteyen haritalardır. Belirli bir alanda uzmanlaşmış kişi ya da kuruluşların özel amaçları için hazırlanmış jeoloji, meteoroloji, toprak, bitki örtüsü gibi haritaları kapsar. II. Ölçeklerine Göre Haritalar Haritadaki küçültme oranına ölçek denir. A) Büyük ölçekli Haritalar Büyük ölçekli haritalarda, yeryüzü şekilleri daha az küçültülerek düzleme aktarıldıklarından daha fazla ayrıntı gösterirler. 1- Plan: Ölçekleri 1/20.000'e kadar olan haritalardır. Planların ayrıntı gösterme gücü daha fazladır. 2- Topografya haritaları: Ölçekleri 1/ ile 1/ arasında olan haritalardır. B) Orta Ölçekli Haritalar 1/ ile 1/ arasında değişen haritalardır. Duvar haritaları orta ölçekli haritalardır. C) Küçük Ölçekli Haritalar: Ölçekleri 1/ 'den daha küçük olan haritalardır. Atlaslar küçük ölçekli haritalardır. Haritalar çizilirken karşılaşılan güçlükleri üç bölümde ele almak mümkündür. 1. Dünya nın şeklinin küresel olmasından dolayı küresel yüzeyi düz zemin üzerine aktarmak zordur. 2. Yer şekillerinin engebeli olmasından dolayı yüzey şekilleri, tam alanları ve tam şekilleri ile düzlem üzerine aktarılamaz. 1

2 Büyük ve Küçük ölçekli haritalar arasındaki fark Büyük Ölçekli Haritalar Küçük Ölçekli Haritalar Paydası küçüktür. Paydası büyüktür. Çizgi Ölçek Küçültme oranının çizgi şeklinde gösterildiği ölçeklerdir. Eşit aralıklara bölünmüş olan çizgi üzerinde, aralıkların gerçekte ne kadar uzaklığa eşit olduğu belirtilir km Küçültme oranı azdır. Ayrıntısı fazladır. Hata oranı azdır. Daha küçük alanları gösterir. Aynı alan çizildiğinde harita alanı daha büyük olur. Küçültme oranı fazladır. Ayrıntısı azdır. Hata oranı fazladır. Daha geniş alanları gösterir. Aynı alan çizildiğinde harita alanı daha küçük olur. 1cm Yukarıda verilen ölçekte, haritadaki 1 cm'lik uzunluk, arazide cm'yi yani 20 km'yi göstermektedir. Haritalarda genellikle çizgi ve kesir ölçek birlikte kullanılır. Çizgi ölçek, kesir ölçeğe göre daha kullanışlıdır. Bunun nedeni harita, fotoğraf veya fotokopi ile küçültülüp büyütülse de çizgi ölçeğin gösterdiği uzunlukların değişmemesidir. Çünkü bu işlem sırasında çizgi ölçek de aynı oranda küçültülmüş veya büyütülmüş olur. ÖLÇEKLERİN DÖNÜŞÜMÜ Yukarıda üç tane farklı ölçekte çizilmiş Türkiye haritası verilmiştir. Haritaları incelersek; *1 Nolu haritanın ölçeği en büyüktür. Çünkü ölçeğinin paydası diğer ölçeklerin paydalarına göre daha küçüktür. *1 nolu haritanın kağıt üzerinde kapladığı alan daha büyüktür. Çünkü ölçeği daha büyüktür. *3 Nolu haritanın ölçeği en küçük ölçektir. Çünkü payda değeri en büyük olanıdır. *3 nolu haritanın kağıt üzerinde kapladığı alan daha küçüktür. Çünkü ölçeği en küçük ölçektir. ÖLÇEK Haritadaki küçültme oranına ölçek denir. Ölçek, harita uzunluğu ile gerçek uzunluğun birbirine oranıdır. Bir haritanın ölçeği iki şekilde gösterilir. Kesir Ölçek Haritalarda uygulanan küçültme oranı kesirle ifade edilir. Kesir ölçekte pay daima 1 ile gösterilir. 1/ , 1/ gibi paydadaki sayı, çizimin ne kadar küçültüldüğünü ifade eder. Kesir ölçeklerde, ölçek ile ölçek paydası arasında ters orantı vardır. Ölçeğin paydası büyüdükçe ölçek küçülür, ölçek paydası küçüldükçe ölçek büyür. Kesir Ölçeğin Çizgi Ölçeğe Çevrilmesi Kesir ölçeğin çizgi ölçeğe çevrilmesi için haritadaki 1 cm'nin gerçekte kaç km'yi gösterdiğinin bulunması gerekir. Örnek: 1/ kesir ölçeğinin çizgi ölçek olarak ifadesi nedir? Çözüm: HU Ö GU Haritadaki 1 cm gerçekte cm'ye yani 20 km'ye eşittir. Buna göre, 1 cm'nin 20 km olarak gösterildiği çizgi ölçek hazırlanır km 1cm Çizgi Ölçeğin Kesir Ölçeğe Çevrilmesi Çizgi ölçeğin boyu haritadaki uzunluğu verir. Çizgi ölçek üzerindeki tüm bölümlerin toplamı gerçekteki uzunluğu ifade eder. Ç izgiö lçeğinh aritau zunluğu Ölçek Ç izgiö lçeğing erçeku zunluğu km Yukarıdaki çizgi ölçeğin harita uzunluğu 5 cm'dir. Buna göre, kesir ölçek olarak değeri nedir? Çözüm: Gerçek uzunluk: = 50 km Haritadaki uzunluk = 5 cm H.U. = 5 cm G.U. = 50 km Ölçek =? HU 5cm 5cm 1 Ölçek GU 50km

3 Ölçek Hesaplamaları Harita üzerinden, haritadaki uzunluk, gerçek uzunluk ve ölçek hesaplamaları yapılabilir. Uzunluk hesaplarını hatasız yapabilmek için uzunluk ölçüsü birimlerini bilmek gerekir. Uzunluk ölçüleri 10'ar 10'ar büyür, 10'ar 10'ar küçülürler. Metre'nin alt ve üst katları: Uzunluk hesaplamalarında; - Gerçek uzunluk - Harita uzunluğu - Harita ölçeği hesaplanır. Verilen uzunlukların daha iyi anlaşılması için formüller kullanılmaktadır. 1- Gerçek uzunluk = Harita uzunluğu x Harita ölçeğinin paydası. GU = HU x HÖ 2- Harita uzunluğu= gerçek uzunluk / Harita ölçeğinin paydası HU=GU / HÖP 3- Harita ölçeğinin paydası = harita uzunluğu / gerçek uzunluk..höp = HU / GU üçgen UYARI: Formülleri pratik olarak öğrenebilmek için tabloyu kullanabiliriz. UYARI: Kilometre cinsinden bir değer istendiğinde beş (5) sıfır silinir. Santimetre cinsinden istendiğinde beş (5) sıfır eklenir. 3

4 DÜNYANIN ŞEKLİ Dünya nın kutuplardan basık ekvatordan şişkin kendine özgü şekline Geoid denir. Coğrafi Konum: Herhangi bir yerin Dünya üzerinde bulunduğu alana coğrafi konum denir. Coğrafi konum ikiye ayrılır. 1-Matematik konum 2-Özel Konum Dünya'nın şeklinden dolayı Ekvator'dan kutuplara doğru gidildikçe paralellerin boyları kısalır ve kutuplarda nokta şeklini alır. Nokta halini alan paralellerden kuzey yarım küredekine Kuzey Kutup Noktası, güney yarım küredekine Güney Kutup Noktası denir. Birbirini takip eden iki paralel arasındaki uzaklık her yerde eşittir ve yaklaşık 111 km'dir. Aynı paralel dairesi üzerinde; 1- Güneş ışınlarının geliş açısı 2- Gölge boyu 3- Dünyanın kendi etrafındaki dönüş hızı 4- Yerçekimi kuvveti 5- Gece ve gündüz süresi eşittir. Bazı paralel dairelerinin özel isimleri vardır. 1- MATEMATİK KONUM Dünya üzerindeki bir yerin başlangıç paraleline (Ekvator) ve başlangıç meridyenine (Greenvvich) göre olan konumuna matematik konum denir. Matematik Koordinatlar 1) Paralel ve Özellikleri 0 paraleli Ekvator 23 27' kuzey paraleli Yengeç Dönencesi 23 27' güney paraleli Oğlak Dönencesi 66 33' kuzey paraleli Kuzey Kutup Dairesi 66 33' güney paraleli Güney Kutup Dairesi 90 kuzey paraleli Kuzey Kutup Noktası 90 güney paraleli Güney Kutup Noktası Ekvator'a paralel olarak geçtiği düşünülen dairelere paralel denir. Başlangıç paraleli (0 ) ve en büyük paralel dairesi Ekvator'dur. Kutup noktalarına eşit uzaklıktaki noktaların birleştirilmesiyle elde edilen ve Dünya'yı ortasından çevreleyen en geniş paralel dairesine Ekvator denir. Ekvator'un kuzeyindeki paralellere kuzey paralelleri, güneyindekilere ise güney paralelleri denir. Ekvator yıl boyunca gece ile gündüz eşitliğinin yaşandığı, çizgisel hızın en fazla, yer çekiminin en az olduğu paralel dairesidir. Paraleller, Ekvator'dan kutuplara doğru birer derece aralıklarla çizilir. 90 tane Kuzey Yarım Küre'de, 90 tane Güney Yarım Küre'de olmak üzere toplam 180 tane paralel dairesi vardır. Enlemin etkileri: *İklimi etkiler. Güneş ışınlarının geliş açısına bağlı olarak Ekvator ve çevresinde sıcak iklimler görülür. Kutuplara gidildikçe soğuk iklimler görülür. *Bitki örtüsünü etkiler. iklime bağlı olarak bitki örtüsü değişir. *Deniz Suyu tuzluluğu değişir. Buharlaşmaya bağlı olarak Ekvatora yakın denizlerin tuzluluğu fazla, kutuplara doğru gidildikçe tuzluluk azalır. *Yağış ve akarsuların rejimi değişir. 2) Meridyen ve Özellikleri 4

5 Bir kutup noktasından diğer kutup noktasına uzanan, Ekvator ve paralelleri dik olarak kesen yarım çemberlere meridyen denir. Meridyenler, 360 olan Ekvator çemberinin birer derecelik aralıklara ayrılmasıyla oluşturulmuştur. Başlangıç meridyeni (0 ), İngiltere'ni başkenti Londra yakınlarındaki Greenwich Gözlem Evi'nden geçer. Başlangıç meridyeninin doğusunda kalan meridyenlere doğu meridyenleri, batısında kalan meridyenlere batı meridyenleri denir. Başlanış meridyenin doğusunda kalan yarım küreye Doğu Yarım Küre, batısında kalan yarın Küreye Batı Yarım Küre denir. 180 tane doğuda, 180 tane batıda olma üzere toplam 360 tane meridyen yayı vardır. Dünya'nın şeklinden dolayı tüm meridyenler kutup noktalarında birleşirler ve birbirlerini kesmezler. Buna bağlı olarak tüm meridyenleri uzunlukları aynıdır. İki meridyen arasındaki uzaklık, sadece Ekvator üzerinde 111 km'dir. Bu uzaklık, Dünya'nın şeklinden dolayı kutuplara gidildikçe azalır ve kutup noktalarında sıfır olur. İki meridyen arasındaki zaman farkı 4 dakikadır. Ekvator'dan kutuplara doğru gidildikçe meridyenler arasındaki uzaklık azaldığı hâlde zaman farkı değişmez. Aynı meridyen üzerinde bulunan tüm noktalarda yerel saat aynıdır. Çünkü aynı meridyen üzerindeki bütün noktalar Güneş'in karşısında aynı anda geçerler. Meridyenler, Dünya üzerindeki herhangi bir yerin matematik konumunun belirlenmesinde yardımcı olur. Ayrıca meridyenler yardımıyla; Dünya üzerinde iki yer arasındaki yerel saat farkı da bulunabilir. TÜRKİYE'NİN MATEMATİK KONUMUNUN SONUÇLARI Kuzey Yarımküre'nin Orta Kuşağı'nda yer alır. Başlangıç Meridyeni'nin (Greenvvich) doğusundadır. En kuzeyi (42 Kuzey) ile en güneyi (36 Kuzey) arasındaki kuş uçuşu uzaklık, yaklaşık 666 km'dir (42-36 =6 6x111 =666 km). En doğusu (45 Doğu) ile en batısı (26 Doğu) arasında, 76 dakikalık zaman farkı vardır (45-26 = 19 19x4'=76'). Orta Kuşak'ta yer aldığı için yıl içinde dört mevsimi belirgin olarak yaşar. Kuzeyden esen rüzgarlar hava sıcaklığını düşürürken, güneyden esen rüzgarlar ise hava sıcaklığını arttırır. 2- ÖZEL KONUM Dünya üzerinde bir yerin veya bir ülkenin kıtalara, okyanuslara, denizlere, işlek ticaret yollarına, boğazlara, kanallara, ekonomik ve siyasi teşkilatlara, komşularına göre konumu ile yer şekilleri ve yükselti özellikleri o yerin özel konumunu belirler. TÜRKİYE'NİN ÖZEL KONUMUNUN SONUÇLARI Üç kıtanın (Asya, Avrupa, Afrika) birbirine en yakın olduğu yerde bulunur. Üç tarafı denizlerle (Karadeniz, Ege Denizi, Akdeniz) çevrili bir yarımadadır. Marmara Denizi'ne sahiptir. Önemli ticaret yollarına ve boğazlara sahiptir (İstanbul ve Çanakkale Boğazları). Bu durum Türkiye'nin jeopolitik önemini artırmıştır. Gelişmiş Avrupa ülkeleri ile zengin petrol yataklarına sahip Orta Doğu ülkeleri arasında yer alır. Ortalama yükseltisi fazladır (1132 m). Batıdan doğuya doğru gidildikçe yükselti artar. Dağlar genelde doğu-batı yönünde uzanır. Sıcaklık ortalamaları batıdan doğuya gidildikçe azalır. Yer şekillerinin çeşitli olması, farklı iklim tiplerinin görülmesine neden olur. Yüzyıllar boyunca çeşitli medeniyetlere ev sahipliği yapması nedeniyle, tarihsel ve kültürel bakımdan çok zengindir. 5

6 KITALAR ve OKYANUSLAR Dünya yüzeyinin % 71 i Okyanus ve denizlerle, %29 u karalarla kaplıdır. Kıta: Kendine bağlı olan adalarla, etrafı denizlerle ve okyanuslarla çevrili olan büyük kara parçalarına kıta denir. 1-Asya 2-Avrupa 3-Afrika 4-Kuzey Amerika 5-Güney Amerika 6-Okyanusya (Avustralya) 7-Antarktika Okyanus: Kıtalar arasındaki büyük çukurlarda kalan geniş ve derin su kütlelerine Okyanus denir. 1-Büyük Okyanus (Pasifik) 2-Atlas Okyanusu 3-Hint Okyanusu Okyanuslar büyükten küçüğe; Büyük Okyanus, Atlas Okyanusu ve Hint Okyanusudur NOT: Kuzey yarımkürede karalar güney yarımküredekilerden daha fazladır. Bu nedenle Kuzey yarımküre güney yarımküreye göre 1-2 derece daha sıcaktır duruma iklim denir. Bu ortalama durum uzun yıllar içinde çok büyük değişikliğe uğramaz. Sıcaklık, rüzgâr ve yağış gibi hava olaylarının bir yerde gösterdiği kısa süreli değişime de hava durumu Hava durumu hakkında çeşitli ölçümler yapan ve bu ölçümler doğrultsusunda tahminler yapan bili dalına meteoroloji denir İnsanlar farklı doğal ortamlarda yaşarlar yaşadıkları ortam onların hayatını ve yaşam şekillerini etkiler. İklim neyi etkiler? Tarım ürünleri çeşitliliğini, Doğal bitki örtüsü çeşitliliğini, Turizm faaliyetlerini ve çeşitliliğini Kıyafet (giysi) seçimini, Isınma yöntem ve malzemelerin türünü, İnsanların ten(deri) renklerini, İnsan karakterlerini, İnsanların yemek kültürünü ve çeşitliliğini, Su kaynaklarının azlığını ve çokluğunu, Sulama özelliklerini Kültür, spor, sanat faaliyetlerini, Ekonomik faaliyetlerini ve türünü, Evlerin şekillerini, ev yapım malzemelerinin türünü, Yerleşme ve nüfusun ülke içindeki dağılımını, Hayvancılık faaliyetlerini ve hayvan türlerini etkiler. Toprak tiplerini Ulaşımı Sıcak kuşak ve ılıman kuşak, Kuzey Yarım Küre'de, Güney Yarım Küre'ye göre daha geniş alan kaplar. Bunun sebebi Kuzey Yarım Küre'de karaların oranının daha fazla olmasıdır. Denizler karalara göre az ısınırlar. Oysa karalar çok ısınırlar. Bu durum Kuzey Yarım Küre'de sıcak ve ılıman kuşağın daha geniş alan kaplamasına neden olmaktadır. Yine bu durumun sonucu olarak Kuzey Yarım Küre Güney Yarım Küre'ye göre 2 C daha sıcak olmaktadır. KONU 2: FARKLI YAŞAM ŞEKİLLERİ VE İKLİM KAVRAMLAR Beşeri Ortam: İnsanla ilgili(insani) faktörlerin göz önünde bulundurulduğu ortam ya da kriterdir. Doğal Ortam: Yeryüzünde insan elinin değmediği alan. İklim: Yeryüzünün herhangi bir yerinde hava olaylarına bağlı olarak gerçekleşen etkilerin uzun yılların ortalamasına dayanan durumu, abuhava DÜNYADA VE TÜRKİYE DE İKLİM Belli bir yerde, sıcaklık, nem, yağış, basınç, rüzgâr ve bulutluluk gibi hava olaylarının mevsimlik, yıllık gidişlerinin uzun yıllar boyunca gösterdikleri ortalama Sıcaklık Kuşakları Dünya Üzerinde Görülen İklim Türleri 1- Çöl İklimi: * Bu iklim tipinde sıcaklıklar oldukça yüksek, yağışlar ise son derece azdır. * Arabistan yarımadası. Büyük Sahra Çölü, Avustralya'nın iç kısımları, Meksika Çölleri, Peru Çölleri, Kızılkum, Karakum ve Taklamakan Çölleri bu iklimin görüldüğü yerlerdir. 6

7 * Çöller, bitki örtüsü bakımından oldukça fakirdir. Çoğunlukla dikenli çalılar ve gövdelerinde su tutma özelliği olan kaktüsler, görülür. * Çöl ikliminin simgesi hurmadır. Yeraltı suyunun yüzeye çıktığı yerler olan vahalarda sulama ile pamuk, yer fıstığı, tahıl ve üzüm yetiştirilir. * Su azlığından dolayı hayvancılık yapılır. Susuzluğa dayandığı için deve en çok yetiştirilen evcil hayvandır. Diğeri ise koyundur. *Gündüz ile gece arsında sıcaklık farkı fazladır. Bu yüzden gündüzleri kavurucu sıcaklar, geceler dondurucu soğuklar olur. *İnsanlar çölün sıcaklığından ve kum fırtınalarında korunabilmek için uzun elbiseler giyerler. *Göçebe olarak yaşarlar ve çadırlarda barınırlar. 2- Kutup İklimi: * İklim tipleri içerisinde en soğuk olanıdır. Yılın büyük kısmında güneş ışınları görülmez. Hakim bir bitki örtüsü yoktur. * Görüldüğü yerlere Antartika, Grönland'ın iç kesimleri ve kuzey kutbunu örnek verebiliriz. *İnsanlar soğuktan korunmak için kalın giysiler giyerler. *Soğuğa dayanıklı, buz evlerde yaşarlar. Evler daha çok soğuktan korunmak için ayaklar üzerine yapılır. *Ulaşım araçları olarak köpeklerin çektiği kızaklar ve kar motosikletleri kullanılır. *Avcılık ve balıkçılıkla geçinirler. *Kutup ikliminin bitki örtüsü yoktur. (Küresel ısınmaya ayrı olarak değinilecek) 3- Ekvatoral İklim: * Bu iklim tipi günlük ve yıllık sıcaklık farklılıklarının en az olduğu iklimdir. * Bitki örtüsü ekvatoral ormanlardır. * Amazon ve Kongo havzaları, Malezya, Filipinler ve Papua Yeni Gine'de görülmektedir. * Ormanların çok gür olması nedeniyle çok sayıda maymun ve kuş türü yaşar.. * Yıl boyunca yüksek sıcaklık ve bol yağış nedeniyle bütün yıl yeşil kalan m uzunluğundaki ağaçlardan oluşan tropikal yağmur ormanları doğal bitki örtüsüdür. * Kahve, kakao, kauçuk, ananas, şeker kamışı, soya fasulyesi, turunçgiller, Hindistan cevizi, mısır ve pirinç yetiştirilir. * Ormancılık ve balıkçılıkla geçimlerini sağlarlar. *Ormanların tahribi nedeniyle insanların ve hayvanların yaşam tehlikeleri vardır. 4- Muson İklimi: * Bu iklim tipinde yaz mevsimi yağışlı, kış mevsimi kurak geçmektedir. * Sıcaklık ortalamaları 10 C'nin altına hiç düşmemektedir. * Genellikle Güney, Güneydoğu Asya ve Doğu Asya'da etkilidir. * Akarsu rejimleri düzensizdir. * Yağışsız dönemde yaprağını döken ormanlar doğal bitki örtüsünü oluşturur * Pirinç, çay, kahve, pamuk, muz, ananas, turunçgiller, zeytin önemli tarım ürünleridir. Koyun, keçi ve manda yetiştirilen evcil hayvanlardır. *İnsanların çoğu damı saz ve kamıştan yapılmış evlerde yaşar. *Tik ağacı kıymetli bir ağaç türü olarak bu bölgelerde yetişmektedir. 5- Tropikal İklim (Savan) * İsmini sıcak iklimlerde yetişen çayırlardan almaktadır. * Sıcaklıklar bütün mevsimlere yayılır. * Sıcak bir günde yağış görülebilmektedir. * Sudan platosu, Doğu, Güney ve Merkez Afrika'da sıklıkla görülmektedir. 6- Okyanus İklimi: * Genellikle karaların batı kıyılarında hüküm süren bu iklim tipinde yazlar serin, kışlar ise ılık geçmektedir. * Bitki örtüsü ormanlardır. * Görüldüğü yerler: Şili'nin güney kıyıları. Batı Avrupa ve Yeni Zelanda vb. 7- Tundra iklimi: * Sıcaklıklar son derece düşüktür. * Yılın büyük bir bölümü soğuk geçer. Yazlar kısa ve serin, kışlar ise uzun ve serttir. * Bitki örtüsü tundradır. * Sibirya'nın kuzeyi, Grönland kıyıları ve Kanada'nın kuzeyi görüldüğü yerlerdir. * Tundra ikliminde yılın büyük bir bölümü donmuştur. Kısa yaz mevsiminde karların erimesiyle toprağın üst kısmı çözülür ve bataklığa dönüşür. Bu bataklıklarda bodur çalı, çayır ve yosunlardan oluşan tundra bitkileri yetişir. * Tundra ikliminin görüldüğü yerlerde ren geyiği, misk öküzü ve bizon gibi hayvanlar görülür. KONU 3: TÜRKİYE NİN İKLİMİ İklimi Etkileyen Etmenler: 1-Enlem: Dünya nın şeklinden dolayı Ekvator dan kutuplara gidildikçe sıcaklık düşer. Türkiye de Akdenizden Karadenize gidildikçe sıcaklık düşer. 2-Yükselti: Yükseklik arttıkça sıcaklık azalır. Türkiye de batıdan doğuya gidildikçe yükselti artar, sıcaklık azalır. 3-Dağların Uzanışı: Karadeniz ve Akdeniz kıyılarında dağlar denize paralel uzanır, bu nedenle deniz etkisi iç kısımlara kadar giremez, kıyılar bol yağış alır. Ege kıyılarında dağlar denize dik uzandığından deniz etkisi iç kısımlara kadar sokulabilir. 4-Yer şekilleri: Dağlar, ovalar, denizler, göller vb. 5-Denizellik-Karasallık: Denize kıyısı olan yerlerde iklim ılıman, deniz etkisi görülmeyen yerlerde karasal iklim görülür. Kıyı bölgelerimiz ılıman iç bölgelerimizde sıcaklık farkı fazladır. 6-Rüzgârlar: Türkiye de kuzeyden esen rüzgârlar sıcaklığı düşürürken, güneyden esen rüzgârlar sıcaklığı arttırır. 7

8 7-Bakı: Dağların güneye bakan yamaçlarının daha sıcak olması bakı faktörüdür. Ülkemizde 3 çeşit iklim görülür. Bunlar: 1-Karadeniz iklimi 2-Akdeniz iklimi 3-Karasal iklim 1-Karadeniz İklimi: * Yazlar serin, kışlar ılık, her mevsim yağışlıdır. * Dağların Karadeniz e bakan yamaçlarında yağış fazladır. * En fazla yağışı sonbaharda, en az yağışı ilkbaharda alır. * Nem oranının yüksek olmasından dolayı yıllık sıcaklık farkı fazla değildir. * Karadeniz kıyıları ile Marmara Bölgesi nin Karadeniz e yakın yerlerinde görülür. * Bitki örtüsü ormandır. * Yetiştirilen tarım ürünleri; çay, fındık, mısır, tütün, soya fasulyesi, keten, kenevir 2-Akdeniz İklimi: * Yazlar sıcak ve kurak, kışlar ılık ve yağışlıdır. * En fazla yağışı kışın, en az yağışı yazın alır. * Don olaylarına ve kar yağışlarına nadiren rastlanır. Güneşlenme süresi fazladır. * Yıllık (yaz-kış) ve günlük gece-gündüz) sıcaklık farkı fazladır. * Seracılık yaygın olarak yapılır. Nedeni; güneşli gün sayısının fazla olması ve kışların ılık geçmesidir. * Akdeniz ve Ege kıyılarıyla, Marmara Bölgesi nin güney kısmında ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi nin batısında görülür. * Bitki Örtüsü makidir. Makiler, yaz kuraklığına dayanıklı olan ve bütün yıl yeşil kalabilen çalı ve kısa boylu ağaçlardır. * Yetiştirilen tarım ürünleri; turunçgiller (limon, portakal, greyfurt), muz, zeytin, susam, pamuk, üzüm, incir, tütün, 3-Karasal İklim: * Yazlar sıcak ve kurak, kışlar soğuk, kar yağışlı ve uzun sürer. * En fazla yağışı ilkbaharda, en az yağışı yazın alır. * Yıllık (yaz-kış) ve günlük (gece-gündüz) sıcaklık farkları çok fazla, yağışlar azdır. * İç Anadolu Bölgesi, Güneydoğu Anadolu Bölgesi ve Doğu Anadolu Bölgesi nde görülür. * Bitki örtüsü bozkır (step) dır. Bozkırlar, ilkbahar yağmurlarıyla büyüyüp yeşeren, yaz sıcaklığının başlamasıyla sararıp kuruyan bitki örtüsüdür. * Yetiştirilen tarım ürünleri; buğday, arpa, çavdar, pirinç, baklagiller (mercimek, nohut), tütün, pamuk, üzüm, Antep Fıstığı KONU 4: GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE YERLEŞME KAVRAMLAR Çağ: Kendine özgü bir özellik taşıyan zaman parçası, dönem, devir. Tarihin ayrıldığı dört büyük bölümden her biri, kurun Göç: Ekonomik, toplumsal, siyasi sebeplerle bireylerin veya toplulukların bir ülkeden başka bir ülkeye, bir yerleşim yerinden başka bir yerleşim yerine gitme işi, taşınma, hicret, muhaceret Kronoloji: Zaman bilimi. Milat: Hz. İsa'nın doğduğu gün. 2.Herhangi bir olayın başlangıcı Nüfus: Bir ülkede, bir bölgede, bir evde belirli bir anda yaşayanların oluşturduğu toplam sayı, popülasyon Şehirleşme: Özellikle sanayinin gelişmesi sonucu nüfusun şehirlerde toplanması ve şehir alanlarının genişlemesi süreci. Yerleşme: Yerleşmek işi. Yerleşim alanı veya merkezi Yüzyıl: Yüzyıllık süre, asır Tarih; insanların geçmişte meydana getirdikleri olayları yer ve zaman göstererek, neden sonuç ilişkisi içersinde inceleyen bilim dalıdır. Tarih incelenirken yıllara, yüzyıllara ve cağlara ayrılmıştır. Hz. İsa nın doğum günü Miladi takvimin başlangıcı olarak sıfır kabul edilmiş ve buna Milat adı Verilmiştir. Bu tarihten (sıfır) öncesine Milattan Önce (M.O), bu tarihten sonrasına Milattan Sonra (M.S) denir. Yüzyılların sınıflandırılması da Milada göre yapılır. Milat başlangıç alarak sayılan yüzyıllık dönemlere Yüzyıl (Asır) denir. Örneğin 0 ile 99 yılları arası 1. yüzyıl( yy), 100 ile 199 arası 2. yüzyıl. 200 ile 299 arası 3. yüzyıl, 1400 ile 1499 arası 15. yüzyıl,2000 ile 2099 arası 21. yüzyıl gibi. Tarihleri Yüzyıla Çevirme Nasıl Yapılır? Verilen tarih iki rakamlı ise bunda hiç bir şey yapılmaz. Çünkü iki rakamlı yılların hepsi 1. yüzyıldadır. Verilen tarih üç rakamlı ise bastaki ilk harfe bir eklenerek yüzyılı bulunur Örnek: 576 yılı hangi yüzyıldadır? = 6.yüzyıl = 2. yüzyıl = 10. yüzyıl 8

9 **Verilen rakam eğer dört rakamlı ise bastaki iki rakama bir eklenerek yüzyılı bulunur = 15.YY = 11. YY = 20. YY Yüzyılların Hangi Yıllar Arasını Kapsadığı Nasıl Bulunur? Verilen yüzyıldan bir çıkartılıp bulunan rakama iki tane sıfır ekleriz. Böylece yüzyılın başlangıç yılını buluruz. Buna 99 eklersek yüzyılın bitiş yılını da buluruz. Örnek: 8. yüzyıl hangi yıllar arasını kapsar? 8-1 = = 700 başlangıç yılı = 799 bitiş yıl. Yani 8. yüzyıl = arası Örnekler: 5.yy = arası, 21. yy = arası 19. yy = arası İnsanlar, tarihi olayları daha kolay inceleyebilmek için, tarihi belli baslı zaman dilimlerine ayırmışlardır. Bunlara Cağ yada Devir adı verilir. Tarih Cağlarının başlangıcı olarak yazının icadı ( M.O3500) kabul edilir. Yazının icadından önceki devirlere tarih öncesi devirler, yazının icadından sonraki devirlere tarih devirleri adı verilir. Not: Tarih öncesi devirler guruplara ayrılırken insanların alet, silah, sus eşyası yapma becerileri göz önünde bulundurulurken, tarihi devirler insanlığı etkileyen önemli olaylara göre guruplara ayrılmıştır. Tarihi dönemler aşağıdaki gibi ifade edilebilir. A)Tarih Öncesi Devirler *Taş Devri 1)Kabataş Devri 2)Yontmataş Devri 3)Cilalıtaş Devri B)Tarihi Devirler 1)İlk Çağ (MÖ 3200-MS 375) 2)Orta Çağ ( ) 3)Yeni Çağ ( ) 4)Yakın Çağ (1789-?) *Maden Devri 1)Bakır Devri 2)Tunç Devri 3)Demir Devri A-TAŞ DEVRİ 1-Kaba Taş(Eski) Devri: En uzun dönemdir. Avcılık ve toplayıcılıkla uğraşılmıştır. 2-Yontma Taş Devri: Taştan ve kemikten silahlar yapılmıştır. Mağara ve ağaç kovuklarında yaşamışlardır. Avcılık ve toplayıcılıkla uğraşılmıştır. Ateş bulunmuştur. Mağara duvarlarına yapılan resimler ilk sanatsal faaliyetlerdir.*bu dönemi aydınlatan Anadolu daki merkezler Antalya daki Karain ve Beldibi mağaralarıdır. 3-Cilalı Taş Devri: İlk kez tarımsal üretim başlamış buna bağlı olarak yerleşik yaşam başlamış köy ve kasabalar kurulmuştur. Üretimle birlikte iş bölümü doğmuş ihtiyaç fazlası ürün takas edilmiş ve ticaret başlamıştır.dokumacılık başlamış,pişirilmiş topraktan eşyalar yapılmıştır. * Bu dönemi aydınlatan Anadolu daki merkezler Diyarbakır (Çayönü),Burdur (Hacılar) ve Konya (Çatalhöyük) dır. B-MADEN DEVRİ 1-Bakır Devri: Bol bulunması ve kolay işlenmesi yüzünden ilk kullanılan maden bakırdır. 2-Tunç Devri: Bakıra göre daha dayanıklı olduğu için tunç (Bakır+Kalay) kullanıldı. 3-Demir Devri: Bu dönemi aydınlatan Anadolu daki merkezler Yozgat (Alişar), Çorum (Alacahöyük), Çanakkale (Truva), Kayseri (Kültepe) ve Van (Tilkitepe) dır. *Tarih Öncesi dönemler kullanılan eşyalarla isimlendirilmiştir. Tarih Sonrası çağlar ise insanlığı etkileyen olaylarla isimlendirilmiştir. *Coğrafya ve iklim şartlarının farklılığı nedeniyle tarih öncesi dönemlerin başlama ve bitiş zamanları bölgelere göre farklılık göstermiştir. Örneğin Anadolu Maden Devrini yaşarken Avrupa Cilalı Taş Devrini yaşamaktaydı. * Tarih Öncesi dönemleri bütün toplumlar aynı sırayla yaşamamışlardır. Örneğin Kaba Taş Devrini yaşayan bir toplum göç yada savaş sonucu Demir Devrine geçiş yapabilir. *Uygarlıklar birbirinden savaş, göç ve ticaretle etkilenmişlerdir. TARİH ÇAĞLARI 1-İlk Çağ: M.Ö. 3500(veya 3200) de Sümerlerin yazıyı bulmasıyla başlar 375 de Kavimler Göçü ile (Avrupalılara göre de 476 Batı Roma nın yıkılışı) sona erer. 2-Orta Çağ: 375 den İstanbul un fethine (1453) kadar sürer. 3-Yeni Çağ:1453 den Fransız İhtilaline (1789) kadar 4-Yakın Çağ:1789 dan günümüze kadar sürer. Geçmişten Günümüze Yerleşme: - İlk insanlar mağaralarda ya da ağaç kovuklarında barınıyordu. Genellikle avcılık ve toplayıcılıkla yaşıyorlardı. Erkeklere avlanırken kadınlar tohum ve benzeri şeyler topluyordu. - İlk insanlar tohumların yetiştiğini görünce tarım başladı. Tarımın başlaması ile insanlar yerleşik hayata geçmeye başladılar. Tarım arazilerinin çevresine ilk yerleşim yerlerini kurmaya başladılar. Böylece ilk köyler oluştu. Bu köyler genelde yüksek yerlere kuruluyor ve çevresi çitlerle kapanıyordu. - Zamanla insanlar daha çoğaldıkça bu kez aralarında sorunlar çıkınca kendilerini yönetecek kişiler seçmek zorunda kaldı ve böylece ilk devletler kurulmaya başladı. - İnsanlar önceleri kilden çanak çömlek kullanıyorlardı. Çatal ve kaşıkları kemiktendi. İnsanlar ateşi bulunca bu çömleklerini pişirerek daha sağlam yaptılar. Daha sonra insanlar madenleri işlemeyi öğrendi. (Önce bakır, sonra demir, sonra tunç gibi madenler). 9

10 - Zamanla büyük şehirler ve devletler kuruldu. Ve şehirlerarasında ürettikleri ürünler sayesinde ticaret başladı. - Beraber yaşayınca toplum kurallarını düzenleyecek kanunlar hazırladılar. - Şehirler ya da küçük ülkeler arasında savaşlar başladı. Şehirleri ve küçük devletleri egemenliği altına alan toplumlar büyüdü. Böylece büyük Merkezi Krallıklar kuruldu. Yerleşmede etkili olan faktörler: GEÇMIŞTE: 1- İklim etkilidir. İnsanlar hem ilk yerleşmelerde ham de günümüzde uygun iklim koşullarının uygun olduğu yerlere yerleşmişlerdir. Çünkü ikli insan yaşamını etkilediği gibi tarımı da etkiler. 2- Su kaynakları ve akarsu vadileri yerleşmeler için seçilmiştir. 3- Verimli tarım alanlarının bulunduğu yerlere insanlar yerleşmişlerdir. Çünkü tarım insanların ilk uğraşılarındandır. 4- Madenlerin bulunduğu yerler yerleşmeler için tercih edilmiştir. Maden devrinden bu yana insanlar yaşamlarında madenlerden yararlanmışlardır. GÜNÜMÜZDE: 1- Sanayi Bölgeleri yerleşmede tercih edilmektedir. Çünkü insanlar febrikalarda çalışarak geçimlerini sağlamaktadır. 2- Ulaşım olanaklarının uygun olduğu yerler tercih edilmektedir. 3- Eğitim ve Sağlık hizmetlerinin geliştiği yerler tercih edilmektedir. 4- Ticaretin geliştiği yerler. 5-Turizm faaliyetlerinin geliştiği yerler günümüzde yerleşim yeri olarak tercih edilmektedir KONU 5: UYGARLIKLARIN BEŞİĞİ KAVRAMLAR Ortak miras: Bir kuşağın kendinden sonra gelecek olanlara bıraktığı her şeye miras denir. Ortak miras ise sadece belirli bir kuşağın kendinden sonrakilere bıraktığı şeyler değil, geçmişteki bütün insanlık tarihini ve geleceği de içine alan maddi ve manevi değerlerin tümüdür. Uygarlık: Uygarlık ya da medeniyet; Bir ülke'nin veya toplumun, maddi ve manevi varlıklarının, düşünce, sanat, bilim, teknoloji ürünlerinin hepsinin toplamını ifade etmektedir Uygar kelimesi, yerleşik hayata ilk geçen Türk kavimi olan Uygurlardan gelmektedir. Türkiye uygarlıkların kesiştiği yerde bulunmaktadır. Anadolu; sahip olduğu coğrafi konum açısından son derece önemli bir bölgedir. Bu durum en eski devirler- den başlayarak çeşitli toplumların Anadolu'ya göç etmesine ve yerleşmesine yol açmıştır. Bu nedenle Anadolu toprakları birçok uygarlığın kesişme noktası olmuştur. Anadolu'nun tarih boyunca önemli bir yerleşim bölgesi olmasında şu faktörler etkili olmuştur: İklim özelliklerinin insan hayatı için uygun olması Topraklarının insan yerleşimi ve tarım üretimi için elverişli olması Çok sayıda akarsuya sahip bulunması Asya ile Avrupa arasında göç yolları üzerinde yer alması Anadolu'nun sahip olduğu bu özellikler pek çok toplumu bu bölgeye çekmiştir. ANADOLU DA KURULAN MEDENİYETLER Hititler Frigler Urartular Lidyalılar - İyonyalılar HİTİTLER *Kızılırmak ve çevresinde kurulmuştur. *Başkentleri bugün Çorum ili sınırları içinde kalan Hattuşaş tır. *Devletin başında kral bulunmakla birlikte kral,ordunun,dinin, ve yargı işlerinin başında bulunuyordu. *Kraldan sonra en yetkili kişi kraliçe olup,kraliçelere Tavananna denirdi. *Devlet meselelerinin görüşüldüğü yere Pankuş denirdi. *Halk hür,yarı hür ve esirler olmak üzere sınıflara ayrılmıştı. *Ekonomileri tarıma dayalı olup maden işlemeciliğinde ileri gitmişlerdir. *Ordu piyade ve atlı askerlerden oluşuyordu. Hititler Mısırlılarla Suriye toprakları için yaptıkları savaş sonrasında imzalanan Kadeş Antlaşması tarihin ilk resmi antlaşmasıdır. *Hititlerde resim yazısı(hiyeroglif )ile çivi yazısı kullanılmıştır. *Hititlerde kralların yaşamlarını anlatan yıllklara ANAL adı verilir.anallar tarihin ilk tarafsız metinleridir. Bu Analları tanrıya hesap vermek için yazıyorlardı. Bu nedenle yalan yazmadıkları için Anallar ilk gerçek tarih yazıcılığı sayılmaktadır. *Hitit kanunları gelişmiş ve insancıldı. Ölüm cezası çok azdı. Tazminat yaygındı. *Kabartmacılıkta ileri gittiler.(ivriz ve Yazılıkaya kabartmaları) *Dinleri çok tanrılı idi. Bin tanrılı il olarak bilinirler -Savaş arabaları savaşlarda büyük üstünlük sağlardı. *M.Ö 700 tarihinde Asurlular tarafından yıkılmıştır 2- FRİGLER: -Başkenti Gordion şehridir. Bugün Ankara nın ilçesi olan Polatlıdadır. - Frigler tarıma büyük önem verdiler. En önemli geçim kaynakları tarımdı. Bu nedenle saban kırana ölüm cezasına kadar ceza veriyorlardı. Bunun nedeni Geçimin tarıma dayalı olması. Dinleri çok tanrılı idi. En büyük tanrıları bereket tanrıçası Kibele idi.(*bu durum ekonomik uğraşıların hukuki ve dini yapıyı şekillendirdiğini gösterir. - Çivi yazısı kullandılar. - Kral Midas ünlü bir kralıdır. Tarihte eşek kulaklı Midas olarak yerini almıştır. - - Hayvanların konuşturulduğu fabl hikayeleri yazmışlardır. -Bu devleti Kimmerler yıkmıştır. *Dokumacılıkta,taş işçiliğinde ve ağaç işçiliğinde ileri gitmişlerdir. 10

11 *Friglerin soyluları ve krallarını gömdükleri ağaçtan yapılmış ve üzeri toprakla örtülü yığma mezarlara Tümülüs adı verilirdi. *Hayvancılık faaliyetlerine önem veren Friglerin tiftik keçisinin kılından dokudukları tapates adı verilen halı ve kilimleri ünlüdür. *Friglerin soyluları ve krallarını gömdükleri ağaçtan yapılmış ve üzeri toprakla örtülü yığma mezarlara Tümülüs adı verilirdi. 3- LİDYALILAR:- Başkentleri Sard şehridir. Bugün Manisa nın Salihli ilçesindedir. - Lidyalıların en önemli özelliği parayı bulmalarıdır.(ticaretle uğraştıkları için)paranın bulunmasıyla ticaret gelişmiş ve hızlanmıştır. - Ticaret yapmak için Kral Yolu adı verilen ticaret yolunu kurdular. - Süs eşyası ve parfüm ticareti yaptılar. - Çivi yazısı kullandılar. -Orduları paralı askerlerden oluştuğu için fazla uzun ömürlü olmadılar. M.Ö. 547'de Persler tarafından yıkıldılar -Tüccarlara devlet güvencesi getirerek, tarihteki ilk sigortacılığı yapmışlardır. -Fenike alfabesini kullanmışlardır. -İlk bankacılık faaliyeti de bu dönemde ortaya çıkmıştır. 4- İYONLAR: - İyonlar polis adı verilen şehir devletleri halinde yaşadığı için belli bir başkentleri yoktur. Efes, Milet, Foça, İzmir önemli şehirleri idi. - İyonyalılar özgür düşünceye ve bilime önem vermişler. Bu nedenle bir çok bilim adamı yetiştirmiştir. -Tıpta Hipokrat, tarihte Herodot, felsefe'de Diyojen, matematikte Pisagor, Thales gibi bilim adamları yetişmiştir. - Deniz ticareti yapmışlar ve başka ülkelere koloniler kurmuşlardır. Yerleştikleri kolonileri sahiplenmişlerdir. * Koloni: Bir devletin kendi ülkesinin sınırları dışında egemenlik kurarak yönettiği ekonomik veya siyasal çıkarlar sağladığı ülke, sömürülen ülke. - İyonyalılar Fenike alfabesini kullanmışlardır. - Bugünkü Avrupa uygarlığının temelinin oluşmasını sağlamışlardır. -Tanrıları insan şeklindeydi. Kurulan şehir devletlerinde sırası ile krallık, oligarşik ve demokratik yönetim şekilleri görülmüştür. Kurulan şehir devletleri arasında siyasi bir birlik yoktur. **Anadolu'da kurulan ilkçağ uygarlıklar içinde en gelismis ve ileri düzevdedirler. Cıünkü; İyonlar, Ön Asya'dan gelen ticaret yollarının bitiş noktasındadırlar ve doğu batı arasında köprü vazifesi görürlerdi. -Demokratik ve özgür ortam gelişmiştir. -Çok tanrılı dine inanmışlardır. -Halk çeşitli sosyal sınıflara ayrılmış, kölelik yaygındı. -Artemis tapınağı önemli sanat eserlerinden biridir. - İyon edebiyatının en önemli eseri İlyada ve Odessa destanlarıdır. Bilgi Bankası: Efes'te İyonlar tarafından yapılan "Artemis Tapınağı", dünyanın yedi harikasından biri sayılmaktadır. Oligarşi: Yönetimin belli bir zümreye ait olduğu yönetim şeklidir. 5- URARTULAR: Başkenti Tuşpa dır. Bugün Van ili sınırları içinde yer alır. - Taş ve maden işlemeciliğinde gelişmişlerdir. - Tarımı geliştirmek için barajlar, göletler kurdular. Su kanalları açarak sulama yapmışlardır. - Oda şeklinde kaya mezarları yapmışlardır. Ölümden sonra yaşama inandıkları için mezarlarına insanların günlük kullandığı eşyaları konmuştur. Dinleri çok tanrılı idi(hititlerden etkilenme) -Halk soylular ve köleler olmak üzere ikiye ayrılmıştı. -Çok tanrılı dine inanmışlardır.çivi ve hiyeroglif yazısını kullanmışlarıdr. -Asur ve Kimmer saldırıları Urartuların gücünü azalttı.m.ö VI. yüzyılda İskit ve Med saldırıları sonucu Urartu hakimiyeti sona erdi. MEZOPOTAMYA UYGARLIKLARI Başlıca Mezopotamya Uygarlıkları Babilliler, Asurlular, Sümerler,Akadlar ve Elamlılardır Mezopotamya:İlkçağda Anadolunun güneydoğusundan Basra Körfezine kadar uzanan Dicle Fırat nehirleri arasında kalan bölgeye denmiştir.verimli topraklara ve yaşamaya uygun iklime sahip olması nedeniyle bir çok topluluk buraya yerleşmiştir. SÜMERLER Sümerler MÖ 3500 yıllarında Mezopotamyaya yerleşmişler şehir devletleri halinde yaşamışlardır. Bu şehirleri Ensi veya Patesi denilen rahip krallar yönetiyordu. Önce Akadların hakimiyeti altına girmişler daha sonra Elamlılar Tarafından yıkılmışlardır. (MÖ 1500 Özellikleri -Sümerler mezopamya uygarlıklarının kurucusudurlar. -Tarhte ilk kez yazıyı kullanmışlardır.böylece -Tarih çağları başlamıştır. -Bilgi birikimi ve aktarımı kolaylaşmıştır. -Eğitim ve öğretim faaliyetleri kolaylaşmıştır. -Tarihte bilinen ilk yazılı kanunlar Sümerler tatafından yapılmıştır. -Urgakina ilk kanunları yapmıştır -Sümerler matematik ve Astronomide ileri gitmişler ayın hareketlerine takvim yapmışlardır - Kral aynı zamanda baş rahip, baş komutan ve baş yargıçtı. Kraldan sonra en yetkili kişi kraliçedir. -Zengin oldukları için orduya önem verdiler. -Düzenli bir sulama sistemi yapmışlar tarıma önem vermişlerdir -Evlerini kil tuğlalardan yaptılar.(orman olmadığından) -Tufan ve Gılgamış destanları meşhurdur. -Dinleri çok tanrılı idi. -Tapınaklarına Ziggurat denirdi. Yedi katlıdır ve üç ana bölümden oluşur. Göğün evi anlamına gelir. 11

12 ASURLULAR *Yukarı Mezopotamyanın Fırat ve Dicle nehirleri çevresi ile Anadolunun güneyi İran bölgesinde kurulmuşlardır *Kral yolu üzerinden Anadolu ile ticaret yaptılar.kurdukları ticaret kolonileri ile Anadoluya kulladıkları çivi yazısını getirdiler.böylece Anadolunun Tarih çağlarına girmesini sağladılar. *Başkentleri Ninova dır. *İlk kütüphaneyi ve arşivi yaptılar. * Dinleri çok tanrılı idi. *Geliştirdikleri ağırlık ve uzunluk ölçülerini daha sonra Yunanlılar ve Romalılar kullanmışlardır. BABİLLİLER -Babil krallığı Arabistandan Mezopotamyaya gelen Amurrular tarafından kuruldu -Merkeziyetçi bir krallıkla yönetilmişlerdir. -En güçlü dönemlerini Hammurabi döneminde yaşamışlardır.hammurabi eski kanunlardan yararlanarak Hammurabi Kanunlarını oluşturmuştur -Dinleri çok tanrılı idi. Tapınaklarına Ziggurat denirdi. -Astronomi ile ilgilenmişler, güneş ve ay tutulmalarını kaydetmişlerdir. -Sümerlerden etkilenmişler, birçok alanda onları geçmişlerdir. -Halkı hür ve kölelerden oluşur. -Babilin asma bahçeleri ve babil kulesi meşhurdur. İLKÇAĞ UYGARLIKLARINDA İLK LER İlk Alfabe Tarihte Hiyeroglif yazısını geliştirerek ilk harf yazısını (alfabe) kullanan Fenikelilerdir. İlk Anayasa Tarihte ilk anayasayı Babiller oluşturmuştur (Hammurabi Kanunları). İlk Cumhuriyet Rejimi Tarihte ilk cumhuriyet rejimini uygulayanlar Romalılardır (Senato ve Meclis kurumlarını açarak). İlk Demokrasi Tarihte ilk demokrasiyi uygulayanlar Yunanlılardır. Anadolu da ilk demokrasi ise İyonya da uygulanmıştır. İlk Edebi Eser Tarihin ilk edebi eserlerini Sümerler vermiştir (Gılgamış, Tufan ve Yaratılış Destanları). İlk Hukuk Devleti Tarihte ilk hukuk devletini kuran Sümerlerdir. İlk İmparatorluk Tarihte bilinen ilk büyük imparatorluğu Akadlar kurmuştur. İlk Meclis Tarihte bilinen ilk meclisi Hititler kurmuştur (Pankuş). İlk Medeni Kanun Tarihte ilk medeni kanun Hititler tarafından hazırlandı. İlk Merkezi Devlet Tarihin ilk merkezi yapılı devleti Akadlar dır. İlk Meşruti Yönetim Tarihin ilk meşruti yönetimi Hititlerdir ( Pankuş denilen meclisleri sayesinde). İlk Modern Hukuk Tarihte ilk modern hukuk, Oniki Levha Kanunları dır. Roma İmparatorluğu yapmıştır. İlk Mutlak Krallık Tarihte ilk kez mutlak krallık anlayışını yerleştiren Babiller dir (Rahip-kral anlayışını terk ederek). İlk Objektif Tarihçilik Tarihte objektif tarihçiliğin ilk örneklerini Hititler vermiştir (Anallar/Yıllıklar). İlk Ordu Tarihte ilk düzenli ve sürekli orduyu Akadlar kurmuştur. İlk Para Tarihte ilk parayı bulan Lidyalılardır (MÖ. 700). İlk Posta Teşkilâtı Tarihte ilk düzenli posta ve istihbarat teşkilâtını İranlılar kurmuştur. İlk Şehir Devleti Tarihte ilk şehir devletlerini kuranlar Sümerlerdir. İlk Takvim Tarihte ilk Ay yılı esaslı takvimi Sümerler kullanmıştır. Tarihte ilk kez Güneş takvimini kullanan Mısırlılardır. İlk Tarih Devrine Geçen Tarih Öncesi Devirlerden Tarih Devirleri ne geçen ilk millet Sümerlerdir (yazıyı kullanarak). İlk Tarih Yazıcılığı Bilinen ilk tarih yazıcılığını Hititler başlatmıştır (Anallar/Yıllıklar). İlk Tek Tanrılı İnanç Tarihte ilk tek tanrılı inanç sistemi İbranîler de ortaya çıkmıştır (Musevilik). İlk Uygarlık Tarihin bilinen ilk uygarlığı Sümer uygarlığıdır. İlk Yazı Tarihte ilk yazıyı bulan Sümerler dir (Çivi yazısı). İlk Yazılı Antlaşma Tarihte ilk yazılı antlaşma olan Kadeş Antlaşması, Mısır ile Hititler arasında imzalanmıştır (MÖ. 1280). İlk Yazılı Hukuk Tarihte ilk yazılı hukuk kurallarını hazırlayanlar Sümerlerdir. 12