MERKEZ LABORATUVAR TEST REHBERİ

Transkript

1 GİRİŞ Bu rehber çalışanların laboratuvar hizmetlerinden daha etkin yaralanabilmesi amacı ile hazırlanmıştır. Yapılan bilimsel çalışmalar laboratuvar hatalarının yaklaşık % 65 nin preanalitik evrede (Örneklerin analizlerinin yapılmasına kadar geçen süreçte) yapılan hatalardan kaynaklandığını göstermiştir. Hastanelerde laboratuvar hizmetlerinde yaşanan sorunların önemli bir kısmı laboratuvar işleyişinin hasta ve personel tarafından yeterince bilinmemesi ve iletişim eksikliğinden kaynaklanmaktadır. Analiz öncesi uyulması gereken kurallara uyulmaması, yanlış kabı seçimi, yetersiz alınması, eksik test girişi yapılması vb en çok karşılaşılan sorunlardır. Hem bu tür sorunları azaltabilmek hem de laboratuar işleyişinin düzenli yürümesini sağlamak için göstereceğiniz özene teşekkür ederiz. 1/26

2 LABORATUVARIMIZDA ÇALIŞILAN RUTİN MİKROBİYOLOJİK TESTLER 1)TAM KAN(HEMOGRAM) 2)RETİKÜLOSİT 3)SEDİMENTASYON 4)MİKROSKOBİK İNCELEME a)boyalı mikroskopik inceleme Gram Boyama May-Grünwald(Periferik Yayma) Metilen Mavisi Mikobakteri aranması(arb ) b)boyasız mikroskopik inceleme Direkt Parazit inceleme(manuel) Kanda Parazit arama Vucut Sıvıları Hücre Sayımı Spermiyogram 5)KÜLTÜR-ANTİBİYOGRAM Boğaz ü Burun ü Balgam ü Trakeal aspirat ü BAL ü Nazofarenks ü Sinüs Aspiratı ü Konjiktiva ü Kulak ü Gaita ü İdrar ü Vagen-Serviks ü Mikoplazma ü Üreaplazma - Antbiyogram 6) SEROLOJİ VDRL-RPR Treponema pallidum hemaglütşinasyon(tpha) Brucella Aglütinasyon testi(rose Bengal) Brucella Tüp Aglütinasyon Brucella Aglütinasyon( Coombs antiserumu ile) Entamoeba Hıstolytıca Adezin Antijeni Rota Virus antijeni Üretral Akıntı ü Prostat Sıvısı ü Yara ü Aspirat ü Doku Biyopsi ü Kan ü Kateter kültürü BOS kültürü(özel zenginleştirme ile) Eklem Sıvısı ü Periton Sıvı ü Plevral Sıvı ü Perikard Sıvısı ü Safra Sıvısı ü Anaerop kültür Mikobakteri ü Mantar Enterik Adenovirus antijeni H.Pylori direkt antijeni Kist Hidatik indirekt hemaglütinasyon(iha) Clostridium difficile toksin A Criptosporidium antijeni Grup A Streptokok tayini(lateks veya ELİSA) Mono Test Chlamydia antijeni 2/26

3 7)ELISA AntıHCV AntıHIV HBsAg HBeAg AntıHBe AntıHBc IgG AntıHBc IgM AntıHAV IgG 8) PCR HBV DNA HCV RNA HIV RNA Antı-HBs AntıHAV IgM AntıRubellaIgM AntıRubellaIgG AntıToxoIgG AntıToxoIgM AntıCMVIgG AntıCMVIgM CMV PCR MIKOBAKTER PCR MIKOBAKTERİ TİPLENDİRME 9)IFA ANA APA ANTIds DNA ANTIjo1 ANTIScl 70 ANTISm (İmmunoblotting) ANTI Sm Di ANTI Sın/RPN (İmmunoblotting) ANTI-SSA (İmmunoblotting) ANTI-SSB (İmmunoblotting) 3/26

4 Sut kodu Test adı Örnek türü Örmek kabı Örnek mıktarı Yöntem Testin çalışıldığ ı laboratu var Testi Etkileyen Faktörler Çalışm a günü Sonuç verme zamanı TAM KAN(HEMOGRAM) EDTA lı Tam Kan Mor Kapaklı Tüp 2 cc Otomatize Merkez- Pıhtılı, yetersiz veya fazla alınmış Aynı gün RETİKÜLOSİT EDTA lı Tam Kan Mor Kapaklı Tüp 2 cc Otomatize Merkez- Pıhtılı, yetersiz veya fazla alınmış Aynı gün SEDİMENTASYON Sitratlı Tam Kan Siyah Kapaklı Tüp 1.6cc Otomatize Merkez Pıhtılı, yetersiz veya fazla alınmış Aynı gün HBsAg 1 cc MakroELISA Merkez- Hemoliz, heparin lipemi HBsAg 1 cc MikroELISA Merkez Hemoliz, heparin lipemi ANTI HCV 1 cc MakroELISA Merkez- Hemoliz, lipemi ANTI HCV 1 cc MikroELISA Merkez Hemoliz, lipemi ANTI HIV 1 cc MakroELISA Merkez- Hemoliz, lipemi ANTI HIV 1 cc MikroELISA Merkez Hemoliz lipemi ANTİ-HBs 1 cc MakroELISA Merkez- Hemoliz, heparin, lipemi ANTİ-HBs 1 cc MikroELISA Merkez Hemoliz, heparin, lipemi 4/26

5 Antı HAV IgM 1 cc MakroELISA Merkez- Hemoliz, heparin Antı HAV IgG veyatotal 1 cc MakroELISA Merkez Hemoliz, heparin, lipemi Antı HBc IgM 1 cc MakroELISA Merkez- Hemoliz, heparin lipemi Antı HBc IgG veyatotal 1 cc MakroELISA Merkez Hemoliz, heparin lipemi HBeAg 1 cc MakroELISA Merkez Hemoliz, heparin lipemi AntıHBe 1 cc MakroELISA Merkez Hemoliz, heparin lipemi AntıToxoIgM 1 cc MakroELISA Merkez Hemoliz, lipemi AntıToxoIgG 1 cc MakroELISA Merkez Hemoliz, lipemi Antı Rubella IgM 1 cc MakroELISA Merkez Hemoliz, lipemi Antı Rubella IgG 1 cc MakroELISA Merkez Hemoliz, lipemi AntıCMV IgM 1 cc MakroELISA Merkez Hemoliz, lipemi AntıCMV IgG 1 cc MakroELISA Merkez Hemoliz, lipemi 5/26

6 HBV DNA HCV RNA HIV RNA CMV PCR 1 cc PCR Merkez Yetersiz materyal 1 cc PCR Merkez Yetersiz materyal 1 cc PCR Merkez Yetersiz materyal 1 cc PCR Merkez Yetersiz materyal MIKOBAKTERİ PCR 1 cc PCR Merkez Yetersiz materyal MIKOBAKTERİ TİPLENDİRME 1 cc PCR Merkez Yetersiz materyal ANA APA ANTIdsDNA ANTIjo ANTIScl70 3 ml IFA Merkez Hemoliz 3 ml IFA Merkez Hemoliz 3 ml IFA Merkez Hemoliz 3 ml IFA Merkez Hemoliz 3 ml IFA Merkez Hemoliz ANTISm(Immunoblo tting) 3 ml Immunoblotting Merkez Hemoliz ANTISm Di 3 ml IFA Merkez Hemoliz ANTI Sın/RPN(Immunoblo tting) 3 ml Immunoblotting Merkez Hemoliz ANTI SSA(Immunoblotting ) 3 ml Immunoblotting Merkez Hemoliz 6/26

7 ANTI SSB(Immunoblotting ) 3 ml Immunoblotting Merkez Hemoliz VDRL- RPR 1 cc MakroELISA/mık roelisa /manuel Merkez- Hemoliz TPHA 1 cc Hemaglütinasyon Merkez Hemoliz BRUCELLA- ROSE BENGAL 1 cc Lateks aglütinasyon Merkez Hemoliz BRUCELLA TÜP AGLÜTİNASYON 1 cc Aglütinasyon Merkez Hemoliz BRUCELLA TÜP AGLÜTİNASYON (Coombs antiserumu ile) 1 cc Aglütinasyon Merkez Hemoliz MONO TEST (HETEROFİL ANTİKOR) 1 cc Lateks aglütinasyon Merkez Hemoliz KİST HİDATİK (İNDİREKT HEMAGLÜTİNASY ON)(İHA) 1 cc Hemaglütinasyon Merkez Hemoliz ROTA VİRUS ANTİJENİ gaita Gaita kabı 1-2 gr Kromotografik ENTERİK ADENO VIRUS ANTİJENİ gaita Gaita kabı 1-2 gr Kromotografik H.PYLORİ DİREKT ANTİJENİ gaita Gaita kabı 1-2 gr Kromotografik ENTAMOEBA HISTOLYTİCA ADEZİN ANTİJENİ gaita Gaita kabı 1-2 gr Elısa C.DİFFİCİLE TOKSİN A gaita Gaita kabı 1-2 gr Kromotografik >30 dk. fazla beklemiş CRİPTOSPORİDİU M ANTİJEN gaita Gaita kabı 1-2 gr Kromotografik, antiasit, laksatif kullanımı 7/26

8 GRUP A STREPTOKOK TAYİNİ(LATEKS VEYA ELİSA) Boğaz Sürüntü örneği Eküvyon - Lateks aglütinasyon Uygun CHLAMİYDİA ANTİJENİ Üretral sürüntü örneği Üregenital Eküvyon - ELİSA Mıkobakteri aranması (ARB) Balgam, İdrar ve Diğer EZN Merkez tükrükle karışık GRAM BOYAMA Yara, Vücut Sıvısı, Balgam vb., Eküvyon Gram Boya Merkez Aynı gün MAY GÜNWALD(PERİF ERİK YAYMA) Kan Parmak ucu - Giemsa Parmak ucundan KANDA PARAZİT ARAMA Kan Parmak ucu - Kalın damla, prifeik yayma, Giemza Parmak ucundan Aynı gün METİLEN MAVİSİ Yara, Vücut Sıvısı, Balgam vb., Eküvyon Metilen Mavisi Boyası Aynı gün DİREKT PARAZİT İNCELEMESİ Gaita Gaita >30 dk. fazla beklemiş Aynı gün SPERMİYOGRAM Meni Tam Otomatik Analizör Zeynep Kamil Hastanesi VUCUT SIVILARI HÜCRE SAYIMI Vücut Sıvı 2 ml Aynı gün BOĞAZ Boğaz Sürüntüsü Eküvyon Çubuğu ile Tüp İçinde Merkez uygun 2 gün BURUN Burun Sürüntüsü Eküvyon Çubuğu ile Tüp İçinde Merkez uygun 2 gün 8/26

9 NAZOFARENKS Nazofarenks sürüntüsü Eküvyon Çubuğu ile Tüp İçinde Merkez uygun KULAK Kulak Sürüntüsü Eküvyon Çubuğu ile Tüp İçinde Merkez uygun, transport besiyerine daldırılmamış BALGAM Balgam Merkez- tükrükle karışık İDRAR İdrar 2 cc Merkez Yetersiz antisepsi,, beklemiş YARA Yara Sürüntüsü Eküvyon Çubuğu ile Tüp İçinde Merkez - uygun, transport besiyerine daldırılmamış ASPİRAT Aspirasyon i 1-2 cc uygun, transport besiyerine daldırılmamış DOKU BİYOPSİSİ Biyopsisi Merkez-, yetersiz antisepsi, oksijene maruz kalma GAİTA Gaita Gaita, yetersiz SAFRA SIVISI Safra sıvısı 1-2cc Merkez -, yetersiz antisepsi 9/26

10 EKLEM SIVISI Eklem sıvısı 1-2cc Merkez -, yetersiz antisepsi PLEVRAL SIVISI Plevral sıvısı 1-2cc Merkez -, yetersiz antisepsi PERİTON SIVISI Periton sıvısı 1-2cc Merkez, yetersiz antisepsi BOS SIVISI KAN BOS sıvısı Tam Kan Kan ü Şişesi 1-2cc Şişe talimatı na göre Otomatize sistem yetersiz antisepsi, kan hücresi kontaminasyonu, yetersiz antisepsi 7 gün KATETER kateter Merkez, yetersiz antisepsi MIKOBAKTERİ MIKOBAKTERİ (Üreme kont. Ot.sistem) İdrar Balgam, BAL, Trekeal asp. BOS, Apse i, Vucut sıvıları MICT Merkez tükrükle karışık 20 gün VAJEN-SERVİKS Vajen, Serviks Sürüntüsü Transport besiyeri İçinde Merkez uygun, transport besiyerine daldırılmamış ÜREPLAZMA KÜLTÜR - ANTİBİYOGRAM Üretral sürüntü Transport besiyeri İçinde uygun, transport besiyerine daldırılmamış 10/26

11 MIKOPLAZMA Üretral sürüntü Transport besiyeri İçinde uygun, transport besiyerine daldırılmamış ANAEROP KÜLTÜR Merkez, yetersiz antisepsi, oksijene maruz kalma MANTAR KÜLTÜR Deri kazıntısı, tırnak, saç veya saçlı deri kazıntısı,bal gam,bal, Trekeal asp. BOS, Apse i, vajinal sürüntü kap veya steril Eküvyon Merkez Antifungal yetersiz materyal TRAKEAL ASPİRAT Trakeal aspirat kap uygun BAL BAL materyali kap kullanım, kontamine PERİKARD SIVISI Periton sıvısı 1-2cc, yetersiz antisepsi ÜRETRAL AKINTI Üretral sürüntü Transport besiyeri İçinde uygun, transport besiyerine daldırılmamış PROSTAT SIVI Prostat mayi Transport besiyeri İçinde 1-2cc, yetersiz antisepsi 11/26

12 Konjiktiva ü Konjiktiva kazıntı örneği uygun, transport besiyerine daldırılmamış Sinüs Aspiratı ü Sinüs Aspirat örneği 1-2cc, yetersiz antisepsi, oksijene maruz kalma 12/26

13 MİKROBİYOLOJİK TESTLER Kan kültürü vücut sıvılarından üreme ARB boyama ve kültür BOS Gram boyama ve kültür Malarya ya da diğer kan parazitleri Pozitif Pozitif Pozitif Pozitif Pozitif Mikrobiyoloji Laboratuarı İçin Numunelerin Transferi İle İlgili Genel Prensipler: Mikroorganizmalar, numunelerin toplanması, nakli veya saklanması sırasında çoğalır veya canlılıklarını yitirip hastalığı tanımlamadaki önemlerini kaybederler. Uyulması gereken prensipler şunları içerir: 1. Tüm lerin nakli hemen, hiç bekletilmeden yapılmalıdır. Örnekler alınırken lokal anestezik madde kullanılmış ise bu maddeler antibakteriyel etki gösterebileceğinden lokal anestezik madde ile temas süresi kısa olmalıdır. 2. Herhangi bir nedenle hemen nakledilemiyorsa 2-8 ºC de buzdolabında saklanmalıdır. Bazı leri bu durumun dışındadır: a. Kan kültürü için alınan ler laboratuara hemen nakledilmeli, laboratuara ulaşana kadar oda ısında muhafaza edilmelidir. b. Beyin omurilik sıvısı (BOS) oda ısında bekletilmelidir. 3. İdrar ve solunum sistemine ait ler en fazla iki saat içinde laboratuara ulaşmış olmalı, ulaştırılamıyorsa +4º C de buzdolabında 24 saat bekletilebilir. 4. Gaita leri, mikroskobik ve paraziter inceleme için gaita kabına alınmalı ve 30 dakika içinde laboratuara ulaştırılmalıdır 5. Yara ve vücut sıvıları ½ saat içinde laboratuara ulaştırılmalıdır. 6. Mikobakteriyel inceleme için hastadan sabah alınan ilk idrar ve balgam gönderilmelidir. 7. Anaerob kültür leri : 13/26

14 Anaerob kültür için özel taşıyıcı besiyeri laboratuvardan alınmalıdır. Örneği alacak doktor, laboratuvarla iletişime geçmelidir. Özel taşıyıcı besiyerine örneğin nasıl alınacağı laboratuvar görevlileri tarafından anlatılacaktır. Alınan en kısa zamanda laboratuvara ulaştırılmalıdır. ANAEROB KÜLTÜR İÇİN ÖRNEK KOŞULLARI Kabul edilecek Örnekler Reddedilecek Örnekler 1. Iğne aspiratı 2. Bartholin bezi 3. Safra 1. BAL 2. Servikal sürüntü 3. Endotrakeal aspirat 16. Yanık sürüntü: Doku veya aspirat 4. Kan 5. Kemik iliği 6.Korunmuş bronkoskopik fırça 7. Kuldosentez 8. Fallop tüpü 4. Kontamine endoservikal sürüntü 5. Loşi 6. NF sürüntü 7. Perineal sürüntü 8. Prostatik veya seminal 17. Kolostomi materyali 18. Dekübit sürüntüsü: Doku veya aspirat 19. Foley kateter ucu 20. YD da gastrik aspirat 9. Intrauterin araç sıvı 21. Perirektal abse 10. Over 11. C/S ile plasenta 12. Sinüs aspiratı 9. Dışkı 10. Rektal sürüntüsü 11. Boğaz sürüntüsü sürüntüsü: Doku veya aspirat 22.Gangrenöz lezyon 13. Clostridium için dışkı 12. Trakeostomi aspiratı sürüntüsü: Doku veya 14. Transtrakeal aspirat 13. Üretral sürüntü aspirat 15. Anaerob transport vasatı 14. Idrar, mesane, kateter 23.Periodontal lezyon ile sürüntü veya sürüntüsü: Doku veya 16. Suprapubik idrar orta akım aspirat 17. Endometrial aspirat 15. Vajina veya vulva 24. Variköz ülser sürüntüsü: sürüntü Doku veya aspirat 25. Kusmuk 14/26

15 Genel Red Kriterleri 1. Hasta adı ve soyadının bulunmadığı, tanımının yapılmadığı, hatalı yapıldığı, kabındaki bilgilerin LIS sistemindeki bilgilerle uyumsuz olduğu durumlarda numune kabulü yapılmaz. Ayrıca barkodu olmayan ler laboratuvara kabul edilmez. 2. Uygun tüplere alınmayan ler laboratuara kabul edilmez; servis ve polikliniklerden yeni numune istenir. 3. Serolojik ve ELİSA testleri için hemolizli ve lipemik ler, hemogram, sedimantasyon ve kan gruplaması için hemolizli, lipemik ve pıhtılı l ler laboratuvara kabul edilmez. 4. Tüp içindeki miktarı yeterli değilse numune kabul edilmez. 5. Laboratuara önerilen sürelerin ve transfer koşulların dışında gelen ler kabul edilmez. 6. Laboratuvar rehberinde belirtilen saatler ve günler dışında gönderilen ler kabul edilmez. Mikrobiyoloji Laboratuarı Red Kriterleri 1. Kan, BOS ve yara dışında kalan aynı tarihli ler kabul edilmez. 2. Kırık veya steril olmayan kaplar ile gönderilen ler kabul edilmez. 3. Bir başka materyalle kontamine ler (idrarın dışkı ile karışmış olması gibi)reddedilir. 4. Mikrobiyolojik tetkikler için fiksatif içinde gelen ler (dışkıda parazit yumurtası tetkiki hariç) reddedilir. 5. Mikobakteri incelemesi dahil 24 saat süre ile toplanan balgam ve idrar leri laboratuara kabul edilmez. 6. Balgamın makroskobik olarak değerlendirilmesinde tükrük görünümünde olması durumunda numune reddedilir. 7. Flora ile kontaminasyon olasılığından dolayı hatalı veri sağlama ihtimali bulunan numuneler reddedilir 15/26

16 Hatalı Veri Sağlama İhtimali Bulunan Numuneler Numune tipi Yüzeysel, oral, periodontal sürüntü Dekübit ülserinde sürüntü Variköz ülserlerinde sürüntü Yanık yaralarında sürüntü Yüzeysel gangrenöz lezyonda sürüntü Perirektal apsede sürüntü Barsak içeriği Kusmuk Foley sonda ucu kültürü Kolostomi yerinden gelen akıntı Yenidoğanda gastrik aspirat Uygun Örnek Önerisi Doku örneği veya aspirat Doku örneği veya aspirat Doku örneği veya aspirat Doku örneği veya aspirat Doku örneği veya aspirat Doku örneği veya aspirat İşlem yapılmamalı İşlem yapılmamalı İşlem yapılmamalı İşlem yapılmamalı İşlem yapılmamalı Manuel Testlerin Referans Aralıkları Sedimentasyon (1 saatlik) Çocuk:0-10 mm/saat <50 yaş Erkek :0-15 mm/saat Kadın:0-20 mm/saat >50 yaş Erkek:0-20 mm/saat Kadın:0-30 mm/saat Grup A Streptokok tayini (Lateks veya ELİSA) Brucella (Rose Bengal) NEGATİF NEGATİF 16/26

17 Brucella tüp aglütinasyon (Wright) < 1/160 Brucella tüp aglütinasyon (Coombs antiserumu ile) Kist Hidatik (İndirekt Hemaglütinasyon)(İHA) Entamoeba Histolytica Adezin Antijeni Rota Virüs Antijeni Enterik Adenovirüs Antijeni Helicobacter pylori direkt Antijeni Clostridium difficile Toksin A Cryptosporodium Antijeni Mono Test (Tam heterofil Antikorlar) Chlamydia antijeni VDRL -RPR Treponema pallidum hemaglütinasyon (TPHA) <1/160 < 1/160 (Kollajen doku hastalıkları, siroz ve diğer paraziter enfeksiyonlarda yalancı pozitiflik görülebilir.) NEGATİF NEGATİF NEGATİF NEGATİF NEGATİF NEGATİF NEGATİF NEGATİF NEGATİF < 1/80 ANA 1/100* APA 1/10* Anti ds DNA 1/10* Anti Jo-1 Anti Scl 70 Anti-Sm (İmmunoblotting) Anti-Sm D 1 Anti-Sm/RNP (İmmunoblotting) Anti-SSA (İmmunoblotting) NEGATİF* NEGATİF* NEGATİF* NEGATİF* NEGATİF* NEGATİF* 17/26

18 Anti-SSB(İmmunoblotting) NEGATİF* SERACETTİN BEY 1- Prenatal tarama testleri(ek-1), İmmünsupresif ilaç düzeyi tespit testleri (Ek-2), Kantitatif Aminoasit istemlerine (Ek-3)" ait formlar test istemi yapılmadan önce hekim tarafından otomasyon sistemi üzerinden doldurulmalıdır. Bu formlar doldurulmadan test isteği yapılmamalıdır saatlik idrar numunesinde çalışılacak testler için 24 saatlik idrar toplama bilgilendirme notu kurallarına uyulmalıdır. 3- VMA (Vanil Mandelik Asit) çalışmalarında VMA testi hasta bilgilendirme notu kurallarına uyulmalıdır. ÖRNEK ALIMI İLE İLGİLİ KURALLAR 1- Hasta Kimliği Sorgusu * Flebotomist istem formundaki kişiden kan alındığını doğrulamalıdır. * Doğrulama için ad, soyad ın yanısıra doğum tarihi, TC kimlik no gibi tek kişiye özgü bilgiler de istenebilir. 2- Tüplerin Etiketlenmesi * BKZ: Örnek kaplarının uygun şekilde etiketlenmesi. 3- Hasta Pozisyonu Standardizasyonu * Vücudun duruşu kanın damardaki kompozisyonunu etkilemektedir." * Karşılaştırılabilen sonuçları elde etmek için hasta pozisyonu standardize edilmelidir. Yatan hastalar kan alınırken sırt üstü yatar " pozisyonda olup, ayaktan hastalarda (poliklinik) dik oturur pozisyonda olmalıdır. 4- Turnike Uygulaması * 10 cm ve 1 dakika kuralı: Turnike damar girişi yapılacak bölgenin 10 cm uzağına bağlanmalı ve bağlı kalış süresi 1 dakikayı geçmemelidir." * Turnike sadece damara girmek için gereklidir ve kan ilk tüp içerisine akmaya başladığı anda turnike gevşetilmelidir. Damar en fazla 60 "mmhg basınçla sıkılır. * Turnike süresi 60 saniyeden uzun olmamalıdır. Aksi takdirde iyon sonuçları etkilenebilir. Hemoliz oranı artar. Pıhtılaşma tetiklenir ve "Platelet (trombosit) aktivasyonu artar. * Tüpler kan akışı kesilene (vakum bitene) kadar tüp tutucudan (holder) uzaklaştırılmamalıdır. Böylece tüpteki işaret çizgisine kadar kan "dolması sağlanmalıdır. Doğru kan/katkı maddesi oranının elde edilmesi için önemlidir. 5- Dezenfeksiyon Prosedürü / Eldiven * Antiseptik merkezden başlayarak perifere doğru dairesel hareketlerle uygulandıktan kurumaya bırakılmalı ve tekrar "dokunulmamalıdır. * Kuruma beklenmeden damara giriş; hastada yanma hissi ve acıya sebep olurken, te eritrositlerin parçalanmasına bağlı hemolize " sebep olur. * Eldivensiz işlem yapılmamalıdır. 18/26

19 6- Örnek Alımında Tüp sırası * Sıraya uyulmaması tüpten tüpe katkı maddesi taşınması ile sonuçlanabilir. Sonuçlar etkilenebilir." * Katkı maddesi içermelerinden dolayı hiçbir sebeple tüpten tüpe aktarım yapılmamalıdır (Çapraz - kontaminasyon)." *CLSI (Klinik Laboratuvar Standartları Enstitüsü) tarafından tavsiye edilen ideal alma sırası aşağıdaki şekildedir: a. Kan kültürü / atık tüpü b. Sitrat tüpü c. tüpü (jelli veya jelsiz) d. Heparin plazma tüpü (jelli veya jelsiz) e. EDTA tüpü f. Glukoz tüpü g. İlave tüpler 7- Tüplerin Karıştırılması * Tüp doldurulduktan hemen dikkatlice ters düz edilerek kanın katkı maddesiyle karışması sağlanmalıdır." * Tüpün kaç kez alt üst edileceği katkı maddesine göre değişir. a. Mavi kapak (Na-sitrat) : 3-4 kez." b. Siyah kapak (Na-sitrat ESR) : 8-10 kez." c. Kırmızı-sarı kapak (serum) : 5-6 kez." d. Yeşil kapak (heparin) : 8-10 kez." e. Mor kapak (EDTA) : 8-10 kez." 19/26

20 ÖRNEK KAPLARININ UYGUN ŞEKİLDE ETİKETLENMESİ * İstenilen testler hastane otomasyon sistemine girildikten, toplama kaplarına ilgili örneğin barkodu yapıştırılır. * Herhangi bir tanımlama karışıklığının önüne geçmek için servislerde, tüpler kan toplandıktan hemen etiketlenmelidir. * Ayaktan gelen poliklinik hastalarına ait etiketleme işlemleri kan alma sekreterliği tarafından yapıldığından hasta kimliği mutlaka kontrol " edilmelidir. * Doğrulama için ad, soyad ın yanısıra doğum tarihi, TC kimlik no gibi tek kişiye özgü bilgiler de istenebilir. * Tüpler etiketlenirken dikkat edilmesi gereken husus hasta barkodunun tüp üzerindeki etiket kısmı üzerine dik olarak yapıştırılmasıdır. Aksi takdirde tüp numune seviyesi düzgün görülemeyecektir. ÖRNEK KABUL RED KRİTERLERİ Amaç: Biyokimya Laboratuvar testlerine ilişkin olarak çalışma sonuçlarının doğru gerçekleştirilebilmesini sağlamak üzere numune kabul ve red kriterlerini tanımlamaktır. Biyokimya Laboratuvarı çalışanları, uzmanları ve hastanede kan alım işlemini gerçekleştiren tüm hemşire ve hekimler sorumludur. Numuneler red edilir ise HBS(Hastane bilgi sistemine) işlenir. RUTİN BİYOKİMYA VE HORMON TESTLERİ: Numune kabul kriterleri: 1- Numune / kırmızı (jelli) tüpe alınmış olmalıdır. 2-5ml den daha az olmayan miktarda kan alınmış olması (erişkin). 3- Ayrılan serumun hemolizli, aşırı lipemik olmaması. 4- Barkod doğru tüpe doğru biçimde yapıştırılmış olmalı. 5- Doğru zamanda alınması (Referans aralıklarımız sabah 12 saat açlık ile alınmış numuneler içindir.) 20/26

21 Numune/ Test red kriterleri: 1- Kırmızı/ sarı jelli tüp dışında farklı bir tüpe alınmış numuneler 2- Yetersiz olan numuneler ile hemolizli veya lipemik numunelerde etkilenen testler. 3- Toklukta alınmış numuneler(özellikle demir, demir bağlama, trigliserid ve kolesterol). KOAGÜLASYON TESTLERİ: Numune kabul kriterleri: 1- Koagülasyon kanı, mavi (sodyum sitratlı) tüplere alınmalıdır. 2- Koagülasyon tüplerindeki kan dolum işaretine kadar alınmış olmalı. 3- Pıhtı içermemeli (Kan tüpe alındıktan alt-üst edilmeli). Numune red kriterleri: 1- Mavi tüplere alınmış olmayan numuneler. 2- Eksik veya fazla olan numuneler. 3- Pıhtılı numuneler. TAM İDRAR TAHLİLİ: Numune kabul kriterleri: 1- İdrar en az 10 ml. olmalıdır. 2- İdrar en fazla 30 dakika beklemiş olmalı. 3- İdrar diğer vücut sıvıları ile karışmamış olmalı. 4- Barkot doğru kaba doğru biçimde yapıştırılmış olmalı. Numune red kriterleri: 1- Beklemiş idrar. 2- Kontamine olmuş idrar 24 SAATLİK İDRAR: Numune kabul kriterleri: 1- İdrar, 24 saatlik idrar toplama kabına veya uygun büyüklükte ve temiz plastik su şişesine toplanmış olmalı. 2- Doğru toplanmış olmalıdır: 24 saatlik idrar toplanırken, sabah ilk idrar atılır (saat kaydedilmeli) ve bundan 24 saat bütün idrarlar tamamiyle kap içine toplanır. Ertesi gün aynı saatteki idrar da kaba eklenir. Bu sürede idrarın soğuk ortamda saklanması gereklidir. 3- Toplandıktan aynı gün içinde getirilmiş olmalı. 4- Barkot yapıştırılmış olmalı. Numune red kriterleri: 1- Talimatlara uygun olarak toplanmamış idrar leri. 2- Cam şişelere veya içecek/ deterjan kaplarına toplanmış 24 saatlik idrarlar. 21/26

22 KAN GAZLARI: Numune kabul kriterleri: 1-Kan gazı kapiller tüp veya heparinli enjektörle bekletilmeksizin laboratuvara gönderilmelidir. 2-Numuneler pıhtısız olmalı ve buz kalıbı üzerinde gönderilmelidir. Numune red kriterleri: 1- Buz kalıbı üzerinde laboratuvara gelmeyen numuneler. 2- Laboratuvara geç ulaşan (> 30 dakika) numuneler. 3- Pıhtılı numuneler. VMA (VANİL MANDELİK ASİT) TESTİ HASTA BİLGİLENDİRME NOTU 1- İdrar "24 saatlik idrar toplama kabı" veya 2-3 litrelik plastik, temiz bir kap içerisine toplanacaktır. 2- Toplanmadan önce tarafınıza verilecek olan asidin ağzı açılıp idrar toplanacak kabın içerisine dökülecek ve idrar bu asitli kabın içine toplanacaktır. Kaba idrar eklendiğinde, her defasında, idrarın asit ile karışması için kap çalkalanmalıdır. 3- İdrar toplanırken kap serin yerde muhafaza edilecektir. 4- İdrar toplanmadan önceki boyunca aşağıdaki yiyecek ve içeceklerden uzak kalınacaktır a-vanilya içeren pasta, kek, börek bisküvi vs. b-muz c-kola ve kolalı içecekler. 5- Doktorunuza danışmadan bu içinde herhangi bir ilaç alınmayacaktır. 6- Bu ün sonunda sabahleyin kalkıldığında; Orneğin, saat 08 de ilk idrar tuvalete yapılacak, ki tum idrarlar gün içinde ve gece boyunca 24 saat süre ile bir damla bile ziyan edilmeden asit konulan kabın içerisine toplanacaktır. Ertesi sabah saat 08 de tekrar idrar yapılıp yine toplama kabına eklenecektir. Böylece 24 saatlik idrar toplama işlemi tamamlanmış olacaktır. 7- n ağzı sıkıca kapatılıp bekletilmeden laboratuvara getirilecektir. 24 SAATLiK idrar TOPLAMA BiLGiLENDiRME NOTU 1- İdrarı toplamaya başladığınız gün sabah saat de idrarınızı dışarı yapın. Daha ki tüm idrarlarınızı, ertesi sabah saat 08:00 deki idrar "da dahil olmak üzere 24 saatlik idrar toplama kabı veya en az 5 litrelik temiz plastik bir kapta toplayın (Pet su şişeleri en uygunudur. Deterjan, yumuşatıcı, meşrubat, yoğurt vb. içeren kapların veya cam şişelerin kullanımı kesinlikle uygun değildir). Toplama süresince idrarın bir damlası bile dışarı dökülmemelidir 2- Bu 24 saat süresince idrarı serin bir yerde (tercihen buzdolabında), ışık geçirmeyen koyu renk bir torbaya koyarak saklayınız. Her idrar "ilavesinde tüm idrarı karıştırınız. İdrar kabının dolması durumunda ikinci bir idrar kabına geçilmelidir. 3- Toplama süresince doktorunuz tarafından aksi önerilmedikçe normal sıvı alımını devam ettirin. 22/26

23 4- Kullanmakta olduğunuz ilaç varsa bu süre içinde almaya devam edip etmeyeceğiniz hakkında da doktorunuza danışın. 5- Toplama süresi boyunca aşırı egzersizden kaçının. 6- Topladığınız idrarı saat e kadar laboratuvara teslim edin. Toplanan idrarın bir kısmının getirilmesi, uygun olmayan kapta toplanması ve "normal süresinden fazla bekletilmesi durumunda laboratuvar tarafından teslim alınmayacaktır. 7- Kreatinin Klirens testi yaptıracak hastalar 24 saatlik idrarlarını laboratuvara teslim ederken kan kreatinin seviye tespiti için aç karnına kan " vermeleri gerekmektedir. 8- Aşağıdaki spesifik testler için idrar toplama İşlemi yapılacak ise laboratuvardan alınacak asit (6 N HCL- yetişkine 10 cc, çoçuğa 5 cc) " dikkatlice (asit vücut ile temas etmemelidir) idrar toplama kabının içerisine dökülmelidir: a. VMA (Vanil Mandelik Asit)" b. 5-HİAA (Hidroksi İndol Asetik Asit)" c. Oksalat" d. Sitrat" e. Katekolamin ve metabolitleri" 75 Gram OGTT (Oral Glukoz Tolerans Testi) öncesi dikkat edilecek hususlar: 1- Test için 8-12 saat açlık gerekmektedir." 2- Hasta saat da laboratuvarda olmalıdır." 3- Test öncesinde karbonhidrattan zengin beslenilmeli( patates, pilav, makarna, hamur işleri.vb.)" 4- İlaç kullanımı varsa doktoruna danışarak, bir sakıncası yoksa öncesinden kesilmelidir." 5- Ameliyat, enfeksiyon, inme, kalp krizi gibi durumların varlığında test en az 3 hafta yapılabilir." 6- Adet kanamasından önce ve ki dönem içinde test yapılmaz." 7- Test süresi 2 veya 3 saattir. Bu süre boyunca yiyecek ve su hariç içecek alınmaz, sigara içilmez, bu süre boyunca oturularak "beklenir. İstenen Malzemeler: * Eczaneden 75 gr glukoz (yükleme 50 gr veya 100 gr ise istenen miktar alınır)" * 1 küçük şişe su" * 1 adet limon" * 1 büyük su bardağı (300 cc alabilecek) " Örnek Transferi 23/26

24 1- Numuneler transport çantası, çift katmanlı ısı izolasyon malzemesi içeren, ıslanmaz kumaştan yapılmıştır. Örnekler çantanın içine yerleştirilen rack larla taşınmaktadır Buz aküleri çanta içi ısının 2-8 C olması içindir. İnce süngerler tüp rack ı ile buz aküsü arasına konarak tüp ile akülerin direkt temasını önler; böylece tüp içindeki te donma-erime reaksiyonlarının önüne geçilmiş olur. 2- Örnekler transfer çantasında soğuk zincire uyularak ve aşağıdaki talimata uygun bir şekilde transport edilmektedir: Biri tabana ve ikisi kutunun uzun kenarlarına olmak üzere 3 adet buz aküsünü yerleştirilir. 1 adet ince sünger tabandaki buz aküsünün üzerine serilir. İnce sünger üzerine tüp rack ı yerleştirilir. Örnekler rack taki tüp deliklerine uygun şekilde dizilir. Tüplerin üzeri 1 adet ince sünger ile kapatılır. 3- Sadece kemik iliği numuneleri oda ısısında transfer edilmelidir. 4- Nakil kapları steril olup (gaita kabı hariç) toplama işlemine kadar ağzı kapalı şekilde bekletilmelidir. Yalnızca alımı sırasında bir kere kapağı açılmalıdır. Nakil sırasında kapakları kapalı olmalıdır. 5- Anaerop ler için, anaerop nakil sistemi kullanılamıyorsa hava ile teması önlenerek en geç 60 dakika içerisinde laboratuvara teslim edilir. 6- Numune Taşıma Çantası Temizliği ve Dezenfeksiyonu: Servis personeli tarafından günde 1 kez 1/10 oranında sulandırılmış çamaşır suyu ile silinir, durulanır, kurulanır. 24/26

25 25/26

26 26/26