Selçuk Üniversitesi İnşaat Mühendisliği Bölümü

Transkript

1 Selçuk Üniversitesi İnşaat Mühendisliği Bölümü Mühendislik Ekonomisi Dr. Cenk Budayan Oda No: L-06 İşlenecek Konular Giriş: Mühendislik ekonomisi nedir, Mühendislik ekonomisinin yararları nelerdir, Mühendislikte ekonomik karar verme Para ve Zaman Değeri: Paranın maliyeti ve ekonomik değeri, faiz oranlarının hesaplanması Faiz oranı hesapları: Nominal ve efektif faiz oranları, faiz formüllerinin çıkartılması, faiz tablolarının kullanılması Yatırım değerlendirme teknikleri: MARR hesabı, Net bugünkü değer analizi, iç karlılık oranı, geri ödeme devresi analizi 1

2 İşlenecek Konular Yenileme yatırımları: ekonomik ömür, yenileme değerlendirme teknikleri (Harici bakış metodu, karşılaştırmalı kullanım değeri metodu, gelirler ve giderler metodu). Amortisman: Amortisman kavramı, Amortisman belirleme teknikleri (Düzgün doğrusal amortisman metodu, çift kat azalan bakiye amortisman metodu, azalan bakiye amortisman oranı, yıl sayıları toplamı amortisman metodu) Kamu yatırımlarının değerlendirilmesi: Faaliyet-maliyet analizi metodu Yararlanılacak Kaynaklar E. P. Degarmo, W. G. Sullivan and J. A. Bontadelli, Engineering Economy, Macmillan Publishing Company, Tenth Edition ( E ) O. Okka, Mühendislik Ekonomisi. Beşinci Baskı, Nobel Yayın. Mühendislik Serisi C3 ( ) 2

3 Mühendislik nedir? Çalışmakla, deneyimle ve pratikle elde edilen matematiksel ve doğa bilimleri ile ilgili bilginin, kişisel yargıyla birleştirerek insanlık yararına çevredeki malzemeden ve doğa güçlerinden ekonomik olarak yararlanma yollarının geliştirilmesidir (Mühendislik ve Teknoloji Akreditasyon Kurumu). Arthur Mellen Wellington mühendislik tanımını şu şekilde yapar. Beceriksiz birinin iki dolara kötü yaptığı bir şeyi bir dolara iyi yapma sanatıdır. Bu tanımlardan da anlayacağımız gibi bir mühendis iş süreci boyunca ekonomiyi sürekli göz önünde tutmalıdır. Mühendislik Ekonomisi Mühendislik ekonomisi mühendislik dalının ekonomik cephesiyle ilgilenen mühendislik disiplinidir, önerilen teknik bir projenin masrafının ve yararlarının sistematik olarak değerlendirilmesini içerir. Mühendislik ekonomisinin prensipleri ve metodolojisi mühendislik tasarımında, teknik ve genel yönetimde çok geniş bir uygulama alanına sahiptir. Bir mühendislik firmasında bir gelir ve giderin olduğu her yerde mühendislik ekonomisi prensiplerinden yararlanılır. 3

4 Mühendislik Ekonomisi Unutulmaması gereken bir noktada gelecek ile ilgili kararları sizin vermeniz gerekir. Mühendislik ekonomisi ise size karar vermenize yardım eden araçlar bütünüdür, diğer bir deyişle bu araçlar sizin için karar veremezler. Mühendislik ekonomisi gelecek ile ilgili kararların tahmin edilmesine dayanır, diğer bir deyişle gelecekle ilgili riskler ve belirsizliklerle ilgilenir. Mühendislikle ilgili bir çok parametre ise zamanla değişir. Mühendislik Ekonomisi Neden Gerekli? Mühendislerin genellikle verdiği kararlar finansal kaynakların nasıl kullanılacağını tayin eder. Mesela: Yeni ürün geliştirme Eskiyen ekipmanın yenilenmesi Yap veya satın al kararları Yeni bir üretim hattı veya fabrikanın yapılması Birkaç tasarım alternatifinden birisinin seçilmesi Mühendisler kısıtlı finansal kaynaklarla çalışırlar. Bu sınırlı finansal kaynakların en verimli şekilde kullanılması gerekir. Sonuç olarak bu kaynaklar firmalara ait değildir. Finansal kaynaklarının çoğunu bankalardan aldığı kredilerle sağlarlar. Hatta, firmalara ait olduğunu düşündüğümüz anaparalar firma sahipleri tarafından firmalara borç olarak verilirler ve bu paraların şirketlere bir maliyeti vardır. Mühendislik ekonomisi bu karar verme süreçlerinde sistematik bir yaklaşım ve matematiksel araçları sağlar 4

5 Mühendislik Ekonomisi Neden Gerekli? Büyük Ölçekli Mühendislik Projeleri Büyük yatırım maliyetleri gerektirir. Finansal sonuçlarını görmek uzun zaman alır. Gelir ve gider akışlarının öngörmek zordur. Ayrıca, bireyler için de özellikle büyük ölçekli parasal yatırım /alış-verişlerde işe yarar. Yeni ev/araba alınması veya kiralanması Kredi kartının taksitlendirilmesi Yatırım fonu seçimi Hazine bonosu alımı Karar verme sürecinin aşamaları Problemin belirlenmesi Problemin analize tabi tutulması Hedef ve amaçlar belirlenir İlgili bilgi ve veriler toplanır Problem için değişik alternatiflerin geliştirilmesi Karar verme kriterlerinin belirlenmesi En iyi seçeneğin belirlenmesi Çözümün uygulanması Sonuçların izlenmesi 5

6 Karar verme sürecinin aşamaları 1. Problemin tanımlanması: Arabaya ihtiyaç var. 2. Problemin analize tabi tutulması 1. Dayanıklı ve düşük aylık ödemeleri olan bir araba kiralamak. 2. Teknik ve finansal verilerin toplanması (aylık kira, peşinat, vb.) 3. Yapılabilir seçeneklerin tanımlanması ve gerçekçi tahminlerin yapılması (Saturn veya Honda nın kiralanması) 4. Karar verme kriterlerinin belirlenmesi (Şimdiki ve yakın gelecekteki ihtiyaçları karşılamak ve belirli kısıtlar dahilinde kalmak) 5. En iyi seçeneğin belirlenmesi (Honda) 6. Çözümün uygulanması 7. Sonuçların izlenmesi Mühendislik Ekonomisinin prensipleri 1. Alternatiflerin geliştirilmesi 2. Alternatifler arasındaki farklılıklara odaklanmak gerekir. 3. Alternatifler tutarlı bir bakış açısıyla geliştirilmelidir. 4. Alternatiflerin karşılaştırılmasında ortak bir birim kullanılmalıdır. 5. Seçim kriterinin belirlenmesi. 6. Alternatiflerin çıktıları risk ve belirsizlik ihtiva eder. 7. Alternatiften elde edilen sonuçlarla hedeflenen sonuçlar mukayese edilmelidir. 6

7 Üretim Giderleri ve Maliyetler En geniş anlamı ile gider, bir nesneye sahip olabilmek, bir amaca ulaşabilmek için katlanılan fedakarlıkların tümüdür. Gider kavramının muhasebenin konusu içerisine girebilmesi için katlanılan fedakarlıkların para değeri ile ölçülebilir olması gerekir. O halde gider kavramı, işletmenin normal faaliyetlerini ve varlığını sürdürebilmesi, gelir elde edebilmesi için belli bir hesap döneminde kullandığı ve tükettiği mal ve hizmetlerin parasal değeridir biçiminde tanımlanabilir. 13 Üretim Giderleri ve Maliyetler Bir üretim işletmesinde, giderin maliyet unsuru sayılabilmesi için, İşletmenin faaliyet konusunu teşkil eden ürün veya hizmetlerin üretiminde kullanılmış olması gerekir. Örneğin, işletmenin üretimde kullanmadığı makineler için yapılan giderler maliyet unsuru sayılmaz. Belirli bir dönemi ilgilendirmesi gerekmektedir. Bir üretim faktörü harcamasının maliyete girebilmesi için bunun ekonomik mal olması (para ile ifade edilebilecek bir değerinin bulunması) gerekir. Örneğin, inşaat sırasında kullanılan su bir dere veya gölden alınıyorsa, bu suyun bir fiyatı olmadığından maliyet unsuru sayılmaz. 14 7

8 Firma Maliyetleri Sabit maliyetler Firmaya temel üretim kapasitesini sağlamanın maliyeti. Bu maliyet geniş bir girdi veya çıktı aralığı (ilgili aralık/relevant range) için sabittir. Üretim miktarı ile toplam sabit maliyette değişim olmaz. Değişken maliyetler Üretim veya satışların düzeyine/miktarına bağlı maliyetlerdir. Üretim büyüklüğü ile doğru orantılı olarak artar/azalır. Karma maliyetler Tam olarak sabit veya değişken olmayan maliyetlerdir. Üretim seviyesi/miktarıyla artıp/azalır ancak üretim olmasa da yine vardır. Toplam Maliyet+ Üretim Grafiği 8

9 Ortalama birim maliyeti (Average Unit Cost) Toplam üretim maliyetinin üretim miktarına bölünmesiyle bulunan birim başına düşen ortalama maliyettir. Sabit maliyetler Toplam sabit maliyetin birim maliyetine etkisi üretim miktarıyla değişir. Değişken maliyetler Toplam değişken maliyetin birim maliyetine etkisi sabittir. Karma maliyetler Toplam karma maliyetin birim maliyetine etkisi üretim miktarıyla değişir. Birim Maliyet-Üretim Grafiği 9

10 Araç satın alma ve kullanım maliyeti Üret veya Satın Al Örneği A firması çim makinelerinde kullanılan gaz filtresinden yılda 20,000 adet üretmektedir. Beklenen yıllık üretim maliyetleri aşağıda özetlenmiştir: Doğrudan malzeme $100,000 Doğrudan işçilik $9.5/adet Enerji ve su $1.75/adet Fabrika için verilen kira $20,000 Yönetim Giderleri $20,000 Amortisman $100,000 10

11 Üret veya Satın Al Örneği B firması ise 20,000 adet gaz filtresini A firmasına $17.00/adet birim fiyatta satmayı teklif etmiştir. Eğer A firması bu teklifi kabul ederse mevcut üretim tesisi üçüncü bir firmaya yıllık $35,000 ücretle kiralanacaktır. A firması bu teklifi kabul etmeli midir? Üret veya Satın Al Örneği Üret veya Satın Al Kararı Üret Opsiyonu Satın Al Opsiyonu Fark Maliyeti Değişken maliyetler Doğrudan malzeme $ $ Doğrudan işçilik Enerji ve su Gas filtresi Sabir maliyetler Isınma ve aydınlatma Amortisman Kira geliri Toplam maliyet $ $ $ Birim maliyet $22,25 $21,25 -$1,00 11

12 Operasyon planlama örneği Bir fabrika haftada 5 gün tek vardiya ile ful-kapasite (24,000 adet/hafta) üretim yapılmaktadır. Bunun sabit maliyeti $90.000/hafta dır ve bu üretim hacmi için ortalama birim maliyeti $30/birim dir. Fabrika 4000 adet/haftalık bir sipariş aldığında aşağıdaki iki seçenekten ikincisini seçmesi için gereken üretim miktarı aralığını belirleyiniz. 1. Hafta içi mesai veya Cumartesi günü çalışma ile kapasiteyi birim/haftaya çıkartmak. Bu durumda, sabit maliyetin değişmeyeceği, değişken maliyetin ise $36/birim olacağı tahmin edilmekte. 2. Kapasitesi birim/hafta olan ikinci vardiyanın eklenmesi. Bu durumda, yeni vardiya için $13500/haftalık bir sabit maliyetin ve $31,50/birimlik bir değişken maliyetin olacağı tahmin edilmekte. Operasyon planlama ve başa-baş örneği Opsiyon 1: fazla mesai veya Cumartesi mesaisi: 36Q Opsiyon 2: İkinci vardiya: $13, Q Başabaş noktası: 36Q = $13, Q Q = 3,000 adet Yaz