ŞANLIURFA DA (HARRAN OVASI) ÜRETİLEN PAMUKLARIN PAZARLAMA SORUNLARI VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ KONUSUNDA BİR ÇALIŞMA

Transkript

1 Türkiye VIII. Tarla Bitkileri Kongresi Ekim 2009, Hatay, (Poster Bildiri) ŞANLIURFA DA (HARRAN OVASI) ÜRETİLEN PAMUKLARIN PAZARLAMA SORUNLARI VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ KONUSUNDA BİR ÇALIŞMA Cevher İlhan M. Cemil BÜYÜKKILIÇ* Cenap CEVHERİ ** *Harran Üniversitesi Akçakale M.Y.O. Tekstil Programı Akçakale /Şanlıurfa **Harran Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi, Biyoloji Bölümü/Şanlıurfa ÖZET Bu çalışma, 2008 yılında Şanlıurfa da (Harran Ovası) üretilen pamukların pazarlama sorunlarını belirleyerek bunlara çözüm önerileri bulmak amacıyla yapılmıştır. Pamuk Türkiye de endüstri bitkileri üretiminde önemli bir yere sahiptir. Dünya Pamuk üreticileri arasında ülkemiz yedinci sıradadır. Pamuk ülkemizde Ege Bölgesi, Akdeniz havzası ve Güneydoğu Anadolu bölgesinde sulu tarım yapılan alanlarda önemli ölçüde üretilmektedir. Türkiye toplam üretiminin 1200 bin ton olduğu düşünülürse bunu yaklaşık % 40 ı GAP bölgesi ve Harran ovasında üretilmektedir. Harran ovası pamuk tarımı için en elverişli ekolojik koşullara sahiptir. Pamuğun üretildiği yerlerde çeşitli sorunlar bulunmaktadır. Bu sorunlar üretimle ilgili sorunlar, çevresel sorunlar ve pazarlama sorunlarıdır. Pamuğun pazarlanması sorunu önemli sorunlardan birisidir. GAP bölgesinde üretilen pamukların çeşitli pazarlama sorunları vardır. Bu sorunlar başında kütlü pamukların hasadında yaşanan sorunlar, hasat edilen pamukların depolanmasında yaşanan sorunlar, aynı sınıfa sahip olmayan pamukların karıştırılmasından doğan sorunlar, Ticaret borsaları ve yapısındaki aksamalar ve benzeri sorunlar pazarlamayı olumsuz yönde etkileyen sorunlar olarak görülebilir. Bu çalışmada bu sorunların çözümüne yönelik çözüm önerileri bulunmaya çalışılacaktır. Çalışmada çeşitli kaynaklardan, üreticilerden, Çırçır-Prese Fabrikalarından, iplik fabrikalarından ve Ticaret Borsalarından yararlanılacaktır. Anahtar Kelimeler: Gap Bölgesi, Harran Ovası, Pazarlama, Pamuk, Ticaret Borsası MARKETING PROBLEMS OF COTTONS İN SANLIURFA (HARRAN PLAIN) AND SOLUTIONS RECOMMENDATIONS ABSTARCT This study was carried out in 2008 to detemine and find solution recommendations to the problems of cottons grown in in Sanliurfa (Harran Plain). Cotton has an important place in industrial plants growing. Turkey ranks seventy among the world s cotton producers cotton is mostly grown in the agean region, mediterranian region and irrigated soils of the southeartern Anatolia. Turkey has a total production of 1200 tons of cotton and 40 % of it is grown in the GAP region and Harran plain. Harran plain has the optimal ecological conditions for cotton agriculture. There are problems where cotton is grown. There are problems related to production, ecolegy and marketing. Marketing of cotton is one the most important problems. Cotton grown in GAP region has various marketing problems. The most important ones of these can be seen as the problems of cotton seed harvest, storage of harvested cotton, problems arising from mixing the cottons of different classifications, trade commadity exchange, offices and so on, which all affect marketing negatively in tihis study, solution recommen dations to these problems will be dealt with. İn this study, data from various producers, gin-pressing factories, spinning mills and commodity Exchange offices will be used. Key: GAP Region, Harran Plain, Marketing, Cotton, Trade Exchange

2 GİRİŞ: Tarım, Türkiye ekonomisinde hala önemli bir sektör olma özelliğini korumaktadır. Türkiye de 2000 yılı itibariyle Gayri Safi Milli Hâsılanın (GSMH) %14,3 ü tarımdan sağlanmakta, nüfusun yaklaşık %35,0 i kırsal alanda yaşamakta ve çalışan nüfusun yaklaşık %40,0 ı tarımda istihdam edilmektedir (Anonim, 2000). Ekiminden hasadına, depolanmasından işlenmesine kadar geçen sürede geniş bir işçilik istediğinden milyonlarca kişiye iş sahası oluşturan pamuk, dünyanın yaklaşık 70 ülkesinde yetiştirilmektedir. Dokuma ve tekstil sanayinin hammaddesi olan pamuk, aynı zamanda hem yağ hem de yem sanayinde kullanılmaktadır. Bu nedenle, pamuk, dünya ekonomisinde ve politikalarında önemli rol oynamaktadır. Türkiye tekstil ve hazır giyim ihracatının değer bazında yaklaşık %85 i pamuklu dokuma ürünlerinden oluşmaktadır (Anonim, 2000). Türkiye de pamuk en fazla Güneydoğu Anadolu Bölgesi, Çukurova, Ege ve Antalya yörelerinde yetiştirilmektedir. 2004/05 yılında toplam pamuk ekim alanı 2003/04 yılına göre hemen hemen hiç değişmemiş ve 640 bin ha olarak gerçekleşmiştir. Ülkede ortalama hektar başına verim önceki yıla göre yaklaşık yüzde 4,7 artarak, 1462 kg a ulaşmıştır. Ekim alanları artmamasına rağmen verimde meydana gelen artış üretime %2 oranında yansımış ve Türkiye nin toplam pamuk üretimi 936 bin ton a yükselmiştir. Pamuk ekim alanlarının %51 i Güneydoğu Anadolu bölgemizdedir. GAP Projesi çerçevesinde yeni ekim alanlarının sulamaya açılması ile bu oran her yıl artmaktadır. 2004/05 üretim yılında Güneydoğu Anadolu Bölgesi nde pamuk ekim alanı 25 bin ha artmış, 325 bin ha alanda ekim yapılmıştır. Şanlıurfa ilinde söz konusu yılda 188 bin ha alanda pamuk ekilmiştir. Bölgede önemli diğer iller ise Diyarbakır, Gaziantep, Mardin, Adıyaman ve Şırnak tır. Bu illerde sırasıyla, 70 bin ha, 15 bin ha, 16 bin ha, 16 bin ha ve 10 bin ha alanda pamuk ekimi yapılmıştır. Bölgenin pamuk verimi de sürekli artış eğilimi göstermektedir. Bu konuda özel sektör, birlikler ve Tarım ve Köyişleri Bakanlığı na bağlı tarımsal araştırma kuruluşlarınca bölgeye adaptasyonu ve verimi yüksek yerli ve yabancı tohum denemeleri değişik yörelerde kurulmakta, bu konuda araştırmalar yoğun bir şekilde devam etmektedir. Yüksek verimli çeşitlerin adaptasyonu ile pamuk verimi de genellikle her yıl artmaktadır. Bölge üretimi bir önceki yıla göre %7 oranında artışla 476 bin tona ulaşarak, Türkiye nin toplam üretiminin yüzde 51 ini oluşturmuştur. Bu artış hızının devam etmesi durumunda Güneydoğu Anadolu Bölgesi yakın gelecekte Türkiye nin pamuk ihtiyacının büyük bir bölümünü karşılayabilecektir (TAEA, 2007). Şanlıurfa il ve ilçelerinde toplam 135 Pamuk çırçır prese fabrikası faaliyetini sürdürmekte olup ayrıca 9 adet Yağ çırçır fabrikası da faaliyettedir. Pamukların kontrolüne dair tüzük hükümleri gereği Pamuk kontrol dönemi hasatla başlayıp 31 Mart sona ermektedir. Değerlemeler ona göre yapılır ve 1 balya ortalama kg.dır Pamuk kontrol döneminde , Pamuk kontrol döneminde , Pamuk kontrol döneminde ve Pamuk kontrol döneminde (Tahmini) balya pamuk kontrolü gerçekleşmiştir. Bölgede faaliyet gösteren Çırçır fabrikalarının çeşitli sorunları bulunmaktadır. Bu sorunlar; Kalifiye elaman sorunu(pamuk ve çırçır ustaları), yerleşim, depolama, eğitim, işletme, pazarlama, iletişim ve benzeri sorunlardır. Her pamuk çırçır fabrikası pamuk kontrol mevsimi boyunca pamuktan anlayan Dış ticaret Müsteşarlığından belgeli 1 pamuk Ustası ile makinelerin çalışmasını sağlayabilecek Tarım Bakanlığından belgeli 1 adet Çırçır ustası çalıştırmak mecburiyetindedir. Bu nedenledir ki fabrikalarda bulunan ustalar tamamı olmasa da tamamına yakını işverenler tarafından gerçek görevlerinde çalıştırılmayarak ya muhasebeci veya kantarcı olarak hizmet görmektedir. Oysa bir pamuk ustası sadece pamuk alımında görev yapar pamuk randımanını ölçer, pamuğun tasnifini yapar ve işletme sonrası çıkacak pamuğa bakar. Kaliteli pamuk çıkması için uzmanlık yapar, asil görevi budur. Çırçır ustaları da alınan pamuğun iyi çırçırlanmasını sağlamakla görevlidir. MATERYAL ve METOT Materyal Bu araştırma ana materyalini, Harran Ovasında bulunan ve pamuk tarımı ile uğraşan işletmelerden, çırçır fabrikalarından ve pamuk pazarlama ile uğraşan kuruluşlardan elde edilen verilerden oluşturmaktadır. Ayrıca, konu ile ilgili yapılmış diğer araştırmalar ve istatistikî bilgilerden de faydalanılmıştır.

3 Metot Bu çalışma bölgede bulunan çiftçi kuruluşları, çırçır fabrikaları, pamuk pazarlama kuruluşları, Ticaret Borsası ve pamuk ile ilgili diğer kuruluşların görüşlerine başvuru şeklinde yapılmıştır. Ayrıca konu ile ilgili daha önce yapılan çalışmalar ve araştırmalardan da yararlanılmıştır. Pamuk Pazarlama: Türkiye sahip olduğu coğrafi özellikler yönünden özellikle lif bitkileri üretiminde önemli bir yere sahiptir. Bu üstünlükler; toprak kaynaklarımız, su kaynaklarımız ve güneşin bol olduğu Akdeniz havzası ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi (GAP) sahip olmasıdır. Çünkü lif bitkileri içinde özellikle pamuk, güneşi çok seven ayrıca suya ihtiyacı olan ve yetişme dönemi boyunca toprağın bitki besin maddelerince zengin olması ayrı bir tercih nedenidir. Pazarlama dünyanın en önemli sanatlarından birisidir. Çok üretim ve kaliteli üretim her zaman önemli değildir. Önemli olan ürettiğimiz ürünü zamanında pazarlayabilmektir. Pamuk bitkisinden elde edilen liflerin niteliğini kaybetmeden zamanında pazarlanması büyük önem arz etmektedir. Türkiye pamuk pazarlanmasında önemli avantajlara sahiptir. Ülkemizde pamuk lifine dayalı tekstil sanayisinin var olması ve özellikle Ortadoğu pazarı önemli üstünlüklerdir. Pamuk pazarlamada bazı konulara dikkat etmek gerekir. Eğer pamuktaki bazı özellikler (lif uzunluğu, lif mukavemeti, parlaklık vb) gereken oranlarda değilse pamuğun fiyatında düşüş meydana gelir. Örneğin; düşük kaliteli (randıman %34) ile yüksek kaliteli (randıman % 41) arasındaki pamuk fiyatlarında önemli oranlarda fiyat farklılıkları olmaktadır. Bu çiftçinin gelirine oldukça olumsuz bir etki yapmaktadır. Kaliteli pamuk yetiştirmek tarlanın ekime hazırlanmasından, kullanılan tohumluk, sulama sayısı, ilaç, gübre ve uygulanan hasat şekline bağlı olarak farklılık gösterir. Ayrıca hasat edilen pamukların standartlara göre depolanması ve muhafazası kaliteyi ve pazarlamayı etkilemektedir. Pamuk çırçırlanması ve bu çırçırlanan liflerin ipliğe dönüştürülmesi aşamasında kalite faktörü büyük önem arz etmektedir. Şanlıurfa da Pamuk Pazarlanmasında Yaşanan Sorunlar 1. Bilinçsiz yapılan hasattan dolayı ilk toplamada nem oranının yüksek olması fermantasyon riskini arttırmaktadır. Nemin çırçırlamaya uygun hale gelmesi için pamuk bekletilmektedir. Mal alımının yoğun olmasından dolayı çırçırlamayı bekleyen pamuk çok olması sonucu piyasa arzı gecikmektedir. 2. Ekonomik krizden dolayı piyasada bir daralma söz konusudur. Üretilen mallar değerinin altında fiyat almakta, buda hem tüccar hem de üreticiyi olumsuz yönde etkilemektedir. 3. Ege bölgesinden sonra kalite bakımından GAP pamuğu gelmektedir. Fakat yine üreticilerden kaynaklanan bilinçsiz toplama nedeniyle kalite düşmektedir. Tarlada toplanan pamuk iyisi ve kötüsü bir arada toplanmakta ve teslim edilmektedir. Sonuçta tüccarda çırçırlama yaparken harmanlama yapmak zorunda kalmaktadır. Bunun sonucunda standart bir pamuk oluşmamakta ve düşük fiyatla pamuk satılmak zorunda kalınmaktadır. Bunun bir sebebi üretim alanının çok geniş olması, çiftçinin bu konuda bilinçsiz olması, standardizasyon yapılmamasına sebep olmaktadır. Bunun sonucunda pazarlama zorlaşmaktadır. 4. Çırçır fabrikalarının çoğu randımana bakmaksızın rastgele ürün almaktadır. Bu durum satışları etkilemekte ve kalite düşmektedir. 5. Son zamanlarda çiğiti satmakta zor oldu, hayvancılık ve iplik sektörünün geriye doğru gitmesi, çiğit satışının ve pamuk satışının nakliye masraflarını arttırıyor, buda tüccarı zarara uğratıyor. 6. Pamuk satışında fiyat kaliteye göre belirlenmektedir. Burada yine pamuk standardizasyonu devreye girmektedir. GAP bölgesi pamuklarında standardizasyon işlemi uygulanmamaktadır. 7. Pamuk kalitesini belirleyen çeşitli unsurlar vardır. Bunların başında kültürel işlemler gelmektedir. Tarlanın ekime hazırlanması, kullanılan tohumluk, sulama sayısı, ilaç, gübre ve uygulanan hasat şekline göre farklılık gösterir. Bu farklılıkları en aza indirmek bir çiftçinin gelirini olumsuz yönde etkilemektedir. Hem emek hem masraf gerekmekte, çiftçide bunu göze alamamaktadır. 8. Pamuk yetiştiriciliğini ve dolayısıyla pazarlanmasını olumsuz yönde etkileyen üretim giderlerinin yüksek olmasıdır. Bununda çeşitli sebepleri vardır. Üretimin büyük kısmının insan gücüne dayanması ve girdilerin bilinçsizce kullanılması ve prim sisteminin diğer ülkelere oranla daha az olmasıdır.

4 9. Gap bölgesinin pamuklarının pazarlamasını olumsuz yönde etkileyen unsurlardan biride depolamadır. Hasat edilen ve çırçırlanan (balyalanan) pamuklar uygun ortamda depolanmamaktadır. Depo nem oranına dikkat edilmiyor. Depoların tozdan ve kirden korunmasına dikkat edilmiyor. Bu durum burada geçici süre ile muhafaza edilen pamukların pazarlanmasında fiyat düşmesine neden olmakta veya ürün satılamamaktadır. 10. Pamuk borsasının işlevselliğini yerine getirememesi (Korbey oluşturma ve günlük fiyat açıklaması vb.) 11. Aracılık hizmetlerinin kurumsal olarak yapılmaması 12. Alınan pamukların kalite kontrolünün yerinde yapılmaması 13. Satıcı firmalar ve aracılarda ticari ahlak ve bilincin tam oturmaması 14. Şanlıurfa ve Diyarbakır bölgesinde kütlüyü kaliteye göre tasnif etme olayının tam olarak gelişmemesi Sonuç ve Öneriler: Bu çalışmada elde edilen veriler ve sonuçlar doğrultusunda pamuk üreticilerinin ve işletmelerinin geliştirilmesi, verimliliklerinin artırılması, üretim kaynaklarının en iyi şekilde kullanılarak pamuk üretimindeki kaliteyi yükseltmek ve pamuk pazarına olabilecek olumlu etkilerin artırılması için aşağıdaki öneriler yapılmaktadır. 1. Pamuk hasadı zamanında yapılmalı ve hasat edilen pamukları uygun ortamda depolanmalıdır. 2. Hasat bilinçli kişilerce yapılmalı, hasat aşamasında kaliteli pamuğun yapısına zarar verilmemelidir. 3. Çırçır fabrikaları randımana uygun ürün almalıdır. Randımanı düşük ve yüksek ürünler karıştırılmamalıdır. 4. Bölgede üretilen pamukların standartlara göre üretimi yapılmalıdır. 5. Tarlanın ekime hazırlanması, kullanılan tohumluk, sulama sayısı, ilaç, gübre ve uygulanan hasat şekli ve benzeri kültürel işlemlerde belli standartlara göre yapılmalıdır. 6. Üretim giderleri düşürülmelidir. İnsan gücü yerine makineli tarım sistemi kullanılmalıdır. 7. Gap bölgesinde üretilen pamukların en önemli sorunu depolamadır. Hasat aşamasında ve çırçırlanan elyafların balya olarak depolanmasında uluslar arası standartlara uyulmalıdır. 8. Şanlıurfa ticaret borsası bünyesinde işlevselliği yüksek bir pamuk borsası kurulmalıdır. Bu borsada dünya pamuk borsalarındaki fiyatlar izlenmeli, üretici ve pamuk pazarlamacı buna göre bir yol haritası belirlemelidir. 9. Pamuk kalite kontrolünde kullanılan laboratuarların tesisi yapılmalıdır. Standartlar bu Kaynaklar: tesislerden izlenmelidir. Standartlardan sapma anında gerekli ikaz ve yol gösterisi yapılmalıdır. 1.Anonim DPT Uzun Vadeli Strateji ve Sekizinci 5 Yıllık Kalkınma Planı. 2.Anonim DPT, 8. Beş yıllık Kalkınma Planı Hayvancılık Özel İhtisas Komisyonu Raporu 3.Anonim Tarım istatistikleri özeti, T.C. Başbakanlık Devlet istatistik Enstitüsü. 4.Anonim Tarım istatistikleri özeti, T.C. Başbakanlık Devlet istatistik Enstitüsü. 5.Anonim; Tarım istatistikleri özeti, T.C. Başbakanlık Devlet istatistik Enstitüsü. 6.Kaçıra Ö., Karlı B. Şanlıurfa İlinde Pamuk Pazarlama Yapısı. HR. Ü.Z.F.Dergisi, 2004, 8 (1): Özmeriç, H Pamuk Pazarlama ve Destekleme Sistemleri. Türk Dünyasında Pamuk Tarımı ve lif Teknolojisi ve Tekstil 1. Sempozyumu. 28 Ağustos, Kahramanmaraş. 8.Şanlıurfa Ticaret Borsası T.C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı. Ocak, Ankara.

5 10.Tarımsal Ekonomi Araştırma Enstitüsü(TEAE). Pamuk Durum Tahmini Raporu. Kasım, Ankara.